Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қазақстанның су ресурстары – Қазақстанның жер үсті суларының ресурсы сулылығы бойынша орташа көлемі 100,5 км3; соның ішінде не бары 56,5 км3-і ғана республика аумағында қалыптасқан, қалған көлемі Орта Азия мемлекеттерінен, Ресей Федерациясынан және Қытай Халық Республикасынан келетін өзен суларынан құралады.
Сипаттама
Өзен ағынының көлемі бойынша Қазақстан планетаның сумен неғұрлым аз қамтылған елдерінің қатарына жатады. Қажетті су тұтыну көлемі 54,5 км3-ді құрайды, мұның сулылығы бойынша орташа есеппен жылда шаруашылыққа пайдаланылу мүмкіндігі 46,0 км3-ден аспайды. Су тапшы жылдары су ресурстарының көлемі 58 км3-ге дейін, ал пайдаланылатын су тиісінше 26 км3-ге дейін төмендейді. Тұщы жер асты суларының қоры 15,1 км3-ді құрайды, оларды пайдалану деңгейі 11,3% немесе 1,7 км3. Қайтымды сулардың көлемі 4 км3, су көздеріне қайта құйылған су 2 км3-ден аспайды, қалған ағынды құрамы сейіледі немесе жерге сіңіп кетеді. Қайтымды сулар табиғи сулар мен қоршаған ортаны ластаудың негізгі көзі болып табылады.
Соңғы кезде су ресурстарының сандық және сапалық сарқылуы жүріп жатыр. Адамзат өз қажеттілігіне негізінен гидросфера жалпы көлемінің 1% құрайтын тұщы суды пайдаланады. Бұл мәселені шешу үшін әлемдік мұхит, жер асты және мұздықтардың суын тұщыландыруды қарастыру керек. Бұлардың ішінде жер асты суларының біршама болашағы бар.
Қазақстан Республикасының меншікті сумен қамтамасыз етілуі-жылына бір адамға 37 мың м3/км2 немесе 6 мың м3. Қазақстанның үлкен аумағы мұхитқа шыға алмайтын ішкі көлдердің ағынсыз бассейндеріне жатады. Таулы аймақтарды қоспағанда, жауын-шашын шамалы.
Өзендердің жалпы су ресурстары 101 км3 құрайды, оның 57 км3 Қазақстан аумағында қалыптасады. Қалған көлем көршілес мемлекеттерден келеді: Ресей — 8 км3, Қытай — 19 км3, Өзбекстан — 15 км3, Қырғызстан-3 км3.
| Су қоры | км³ тағы тұщы су мөлшері |
|---|---|
| Көлдер | 190 |
| Су қоймалары | 95 |
| Өзендер | 101 |
| Жерасты сулары | 95 |
| Мұздықтар | 58 |
| Барлығы | 539 |
Теңіздері
Каспий теңізі
Каспий — дүние жүзіндегі ең ірі тұйық су айдыны, үлкендігіне қарап теңіз деп атайды.
Ауданы — 376 000 км2. Ұзындығы шамамен 1200 шақырымға созылса, орташа ені — 300 шақырым. Теңіз жағалауының ұзындығы — 7000 км, оның солтүстік жағалауының басым бөлігі және шығыс жағалауының солтүстік жартысы Қазақстанға тиесілі (2340 км). Қалғаны Ресей, Әзірбайжан, Түрікменстан және Иран жерімен шектеседі.
Ең терең жері — 1025 м, орташа тереңдігі — 180 м. Маңғыстау, Қазақ, Қарабұғазкөл және т.б шығанақтары, 50-ге тарта аралдары бар (ірілері: Құлалы, Шешен, Артем, т.б). Ірі түбектері: Маңғыстау, Апшерон, Аграхан, Түрікменбашы, Шелекен.
Қыста солтүстігінің таяз бөлігі қатады. Каспийге 130-дай өзен құяды. Ағын су көлемінің 80%-ын Еділ, 5%-ын Жайық өзендері береді.
Теңізден бекіре тұқымдастары, майшабақ, табан, торта, көксерке, сазан көптеп ауланады. Каспий теңізі қара уылдырық өндіруден дүние жүзі бойынша алдыңғы орындардың бірінде.
Арал теңізі
Арал теңізі Қазақстанның Қызылорда және Ақтөбе облыстары мен Өзбекстан елінің аумағында орналасқан.
