Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Hawthorn | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Fruit of four different species of Crataegus | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Species | ||||||||||||||||||||
| See text |
Өсімдік туралы
Долана – Қазақстанның таулы аймақтарында жиі кездеседі. Раушан гүлділер тұқымдасына жатады. Табиғатта мыңнан астам түрі болғанымен, оның 200-ге жуығы ғана кең таралған. Тікенекті бұталы өсімдік немесе шағын ағаш түрінде кездесетін долананың биіктігі шамамен 2-8 м болып келеді. Жапырақтарының ұзындығы - 6 см, ені - 4-5 см көлемінде. Барлық сұрыптары көктемде қалың гүл ашады. Гүлдері қызыл, ақ, қызғылт түсті болады. Мамыр айының соңында гүлдері шыға бастайды да, маусымның ортасына таман гүлдеп бітеді. Гүлдегеннен кейін кішігірім қызыл, сары, кейде қара түсті домалақ жеміс береді. Жас көшеті жеті жылдан кейін ғана жеміс салады. Долананың шаң мен газға төзімділігін және ауа тазартатын қасиетін ескере отырып, оны қала көшелеріне молынан егеді. Бірақ қала көшелеріне егілген долананың жемісін жеуге болмайды. Бойы аса биік емес әрі тікенекті болғандықтан, долананы көбінесе жасыл қоршау жасауға қолданады. Жаз айларында қырқып-пішіндеуге болады. Өсуі жай болғанымен, долана төзімді ағаш болып саналады. Дәрілік мақсатта долананың жемісі мен гүлін пайдаланады. Доланадан жасалған дәрілер орталық жүйке жүйесін тыныштандырады, жүрек бұлшық еттеріне күш береді, жүрек пен мидағы қан айналымын жақсартады.
Күтімі
Кез келген бақтың топырағында тамырланып өсе береді. Ашық күн көзінде өскенді қалайды. Жаздың ыстық күндерінде судың жетіспеушілігіне шыдамды әрі қысқы суыққа да төзімді.
Көбейтілуі
Тұқымы және қалемшелері арқылы көбейтіледі. Сұрыпты түрлерін арнайы жылыжайларда ғана көбейтеді.
Долана туралы тақпақ
Төзімді ағаш долана,
Ыстыққа да, суыққа.
Тазартады ауаны,
Балақай, мұны ұмытпа!
Жапырағы жайқалып,
Долана ағаш тұр гүлдеп.
Піскеннен соң дәндерін
Теріп жегін бір-бірлеп.
Долана (Crataegus) – жататын бұта не ағаш. Долананың Америка мен Еуразияның қоңыржай белдеулерінде кездесетін 200 (кей деректерде 1000-нан астам) түрі бар. Қазақстанда 7 түрі Алтай, Тарбағатай, Іле және Жетісу (Жоңғар) Алатауында кездеседі. Көбірек тарағаны – алқызыл долана (C. sangvіnea). Жарықсүйгіш, аяз бен құрғақшылыққа төзімді, топырақ талғамайды. Бұтақтары тікенді, кейбір түрлері тікенсіз болады, биіктігі: 1-4 м. Жапырақтарының жиегі тілімденген. Мамыр-шілдеде гүлдеп, жемісі тамыз-қыркүйекте піседі, жемісі қыста ағаш басында тұра береді. Гүлі ақ немесе қызғылт, қызыл, жартылай шатырша не қылқан тәрізді гүлшоғырын түзеді, қос жынысты. Жемісі – жидек, ұсақ, алқызыл, сары не қара түсті, 1-5 сүйекті, кейбір түрі жеуге жарамды, витаминге бай. Тұқымынан көбейеді. Аралар арқылы тозаңданып, жануарлар арқылы таралады. Долананың 50-ге жуық түрлері қолдан өсіріледі. Долана медицинада дәрі-дәрмек жасауда пайдаланылады.
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
Дереккөздер
Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б;ISBN 978-601-7237-31-8
- Potter, D., et al. (2007). Phylogeny and classification of Rosaceae. Plant Systematics and Evolution. 266(1–2): 5–43.
- G. K. Schulze-Menz 1964. Reihe Rosales. in A. Engler's Syllabus der Pflanzenfamilien mit besonderer Berücksichtigung der Nutzpflanzen nebst einer Übersicht über die Florenreiche und Florengebiete der Erde, Gebrüder Borntraeger, Berlin
- Crataegus L.. . (30 қаңтар 2009). Тексерілді, 5 наурыз 2009.
