Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Тәуке хан, кейде Әз-Тәуке (толық есімі Тәуекел-Мұхаммед Баһадүр Қазы хан, жазба деректерде Тевеккуль-Магаметь-Багатур хан, Баатыр Теука-хан, Тевкей, Тявка-хан, Тевкихан, Девак хан, 1635 жылға дейін - 1715 жылдың жазы/күзі) – 1652 жылдан бастап Кіші жүздің ханы, ал, шамамен, 1672 жылдан кейін Қазақ Ордасының билеушісі. Салқам Жәңгір ханның ортаншы ұлы, Есім ханның немересі. Анасы Бану ханым ойраттың хошоуыт тайпасының билеушісі Күнделен-тайшының қызы. Аппақ сұлтанның інісі, Уәли (Уәлибек) сұлтанның ағасы.
| Тәуке хан | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1672 — 1715 | |||
| Ізбасары | Қайып хан | ||
| |||
| 1652 — 1672 | |||
| Ізашары | Белгісіз | ||
| Ізбасары | Белгісіз | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | ислам | ||
| Дүниеге келуі | 1635 | ||
| Қайтыс болуы | 1715 Түркістан қаласы | ||
| Жерленді | Қожа Ахмет Ясауи кесенесі | ||
| Әкесі | Салқам Жәңгір хан | ||
| Анасы | Бану ханым | ||
| Балалары | Болат хан, Сәмеке хан, Тұрсын сұлтан | ||
өңдеу  | |||
Өмірбаяны
Ішкі саясаты
Болашақ ханның саясатқа араласуы 1650 немесе 1651 жылға сәйкес келеді. Жас сұлтан Жәңгір ханның Қашғар билеушісі Абдаллах ханға жіберілген елшіліктің құрамында болған. Әкесінің өлімінен кейін Кіші жүз рубасыларының басым бөлігінің қолдауына ие болды. Хан тағына отырған соң Қазақ Ордасының ішкі және сыртқы саяси жағдайын күшейтуге көңіл бөлді. Ішкі саясаттағы реформаларының бір көрінісі - сан жағынан кішігірім жеті руды біріктіріп, жаңа жетіру рулық одағын және Орта жүздің құрамындағы уақтар мен керейлерден біріккен уақ-керей тайпасын құруы. Сонымен қатар қазақ халқы арасында бұрыннан қолданылып келген ру-тайпалардың ұрандары мен таңбаларын қайта анықтап белгілеген.
Ұйымдастырушылық қабілетке ие болған Тәуке хан XVII ғасырдың 70-ші жылдарына қарай қазақ даласындағы алауыздықтар пен тартыстарды тоқтатып, көршілес жоңғар тайпаларына қарсы сәтті әскери қимылдар жүргізген. Сыртқы жауымен болған ұрыстарда жеңіске жеткен Тәукенің айналасында көптеген қазақ рубасылары топтаса бастайды. Шамамен, 1672 жылға дейін қазақ даласындағы ең беделді хандардың, сұлтандардың, рубасыларының шешімімен хан тағына отырды. Ханның мөріне сәйкес ол қол астындағы көшпенді халықтан «баһадүр» және «қазы» титулдарына ие болған. Кейбір жазба деректер бойынша XVII ғасырдың 50-ші немесе 60-шы жылдары шайқас кезінде екі аяғы ауыр жараланып, мүгедек болып қалған. Сондықтан қала ішінде не ат үстінде, не арнайы жылжымалы төсеніш көмегімен қозғалып отырды.
1672 жылы қазақ ханына жоңғарлардың жаңа билеушісі Қалдан-Бошоқты ханның қудалауынан қашуға мәжбүр болған дербет тайшысы Даян-Омбоның ұлы Малай мен хошоуыт тайшысы Абылайдың ұлы Цаган пана іздеуге келген. Цаган тайшы 1673 жылы қазақ жерінде қайтыс болып, оның қол астындағы адамдары Тәуке ханға қызмет ете бастады.
