Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Қарақалпақ (айрық) деген бетті қараңыз.Қарақалпақтар (қарақ. Qaraqalpaqlar, қарақалпақлар) — түркі тілдес халық. Өзбекстан құрамындағы Қарақалпақ Республикасын мекендейді. Бұрынғы Кеңестер Одағындағы 424 мың қарақалпақтардың 94%-ы өз тілін ана тілім деп таныған (1989).
| Қарақалпақтар | |
| Qaraqalpaqlar | |
 Ат мінген қарақалпақ балалардың жарысы | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 850 000 - 700 000 | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Қазақстан | 5 000 |
 Түрікменстан | 5 000 |
 Ресей | 5 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| ислам | |
| Этникалық топтары | |
| қазақтар, ноғайлар | |
Эндоэтнонимдері
Өзбек тілінде – «Qaraqalpoklar»; ағылшын тілінде – «Kara-Kalpaks»; қазақ тілінде – «Қарақалпақтар»; татар тілінде – «Каракалпаклар»; ұйғыр тілінде - «ﻗﺎﺭﺍ ﻗﺎﻟﭙﺎﻕ»; түрік тілінде – «Karakalpaklar»; башқұрт тілінде – «Ҡараҡалпаҡтар»; әзірбайжан тілінде – «Qaraqalpaqlar».
Тілі
Қыпшақ тобының қыпшақ-ноғай бұтағына жататын қарақалпақ тілі. Оның пайда болып қалыптасуы Алтын Орда дәуіріне тұспа-тұс келеді. Қарақалпақ тілінде екі диалект бар: қазақ тіліне жақын солтүстік-шығыс диалектісі мен өзбек және түркмен тілдеріне жақын оңтүстік-батыс диалектісі. Қазіргі қарақалпақ әдебиеті солтүстік-шығыс диалектісінің негізінде жасалған. Қазан төңкерісіне дейін араб жазуына негізделген ортаазиялық түркі әдеби тілі қолданылған. Өзбек тілімен тығыз қарым-қатынаста болу қарақалпақ тіліне, әсіресе оның лексикасы мен морфологиялық құрамына әсер еткен. Қарақалпақ тілінің әліпбиі латын әліпбиіне негізделген.
Діні
Қарақалпақтар сүнниттік мұсылмандар. Оларға да көптен бері исламның мистикалық ағымы – сопылық ағым әсер еткен. 1991 жылы Кеңес Одағы ыдырағанға дейін қарақалпақтардың көпшілігінің өмірінде діни тәжірибе мен ілім аз ғана рөл атқарған. Кейбір қарақалпақтар мұсылман дініне ресми түрде кірмейтін кейбір діни нанымдарды ұстанады.
Тарихы
Қарақалпақтардың тарихы бірнеше ғасырларға созылады. Халықтың ежелгі ата-бабалары біздің дәуірімізге дейінгі ІІ-V ғасырларда Арал теңізінің оңтүстік жағалауында өмір сүрген сақ-массагет тайпалары (иран тілдес көшпенділер) болып табылады. Шежірелерде «қара қалпақтарға» сілтемелер бар. Тарихшылар бұл терминді халықтың «қарақалпақ» атауымен байланыстырады.
XVI ғасырдың ортасына қарай бірнеше печенег, қыпшақ (половцылардың түркі тілдес тайпалары), ноғай және оғыз тайпалық руларынан ұлттың қалыптасу процесі аяқталды. Сол ғасырда тақ үшін жүргізілген өзара күресте Ноғай хандығы Үлкен, Кіші және Алтыұл Орда болып үшке бөлінді. Қарақалпақтар алты ұлыс Ордасының құрамына кірді. XVI ғасырдың аяғына жататын дереккөздерде қарақалпақтар біртұтас халық ретінде айтылады.
Қалмақтардың үздіксіз жорықтары Арал қонысын екі топқа бөлді. Қарақалпақтар Сырдария мен Әмудария арасындағы бос жерлерге қоныстанып, суару және егіншілікпен айналыса бастады. XIX ғасырдың алғашқы жылдарында қарақалпақ тайпалары Хиуа хандығының қол астына өтті.