Арал теңізіне Орталық Азияның 2 аса ірі өзені — Әмудария мен Сырдария құяды.
Бірақ 1970 жылдан бастап көлге құятын өзен суының көлемі жоққа тән болғандықтан, булануға кеткен шығынды толтыруға шамасы жетпейді. Сондықтан теңіз суы жылдан жылға тартылып келеді. 1998 жылы теңіз деңгейі 18 метрге төмен түсіп. кетті.
Қазірде теңіз екі бөлікке бөлінген. Қыс бойы теңізді толығымен мұз басады. Суы 25 метрге дейінгі тереңдікті көруге болатын өте мөлдір болған. Арал теңізінде арал шоқыры, сазан, қаяз, торта, т.б балықтар бар. Соңғы кезде камбала жерсіндірілген.
Көлдері
Қазақстан Республикасында 48 262 көл бар, оның 45 248-нің ауданы 1 км2-ден аз. Ауданы 100 км2 — 21-ден асатын ірі көлдер. Қазақстанды жер бетіндегі ең үлкен көл, Каспий теңізі және басқа да ірі көл, Арал теңізі жуады. Сонымен қатар, республика аумағында әлемдегі ең үлкен көлдердің бірі-Балқаш орналасқан.
Қазақстан аумағы бойынша көлдер біркелкі емес орналасқан. Елдің солтүстік бөлігі барлық көлдердің 45% — приходится, орталық және оңтүстік бөліктері 36% - приходится құрайды, қалған аймақтарда тек 19% көлдер бар.
Қазақстан көлдерінің жиынтық бетінің ауданы 45 002 км2-ге жетеді. Судың жалпы көлемі — 190 км³.
Өзендері
Қазақстанда 85 022 өзен бар; оның 84 694-і ұзындығы 100 км-ге дейін, 305-і 500 км-ге дейін, 23-і ұзындығы 500-1000 км-ден асады. Өзен желісінің ең тығыздығы (0,4-1,8 км/км2) Алтай, хр таулы аудандарымен ерекшеленеді. Жетісу және Іле Алатауы. Өзен желісінің ең аз тығыздығы Арал және Каспий маңы құмды шөлдерінің аудандарында байқалады (0,03 км/км2-ден аз). Қазақстанда ұзындығы 10 шақырымдық белгіден асатын 7000-ға жуық өзен бар. Қазақстандағы өзендердің басым бөлігі Каспий және Арал теңіздерінің, Балқаш және теңіз көлдерінің ішкі тұйық бассейндеріне жатады, тек Ертіс, Есіл, Тобыл өз суларын Қара теңізге жеткізеді.
Жерасты сулары
Қазақстанның жер асты сулары — Қазақстан Республикасында жер асты суларының едәуір қоры бар. Оның пайдаланылатын болжамды қоры жылына 55 млрд м³ деп есептеледі. Барланған 456 кен орны мен 122 телімнен жылына 16 млрд текше метр тұщы және тұздылығы аз су қорларын пайдалануға болады деп белгіленген. Жер үсті сулары секілді жер асты сулары да өте-мөте әркелкі болып бөлінген. Бұл қорлардың 70%-нан астамы еліміздің оңтүстік және батыс аймақтарында. Жер асты суларының барланған жалпы қорынан 261 кен орны (57%) мен 71 телім (58%) пайдаланылады.
Су қоймалары
Қазақстан аумағында 309 су қоймасы бар, оның 83-і республикалық меншікте, 191-і коммуналдық меншікте және 35-і жеке меншікте. "Қазсушар" РМК қарауында 78 су қоймасы бар, қалған 5-і сенімгерлік басқаруда
Мұздықтары
Қазақстан аумағындағы мұздықтар — жер суару мен гидроэнергетиканың басты көзі. Мұздықтар тұщы судың орасан зор қоймасы. Қазақстан Ұлттық Ғылым академиясы География институтының ғалымдары республика мұздықтарының каталогын құрастырды. Соның нәтижесінде Қазақстанның тау мұздықтарының картасы жасалды. Қазақстан жерінде қазіргі мұздықтары таралған аудандары шығыс және оңтүстік-шығыс аймақтарындағы - Алтай, Сауыр жоталары, Жетісу Алатауы, Қырғыз Алатауы, Іле Алатауы, Күнгей Алатау, Теріскей Алатау жоталары. Республиканың барлық тауларында 2724 мұздық бар. Олардың алып жатқан ауданы - 2033,3 км². Бұл мұздықтардағы мұздың жалпы көлемі 100 км3.