Сыртқы саясаты
Тибеттік буддизмнің Орталық Азияға таралуын көздеген жоңғар билеушісі Қалдан Бошоқты хан 1681–1685 жылдары қазақтарға, қырғыздарға және Әндіжан, Сайрам қалаларының отырықшы халықтарына қарсы жеті жорық ұйымдастырған. 1683 жылы орын алған шайқас кезінде Тәукенің бір ұлы тұтқынға түсіп, жоңғар билеушісінің шешімімен «буддисттік Ватиканның» астанасына жіберілді (туған жеріне 14 жылдан кейін қайта оралды).
1687 жылдың көктемінде Қалдан әскері қазақ хандары мен сұлтандарының қол астындағы Түркістан, Сайрам, Манкент, Қарасман, Шымкент, Текек, Жанқорған, Қарамұрт, Отырар, Ташкент, Чиназ қалаларын жаулап алып, қиратқан. 1687 жылдың ортасына қарай адам және материалдық шығындардан ес жиған қазақтар өз күшін қайта жұмылдырып, 1688 жылы Қалдан әскеріне бірнеше соққы берді. Жеңістің нәтижесі бойынша, алдымен, Ташкент қайтарылды. Бұхар жылнамашысы Мұхаммед-Әминнің мәліметіне сәйкес қазақ билеушісі Ташкентте сол жылдың қысында Субханқұл ханның елшісі Күшік-би аталықты қабылдаған. Ферғананың саяси орталығынан кейін Тәуке ханның қол астына қырғыздар мен Түркістанның солтүстігінде мекендеген қарақалпақтар өтті.
XVII ғасырдың ортасына қарай Тәуке ханның саяси ықпалы Қазақ Ордасымен көршілес Сырдарияның орта және төменгі ағыстарында орналасқан сауда және қолөнер дамыған қалаларына да (32 қала мен айналасындағы ауылшаруашылық кенттер) тараған. Ташкент, Сығанақ, Сайрам, Түркістан, Созақ, Аққорған, Қарнақ, Сауран және т.б. қалалардың тұрғындары қазақ билеушілеріне жыл сайын тауармен және ақшалай салық, ал ауылдық аймақтарда тұратын отырықшы халық жиналған егіннің 1/5 немесе 1/10 бөлігін төлейтін.
Ішкі саясаттағы белсендігімен қатар Тәуке хан 1687–1697 жылдары солтүстік көршілерімен орын алған қақтығыстар мен қарама-қайшылықтарды реттеуге, сауда-саттықты дамытуға, керуен жолдарының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге күш салды. 1687-1693 жылдары Тобольск қаласына бес арнайы елшілік аттанған. 1687 жылғы елшілікті Тасым батыр, ал 1689 жылғы елшілікті Түменші батыр басқарған. Сары және Келде мырзалар 1691 жылдың көктем-жаз айларында Ямышев көліне қарай бет алып, тобыл татарлары Азбакей Кулмаметов және Акметей Кучугаевке қазақ билеушісінің хатын жеткізген. Тәуке хан қазақ-жоңғар соғысының барысында тоқтаған сібір көпестері мен қазақтардың арасындағы сауда қатынастарын қалпына келтіруді ұсынды. Сол жылдың күзінде тобыл стольнигі Павел Шарыгин Сары және Келде мырзаларды Ямышев көлінің бойында тұтқынға алған. Қазақ жасақтарының Батыс Сібірдегі қоныстарға шабуылдарын тоқтатуды талап ету үшін сібір губернаторы С.И. Салтыков Тәуке ханға 1692 жылы Андрей Неприпасовты жіберген. Ресей үкіметінің Келдені босатпауы, оған қоса шекаралық қақтығыстарды тоқтатудан бас тартуына байланысты Тәуке Неприпасов елшілігін тұтқындады. Келде мырзаны тұтқыннан босату үшін 1692 жылдың күзінде Тобольск қаласына Қабай аталық және Түменші батыр бастаған жаңа елшілік аттандырған. Оларға қоса елшіліктің құрамында Абылай ханның, Қайып және Абылай сұлтандардың елшілері Қожағұл, Оразымбет және Айжашы болды. Келіссөздердің бұл кезеңі еш нәтиже бермеді. Батыс Сібірдегі қазақтармен шекаралас аудандардағы қақтығыстарды тоқтату мақсатымен тобыл воеводасы А.Ф. Нарышкин Түркістанға Федор Скибин және Матвей Трошинді жіберген. Олар 1694 жылдың 22 маусымында Түркістанға жетіп, қазақ билеушісіне Келде мырзаны қайтарған.