1811 жылы Хиуа хандары қарақалпақ елін жаулап алып, Әмудария сағасына көшірді. 1855-56 және 1858-59 ж. қарақалпақтар Хиуа езгісіне қарсы көтерілді. Патшалық Ресей әскерлерінің 1873 ж. шапқыншылық жорығынан кейін Әмударияның оң жағалауындағы қарақалпақтар Ресей мемлекетінің қол астына өтіп, Әмудария бөліміне бірікті. Бұл бөлініс 1887 ж. Түркістан ген.-губернаторына қарайтын Сырдария облысының құрамына енді. Ал өзеннің сол жағалауын мекендеген қарақалпақтардың аз бөлігі Хиуа хандығының қарамағында қалды. 1920 ж. желтоқсанда оң жағалаулық қарақалпақ жері Түркістан АКСР-іне қарайтын Әмудария облысы болып құрылды. 1921 ж. Қарақалпақ облыстық партия ұйымы құрылды. 1924 ж. БРОАК Түркістан АКСР-інің қарақалпақтар тұратын аудандарының негізінде Қарақалпақ автономиялық округін құрды, оған Хорезм Республикасының қарақалпақ округі қосылды. 1925 ж. Қазақ АКСР-інің құрамына, 1930 ж. РКФСР құрамына енді. 1932 ж. Қарақалпақ АКСР-і болып, 1936 жылдан Өзбек КСР-інің құрамына енді. 1990 ж. Қарақалпақстан Өзбек Республикасының құрамындағы егеиен мемлекет, 1992 ж. Қарақалпақ Республикасы болып жарияланды.
Қарақалпақ рулары
Кәсібі
Қарақалпақтардың негізгі қызметі мал шаруашылығы. Негізінен ірі қара, қой, құс өсіреді. Балық аулаумен қатар көне дәуірден-ақ суармалы егіншілікпен шұғылданып келді. Бидай, арпа, күріш, тары екті, жүзім өсірді, әр отбасының бау-бақшасы болды. КСРО тұсында Өзбекстанда ауланатын балықтың 90%-ын қарақалпақтар беріп келген. Алайда Арал апатына байланысты балық аулау кәсібі үлкен күйзеліске ұшырады. Қарақалпақтар егістіктерді суару үшін көлдер мен бұлақтарды шебер пайдаланған. Осы уақытқа дейін Сырдария өзенінің төменгі ағысында егістік іздері мен 18 ғасырдағы арнайы суландыру құрылыстарының қалдықтары сақталған. Қысқа малды бордақылау үшін шөп, қамыс жинады. Қарақалпақтар қорғасын, селитра, қызыл мыс өндіріп, олардан оқ пен мылтық жасалған. Олар Бұхарадан қару-жарақ алды.
Қарақалпақтардың шаруашылық және тұрмыстық қажеттіліктерін қанағаттандыратын жеке қолөнер өндірісі дамыды. Алаша және басқа да маталар тоқып, кілем, жүйрік, төсеніш, киіз (түйе немесе қой жүнінен тоқылған кілем), мата, иленген былғары жасаған. Шеберлер ер-тоқым, ер-тұрман жасаған. Қарақалпақтар ағаш пен сүйек оюының, сондай-ақ кілем тоқу мен кестелеудің тамаша шеберлері болған.
Тұрмыс салты
Олардың рулық бөлінуі қарақалпақтардың мәдениетінде үлкен мәнге ие болды. Қарақалпақтардың бүкіл территориясы екі тайпа конфедерациясына: арыс және қоңыратқа бөлінді. Арыс конфедерациясына 100 рудан тұратын 12-ден астам тайпа кірді. Олар негізінен Амударияның оң жағалауының аумағында өмір сүрді. Қоңырат тайпалары сәйкесінше Әмударияның сол жағалауын алып жатты.