Су тұтыну
2014-2016 жылдары Қазақстанда жыл сайынғы су тұтыну көлемі орта есеппен 22,5 км3 құрады, оның 95 % — ы жер үсті сулары. Өнеркәсіптік қажеттіліктерге арналған су 5,23 км3 немесе суды тұтынудың жалпы көлемінің 25% құрады. Негізгі тұтынушылар-жылу энергетикасы, түсті металлургия, мұнай өнеркәсібі кәсіпорындары. Ауыл шаруашылығындағы суды тұтыну-12,1 км3, ол толығымен қайтарымсыз, барлық судың 98% - ы суару үлесіне жатады.
Суды тұтынудың жалпы құрылымында ауыз суды пайдалану 4-5 аспайды %.
Су көздері
Қазақстан аумағын шартты түрде сегіз су шаруашылығы бассейніне бөлуге болады:
- Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейні
- Балқаш-Алакөл су шаруашылығы бассейні
- Ертіс су шаруашылығы бассейні
- Жайық-Каспий су шаруашылығы бассейні
- Есіл су шаруашылығы бассейні
- Нұра-Сарысу су шаруашылығы бассейні
- Шу-Талас су шаруашылығы бассейні
- Тобыл-Торғай су шаруашылығы бассейні
Сілтеме
- Водные ресурсы КазахстанаМұрағатталған 13 мамырдың 2008 жылы.
 | Бұл — Қазақстан географиясы бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
Дереккөздер
- Қазақстан Энциклопедиясы
- https://newecodoklad.ecogosfond.kz/2016/voda/ (ru-RU).(қолжетпейтін сілтеме)
- § 28. Экономическая оценка водных ресурсов Казахстана – Opiq. Тексерілді, 17 тамыз 2020.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қazakstannyn su resurstary Қazakstannyn zher үsti sularynyn resursy sulylygy bojynsha ortasha kolemi 100 5 km3 sonyn ishinde ne bary 56 5 km3 i gana respublika aumagynda kalyptaskan kalgan kolemi Orta Aziya memleketterinen Resej Federaciyasynan zhәne Қytaj Halyk Respublikasynan keletin ozen sularynan kuralady Қazakstan Respublikasynyn Su sharuashylygy bassejnderiSipattamaӨzen agynynyn kolemi bojynsha Қazakstan planetanyn sumen negurlym az kamtylgan elderinin kataryna zhatady Қazhetti su tutynu kolemi 54 5 km3 di kurajdy munyn sulylygy bojynsha ortasha eseppen zhylda sharuashylykka pajdalanylu mүmkindigi 46 0 km3 den aspajdy Su tapshy zhyldary su resurstarynyn kolemi 58 km3 ge dejin al pajdalanylatyn su tiisinshe 26 km3 ge dejin tomendejdi Tushy zher asty sularynyn kory 15 1 km3 di kurajdy olardy pajdalanu dengeji 11 3 nemese 1 7 km3 Қajtymdy sulardyn kolemi 4 km3 su kozderine kajta kujylgan su 2 km3 den aspajdy kalgan agyndy kuramy sejiledi nemese zherge sinip ketedi Қajtymdy sular tabigi sular men korshagan ortany lastaudyn negizgi kozi bolyp tabylady Songy kezde su resurstarynyn sandyk zhәne sapalyk sarkyluy zhүrip zhatyr Adamzat oz kazhettiligine negizinen gidrosfera zhalpy koleminin 1 kurajtyn tushy sudy pajdalanady Bul mәseleni sheshu үshin әlemdik muhit zher asty zhәne muzdyktardyn suyn tushylandyrudy karastyru kerek Bulardyn ishinde zher asty sularynyn birshama bolashagy bar Қazakstan Respublikasynyn menshikti sumen kamtamasyz etilui zhylyna bir adamga 37 myn m3 km2 nemese 6 myn m3 Қazakstannyn үlken aumagy muhitka shyga almajtyn ishki kolderdin agynsyz bassejnderine zhatady Tauly ajmaktardy kospaganda zhauyn shashyn shamaly Өzenderdin zhalpy su resurstary 101 km3 kurajdy onyn 57 km3 