Күнгей Алатау – Солтүстік Тәңір тауындағы жота.
Күнгей Алатау | |
![]() | |
Сипаттамасы | |
---|---|
Тау жүйесі | Солтүстік Тәңір тауы |
Пайда болған кезеңі | |
Ұзындығы | 280 км |
Ені | 30-35 км |
Ең биік шыңы |
|
Биіктігі | 4771 м |
Орналасуы | |
42°55′ с. е. 77°30′ ш. б. / 42.917° с. е. 77.500° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 42°55′ с. е. 77°30′ ш. б. / 42.917° с. е. 77.500° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Елдер |
|
| |
|
10 шағын көлден тұратын альпілік шалғындар Сүтбұлақ, Түлкісай және Қарасай шатқалдарының аумағында орналасқан. Көлсай және Қайыңды шатқалдарында Алматы облысының ең танымал Көлсай көлі және Қайыңды көлі бар. Ыстықкөл алқабына өтуге болатын жотаның асулары тау жорықтарын ұнататындардың арасында үлкен танымалдылыққа ие.
Күнгей жотасы альпинистік тұрғыда қызығушылық танытады, өйткені жотаның 150 шыңынан тек 40-ы ғана бағындырылды. Жарбұлақ өзені алқабынан Талды алқабына дейінгі ұзындығы 75 км альпинистер аяқ басқан жоқ.
Географиялық орны
Қырғызстан мен Қазақстан аралығында ендік бағытқа шамалас 280 км-ге созылып жатыр. Ені 30 – 35 км, абсолюттік биіктігі 4771 м (Шоқтал шыңы, Қырғызстанда). Солтүстігіндегі Іле Алатауынан жотаны Шоңкемін және Шілік өзендерінің аңғарлары бөліп жатыр. Оңтүстік Ыстықкөл қазаншұңқырымен шектеледі. Шілік-Кемін асуы суайрығы саналады және ол Күнгей Алатауын екіге – батыс (ұзындығы 150 км шамасында) пен шығысқа (ұзындығы 130 км шамасында) бөледі. Қазақстанмен шектесіп жатқан шығыс бөлігінің солтүстік беткейлері (ең биік жері 4653 м) Алматы облысының Еңбекшіқазақ және Райымбек аудандары жерімен өтеді.
Жер бедері
Орташа биіктігі 3800 – 4200 м болатын Күнгей Алатауының жер бедері биік тау сілемдерімен, сүйір пирамида тәрізді жеке таулар мен асу, шыңдардан тұрады. Бастылары: Қуғантыр (3908 м), Бұрғансу (3775 м), Шоңөрікті (3705 м), Қыземшек (4032 м), Күрметі (3552 м), Саты (3281 м), Қорымды (3174 м), Тоқымбұлақ (3185 м).
Геологиялық құрылымы
Жер қыртысы протерозой және каледон тау жаралу қатпарлығы кезінде көтерілді. Палеозойлық дәуір герцин қатпарлығымен аяқталды. Тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде тау жасалу процесі осы уақытқа дейін жалғасуда. Жота сейсмикалық ауданға жатады. Сондықтан жер сілкіну, қар көшкіні, сел тасқыны, т.б. қауіпті табиғат құбылыстары жиі болып тұрады.
Климаты
Күнгей Алатауының климаты тым континентті. Биік тау сілемдері ауа райына тікелей әсер етеді. Таулардың жоғарғы биік белдемдерінде жыл бойы дерлік температура 0°С-тан төмен болады. Қаңтар айының орташа температурасы таудың жоғары белдемінде – 40 – 45°С, төменгі белдемінде – 20 – 25°С, шілде айында тау бастарында 0 – 5°С-тан, төменгі етегі мен тау аңғарларында 15 – 20°С аралығында. Жауын-шашынның мөлшері тау аңғарында 400 – 550 мм, қыратты батыс беткейлерінде 800 – 900 мм-ге жетеді.
Су торабы
Жотадан (қазақстандық бөлігінен) бастау алатын өзендерге Шілік өзені және оның оң салалары: Жаңғырық, Түлкісай, Қарасай, Қарақия, Үлкен Өрікті, Құтырған, Талды, Күрметі (Күрменті), Көлсай, Саты, Қайыңды; Шарын өзенің сол салалары Шетмерке, Ортамерке, т.б. жатады. Өзендердің гидроэнергетика ресурстары мол. Күнгей Алатауында ірі мұздықтар (жалпы аумағы 237 км2), тектоникалық және мореналық шағын көлдер бар.
Өсімдігі мен жануралар дүниесі
Қазақстандық бөлігіне қарайтын сол-түстік жоғарын белдеулік беткейлерінде шырша, қарағай өскен. Шілік өзені аңғарының қара, таудың қызғылт қоңыр топырақтарында альпілік шалғындар мен әр түрлі астық тұқымдас шөптесіндер, шатқалдар мен тау баурайларында тал, терек, қайың, жабайы алма мен өрік, долана, арша, тобылғы ағаштары өседі. Күнгей Алатауының аңғарлары малға қолайлы тау жайлауы саналады. Биік таудың құз жартастарында арқар, таутеке, барыс мекендесе, одан төменде қасқыр, түлкі, елік, марал, сілеусін тіршілік етеді.
Сыртқы сілтемелер
- Алматы облысы туризмінің ресми сайты Мұрағатталған 3 мамырдың 2020 жылы.
- Жоңғар Алатау ұлттық паркінің ресми сайты Мұрағатталған 25 сәуірдің 2020 жылы.