Дәстүрлі баспаналары
Қарақалпақтар жартылай отырықшы халық, оларда құрылыс материалдарымен, орналасу тәсілімен және орналасуымен ерекшеленетін көптеген уақытша тұрғын үйлер болған. Барлығы негізінен табиғи-экономикалық жағдайларға байланысты болды. Негізінен тұрақты тұрғын үйлер - киіз үй мен «там» деп аталатын саман үй. Олар қыста және жазда киіз үйлерде тұрды.
Үй тікбұрышты, тегіс төбесі бар. Онда бір немесе екі тұрғын үй болды. Үймен бірге бір шатырдың астында ошақ, қора, қойма, аула орналасып, үйдің кіреберісі үлкен ағаш қақпамен жабылған. Тамда негізінен қыста өмір сүріп, жазда киіз үйге көшкен. Қарақалпақтар жартылай сазбен сыланған жеркепе салды. Бүгінде Қарақалпақ елді мекендерінде заманауи тұрғын үйлер кең таралған, бірақ көптеген дәстүрлі тұрғын үйлер де бар.
Дәстүрлі киімдері
Дәстүрлі киім тек аға буын өкілдерінде ғана сақталған. Ерлер үшін тоқылған жейде, етікке тығылған шалбар, белдік немесе орамалмен белдікпен байлаған тігілген шапан, қыста қой терісінен жасалған тон жатады. Бас киімі – қара қой терісінен (шөгірме, кураш) тігілген. Әйелдер киімі – көйлек, шалбар (ыштан), қамзол, жеңсіз көкірекше, қыста – тон. Бұрын өзбек және тәжік паранжасы сияқты шапан (жегде) болды, бірақ чачвансыз (Қарақалпақ әйелдері бетін жаппаған). Костюм күміс зергерлік бұйымдармен толықтырылды (білезіктер, сырғалар, сақиналар).
Жастар ашық түсті көйлек киді, қарттар ақ немесе қара түсті, ал жоқтау түсі көк түсті. Бас киімі – урамал (шалма түріндегі бас киімге байланған ұзын мата). Кимешек пен қалыңдықтың тойға арналған бас киімі - сәукеле қолданыстан шығуда.
Дәстүрлі тағамдары
Қарақалпақ асханасы қазақ, өзбек, түркімен сияқты халықтардың асханасымен ұқсас келеді. Ет өнімдерінен сиыр, қой, түйе, жылқы, қоян және үй құстарының еттерін пайдаланады. Әсіресе, қой мен сиыр еті. Қарақалпақтар мұсылман халқы болғандықтан, шошқа етін тұтынбайды.
Кең таралған тағамдары — гүртік, палау, лағман, манпар, шауле, мәнті, самса, тұшпаралар, шорпа, шорпа-машаба, кеспе сорпа. Бидай ұнынан жасалған шелпек барлық дерлік тамақпен бірге беріледі. Тамақты сүт қосылған қара шаймен немесе көк шаймен ішеді. Орта Азияның басқа халықтары сияқты қарақалпақтар да палау, шорпа, мәнті сияқты шығыс тағамдарын дайындайды. Қарақалпақ тағамдарының өздеріне тән ерекшеліктері бар: гүртік (жуери (джугари), бидай гүртік, шаж гүртік, май гүртік және т.б.), палау, шауле, лағман, кеспас (кеспе, манпар, нарын, мәнті, бөрек (көк бөрек, су бөрек, маек борек), ақсаулақ (сорпалы ақсаулақ, қауын ақсаулақ және т.б (ақсаулақ — лаваш,), қарма (балық қосылған джугари), машаба, сүтлаш, гөже, самса, қырмыш, гөш нан, загара нан және т.б.
Қарақалпақтардың кең тараған тағамдарының бірі — жуери гүртік пен май гүртік. Бұлар бұрыннан келе жатқан тағамдар, алайда бұларды қарақалпақ әйелдері қазір де дайындайды. Дурама — үзбе кеспе қосып дайындалатын майдалап туралған ет.
Фольклоры
Бай фольклор сақталған: лирикалық және әдет-ғұрыптық-тұрмыстық жырлар, ертегілер, аңыздар, батырлық эпостар («Алпамыс», «Қырық қыз», «Қоблан», т.б.), халық әншілері (бахсы) мен қиссашылар (жырау) орындаған.