1698 жылы қазақтардың оңтүстік жайылымдары жоңғарлардың жаңа билеушісі Цеван-Рабданның шабуылына ұшырады. Бұл екі халықтың арасындағы ұзаққа созылған соғыстың жаңа кезеңіне алып келді. Тәуке ханның билік басындағы соңғы 17 жылында бірнеше қазақ-жоңғар соғысы (1698–1703, 1708, 1709–1710, 1712 және т.б.) орын алды. Жасына байланысты 1710 жылдан бастап ойраттарға қарсы ұйымдастырылған жорықтарға қатысқан жоқ. Елшілік құжаттарға сәйкес 1715 жылдың бірінші жартысында Түркістан қаласында қайтыс болған. Жазба деректерде Тәуке ханның 3 ұлы белгілі: Орта жүздің хандары Болат (1712-1723) пен Сәмеке (1723-1738). 1692 жылы Түркістанға келген А. Неприпасов елшілігінің құрамында болған Теуіш мергеннің ақпаратына сәйкес оларды Тәуке ханның ұлдары Болат және Тұрсын сұлтандар қарсы алған.
Жеті жарғы
Тәуке ханның аты тарихта «Жеті жарғы» заңдарымен де тығыз байланысты. Тарихшылар «Жеті жарғыны» ойраттардың «Их цааз» заңдар жинағына жауабы ретінде қарастырады. Тәуке хан қазақтың және көршілес халықтардың (қарақалпақ және қырғыз) атақты билерімен біріге отырып, әдет-ғұрып заңдарын, билер сотының тәжірибелерін жинақтап, заман талабына сай өзгертіп, толықтырған. «Жеті жарғы» орыс деректерінде «Тәуке хан заңдары» деген атпен белгілі. «Жеті жарғыға» әкімшілік, қылмысты істер, азаматтық құқық нормалары, сондай-ақ салықтар, діни көзқарастар туралы ережелер енгізілген. «Жеті жарғы» - жеті әдеттік құқықтық жүйеден тұратын қоғамдық қатынастарды реттейтін салалардың жиынтығы. «Жеті жарғы» мынадай негізгі бөлімдерді қамтыған:
- жайылымдар мен суаттарға қатысты туындайтын дауларды реттейтін заң;
- неке қию және ажырасуды, ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін, отбасы мүшелерінің мүліктік құқықтарын реттейтін заң;
- әскери борышты, бөлімшелерді құруды және қолбасшыларды сайлауды реттейтін заң;
- соттық істерді қарау тәртібін реттейтін заң;
- кісі өлтіруден басқа қылмыс түрлеріне қатысты қолданылатын жазаларды реттейтін заң;
- өлімге немесе ауыр жарақаттарға алып келген қылмыстарға қатысты қолданылатын жазаларды реттейтін заң;
- жесірлер мен жетімдердің мүліктік және жеке құқықтарын, олардың алдындағы туыстарының, қауымның міндеттерін реттейтін заң.
Естелік
Әдебиет
- Басин В.Я. Россия и казахские ханства в XVI-XVII вв. Алма-Ата, 1971.
- Валиханов Ч.Ч. Собрание сочинений в пяти томах. Т.1.Алма-Ата, 1985.
- Вельяминов-Зернов В.В. Исследования о касимовских царях и царевичах. Ч.2. СПб., 1864.