- Алматы облысының көрнекті орындары
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kүngej Alatau Soltүstik Tәnir tauyndagy zhota Kүngej AlatauSipattamasyTau zhүjesiSoltүstik Tәnir tauyPajda bolgan kezeniProterozoj kaledonҰzyndygy280 kmEni30 35 kmEn biik shynyBiiktigi4771 mOrnalasuy42 55 s e 77 30 sh b 42 917 s e 77 500 sh b 42 917 77 500 G O Ya Koordinattar 42 55 s e 77 30 sh b 42 917 s e 77 500 sh b 42 917 77 500 G O Ya T Elder Қazakstan Almaty oblysy Enbekshikazak zhәne Rajymbek audandary ҚyrgyzstanKүngej AlatauKүngej Alatau 10 shagyn kolden turatyn alpilik shalgyndar Sүtbulak Tүlkisaj zhәne Қarasaj shatkaldarynyn aumagynda ornalaskan Kolsaj zhәne Қajyndy shatkaldarynda Almaty oblysynyn en tanymal Kolsaj koli zhәne Қajyndy koli bar Ystykkol alkabyna otuge bolatyn zhotanyn asulary tau zhoryktaryn unatatyndardyn arasynda үlken tanymaldylykka ie Kүngej zhotasy alpinistik turgyda kyzygushylyk tanytady ojtkeni zhotanyn 150 shynynan tek 40 y gana bagyndyryldy Zharbulak ozeni alkabynan Taldy alkabyna dejingi uzyndygy 75 km alpinister ayak baskan zhok Geografiyalyk ornyҚyrgyzstan men Қazakstan aralygynda endik bagytka shamalas 280 km ge sozylyp zhatyr Eni 30 35 km absolyuttik biiktigi 4771 m Shoktal shyny Қyrgyzstanda Soltүstigindegi Ile Alatauynan zhotany Shonkemin zhәne Shilik ozenderinin angarlary bolip zhatyr Ontүstik Ystykkol kazanshunkyrymen shekteledi Shilik Kemin asuy suajrygy sanalady zhәne ol Kүngej Alatauyn ekige batys uzyndygy 150 km shamasynda pen shygyska uzyndygy 130 km shamasynda boledi Қazakstanmen shektesip zhatkan shygys boliginin soltүstik betkejleri en biik zheri 4653 m Almaty oblysynyn Enbekshikazak zhәne Rajymbek audandary zherimen otedi Zher bederiOrtasha biiktigi 3800 4200 m bolatyn Kүngej Alatauynyn zher bederi biik tau silemderimen sүjir piramida tәrizdi zheke taular men asu shyndardan turady Bastylary Қugantyr 3908 m Burgansu 3775 m Shonorikti 3705 m Қyzemshek 4032 m Kүrmeti 3552 m Saty 3281 m Қorymdy 3174 m Tokymbulak 3185 m Geologiyalyk kurylymyZher kyrtysy proterozoj zhәne kaledon tau zharalu katparlygy kezinde koterildi Paleozojlyk dәuir gercin katparlygymen ayaktaldy Tektonikalyk kozgalystar nәtizhesinde tau zhasalu procesi osy uakytka dejin zhalgasuda Zhota sejsmikalyk audanga zhatady Sondyktan zher silkinu kar koshkini sel taskyny t b kauipti tabigat kubylystary zhii bolyp turady KlimatyKүngej Alatauynyn klimaty tym kontinentti Biik tau silemderi aua rajyna tikelej әser etedi Taulardyn zhogargy biik beldemderinde zhyl bojy derlik temperatura 0 S tan tomen bolady Қantar ajynyn ortasha temperaturasy taudyn zhogary beldeminde 40 45 S tomengi beldeminde 20 25 S shilde ajynda tau bastarynda 0 5 S tan tomengi etegi men tau angarlarynda 15 20 S aralygynda Zhauyn shashynnyn molsheri tau angarynda 400 550 mm kyratty batys betkejlerinde 800 900 mm ge zhetedi Su torabyZhotadan kazakstandyk boliginen bastau alatyn ozenderge Shilik ozeni zhәne onyn on salalary Zhangyryk Tүlkisaj Қarasaj Қarakiya Үlken Өrikti Қutyrgan Taldy Kүrmeti Kүrmenti Kolsaj Saty Қajyndy Sharyn ozenin sol salalary Shetmerke Ortamerke t b zhatady Өzenderdin gidroenergetika resurstary mol Kүngej Alatauynda iri muzdyktar zhalpy aumagy 237 km2 tektonikalyk zhәne morenalyk shagyn kolder bar Өsimdigi men zhanuralar dүniesiҚazakstandyk boligine karajtyn sol tүstik zhogaryn beldeulik betkejlerinde shyrsha karagaj osken Shilik ozeni angarynyn kara taudyn kyzgylt konyr topyraktarynda alpilik shalgyndar men әr tүrli astyk tukymdas shoptesinder shatkaldar men tau baurajlarynda tal terek kajyn zhabajy alma men orik dolana arsha tobylgy agashtary osedi Kүngej Alatauynyn angarlary malga kolajly tau zhajlauy sanalady Biik taudyn kuz zhartastarynda arkar tauteke barys mekendese odan tomende kaskyr tүlki elik maral sileusin tirshilik etedi Syrtky siltemelerAlmaty oblysy turizminin resmi sajty Muragattalgan 3 mamyrdyn 2020 zhyly Zhongar Alatau ulttyk parkinin resmi sajty Muragattalgan 25 sәuirdin 2020 zhyly Almaty oblysynyn kornekti oryndary