Ұлттық мейрам мен ойындарға құрбан айт, ораза айт, наурыз мерекесі, сүндет той, бәйге (ат жарысы), ылақ (көкпар) күрес (палуан жарысы), дәруаз жатады. Қарақалпақтар сөз өнеріне ден қойған халық. Той-томалақ пен әр алуан жиындарда масқарапаздар (күлдіргі айтысы) жарысы өткізіледі. Қарақалпақтар ауыз әдебиеті бай. 18 ғасырда өмір сүрген ұлттық жазба әдебиетінің негізін қалаушы Жиен жырау мен 19 ғасырдағы Әжінияз, Бердақ қарақалпақ әдеби тілінің дамуына лайықты үлес қосты. Әнші-жыршылар мен қиссахандар халықтың ертедегі музыкалық мәдениетін ұрпақтан ұрпаққа жеткізуші болып табылады.
Музыкалық аспаптары - дутар, қобыз, ғыржақ, баламан, , сырнай, шаңқобыз.
Қазақстандағы қарақалпақтар
Қарақалпақтар қазақтармен ежелден туыстас халық болғандықтан, көне дәуірлерден бері аралас-құралас өмір сүріп келеді. Қазақстанда 2,8 мың, оның ішінде Маңғыстау облысында 1,8 мың, Атырау облысында 553 қарақалпақ тұрады (2014).
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Қарақалпақтар
Дереккөздер
- Каракалпаки - Qaraqalpaqlar. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Қарақалпақтар – олар кімдер?. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Қарақалпақтар. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Өз егемендігі үшін күрескен Қарақалпақтардың шығу тарихы қандай?. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- ХІХ ғасырдың екінші жартысы — ХХ ғасырдың басындағы Қарақалпақ территориясы мен шаруашылығы.. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Қарақалпақтар. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Қарақалпақ — бейбіт және еңбекқор халық. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Қарақалпақтар (Ресей халықтары, 1994 ж.). Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Қарақалпақтардың ұлттық тағамдары. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Әлем халықтары/ Қарақалпақтар. Тексерілді, 8 қыркүйек 2024.
- Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева./Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева Қазақстан халқы. Энциклопедия — Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2016. — Б. 283. — ISBN 978-601-7472-88-7.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Қarakalpak ajryk degen betti karanyz Қarakalpaktar karak Qaraqalpaqlar karakalpaklar tүrki tildes halyk Өzbekstan kuramyndagy Қarakalpak Respublikasyn mekendejdi Buryngy Kenester Odagyndagy 424 myn karakalpaktardyn 94 y oz tilin ana tilim dep tanygan 1989 ҚarakalpaktarQaraqalpaqlarAt mingen karakalpak balalardyn zharysyBүkil halyktyn sany850 000 700 000En kop taralgan ajmaktar Өzbekstan Қazakstan5 000 Tүrikmenstan5 000 Resej5 000Tilderikarakalpak tiliDiniislamEtnikalyk toptarykazaktar nogajlarEndoetnonimderiӨzbek tilinde Qaraqalpoklar agylshyn tilinde Kara Kalpaks kazak tilinde Қarakalpaktar tatar tilinde Karakalpaklar ujgyr tilinde ﻗﺎﺭﺍ ﻗﺎﻟﭙﺎﻕ tүrik tilinde Karakalpaklar bashkurt tilinde Ҡaraҡalpaҡtar әzirbajzhan tilinde Qaraqalpaqlar TiliҚypshak tobynyn kypshak nogaj butagyna zhatatyn karakalpak tili Onyn pajda bolyp kalyptasuy Altyn Orda dәuirine tuspa tus keledi Қarakalpak tilinde eki dialekt bar kazak tiline zhakyn soltүstik shygys dialektisi men ozbek zhәne