Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Балет (франц. ballet, итал. balleto, лат. ballo — билеймін) — сахналық өнердің бір түрі, мазмұны музыка-хореографиялық образдар арқылы ашылатын спектакль.
Балет — мен жан құбылысын қозғалыс, дене қимылымен көрсетеді. Мұнда либретто жазушы , музыка шығарушы композитор, билерді қоюшы балетмейстер және еңбегі тоғысып, ортақ арнаға саяды. Балеттің арқауы би мен пантомима. Пантомима — сөзсіз, адам денесінің мәнерлілігімен, мимикамен спектакльдің мазмұнын ашатын театр өнерінің бір жанры. Сюжетті Балеттерде қимыл-пантомима мен әрекетті көріністер (па, g’аксьон) көп қызмет атқарады. Балеттің дәстүрлі музыка-хореографиялық формалары қалыптасқан: екі кісілік би (па-де-де) және көпшілік биі (па-де-труа, па-де-катр, гран па). Соңғысын кордебалеттер орындайды. Қаһармандық, драматикалық, комедиялық сюжеттер Балет жанрын айқындайды. Сондай-ақ, , , болып бөлінеді.
Балеттің негізгі элементтері халықтың музыка-би шығармаларымен тікелей байланыста туған. Еуропада (Италия, Франция, Англия, Испания, т.б.) Балет Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келді. Алғаш Италияда тұрмыс-салтты көрсететін би түрлері іріктеліп, жүйеге түсіп, сахналық заңдылыққа бағындырыла бастады. Той-думанда орындалатын халық билері жаңа мәнерлі, әсем өрнекті, бір идеяны ұқтыруға, бір ойды айтуға мегзеген Балеттерге арқау болды. Бұлар үлкен сарайларда, сән-салтанат ордасында қойылып отырған. Францияда Балет белгілі сюжеттер, аңыздар негізінде құрылды. Балет өнердің басқа түрлерімен тығыз байланыста дамыды. Оған көбінесе музыка мен әдебиеттегі ағымдар ықпал жасап отырған. 17 ғасырдың 2-жартысында өмірге опера-Балет (композиторлар Люлли, Рамо) және комедия-Балет (драматург Мольер) келді. 18 ғасырда Англия, Аустралияда, кейінірек Францияда Балет өнердің жеке бір саласы болып әбден қалыптасады. Осы кездегі би өнерінде үлкен реформатор болған француз балетмейстері Ж. Новер П. Корнель трагедияларын Балетке айналдырып, өзінің теориялық ой-пікірлерін жанды спектакльдерде жүзеге асырды. Оның “Балет жайлы хаттар” (1760) еңбегі басқа елдердің ұлттық Балет өнерлерін дамытуда көп себін тигізді. Содан соң ұлттық Балет мектептері (француз, италиялық, т.б.) шыға бастады. Келе-келе Балет техникасы жетіліп, айналма, секірме қимылдардың ой емеурінін берудегі мәні тереңдей түсті. 20 ғасырда Шығыс елдерінде (Мысыр, Түркия, Жапония т.б.) Балеттер туып, дами бастады. Орыстың Балет өнері 18 ғасырдың 2-жартысынан қалыптасты. Халықтың би қазынасы бірте-бірте игеріліп, өнегелі Балет мектептерінің ыңғайымен жүйеге түсті. 19 ғасырдың бас кезінде, әсіресе, балетмейстер Ш. Дидлоның қызметі тұсында орыстың Балет өнері едәуір табысқа жетті. Е.И. Колосова, М.И. Данилова, А.И. Истомина, А.П. Глушковский сынды бишілер тобы өз өнерлерімен бой көрсетті. Балет өнері мен музыкасының ілгері дамуына кезінде зор үлес қосқан орыстың ұлы композиторы П.И. Чайковский болды. Балетмейстерлер М. Петипа мен Л.