- Витсен Н. Северная и Восточная Тартария, включающая области, расположенные в северных и восточных частях Европы и Азии. В трех томах / Пер. с голландского языка В.Г.Трисман. Т1. Амстердам, 2010.
- Добромыслов А.И. Тургайская область. Т.1. Вып. 1. Оренбург, 1900.
- Ерофеева И.В. Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 гг. Сборник исторических документов в 2-х томах/Автор проекта, введения, биографий ханов, научных комментариев; составитель и ответственный редактор И.В.Ерофеева. Алматы: АО «АБДИ Компани», 2014. - 696 с. + вкл. 44 с. — ISBN 978-9965-832-26-0.
- Кудайбердыулы Ш. Родословная тюрков, киргизов, казахов и ханских династий / Пер. Б. Каирбекова. Алма-Ата, 1990.
- Левшин А.И. Описание киргиз-казачьих, или киргиз-кайсацких орд и степей. Изд. 3-е / Сост. И.В. Ерофеева. Алматы, 2009.
- Рабнабхадра. Лунный свет. История рабджам Зая-пандиты / Пер.с ойратского Г.Н. Румянцева и А.Г. Сазыкина. Транслитерация текста, предисловие, комментарий, указатели и примечания А.Г. Сазыкина. СПб., 1999.
- Султанов Т.И. Поднятые на белой кошме. Потомки Чингиз-хана. Алматы, 2001.
- Тынышбаев М История казахского народа / Сост. : авторы предисловия А.С. Такенов и Б.Байгалиев. Алма-Ата, 1993.
Тағы қараңыз
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Tәuke han kejde Әz Tәuke tolyk esimi Tәuekel Muhammed Baһadүr Қazy han zhazba derekterde Tevekkul Magamet Bagatur han Baatyr Teuka han Tevkej Tyavka han Tevkihan Devak han 1635 zhylga dejin 1715 zhyldyn zhazy kүzi 1652 zhyldan bastap Kishi zhүzdin hany al shamamen 1672 zhyldan kejin Қazak Ordasynyn bileushisi Salkam Zhәngir hannyn ortanshy uly Esim hannyn nemeresi Anasy Banu hanym ojrattyn hoshouyt tajpasynyn bileushisi Kүndelen tajshynyn kyzy Appak sultannyn inisi Uәli Uәlibek sultannyn agasy Tәuke hanLauazymyTu Қazak hany1672 1715Izbasary Қajyp hanKishi zhүz hany1652 1672Izashary BelgisizIzbasary BelgisizӨmirbayanyDini islamDүniege kelui 1635Қajtys boluy 1715 Tүrkistan kalasyZherlendi Қozha Ahmet Yasaui kesenesiӘkesi Salkam Zhәngir hanAnasy Banu hanymBalalary Bolat han Sәmeke han Tursyn sultanondeu ӨmirbayanyIshki sayasaty Tәuke hannyn Syganak kalasynyn turgyndaryna zharlygy 1675 1676 Bolashak hannyn sayasatka aralasuy 1650 nemese 1651 zhylga sәjkes keledi Zhas sultan Zhәngir hannyn Қashgar bileushisi Abdallah hanga zhiberilgen elshiliktin kuramynda bolgan Әkesinin oliminen kejin Kishi zhүz rubasylarynyn basym boliginin koldauyna ie boldy Han tagyna otyrgan son Қazak Ordasynyn ishki zhәne syrtky sayasi zhagdajyn kүshejtuge konil boldi Ishki sayasattagy reformalarynyn bir korinisi san zhagynan kishigirim zheti rudy biriktirip zhana zhetiru rulyk odagyn zhәne Orta zhүzdin kuramyndagy uaktar men kerejlerden birikken uak kerej tajpasyn kuruy Sonymen katar kazak halky arasynda burynnan koldanylyp kelgen ru tajpalardyn urandary men tanbalaryn