tүrkmen tilderine zhakyn ontүstik batys dialektisi Қazirgi karakalpak әdebieti soltүstik shygys dialektisinin negizinde zhasalgan Қazan tonkerisine dejin arab zhazuyna negizdelgen ortaaziyalyk tүrki әdebi tili koldanylgan Өzbek tilimen tygyz karym katynasta bolu karakalpak tiline әsirese onyn leksikasy men morfologiyalyk kuramyna әser etken Қarakalpak tilinin әlipbii latyn әlipbiine negizdelgen DiniҚarakalpaktar sүnnittik musylmandar Olarga da kopten beri islamnyn mistikalyk agymy sopylyk agym әser etken 1991 zhyly Kenes Odagy ydyraganga dejin karakalpaktardyn kopshiliginin omirinde dini tәzhiribe men ilim az gana rol atkargan Kejbir karakalpaktar musylman dinine resmi tүrde kirmejtin kejbir dini nanymdardy ustanady TarihyҚarakalpaktardyn tarihy birneshe gasyrlarga sozylady Halyktyn ezhelgi ata babalary bizdin dәuirimizge dejingi II V gasyrlarda Aral tenizinin ontүstik zhagalauynda omir sүrgen sak massaget tajpalary iran tildes koshpendiler bolyp tabylady Shezhirelerde kara kalpaktarga siltemeler bar Tarihshylar bul termindi halyktyn karakalpak atauymen bajlanystyrady Қarakalpaktar XVI gasyrdyn ortasyna karaj birneshe pecheneg kypshak polovcylardyn tүrki tildes tajpalary nogaj zhәne ogyz tajpalyk rularynan ulttyn kalyptasu procesi ayaktaldy Sol gasyrda tak үshin zhүrgizilgen ozara kүreste Nogaj handygy Үlken Kishi zhәne Altyul Orda bolyp үshke bolindi Қarakalpaktar alty ulys Ordasynyn kuramyna kirdi XVI gasyrdyn ayagyna zhatatyn derekkozderde karakalpaktar birtutas halyk retinde ajtylady Қalmaktardyn үzdiksiz zhoryktary Aral konysyn eki topka boldi Қarakalpaktar Syrdariya men Әmudariya arasyndagy bos zherlerge konystanyp suaru zhәne eginshilikpen ajnalysa bastady XIX gasyrdyn algashky zhyldarynda karakalpak tajpalary Hiua handygynyn kol astyna otti 1811 zhyly Hiua handary karakalpak elin zhaulap alyp Әmudariya sagasyna koshirdi 1855 56 zhәne 1858 59 zh karakalpaktar Hiua ezgisine karsy koterildi Patshalyk Resej әskerlerinin 1873 zh shapkynshylyk zhorygynan kejin Әmudariyanyn on zhagalauyndagy karakalpaktar Resej memleketinin kol astyna otip Әmudariya bolimine birikti Bul bolinis 1887 zh Tүrkistan gen gubernatoryna karajtyn Syrdariya oblysynyn kuramyna endi Al ozennin sol zhagalauyn mekendegen karakalpaktardyn az boligi Hiua handygynyn karamagynda kaldy 1920 zh zheltoksanda on zhagalaulyk karakalpak zheri Tүrkistan AKSR ine karajtyn Әmudariya oblysy bolyp kuryldy 1921 zh Қarakalpak oblystyk partiya ujymy kuryldy 1924 zh BROAK Tүrkistan AKSR inin karakalpaktar turatyn audandarynyn negizinde Қarakalpak avtonomiyalyk okrugin kurdy ogan Horezm Respublikasynyn karakalpak okrugi kosyldy 1925 zh Қazak AKSR inin kuramyna 1930 zh RKFSR kuramyna endi 1932 zh Қarakalpak AKSR i bolyp 1936 zhyldan Өzbek KSR inin kuramyna endi 1990 zh Қarakalpakstan Өzbek Respublikasynyn kuramyndagy egeien memleket 1992 zh Қarakalpak Respublikasy bolyp zhariyalandy Қarakalpak rularyTolyk makalasy Қarakalpak rularyKәsibiҚarakalpaktardyn negizgi kyzmeti mal sharuashylygy Negizinen iri kara koj kus osiredi Balyk aulaumen katar kone dәuirden ak suarmaly eginshilikpen shugyldanyp keldi Bidaj arpa kүrish tary ekti zhүzim osirdi әr otbasynyn bau bakshasy boldy KSRO tusynda Өzbekstanda aulanatyn balyktyn 90 yn karakalpaktar berip kelgen Alajda Aral apatyna bajlanysty balyk aulau kәsibi үlken kүjzeliske ushyrady Қarakalpaktar egistikterdi suaru үshin kolder men bulaktardy sheber pajdalangan Osy uakytka dejin Syrdariya ozeninin tomengi agysynda egistik izderi men 18 gasyrdagy arnajy sulandyru kurylystarynyn kaldyktary saktalgan Қyska maldy bordakylau үshin shop kamys zhinady Қarakalpaktar korgasyn selitra kyzyl mys ondirip olardan ok pen myltyk zhasalgan Olar Buharadan karu zharak aldy Қarakalpaktardyn sharuashylyk zhәne turmystyk kazhettilikterin kanagattandyratyn zheke koloner ondirisi damydy Alasha zhәne baska da matalar tokyp kilem zhүjrik tosenish kiiz tүje nemese koj zhүninen tokylgan kilem mata ilengen bylgary zhasagan Sheberler er tokym er turman zhasagan Қarakalpaktar agash pen sүjek oyuynyn sondaj ak kilem toku men kesteleudin tamasha sheberleri bolgan Turmys saltyOlardyn rulyk bolinui karakalpaktardyn mәdenietinde үlken mәnge ie boldy Қarakalpaktardyn bүkil territoriyasy eki tajpa konfederaciyasyna arys zhәne konyratka bolindi Arys konfederaciyasyna 100 rudan turatyn 12 den astam tajpa kirdi Olar negizinen Amudariyanyn on zhagalauynyn aumagynda omir sүrdi Қonyrat tajpalary sәjkesinshe Әmudariyanyn sol zhagalauyn alyp zhatty Dәstүrli baspanalary Қarakalpaktar zhartylaj otyrykshy halyk olarda kurylys materialdarymen ornalasu tәsilimen zhәne ornalasuymen erekshelenetin koptegen uakytsha turgyn үjler bolgan Barlygy negizinen tabigi ekonomikalyk zhagdajlarga bajlanysty boldy Negizinen turakty turgyn үjler kiiz үj men tam dep atalatyn saman үj Olar kysta zhәne zhazda kiiz үjlerde turdy Үj tikburyshty tegis tobesi bar Onda bir nemese eki turgyn үj boldy Үjmen birge bir shatyrdyn astynda oshak kora kojma aula ornalasyp үjdin kireberisi үlken agash kakpamen zhabylgan Tamda negizinen kysta omir sүrip zhazda kiiz үjge koshken Қarakalpaktar zhartylaj sazben sylangan zherkepe saldy Bүginde Қarakalpak eldi mekenderinde zamanaui turgyn үjler ken taralgan birak koptegen dәstүrli turgyn үjler de bar Sәukele kigen karakalpak kyzyDәstүrli kiimderi Dәstүrli kiim tek aga buyn okilderinde gana saktalgan Erler үshin tokylgan zhejde etikke tygylgan shalbar beldik nemese oramalmen beldikpen bajlagan tigilgen shapan kysta koj terisinen zhasalgan ton zhatady Bas kiimi kara koj terisinen shogirme kurash tigilgen Әjelder kiimi kojlek shalbar yshtan kamzol zhensiz kokirekshe kysta ton Buryn ozbek zhәne tәzhik paranzhasy siyakty shapan zhegde boldy birak chachvansyz Қarakalpak әjelderi betin zhappagan Kostyum kүmis zergerlik bujymdarmen tolyktyryldy bilezikter syrgalar sakinalar Zhastar ashyk tүsti kojlek kidi karttar ak nemese kara tүsti al zhoktau tүsi kok tүsti Bas kiimi uramal shalma tүrindegi bas kiimge bajlangan uzyn mata Kimeshek pen kalyndyktyn tojga arnalgan bas kiimi sәukele koldanystan shyguda Dәstүrli tagamdary Қarakalpak ashanasy kazak ozbek tүrkimen siyakty halyktardyn ashanasymen uksas keledi Et onimderinen siyr koj tүje zhylky koyan zhәne үj kustarynyn etterin pajdalanady Әsirese koj men siyr eti Қarakalpaktar musylman halky bolgandyktan shoshka etin tutynbajdy Ken taralgan tagamdary gүrtik palau lagman manpar shaule mәnti samsa tushparalar shorpa shorpa mashaba kespe sorpa Bidaj unynan zhasalgan shelpek barlyk derlik tamakpen birge beriledi Tamakty sүt kosylgan kara shajmen nemese kok shajmen ishedi Orta Aziyanyn baska halyktary siyakty karakalpaktar da palau shorpa mәnti siyakty shygys tagamdaryn dajyndajdy Қarakalpak tagamdarynyn ozderine tәn erekshelikteri bar gүrtik zhueri dzhugari bidaj gүrtik shazh gүrtik maj gүrtik zhәne t b palau shaule lagman kespas kespe manpar naryn mәnti borek kok borek su borek maek borek aksaulak sorpaly aksaulak kauyn aksaulak zhәne t b aksaulak lavash karma balyk kosylgan dzhugari mashaba sүtlash gozhe samsa kyrmysh gosh nan zagara nan zhәne t b Қarakalpaktardyn ken taragan tagamdarynyn biri zhueri gүrtik pen maj gүrtik Bular burynnan kele zhatkan tagamdar alajda bulardy karakalpak әjelderi kazir de dajyndajdy Durama үzbe kespe kosyp dajyndalatyn majdalap turalgan et Folklory Baj folklor saktalgan lirikalyk zhәne әdet guryptyk turmystyk zhyrlar ertegiler anyzdar batyrlyk epostar Alpamys Қyryk kyz Қoblan t b halyk әnshileri bahsy men kissashylar zhyrau oryndagan Ұlttyk mejram men ojyndarga kurban ajt oraza ajt nauryz merekesi sүndet toj bәjge at zharysy ylak kokpar kүres paluan zharysy dәruaz zhatady Қarakalpaktar soz onerine den kojgan halyk Toj tomalak pen әr aluan zhiyndarda maskarapazdar kүldirgi ajtysy zharysy otkiziledi Қarakalpaktar auyz әdebieti baj 18 gasyrda omir sүrgen ulttyk zhazba әdebietinin negizin kalaushy Zhien zhyrau men 19 gasyrdagy Әzhiniyaz Berdak karakalpak әdebi tilinin damuyna lajykty үles kosty Әnshi zhyrshylar men kissahandar halyktyn ertedegi muzykalyk mәdenietin urpaktan urpakka zhetkizushi bolyp tabylady Muzykalyk aspaptary dutar kobyz gyrzhak balaman syrnaj shankobyz Қazakstandagy karakalpaktarҚarakalpaktar kazaktarmen ezhelden tuystas halyk bolgandyktan kone dәuirlerden beri aralas kuralas omir sүrip keledi Қazakstanda 2 8 myn onyn ishinde Mangystau oblysynda 1 8 myn Atyrau oblysynda 553 karakalpak turady 2014 SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar ҚarakalpaktarDerekkozderKarakalpaki Qaraqalpaqlar Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Қarakalpaktar olar kimder Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Қarakalpaktar Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Өz egemendigi үshin kүresken Қarakalpaktardyn shygu tarihy kandaj Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 HIH gasyrdyn ekinshi zhartysy HH gasyrdyn basyndagy Қarakalpak territoriyasy men sharuashylygy Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Қarakalpaktar Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Қarakalpak bejbit zhәne enbekkor halyk Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Қarakalpaktar Resej halyktary 1994 zh Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Қarakalpaktardyn ulttyk tagamdary Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Әlem halyktary Қarakalpaktar Tekserildi 8 kyrkүjek 2024 Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Қazakstan halky Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasy 2016 B 283 ISBN 978 601 7472 88 7