И. Иванов орыстың халық билерін классикалық би үлгілерімен ұштастыра отырып, оның “Ұйқыдағы ару”, “Аққу көлі” және “Щелкунчик” (1890 — 1895) Балеттерін қойды. П.И. Чайковскийдің Балет музыкасында игі дәстүрін жалғастырып, одан әрі дамытуда көптеген композиторлар (А. Глазунов, И. Стравинский, С. Прокофьев, т.б.) елеулі еңбек етті. 20 ғасырдың басында балетмейстерлер М.М. Фокин мен А.А. Горский Балет өнері саласында батыл ізденістер жасады. Орыс бишілері А.П. Павлова, В.Ф. Нижинский, Г.П. Карсавина, Е.В. Гельцер, М.М. Мордкин, В.Д. Тихомировтар Балет өнерінің өркендеуіне үлкен үлес қосты. 20 ғасырдағы орыстың Балет өнері Англия, Францияда Балеттің қайта өркендеуіне, ал, АҚШ-та Балеттің тууына игі әсер етті. Қазан төңкерісінен кейінгі Б.В. Астафьевтің (“Париж жалыны”, “Бақшасарай фонтаны”), Р.М. Глиэрдің (“Қызыл гүл”), А.И. Хачатурянның (“Гаянэ”, “Спартак”), С.С. Прокофьевтің (“Ромео мен Джульетта”), А.А. Крейннің (“Лауренсия”), Қ.А. Қараевтың (“Жеті ару”) Б-тері кеңес өнерін дүние жүзіне танытып, даңққа бөлеген туындылар. Г.С. Уланова, М.Т. Семенова, Н.М. Дудинская, О.П. Лепешинская, М.М. Плисецкая, В.М. Чабукиани, Г. Алмасзаде, Б. Бейшеналиева, З.Насретдинова, М. Тұрғынбаева, Л. Сахьянова, Ш. Жиенқұлова секілді бишілер есімі өнер әлеміне мәшһүр болды. Кеңес одағында 40 опера және балет театры, 16 мемлекеттік балет училищесі жұмыс істеді. Балет өнерінің кадрларын Мәскеудегі Театр өнері институты мен Мәдениет институты, Санкт-Петербург консерваториясы, Қазақстанда Алматы жоғары би өнер мектебі даярлады. Қазақ Балеті әуелде драматикалық, опералық спектакльдер ішіндегі би көріністері ретінде қалыптаса бастады. Діни сенімнің салдарынан үзіліп қалған халықтың көне билері қайта түледі. Тұңғыш қазақ режиссер Ж. Шанин ұлттық Балетті халық топырағында бар элементтер негізінде, туыстас елдер пластикасына негіздеп жасау керек деген ойын “Қоян-бүркіт”, “Киіз басу”, “Өрмек би”, “Шашу” секілді билерді сахнаға шығаруда іске асырған. Алғашқы опералық қойылымдардың өзінде “Қара жорға”, “Қоян би”, “Келіншек”, “Ақ сүйек”, “Тәттімбет”, “Айжан қыз”, т.б. би нөмірлері сыналып кіргізіліп, спектакльдің толық қанды құрамдас бөлігіне айналды. Қобыз, домбыра ырғақтары, күй әуезі Балет музыкасына арқау болып, оның ұлттық, даралық ерекшелігін айқындады. 1938 жылы қазақ музыка театрында қазақтың тұңғыш балеті “Қалқаман — Мамыр” қойылды. В.Великановтың “Қамбар—Назым”, Н. Тілендиев, Л. Степанов пен Е. Манаевтың “Достық жолымен” және Ғ. Жұбанованың “Аққұс туралы аңызы” — қазақ Балет өнерінің өсу кезеңін көрсететін шығармалар. Т. Мыңбаевтың “Фрескалар”, А. Серкебаевтың “Ақсақ құлан” Балеттері әртүрлі музыка жанр мен стильдің басын құрайтын ұлттық композиторлық мектептің өсіп, өркендеуінің айқын айғағы болды. Жер-жерде Балет спектакльдерін қоятын халық театрлары (“Алматының жас балеті”, “Қарағандының мәдениет сарайы”, т.б.) құрылды. 1986 жылы құрылған “Алтынай” мемлекеттік халық би ансамблі қазақ би өнерінің жаңа белесі болды. Қазақ опера және балет театры жаңа өнерді дамытудың тамаша ордасына айналды.
Балет – сахналық өнердің бір түрі, мазмұны образдар арқылы ашылатын спектакль. Балет – ой мен жан құбылысын қозғалыс, дене қимылымен көрсетеді. Мұнда либретто жазушы , музыка шығарушы композитор, билерді қоюшы балетмейстер және еңбегі тоғысып, ортақ арнаға саяды. Балеттің арқауы би мен пантомима.
Музыкалық-хореографиялық формалары
Екі кісілік би (па-де-де) және көпшілік биі (па-де-труа, па-де-катр, гран па). Соңғысын кордебалеттер орындайды.
Тарихы
Балеттің негізгі элементтері халықтың музыка-би шығармаларымен тікелей байланыста туған. (Италия, Франция, Англия, Испания, т.б.) балет Қайта өрлеу дәуірінде дүниеге келді. 17 ғасырдың 2-жартысында өмірге және келді. 18 ғасырда , кейінірек Францияда балет өнердің жеке бір саласы болып қалыптасады. Содан соң ұлттық балет мектептері (француз, италиялық, т.б.) шыға бастады. Келе-келе балет техникасы жетіліп, айналма, секірме қимылдардың ой емеурінін берудегі мәні тереңдей түсті.
- 20 ғасырда балет Шығыс елдерінде (, т.б.) дами бастады.
- 18 ғасырдың екінші жартысынанОрыстың балет өнері қалыптасып, ыңғайымен жүйеге түсті. Балет өнері мен музыкасының ілгері дамуына кезінде зор үлес қосқан орыстың ұлы композиторы болды. Балетмейстерлер мен орыстың халық билерін классикалық би үлгілерімен ұштастыра отырып, оның «, « және « (1890 – 95) балеттерін қойды. балет музыкасында игі дәстүрін жалғастырып, одан әрі дамытуда Александр Глазунов, Игорь Стравинский, Сергей Прокофьев, т.б. көптеген композиторлар елеулі еңбек етті. Орыс бишілері , Вацлав Нижинский, Тамара Карсавина, , , балет өнерінің өркендеуіне үлкен үлес қосты.
- 20 ғасырдағы орыстың балет өнері Англия, Францияда балеттің қайта өркендеуіне, ал АҚШ-та балеттің тууына игі әсер етті. Галина Уланова, Марина Семенова, Наталья Дудинская, Ольга Лепешинская, Майя Плисецкая, Вахтанг Чабукиани, Гамэр Алмасзаде, Бибісара Бейшеналиева, Зайтүнә Насретдинова, Мүкәррәм Тұрғынбаева, Лариса Сахьянова, Шара Жиенқұлова секілді бишілер есімі өнер әлеміне мәшһүр болды. Балет өнерінің кадрларын бұрынғы Мәскеудегі Театр өнері институты мен Мәдениет институты, .
19 ғасырдағы орыс балеті
XIX ғасыр Е.И.Колосова, М.И.Данилова, А.И.Истомина, А.П.Глушковский сынды бишілер тобы өз өнерлерімен көріне бастады. Солардың ішінде бірінші орыс балеринасы, XIX ғасырдың басындағы танымал биші А.И.Истомина болып саналады.
Авдотья Ильинична Истомина (1799—1848) Петербург балет мектебінде Дидлодан дәріс алды. Оқушы кезінен ол императорлық театр сахнасында өнер көрсетті, ал мектепті бітірісімен труппада жетекші орынға ие болды. Истомина орыс классикалық балетінің жарқын өкілі болды. Дидло балеттерінде орталық партияларды орындады. Петербург сахнасында бірінші болып Пушкин бейнелерін — "Кавказ тұтқынындағы" Черкеш қызын және "Руслан мен Людмиладағы" Людмиланы сомдады. 1830 жылдар шамасында Истомина аяқ ауруына байланысты мимикалық актриса амплуасына ауысады, ал 1836 жылы мүлдем сахнадан кетеді. А.С.Пушкин Истоминаның өнерін "Евгений Онегиннің" бірінші тарауында жырлап кетті.
1837 жылы Петербург пен Мәскеуде бір күнде атақты романтикалық "Сильфида" балетінің премьерасы өтті. Петербургте басты рөлді Еуропаға аты әйгілі Мария Тальони билесе, Мәскеуде Сильфида рөлінде жаңа ғана балет мектебін бітірген Екатерина Санковская биледі. Жас Санковская би техникасы жағынан Тальонидан кем түспеді. Кейін Санковская Мария Тальонидің басқа билерін де билеп, көрермендер көңілінен шықты. 1860—1870 жылдары балет ойынсауықтың, көңіл көтерудің басты құралына айналды. Ресейде 1859 жылдан 1869 жылға дейін тұрған балетмейстер Артур Сен-Леонның балеттерінің мазмұны өте қарапайым болды. Ол тек бишілер өз шеберліктерін көрсететін тиімді билердің ыңғайлы тәсілі болды. Оның спектакльдерінде көрерменнің көз алдында сарайлар құлап, су тасқындары болып, оттар лаулап жанды, кейіпкерлері ұшақ-кілемдерде ұшып, жер астына түсетін.
Сен-Леоннан кейін Петербург балет труппасының басында ұзақ жылдар бойы балетмейстер Мариус Петипа тұрды. Балет өнері мен музыкасының ілгері дамуына кезінде зор үлес қосқан орыстың ұлы сазгері П.И.Чайковский болды. Балетмейстерлер М.Петипа мен Л.И.Иванов орыстың халық билерін классикалық би үлгілерімен ұштастыра отырып, оның "Үйқыдагыару", "Аққу көлі" және "Щелкунчик" (1890—1895) балеттерін қойды. 1895 жылдың 15 қаңтарында "Акку көлі" Л.Иванов пен М.Петинамен қойылды. Осы уақыттан бастап тек орыс емес, бүкіл әлем классикалық балеттің дамуындағы жаңа кезең басталады. Симфониялық музыка биге тек сүйемелдеу рөлінен көтеріліп, балеттің негізгі идеясын айқындап, оның мазмұнын түсіндірді, пантомиманы ысырып, спектакльдегі басты рөльді биге берді.
20 ғасырдың басындағы балет өнері
XX ғасырдың басы орыс өнеріндегі жаңа бағыттардың да бастамасы болды. Чайковскийдің балет музыкасындағы игі дәстүрін жалғастырып, одан әрі дамыту үшін көптеген композиторлар (Аренский, Глазунов, Стравинский, Прокофьев, тағы басқа) ересен еңбек етті. XX ғасырдың басында балетмейстерлер М.М.Фокинмен А.А.Горский балет өнері саласында батыл ізденістер жасады. Орыс : А.П.Павлова, В.Ф.Нижинский, Т.П.Карсавина, Е.В.Гельцер, М.М.Мордкин, В.Д.Тихомировтар өнерінің өркендеуіне үлкен үлес қосты. XX ғасырдағы орыстың балет өнері Англия, Францияда балеттің қайта өркендеуіне, ал АҚШ-та балеттің тууына игі әсер етті. Жаңа режиссерлік жүйеде балетмейстердің, режиссердің, артистің, композитордың, суретшінің өнері тоғысты. Бірінші болып ескіні жаңаландырған және жаңа реалистік балетті құрған Горский болды.
Қазақстандағы балет
Қазақстанда Алматы жоғары би өнер мектебі даярлады. Қазақ балеті әуелде драмалық, опералық спектакльдер ішіндегі би көріністері ретінде қалыптаса бастады. Тұңғыш қазақ режиссері Жұмат Шанин ұлттық балетті халық топырағында бар элементтер негізінде, туыстас елдер пластикасына негіздеп жасау керек деген ойын «, «Киіз басу», «, «Шашу» секілді билерді сахнаға шығаруда іске асырған. Қобыз, домбыра ырғақтары, күй әуезі балет музыкасына арқау болып, оның ұлттық, даралық ерекшелігін айқындады. 1938 жылы қазақ музыка театрында қазақтың тұңғыш балеті «Қалқаман – Мамыр» қойылды. Жер-жерде балет спектакльдерін қоятын халық театрлары («, , т.б.) құрылды. 1986 жылы құрылған «Алтынай» мемлекеттік халық би ансамблі қазақ би өнерінің жаңа белесі болды.
Тағы қараңыз
Дереккөздер
- «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;
- Балалар Энциклопедиясы, II- том
- Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Balet franc ballet ital balleto lat ballo bilejmin sahnalyk onerdin bir tүri mazmuny muzyka horeografiyalyk obrazdar arkyly ashylatyn spektakl Balet Balet Balet Balet Balet men zhan kubylysyn kozgalys dene kimylymen korsetedi Munda libretto zhazushy muzyka shygarushy kompozitor bilerdi koyushy baletmejster zhәne enbegi togysyp ortak arnaga sayady Balettin arkauy bi men pantomima Pantomima sozsiz adam denesinin mәnerliligimen mimikamen spektakldin mazmunyn ashatyn teatr onerinin bir zhanry Syuzhetti Baletterde kimyl pantomima men әreketti korinister pa g akson kop kyzmet atkarady Balettin dәstүrli muzyka horeografiyalyk formalary kalyptaskan eki kisilik bi pa de de zhәne kopshilik bii pa de trua pa de katr gran pa Songysyn kordebaletter oryndajdy Қaһarmandyk dramatikalyk komediyalyk syuzhetter Balet zhanryn ajkyndajdy Sondaj ak bolyp bolinedi Balettin negizgi elementteri halyktyn muzyka bi shygarmalarymen tikelej bajlanysta tugan Europada Italiya Franciya Angliya Ispaniya t b Balet Қajta orleu dәuirinde dүniege keldi Algash Italiyada turmys saltty korsetetin bi tүrleri iriktelip zhүjege tүsip sahnalyk zandylykka bagyndyryla bastady Toj dumanda oryndalatyn halyk bileri zhana mәnerli әsem ornekti bir ideyany uktyruga bir ojdy ajtuga megzegen Baletterge arkau boldy Bular үlken sarajlarda sәn saltanat ordasynda kojylyp otyrgan Franciyada Balet belgili syuzhetter anyzdar negizinde kuryldy Balet onerdin baska tүrlerimen tygyz bajlanysta damydy Ogan kobinese muzyka men әdebiettegi agymdar ykpal zhasap otyrgan 17 gasyrdyn 2 zhartysynda omirge opera Balet kompozitorlar Lyulli Ramo zhәne komediya Balet dramaturg Moler keldi 18 gasyrda Angliya Australiyada kejinirek Franciyada Balet onerdin zheke bir salasy bolyp әbden kalyptasady Osy kezdegi bi onerinde үlken reformator bolgan francuz baletmejsteri Zh Nover P Kornel tragediyalaryn Baletke ajnaldyryp ozinin teoriyalyk oj pikirlerin zhandy spektaklderde zhүzege asyrdy Onyn Balet zhajly hattar 1760 enbegi baska elderdin ulttyk Balet onerlerin damytuda kop sebin tigizdi Sodan son ulttyk Balet mektepteri francuz italiyalyk t b shyga bastady Kele kele Balet tehnikasy zhetilip ajnalma sekirme kimyldardyn oj emeurinin berudegi mәni terendej tүsti 20 gasyrda Shygys elderinde Mysyr Tүrkiya Zhaponiya t b Baletter tuyp dami bastady Orystyn Balet oneri 18 gasyrdyn 2 zhartysynan kalyptasty Halyktyn bi kazynasy birte birte igerilip onegeli Balet mektepterinin yngajymen zhүjege tүsti 19 gasyrdyn bas kezinde әsirese baletmejster Sh Didlonyn kyzmeti tusynda orystyn Balet oneri edәuir tabyska zhetti E I Kolosova M I Danilova A I Istomina A P Glushkovskij syndy bishiler toby oz onerlerimen boj korsetti Balet oneri men muzykasynyn ilgeri damuyna kezinde zor үles koskan orystyn uly kompozitory P I Chajkovskij boldy Baletmejsterler M Petipa men L I Ivanov orystyn halyk bilerin klassikalyk bi үlgilerimen ushtastyra otyryp onyn Ұjkydagy aru Akku koli zhәne Shelkunchik 1890 1895 Baletterin kojdy P I Chajkovskijdin Balet muzykasynda igi dәstүrin zhalgastyryp odan әri damytuda koptegen kompozitorlar A Glazunov I Stravinskij S Prokofev t b eleuli enbek etti 20 gasyrdyn basynda baletmejsterler M M Fokin men A A Gorskij Balet oneri salasynda batyl izdenister zhasady Orys bishileri A P Pavlova V F Nizhinskij G P Karsavina E V Gelcer M M Mordkin V D Tihomirovtar Balet onerinin orkendeuine үlken үles kosty 20 gasyrdagy orystyn Balet oneri Angliya Franciyada Balettin kajta orkendeuine al AҚSh ta Balettin tuuyna igi әser etti Қazan tonkerisinen kejingi B V Astafevtin Parizh zhalyny Bakshasaraj fontany R M Glierdin Қyzyl gүl A I Hachaturyannyn Gayane Spartak S S Prokofevtin Romeo men Dzhuletta A A Krejnnin Laurensiya Қ A Қaraevtyn Zheti aru B teri kenes onerin dүnie zhүzine tanytyp dankka bolegen tuyndylar G S Ulanova M T Semenova N M Dudinskaya O P Lepeshinskaya M M Pliseckaya V M Chabukiani G Almaszade B Bejshenalieva Z Nasretdinova M Turgynbaeva L Sahyanova Sh Zhienkulova sekildi bishiler esimi oner әlemine mәshһүr boldy Kenes odagynda 40 opera zhәne balet teatry 16 memlekettik balet uchilishesi zhumys istedi Balet onerinin kadrlaryn Mәskeudegi Teatr oneri instituty men Mәdeniet instituty Sankt Peterburg konservatoriyasy Қazakstanda Almaty zhogary bi oner mektebi dayarlady Қazak Baleti әuelde dramatikalyk operalyk spektaklder ishindegi bi korinisteri retinde kalyptasa bastady Dini senimnin saldarynan үzilip kalgan halyktyn kone bileri kajta tүledi Tungysh kazak rezhisser Zh Shanin ulttyk Baletti halyk topyragynda bar elementter negizinde tuystas elder plastikasyna negizdep zhasau kerek degen ojyn Қoyan bүrkit Kiiz basu Өrmek bi Shashu sekildi bilerdi sahnaga shygaruda iske asyrgan Algashky operalyk kojylymdardyn ozinde Қara zhorga Қoyan bi Kelinshek Ak sүjek Tәttimbet Ajzhan kyz t b bi nomirleri synalyp kirgizilip spektakldin tolyk kandy kuramdas boligine ajnaldy Қobyz dombyra yrgaktary kүj әuezi Balet muzykasyna arkau bolyp onyn ulttyk daralyk ereksheligin ajkyndady 1938 zhyly kazak muzyka teatrynda kazaktyn tungysh baleti Қalkaman Mamyr kojyldy V Velikanovtyn Қambar Nazym N Tilendiev L Stepanov pen E Manaevtyn Dostyk zholymen zhәne Ғ Zhubanovanyn Akkus turaly anyzy kazak Balet onerinin osu kezenin korsetetin shygarmalar T Mynbaevtyn Freskalar A Serkebaevtyn Aksak kulan Baletteri әrtүrli muzyka zhanr men stildin basyn kurajtyn ulttyk kompozitorlyk mekteptin osip orkendeuinin ajkyn ajgagy boldy Zher zherde Balet spektaklderin koyatyn halyk teatrlary Almatynyn zhas baleti Қaragandynyn mәdeniet sarajy t b kuryldy 1986 zhyly kurylgan Altynaj memlekettik halyk bi ansambli kazak bi onerinin zhana belesi boldy Қazak opera zhәne balet teatry zhana onerdi damytudyn tamasha ordasyna ajnaldy Balet sahnalyk onerdin bir tүri mazmuny obrazdar arkyly ashylatyn spektakl Balet oj men zhan kubylysyn kozgalys dene kimylymen korsetedi Munda libretto zhazushy muzyka shygarushy kompozitor bilerdi koyushy baletmejster zhәne enbegi togysyp ortak arnaga sayady Balettin arkauy bi men pantomima Muzykalyk horeografiyalyk formalaryEki kisilik bi pa de de zhәne kopshilik bii pa de trua pa de katr gran pa Songysyn kordebaletter oryndajdy TarihyBalettin negizgi elementteri halyktyn muzyka bi shygarmalarymen tikelej bajlanysta tugan Italiya Franciya Angliya Ispaniya t b balet Қajta orleu dәuirinde dүniege keldi 17 gasyrdyn 2 zhartysynda omirge zhәne keldi 18 gasyrda kejinirek Franciyada balet onerdin zheke bir salasy bolyp kalyptasady Sodan son ulttyk balet mektepteri francuz italiyalyk t b shyga bastady Kele kele balet tehnikasy zhetilip ajnalma sekirme kimyldardyn oj emeurinin berudegi mәni terendej tүsti 20 gasyrda balet Shygys elderinde t b dami bastady 18 gasyrdyn ekinshi zhartysynanOrystyn balet oneri kalyptasyp yngajymen zhүjege tүsti Balet oneri men muzykasynyn ilgeri damuyna kezinde zor үles koskan orystyn uly kompozitory boldy Baletmejsterler men orystyn halyk bilerin klassikalyk bi үlgilerimen ushtastyra otyryp onyn zhәne 1890 95 baletterin kojdy balet muzykasynda igi dәstүrin zhalgastyryp odan әri damytuda Aleksandr Glazunov Igor Stravinskij Sergej Prokofev t b koptegen kompozitorlar eleuli enbek etti Orys bishileri Vaclav Nizhinskij Tamara Karsavina balet onerinin orkendeuine үlken үles kosty 20 gasyrdagy orystyn balet oneri Angliya Franciyada balettin kajta orkendeuine al AҚSh ta balettin tuuyna igi әser etti Galina Ulanova Marina Semenova Natalya Dudinskaya Olga Lepeshinskaya Majya Pliseckaya Vahtang Chabukiani Gamer Almaszade Bibisara Bejshenalieva Zajtүnә Nasretdinova Mүkәrrәm Turgynbaeva Larisa Sahyanova Shara Zhienkulova sekildi bishiler esimi oner әlemine mәshһүr boldy Balet onerinin kadrlaryn buryngy Mәskeudegi Teatr oneri instituty men Mәdeniet instituty 19 gasyrdagy orys baleti XIX gasyr E I Kolosova M I Danilova A I Istomina A P Glushkovskij syndy bishiler toby oz onerlerimen korine bastady Solardyn ishinde birinshi orys balerinasy XIX gasyrdyn basyndagy tanymal bishi A I Istomina bolyp sanalady Avdotya Ilinichna Istomina 1799 1848 Peterburg balet mektebinde Didlodan dәris aldy Okushy kezinen ol imperatorlyk teatr sahnasynda oner korsetti al mektepti bitirisimen truppada zhetekshi orynga ie boldy Istomina orys klassikalyk baletinin zharkyn okili boldy Didlo baletterinde ortalyk partiyalardy oryndady Peterburg sahnasynda birinshi bolyp Pushkin bejnelerin Kavkaz tutkynyndagy Cherkesh kyzyn zhәne Ruslan men Lyudmiladagy Lyudmilany somdady 1830 zhyldar shamasynda Istomina ayak auruyna bajlanysty mimikalyk aktrisa ampluasyna auysady al 1836 zhyly mүldem sahnadan ketedi A S Pushkin Istominanyn onerin Evgenij Oneginnin birinshi tarauynda zhyrlap ketti 1837 zhyly Peterburg pen Mәskeude bir kүnde atakty romantikalyk Silfida baletinin premerasy otti Peterburgte basty roldi Europaga aty әjgili Mariya Taloni bilese Mәskeude Silfida rolinde zhana gana balet mektebin bitirgen Ekaterina Sankovskaya biledi Zhas Sankovskaya bi tehnikasy zhagynan Talonidan kem tүspedi Kejin Sankovskaya Mariya Talonidin baska bilerin de bilep korermender konilinen shykty 1860 1870 zhyldary balet ojynsauyktyn konil koterudin basty kuralyna ajnaldy Resejde 1859 zhyldan 1869 zhylga dejin turgan baletmejster Artur Sen Leonnyn baletterinin mazmuny ote karapajym boldy Ol tek bishiler oz sheberlikterin korsetetin tiimdi bilerdin yngajly tәsili boldy Onyn spektaklderinde korermennin koz aldynda sarajlar kulap su taskyndary bolyp ottar laulap zhandy kejipkerleri ushak kilemderde ushyp zher astyna tүsetin Sen Leonnan kejin Peterburg balet truppasynyn basynda uzak zhyldar bojy baletmejster Marius Petipa turdy Balet oneri men muzykasynyn ilgeri damuyna kezinde zor үles koskan orystyn uly sazgeri P I Chajkovskij boldy Baletmejsterler M Petipa men L I Ivanov orystyn halyk bilerin klassikalyk bi үlgilerimen ushtastyra otyryp onyn Үjkydagyaru Akku koli zhәne Shelkunchik 1890 1895 baletterin kojdy 1895 zhyldyn 15 kantarynda Akku koli L Ivanov pen M Petinamen kojyldy Osy uakyttan bastap tek orys emes bүkil әlem klassikalyk balettin damuyndagy zhana kezen bastalady Simfoniyalyk muzyka bige tek sүjemeldeu rolinen koterilip balettin negizgi ideyasyn ajkyndap onyn mazmunyn tүsindirdi pantomimany ysyryp spektakldegi basty roldi bige berdi 20 gasyrdyn basyndagy balet oneri XX gasyrdyn basy orys onerindegi zhana bagyttardyn da bastamasy boldy Chajkovskijdin balet muzykasyndagy igi dәstүrin zhalgastyryp odan әri damytu үshin koptegen kompozitorlar Arenskij Glazunov Stravinskij Prokofev tagy baska eresen enbek etti XX gasyrdyn basynda baletmejsterler M M Fokinmen A A Gorskij balet oneri salasynda batyl izdenister zhasady Orys A P Pavlova V F Nizhinskij T P Karsavina E V Gelcer M M Mordkin V D Tihomirovtar onerinin orkendeuine үlken үles kosty XX gasyrdagy orystyn balet oneri Angliya Franciyada balettin kajta orkendeuine al AҚSh ta balettin tuuyna igi әser etti Zhana rezhisserlik zhүjede baletmejsterdin rezhisserdin artistin kompozitordyn suretshinin oneri togysty Birinshi bolyp eskini zhanalandyrgan zhәne zhana realistik baletti kurgan Gorskij boldy Қazakstandagy baletTolyk makalasy Қazak baleti Balet artisteri Қazakstanda Almaty zhogary bi oner mektebi dayarlady Қazak baleti әuelde dramalyk operalyk spektaklder ishindegi bi korinisteri retinde kalyptasa bastady Tungysh kazak rezhisseri Zhumat Shanin ulttyk baletti halyk topyragynda bar elementter negizinde tuystas elder plastikasyna negizdep zhasau kerek degen ojyn Kiiz basu Shashu sekildi bilerdi sahnaga shygaruda iske asyrgan Қobyz dombyra yrgaktary kүj әuezi balet muzykasyna arkau bolyp onyn ulttyk daralyk ereksheligin ajkyndady 1938 zhyly kazak muzyka teatrynda kazaktyn tungysh baleti Қalkaman Mamyr kojyldy Zher zherde balet spektaklderin koyatyn halyk teatrlary t b kuryldy 1986 zhyly kurylgan Altynaj memlekettik halyk bi ansambli kazak bi onerinin zhana belesi boldy Tagy karanyzKenes baletinin kalyptasuyDerekkozder Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 II tom Balalar Enciklopediyasy II tom Қazak mәdenieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2005 ISBN 9965 26 095 8