Қazakstan aumagynda kalyptasady Қalgan kolem korshiles memleketterden keledi Resej 8 km3 Қytaj 19 km3 Өzbekstan 15 km3 Қyrgyzstan 3 km3 Su kory km tagy tushy su molsheriKolder 190Su kojmalary 95Өzender 101Zherasty sulary 95Muzdyktar 58Barlygy 539TenizderiTolyk makalalary Kaspij tenizi zhәne Aral tenizi Kaspij teniziKaspij tenizi Kaspij dүnie zhүzindegi en iri tujyk su ajdyny үlkendigine karap teniz dep atajdy Audany 376 000 km2 Ұzyndygy shamamen 1200 shakyrymga sozylsa ortasha eni 300 shakyrym Teniz zhagalauynyn uzyndygy 7000 km onyn soltүstik zhagalauynyn basym boligi zhәne shygys zhagalauynyn soltүstik zhartysy Қazakstanga tiesili 2340 km Қalgany Resej Әzirbajzhan Tүrikmenstan zhәne Iran zherimen shektesedi En teren zheri 1025 m ortasha terendigi 180 m Mangystau Қazak Қarabugazkol zhәne t b shyganaktary 50 ge tarta araldary bar irileri Қulaly Sheshen Artem t b Iri tүbekteri Mangystau Apsheron Agrahan Tүrikmenbashy Sheleken Қysta soltүstiginin tayaz boligi katady Kaspijge 130 daj ozen kuyady Agyn su koleminin 80 yn Edil 5 yn Zhajyk ozenderi beredi Tenizden bekire tukymdastary majshabak taban torta kokserke sazan koptep aulanady Kaspij tenizi kara uyldyryk ondiruden dүnie zhүzi bojynsha aldyngy oryndardyn birinde Aral tenizi Aral tenizi 1989 2008 zhyldary Aral tenizi Қazakstannyn Қyzylorda zhәne Aktobe oblystary men Өzbekstan elinin aumagynda ornalaskan Aral tenizine Ortalyk Aziyanyn 2 asa iri ozeni Әmudariya men Syrdariya kuyady Birak 1970 zhyldan bastap kolge kuyatyn ozen suynyn kolemi zhokka tәn bolgandyktan bulanuga ketken shygyndy toltyruga shamasy zhetpejdi Sondyktan teniz suy zhyldan zhylga tartylyp keledi 1998 zhyly teniz dengeji 18 metrge tomen tүsip ketti Қazirde teniz eki bolikke bolingen Қys bojy tenizdi tolygymen muz basady Suy 25 metrge dejingi terendikti koruge bolatyn ote moldir bolgan Aral tenizinde aral shokyry sazan kayaz torta t b balyktar bar Songy kezde kambala zhersindirilgen KolderiTolyk makalasy Қazakstan kolderi Balkash koli zhәne su bassejni Қazakstan Respublikasynda 48 262 kol bar onyn 45 248 nin audany 1 km2 den az Audany 100 km2 21 den asatyn iri kolder Қazakstandy zher betindegi en үlken kol Kaspij tenizi zhәne baska da iri kol Aral tenizi zhuady Sonymen katar respublika aumagynda әlemdegi en үlken kolderdin biri Balkash ornalaskan Қazakstan aumagy bojynsha kolder birkelki emes ornalaskan Eldin soltүstik boligi barlyk kolderdin 45 prihoditsya ortalyk zhәne ontүstik bolikteri 36 prihoditsya kurajdy kalgan ajmaktarda tek 19 kolder bar Қazakstan kolderinin zhiyntyk betinin audany 45 002 km2 ge zhetedi Sudyn zhalpy kolemi 190 km ӨzenderiTolyk makalasy Қazakstan ozenderi Қazakstanda 85 022 ozen bar onyn 84 694 i uzyndygy 100 km ge dejin 305 i 500 km ge dejin 23 i uzyndygy 500 1000 km den asady Өzen zhelisinin en tygyzdygy 0 4 1 8 km km2 Altaj hr tauly audandarymen erekshelenedi Zhetisu zhәne Ile Alatauy Өzen zhelisinin en az tygyzdygy Aral zhәne Kaspij many kumdy sholderinin audandarynda bajkalady 0 03 km km2 den az Қazakstanda uzyndygy 10 shakyrymdyk belgiden asatyn 7000 ga zhuyk ozen bar Қazakstandagy ozenderdin basym boligi Kaspij zhәne Aral tenizderinin Balkash zhәne teniz kolderinin ishki tujyk bassejnderine zhatady tek Ertis Esil Tobyl oz sularyn Қara tenizge zhetkizedi Zherasty sularyTolyk makalasy Қazakstannyn zher asty sulary Қazakstannyn zher asty sulary Қazakstan Respublikasynda zher asty sularynyn edәuir kory bar Onyn pajdalanylatyn bolzhamdy kory zhylyna 55 mlrd m dep esepteledi Barlangan 456 ken orny men 122 telimnen zhylyna 16 mlrd tekshe metr tushy zhәne tuzdylygy az su korlaryn pajdalanuga bolady dep belgilengen Zher үsti sulary sekildi zher asty sulary da ote mote әrkelki bolyp bolingen Bul korlardyn 70 nan astamy elimizdin ontүstik zhәne batys ajmaktarynda Zher asty sularynyn barlangan zhalpy korynan 261 ken orny 57 men 71 telim 58 pajdalanylady Su kojmalaryTolyk makalasy Қazakstandagy su kojmalarynyn tizimi Қazakstan aumagynda 309 su kojmasy bar onyn 83 i respublikalyk menshikte 191 i kommunaldyk menshikte zhәne 35 i zheke menshikte Қazsushar RMK karauynda 78 su kojmasy bar kalgan 5 i senimgerlik baskarudaMuzdyktaryTolyk makalalary Қazakstan aumagyndagy muzdyktar zhәne Қazakstannyn asa iri muzdyktary Қazakstan aumagyndagy muzdyktar zher suaru men gidroenergetikanyn basty kozi Muzdyktar tushy sudyn orasan zor kojmasy Қazakstan Ұlttyk Ғylym akademiyasy Geografiya institutynyn galymdary respublika muzdyktarynyn katalogyn kurastyrdy Sonyn nәtizhesinde Қazakstannyn tau muzdyktarynyn kartasy zhasaldy Қazakstan zherinde kazirgi muzdyktary taralgan audandary shygys zhәne ontүstik shygys ajmaktaryndagy Altaj Sauyr zhotalary Zhetisu Alatauy Қyrgyz Alatauy Ile Alatauy Kүngej Alatau Teriskej Alatau zhotalary Respublikanyn barlyk taularynda 2724 muzdyk bar Olardyn alyp zhatkan audany 2033 3 km Bul muzdyktardagy muzdyn zhalpy kolemi 100 km3 Su tutynu2014 2016 zhyldary Қazakstanda zhyl sajyngy su tutynu kolemi orta eseppen 22 5 km3 kurady onyn 95 y zher үsti sulary Өnerkәsiptik kazhettilikterge arnalgan su 5 23 km3 nemese sudy tutynudyn zhalpy koleminin 25 kurady Negizgi tutynushylar zhylu energetikasy tүsti metallurgiya munaj onerkәsibi kәsiporyndary Auyl sharuashylygyndagy sudy tutynu 12 1 km3 ol tolygymen kajtarymsyz barlyk sudyn 98 y suaru үlesine zhatady Sudy tutynudyn zhalpy kurylymynda auyz sudy pajdalanu 4 5 aspajdy Su kozderiҚazakstan aumagyn shartty tүrde segiz su sharuashylygy bassejnine boluge bolady Aral Syrdariya su sharuashylygy bassejni Balkash Alakol su sharuashylygy bassejni Ertis su sharuashylygy bassejni Zhajyk Kaspij su sharuashylygy bassejni Esil su sharuashylygy bassejni Nura Sarysu su sharuashylygy bassejni Shu Talas su sharuashylygy bassejni Tobyl Torgaj su sharuashylygy bassejniSiltemeVodnye resursy KazahstanaMuragattalgan 13 mamyrdyn 2008 zhyly Bul Қazakstan geografiyasy bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz DerekkozderҚazakstan Enciklopediyasy https newecodoklad ecogosfond kz 2016 voda ru RU kolzhetpejtin silteme 28 Ekonomicheskaya ocenka vodnyh resursov Kazahstana Opiq Tekserildi 17 tamyz 2020