- Қазақ энциклопедиясы
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
HawthornFruit of four different species of CrataegusDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked Saby Tukymdasy RosaceaeKishi tukymdasy orTajpasy orKishi tajpasy Tegi Crataegus ex L SpeciesSee textӨsimdik turalyDolana Қazakstannyn tauly ajmaktarynda zhii kezdesedi Raushan gүldiler tukymdasyna zhatady Tabigatta mynnan astam tүri bolganymen onyn 200 ge zhuygy gana ken taralgan Tikenekti butaly osimdik nemese shagyn agash tүrinde kezdesetin dolananyn biiktigi shamamen 2 8 m bolyp keledi Zhapyraktarynyn uzyndygy 6 sm eni 4 5 sm koleminde Barlyk suryptary koktemde kalyn gүl ashady Gүlderi kyzyl ak kyzgylt tүsti bolady Mamyr ajynyn sonynda gүlderi shyga bastajdy da mausymnyn ortasyna taman gүldep bitedi Gүldegennen kejin kishigirim kyzyl sary kejde kara tүsti domalak zhemis beredi Zhas kosheti zheti zhyldan kejin gana zhemis salady Dolananyn shan men gazga tozimdiligin zhәne aua tazartatyn kasietin eskere otyryp ony kala koshelerine molynan egedi Birak kala koshelerine egilgen dolananyn zhemisin zheuge bolmajdy Bojy asa biik emes әri tikenekti bolgandyktan dolanany kobinese zhasyl korshau zhasauga koldanady Zhaz ajlarynda kyrkyp pishindeuge bolady Өsui zhaj bolganymen dolana tozimdi agash bolyp sanalady Dәrilik maksatta dolananyn zhemisi men gүlin pajdalanady Dolanadan zhasalgan dәriler ortalyk zhүjke zhүjesin tynyshtandyrady zhүrek bulshyk etterine kүsh beredi zhүrek pen midagy kan ajnalymyn zhaksartady KүtimiKez kelgen baktyn topyragynda tamyrlanyp ose beredi Ashyk kүn kozinde oskendi kalajdy Zhazdyn ystyk kүnderinde sudyn zhetispeushiligine shydamdy әri kysky suykka da tozimdi KobejtiluiTukymy zhәne kalemsheleri arkyly kobejtiledi Surypty tүrlerin arnajy zhylyzhajlarda gana kobejtedi Dolana turaly takpakTozimdi agash dolana Ystykka da suykka Tazartady auany Balakaj muny umytpa Zhapyragy zhajkalyp Dolana agash tur gүldep Piskennen son dәnderin Terip zhegin bir birlep Dolana Crataegus zhatatyn buta ne agash Dolananyn Amerika men Euraziyanyn konyrzhaj beldeulerinde kezdesetin 200 kej derekterde 1000 nan astam tүri bar Қazakstanda 7 tүri Altaj Tarbagataj Ile zhәne Zhetisu Zhongar Alatauynda kezdesedi Kobirek taragany alkyzyl dolana C sangvinea Zharyksүjgish ayaz ben kurgakshylykka tozimdi topyrak talgamajdy Butaktary tikendi kejbir tүrleri tikensiz bolady biiktigi 1 4 m Zhapyraktarynyn zhiegi tilimdengen Mamyr shildede gүldep zhemisi tamyz kyrkүjekte pisedi zhemisi kysta agash basynda tura beredi Gүli ak nemese kyzgylt kyzyl zhartylaj shatyrsha ne kylkan tәrizdi gүlshogyryn tүzedi kos zhynysty Zhemisi zhidek usak alkyzyl sary ne kara tүsti 1 5 sүjekti kejbir tүri zheuge zharamdy vitaminge baj Tukymynan kobejedi Aralar arkyly tozandanyp zhanuarlar arkyly taralady Dolananyn 50 ge zhuyk tүrleri koldan osiriledi Dolana medicinada dәri dәrmek zhasauda pajdalanylady SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly DerekkozderҚ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhidekter Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8 Potter D et al 2007 Phylogeny and classification of Rosaceae Plant Systematics and Evolution 266 1 2 5 43 G K Schulze Menz 1964 Reihe Rosales in A Engler s Syllabus der Pflanzenfamilien mit besonderer Berucksichtigung der Nutzpflanzen nebst einer Ubersicht uber die Florenreiche und Florengebiete der Erde Gebruder Borntraeger Berlin Crataegus L 30 kantar 2009 Tekserildi 5 nauryz 2009 Қazak enciklopediyasyBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet