Опера (итал. ореrа - дәлме-дәл шығарма, лат. ореrа - еңбек, бұйым, туынды) — музыкалық өнер жанры.
Операның әдеби негізі (либретто) музыкалық драматургия және ең алдымен вокалдық музыка формаларының тәсілдері арқылы өзінің көркемдік шешімін табады. Ол - вокалдық пен аспаптық муз., драматургия, хореография (балет) және бейнелеу өнерінің (декорация, костюм) бірлестігінен туған театр шығармасы, яғни осындай әртүрлі өнер түрлерін біртұтас театр әрекетіне біріктіретін синтезді жанр. Жеке айтылатын ән (ария, ариозо, каватина, монолог, баллада), речитатив (тақпақ сазды қысқа әуен), ансамбль (дуэт, трио, квартет, квинтет), хор көріністері, би, оркестрлік нөмірлер (увертюра, антракт) опералық музыканың түрлеріне жатады.
Операның тарихи даму барысында оның түрлі жанрлары қалыптасты: эпикалық-қаһармандық, тарихи-қаһармандық, тарихи-романтикалық, тарихи-тұрмыстық, лирикалық-тұрмыстық, драмалық, комедиялық және сатиралық опералар. Сондай-ақ, Италияда опера-сериа мен опера-буффа, Францияда комедиялық және лирикалық, ал Англияда балладалық опера жанрлары өмірге келді. Бұдан басқа муз. драма, опера-балет секілді жанрлары болды. Опера тарихы адамзат қоғамы тарихы мен мәдениетінің даму жолымен тығыз байланысты. Музыкалық театрдың негізгі халықтық ойын-сауыққа саяды. Ежелгі гректердің дионисийлік ойындары мен грек трагедияларының өзінде-ақ музыка үлкен рөл атқарды. Опера жеке жанр болып 16-17 ғасырлар аралығында қалыптасты. Қайта өркендеу дәуірінің гуманистік идеялары ықпалымен көптеген еуропалық ұлттық мәдениетте музыкалық-драмалық спектакльдердің жаңа түрі туа бастады. Бұл әсіресе Италияда кеңінен өріс алды. Опера жанрының Батыс Еуропадағы көрнекті өкілдері: К. Монтеверди, А. Скарлатти, Дж. Б.Перголези, Дж. Россини, Дж. Верди, Дж. Пуччини (Италия); Г.Ф. Гендель (Англия); Ж.Б. Люлли, Ж.Ф. Рамо, Ш. Гуно, Ж. Бизе (Франция); К.В. Глюк (Аустрия, Франция); В.А. Моцарт (Аустрия); Л. Бетховен, К.М. Вебер, Р. Вагнер (Германия); Ф. Эркель (Венгрия); С. Монюшко (Польша); Б. Сметана, А. Дворжак (Чехия), т.б.
Алғашқы орыс опералары 18 ғасырдың 70-жылдары пайда болды. Классикалық орыс операсының негізін салған М.И. Глинка. Оның халықтық-патриоттық тақырыпқа жазылған "Иван Сусанині" (1836) мен "Руслан мен Людмиласы" (1842) реалистік опера өнерінің үлгілері болып табылады. Ресейде тұңғыш әлеуметтік-тұрмыс драмасын А.С. Даргомыжский ("Русалка", 1855) жазды. "Құдіретті топ" композиторлары орыс операсын одан әрі дамытып, оның классикалық үлгілерін жасады: М.П. Мусоргскийдің муз. драмалары ("Борис Годунов", 1869, "Хованщина", соңғысын 1883 жылы Н.А. Римский-Корсаков аяқтаған), А.П. Бородиннің "Князь Игорі", (1888 жылы Римский-Корсаков пен А.К. Глазунов аяқтаған), Римский-Корсаковтың "Садкосы" (1881) т.б. Музыкалық театрда П.И. Чайковскийдің опералық шығармашылығы ерекше орын алады. Оның опералары ("Евгений Онегин" 1878, "Қарғаның мәткесі", 1890) нәзік психологиялық әсер-қуатымен, адамның жан дүниесін терең сезінуімен ерекшеленеді. Орыс операсының дамуына мол үлес қосқан композиторлар: А.Г. Рубинштейн, ("Демон", 1871), С.В. Рахманинов ("Алеко", 1892), А.Н. Серов, т.б. 19 ғасырдың аяғы мен 20 ғасырда әртүрлі музыкалық ағымдар опералық өнерде де бой көрсетті. Мысалы, импрессионизм К. Дебюссиді, экспрессионизм Р. Штраустың, А. Шенбергтің,, т.б. композиторлардың шығармаларында белең алды. 20 ғасырда КСРО елдерінде де Украинада - Г.И. Майборода; Әзірбайжанда - Ү.А. Ғаджыбеков; Грузияда - З.П. Палиашвили т.б.) опера өнері өркен жайды. Тарихи және замануи сюжетке опера жазған композиторлар И.И. Дзержинский, Н.Г. Жиганов, Д.Б. Кабалевский, Э. Капп, Ю.С. Мейтус, С.С. Прокофьев, А. Жұбанов, Е.Г. Брусиловский, М. Төлебаев, т.б. Қазақстанда опера жанры 20 ғасырдың 30 жылдары туды. Алғашқы опералық шығармалар музыкалық пьеса және драма түрінде болды. Олар түгелдей қазақтың халық музыкасына, оның ән-күй байлығына негізделіп жазылды. 1934 жылы Е.Г. Брусиловский казақтың тұңғыш операсы "Қыз Жібекті", одан кейінгі жылдары Жұбанов пен Л.А. Хамиди "Абай" (1944), М. Төлебаев "Біржан - Сара" (1946), Қ. Қожамияров "Назугум" (1956), С. Мұхамеджанов "Айсұлу" (1964), Е. Рахмадиев "Қамар сұлу" (1963) және Ғ. Жұбанова "Еңлік-Кебекті" (1975) жазып, ұлттық операны кәсіби тұрғыда жаңа белеске көтерді. Егемендік алғаннан кейінгі жылдары қазақ операсы жаңа сатыға көтерілді. Е.Рахмадиевтің "Абылай хан" операсы (2004) елеулі оқиғаға айналды. 2000 жылы Астана қаласында Опера және балет театры ашылды. 2013 жылы Астана қаласында жаңа "Астана-опера" ұлттық опера және балет театры ашылды.
Дереккөздер
- Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Opera ital orera dәlme dәl shygarma lat orera enbek bujym tuyndy muzykalyk oner zhanry Operanyn әdebi negizi libretto muzykalyk dramaturgiya zhәne en aldymen vokaldyk muzyka formalarynyn tәsilderi arkyly ozinin korkemdik sheshimin tabady Ol vokaldyk pen aspaptyk muz dramaturgiya horeografiya balet zhәne bejneleu onerinin dekoraciya kostyum birlestiginen tugan teatr shygarmasy yagni osyndaj әrtүrli oner tүrlerin birtutas teatr әreketine biriktiretin sintezdi zhanr Zheke ajtylatyn әn ariya ariozo kavatina monolog ballada rechitativ takpak sazdy kyska әuen ansambl duet trio kvartet kvintet hor korinisteri bi orkestrlik nomirler uvertyura antrakt operalyk muzykanyn tүrlerine zhatady Operanyn tarihi damu barysynda onyn tүrli zhanrlary kalyptasty epikalyk kaһarmandyk tarihi kaһarmandyk tarihi romantikalyk tarihi turmystyk lirikalyk turmystyk dramalyk komediyalyk zhәne satiralyk operalar Sondaj ak Italiyada opera seria men opera buffa Franciyada komediyalyk zhәne lirikalyk al Angliyada balladalyk opera zhanrlary omirge keldi Budan baska muz drama opera balet sekildi zhanrlary boldy Opera tarihy adamzat kogamy tarihy men mәdenietinin damu zholymen tygyz bajlanysty Muzykalyk teatrdyn negizgi halyktyk ojyn sauykka sayady Ezhelgi grekterdin dionisijlik ojyndary men grek tragediyalarynyn ozinde ak muzyka үlken rol atkardy Opera zheke zhanr bolyp 16 17 gasyrlar aralygynda kalyptasty Қajta orkendeu dәuirinin gumanistik ideyalary ykpalymen koptegen europalyk ulttyk mәdeniette muzykalyk dramalyk spektaklderdin zhana tүri tua bastady Bul әsirese Italiyada keninen oris aldy Opera zhanrynyn Batys Europadagy kornekti okilderi K Monteverdi A Skarlatti Dzh B Pergolezi Dzh Rossini Dzh Verdi Dzh Puchchini Italiya G F Gendel Angliya Zh B Lyulli Zh F Ramo Sh Guno Zh Bize Franciya K V Glyuk Austriya Franciya V A Mocart Austriya L Bethoven K M Veber R Vagner Germaniya F Erkel Vengriya S Monyushko Polsha B Smetana A Dvorzhak Chehiya t b Algashky orys operalary 18 gasyrdyn 70 zhyldary pajda boldy Klassikalyk orys operasynyn negizin salgan M I Glinka Onyn halyktyk patriottyk takyrypka zhazylgan Ivan Susanini 1836 men Ruslan men Lyudmilasy 1842 realistik opera onerinin үlgileri bolyp tabylady Resejde tungysh әleumettik turmys dramasyn A S Dargomyzhskij Rusalka 1855 zhazdy Қudiretti top kompozitorlary orys operasyn odan әri damytyp onyn klassikalyk үlgilerin zhasady M P Musorgskijdin muz dramalary Boris Godunov 1869 Hovanshina songysyn 1883 zhyly N A Rimskij Korsakov ayaktagan A P Borodinnin Knyaz Igori 1888 zhyly Rimskij Korsakov pen A K Glazunov ayaktagan Rimskij Korsakovtyn Sadkosy 1881 t b Muzykalyk teatrda P I Chajkovskijdin operalyk shygarmashylygy erekshe oryn alady Onyn operalary Evgenij Onegin 1878 Қarganyn mәtkesi 1890 nәzik psihologiyalyk әser kuatymen adamnyn zhan dүniesin teren sezinuimen erekshelenedi Orys operasynyn damuyna mol үles koskan kompozitorlar A G Rubinshtejn Demon 1871 S V Rahmaninov Aleko 1892 A N Serov t b 19 gasyrdyn ayagy men 20 gasyrda әrtүrli muzykalyk agymdar operalyk onerde de boj korsetti Mysaly impressionizm K Debyussidi ekspressionizm R Shtraustyn A Shenbergtin t b kompozitorlardyn shygarmalarynda belen aldy 20 gasyrda KSRO elderinde de Ukrainada G I Majboroda Әzirbajzhanda Ү A Ғadzhybekov Gruziyada Z P Paliashvili t b opera oneri orken zhajdy Tarihi zhәne zamanui syuzhetke opera zhazgan kompozitorlar I I Dzerzhinskij N G Zhiganov D B Kabalevskij E Kapp Yu S Mejtus S S Prokofev A Zhubanov E G Brusilovskij M Tolebaev t b Қazakstanda opera zhanry 20 gasyrdyn 30 zhyldary tudy Algashky operalyk shygarmalar muzykalyk pesa zhәne drama tүrinde boldy Olar tүgeldej kazaktyn halyk muzykasyna onyn әn kүj bajlygyna negizdelip zhazyldy 1934 zhyly E G Brusilovskij kazaktyn tungysh operasy Қyz Zhibekti odan kejingi zhyldary Zhubanov pen L A Hamidi Abaj 1944 M Tolebaev Birzhan Sara 1946 Қ Қozhamiyarov Nazugum 1956 S Muhamedzhanov Ajsulu 1964 E Rahmadiev Қamar sulu 1963 zhәne Ғ Zhubanova Enlik Kebekti 1975 zhazyp ulttyk operany kәsibi turgyda zhana beleske koterdi Egemendik algannan kejingi zhyldary kazak operasy zhana satyga koterildi E Rahmadievtin Abylaj han operasy 2004 eleuli okigaga ajnaldy 2000 zhyly Astana kalasynda Opera zhәne balet teatry ashyldy 2013 zhyly Astana kalasynda zhana Astana opera ulttyk opera zhәne balet teatry ashyldy DerekkozderҚazak mәdenieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2005 ISBN 9965 26 095 8