kajta anyktap belgilegen Ұjymdastyrushylyk kabiletke ie bolgan Tәuke han XVII gasyrdyn 70 shi zhyldaryna karaj kazak dalasyndagy alauyzdyktar pen tartystardy toktatyp korshiles zhongar tajpalaryna karsy sәtti әskeri kimyldar zhүrgizgen Syrtky zhauymen bolgan urystarda zheniske zhetken Tәukenin ajnalasynda koptegen kazak rubasylary toptasa bastajdy Shamamen 1672 zhylga dejin kazak dalasyndagy en bedeldi handardyn sultandardyn rubasylarynyn sheshimimen han tagyna otyrdy Hannyn morine sәjkes ol kol astyndagy koshpendi halyktan baһadүr zhәne kazy tituldaryna ie bolgan Kejbir zhazba derekter bojynsha XVII gasyrdyn 50 shi nemese 60 shy zhyldary shajkas kezinde eki ayagy auyr zharalanyp mүgedek bolyp kalgan Sondyktan kala ishinde ne at үstinde ne arnajy zhylzhymaly tosenish komegimen kozgalyp otyrdy 1672 zhyly kazak hanyna zhongarlardyn zhana bileushisi Қaldan Boshokty hannyn kudalauynan kashuga mәzhbүr bolgan derbet tajshysy Dayan Ombonyn uly Malaj men hoshouyt tajshysy Abylajdyn uly Cagan pana izdeuge kelgen Cagan tajshy 1673 zhyly kazak zherinde kajtys bolyp onyn kol astyndagy adamdary Tәuke hanga kyzmet ete bastady Syrtky sayasaty Tәuke hannyn tobyl voevodasy A F Naryshkinge haty 1693 Tibettik buddizmnin Ortalyk Aziyaga taraluyn kozdegen zhongar bileushisi Қaldan Boshokty han 1681 1685 zhyldary kazaktarga kyrgyzdarga zhәne Әndizhan Sajram kalalarynyn otyrykshy halyktaryna karsy zheti zhoryk ujymdastyrgan 1683 zhyly oryn algan shajkas kezinde Tәukenin bir uly tutkynga tүsip zhongar bileushisinin sheshimimen buddisttik Vatikannyn astanasyna zhiberildi tugan zherine 14 zhyldan kejin kajta oraldy Frederik de Vittin 1680 zhylgy kartasyndagy kazaktar Casakki Tartari 1687 zhyldyn kokteminde Қaldan әskeri kazak handary men sultandarynyn kol astyndagy Tүrkistan Sajram Mankent Қarasman Shymkent Tekek Zhankorgan Қaramurt Otyrar Tashkent Chinaz kalalaryn zhaulap alyp kiratkan 1687 zhyldyn ortasyna karaj adam zhәne materialdyk shygyndardan es zhigan kazaktar oz kүshin kajta zhumyldyryp 1688 zhyly Қaldan әskerine birneshe sokky berdi Zhenistin nәtizhesi bojynsha aldymen Tashkent kajtaryldy Buhar zhylnamashysy Muhammed Әminnin mәlimetine sәjkes kazak bileushisi Tashkentte sol zhyldyn kysynda Subhankul hannyn elshisi Kүshik bi atalykty kabyldagan Fergananyn sayasi ortalygynan kejin Tәuke hannyn kol astyna kyrgyzdar men Tүrkistannyn soltүstiginde mekendegen karakalpaktar otti XVII gasyrdyn ortasyna karaj Tәuke hannyn sayasi ykpaly Қazak Ordasymen korshiles Syrdariyanyn orta zhәne tomengi agystarynda ornalaskan sauda zhәne koloner damygan kalalaryna da 32 kala men ajnalasyndagy auylsharuashylyk kentter taragan Tashkent Syganak Sajram Tүrkistan Sozak Akkorgan Қarnak Sauran zhәne t b kalalardyn turgyndary kazak bileushilerine zhyl sajyn tauarmen zhәne akshalaj salyk al auyldyk ajmaktarda turatyn otyrykshy halyk zhinalgan eginnin 1 5 nemese 1 10 boligin tolejtin S U Remezovtyn Syzba kitabyndagy Қazak Ordasy Zemlya Kazachi Ordy Ishki sayasattagy belsendigimen katar Tәuke han 1687 1697 zhyldary soltүstik korshilerimen oryn algan kaktygystar men karama kajshylyktardy retteuge sauda sattykty damytuga keruen zholdarynyn kauipsizdigin kamtamasyz etuge kүsh saldy 1687 1693 zhyldary Tobolsk kalasyna bes arnajy elshilik attangan 1687 zhylgy elshilikti Tasym batyr al 1689 zhylgy elshilikti Tүmenshi batyr baskargan Sary zhәne Kelde myrzalar 1691 zhyldyn koktem zhaz ajlarynda Yamyshev koline karaj bet alyp tobyl tatarlary Azbakej Kulmametov zhәne Akmetej Kuchugaevke kazak bileushisinin hatyn zhetkizgen Tәuke han kazak zhongar sogysynyn barysynda toktagan sibir kopesteri men kazaktardyn arasyndagy sauda katynastaryn kalpyna keltirudi usyndy Sol zhyldyn kүzinde tobyl stolnigi Pavel Sharygin Sary zhәne Kelde myrzalardy Yamyshev kolinin bojynda tutkynga algan Қazak zhasaktarynyn Batys Sibirdegi konystarga shabuyldaryn toktatudy talap etu үshin sibir gubernatory S I Saltykov Tәuke hanga 1692 zhyly Andrej Nepripasovty zhibergen Resej үkimetinin Keldeni bosatpauy ogan kosa shekaralyk kaktygystardy toktatudan bas tartuyna bajlanysty Tәuke Nepripasov elshiligin tutkyndady Kelde myrzany tutkynnan bosatu үshin 1692 zhyldyn kүzinde Tobolsk kalasyna Қabaj atalyk zhәne Tүmenshi batyr bastagan zhana elshilik attandyrgan Olarga kosa elshiliktin kuramynda Abylaj hannyn Қajyp zhәne Abylaj sultandardyn elshileri Қozhagul Orazymbet zhәne Ajzhashy boldy Kelissozderdin bul kezeni esh nәtizhe bermedi Batys Sibirdegi kazaktarmen shekaralas audandardagy kaktygystardy toktatu maksatymen tobyl voevodasy A F Naryshkin Tүrkistanga Fedor Skibin zhәne Matvej Troshindi zhibergen Olar 1694 zhyldyn 22 mausymynda Tүrkistanga zhetip kazak bileushisine Kelde myrzany kajtargan Tүrkistan kalasynyn zhospary XVIII gasyrdyn basy D G Messershmidtin kuzhattarynyn arasynan tabylgan Tәuke hannyn mori sol zhak shette bejnelengen Tabakul Maamet Burturchan 1698 zhyly kazaktardyn ontүstik zhajylymdary zhongarlardyn zhana bileushisi Cevan Rabdannyn shabuylyna ushyrady Bul eki halyktyn arasyndagy uzakka sozylgan sogystyn zhana kezenine alyp keldi Tәuke hannyn bilik basyndagy songy 17 zhylynda birneshe kazak zhongar sogysy 1698 1703 1708 1709 1710 1712 zhәne t b oryn aldy Zhasyna bajlanysty 1710 zhyldan bastap ojrattarga karsy ujymdastyrylgan zhoryktarga katyskan zhok Elshilik kuzhattarga sәjkes 1715 zhyldyn birinshi zhartysynda Tүrkistan kalasynda kajtys bolgan Zhazba derekterde Tәuke hannyn 3 uly belgili Orta zhүzdin handary Bolat 1712 1723 pen Sәmeke 1723 1738 1692 zhyly Tүrkistanga kelgen A Nepripasov elshiliginin kuramynda bolgan Teuish mergennin akparatyna sәjkes olardy Tәuke hannyn uldary Bolat zhәne Tursyn sultandar karsy algan Zheti zhargy Tolyk makalasy Zheti zhargy Tәuke hannyn aty tarihta Zheti zhargy zandarymen de tygyz bajlanysty Tarihshylar Zheti zhargyny ojrattardyn Ih caaz zandar zhinagyna zhauaby retinde karastyrady Tәuke han kazaktyn zhәne korshiles halyktardyn karakalpak zhәne kyrgyz atakty bilerimen birige otyryp әdet guryp zandaryn biler sotynyn tәzhiribelerin zhinaktap zaman talabyna saj ozgertip tolyktyrgan Zheti zhargy orys derekterinde Tәuke han zandary degen atpen belgili Zheti zhargyga әkimshilik kylmysty ister azamattyk kukyk normalary sondaj ak salyktar dini kozkarastar turaly erezheler engizilgen Zheti zhargy zheti әdettik kukyktyk zhүjeden turatyn kogamdyk katynastardy rettejtin salalardyn zhiyntygy Zheti zhargy mynadaj negizgi bolimderdi kamtygan zhajylymdar men suattarga katysty tuyndajtyn daulardy rettejtin zan neke kiyu zhәne azhyrasudy erli zajyptylardyn kukyktary men mindetterin otbasy mүshelerinin mүliktik kukyktaryn rettejtin zan әskeri boryshty bolimshelerdi kurudy zhәne kolbasshylardy sajlaudy rettejtin zan sottyk isterdi karau tәrtibin rettejtin zan kisi oltiruden baska kylmys tүrlerine katysty koldanylatyn zhazalardy rettejtin zan olimge nemese auyr zharakattarga alyp kelgen kylmystarga katysty koldanylatyn zhazalardy rettejtin zan zhesirler men zhetimderdin mүliktik zhәne zheke kukyktaryn olardyn aldyndagy tuystarynyn kauymnyn mindetterin rettejtin zan EstelikAlmaty Shymkent Taraz Қyzylorda kalalaryndagy Tәuke han koshesi ӘdebietBasin V Ya Rossiya i kazahskie hanstva v XVI XVII vv Alma Ata 1971 Valihanov Ch Ch Sobranie sochinenij v pyati tomah T 1 Alma Ata 1985 Velyaminov Zernov V V Issledovaniya o kasimovskih caryah i carevichah Ch 2 SPb 1864 Vitsen N Severnaya i Vostochnaya Tartariya vklyuchayushaya oblasti raspolozhennye v severnyh i vostochnyh chastyah Evropy i Azii V treh tomah Per s gollandskogo yazyka V G Trisman T1 Amsterdam 2010 Dobromyslov A I Turgajskaya oblast T 1 Vyp 1 Orenburg 1900 Erofeeva I V Epistolyarnoe nasledie kazahskoj pravyashej elity 1675 1821 gg Sbornik istoricheskih dokumentov v 2 h tomah Avtor proekta vvedeniya biografij hanov nauchnyh kommentariev sostavitel i otvetstvennyj redaktor I V Erofeeva Almaty AO ABDI Kompani 2014 696 s vkl 44 s ISBN 978 9965 832 26 0 Kudajberdyuly Sh Rodoslovnaya tyurkov kirgizov kazahov i hanskih dinastij Per B Kairbekova Alma Ata 1990 Levshin A I Opisanie kirgiz kazachih ili kirgiz kajsackih ord i stepej Izd 3 e Sost I V Erofeeva Almaty 2009 Rabnabhadra Lunnyj svet Istoriya rabdzham Zaya pandity Per s ojratskogo G N Rumyanceva i A G Sazykina Transliteraciya teksta predislovie kommentarij ukazateli i primechaniya A G Sazykina SPb 1999 Sultanov T I Podnyatye na beloj koshme Potomki Chingiz hana Almaty 2001 Tynyshbaev M Istoriya kazahskogo naroda Sost avtory predisloviya A S Takenov i B Bajgaliev Alma Ata 1993 Tagy karanyzTәuke han zandary