Нацисттік Германия; гитлерлік Германия, Үшінші рейх (нем. Das Dritte Reich) немесе фашистік Германия; 1943 жылға дейін ресми атауы – Германиялық рейх (нем. Deutsches Reich), сосын Ұлы Германиялық рейх (нем. Großdeutsches Reich) — Адольф Гитлер басқарғанҰлтшыл-социалистік неміс жұмысшылар партиясының 1933 жылдан 1945 жылға дейін тоталитарлық диктатура басқару кезеңіндегі тарихи атауы.
Неміс рейхі нем. Deutsches Reich (1933 – 1943) Ұлы Германиялық рейх нем. Großdeutsches Reich (1943 – 1945) 1933–1945 жылдардағы Германия | |||||||||
| |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
Ұраны «Бір халық, бір рейх, бір фюрер» нем. Ein Volk, ein Reich, ein Führer | |||||||||
Әнұраны «» (нем. Deutschlandlied) «Хорст Вессельдің әні» нем. Horst-Wessel-Lied | |||||||||
Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Германияның аумақтық бақылауы (1942 жылдың аяғы): Германия | |||||||||
Астанасы | Берлин | ||||||||
Ірі қалалары | Берлин, Нюрнберг, Мюнхен, Дрезден, Гамбург, Вена, Дюссельдорф | ||||||||
Тіл(дер)і | неміс тілі | ||||||||
Діні | зайырлы мемлекет | ||||||||
Ақша бірлігі | (ℛℳ) | ||||||||
Аумағы | 633 786 км² (1938) 823 505 км² (1940/41) | ||||||||
Халқы | 79,375,281 (1939) 109,518,183 (1940) | ||||||||
Басқару формасы | Тоталитарлы диктатурадағы Унитарлы Нацистік бірпартиялы фашистік мемлекет | ||||||||
Фюрер | |||||||||
- 1934 – 1945 | Адольф Гитлер | ||||||||
Рейхспрезидент | |||||||||
- 1934 жылға дейін | Пауль фон Гинденбург | ||||||||
Рейхсканцлер | |||||||||
- 1933 – 1945 | Адольф Гитлер | ||||||||
- 1945 | |||||||||
- 1945 | |||||||||
← ← ← ← Чехословакия ← ← Дания ← КСРО Польша Халық Республикасы → Чехословакия → → |
Нацистік Германияның тіршілік кеңістігі, «» нәсіл тазалығы, антисемитизм, Версаль келісімі нәтижесінде Германияның жерінің қысқартылғаны және сол арқылы абыройының аяқасты етілгені үшін кек алу, Кеңес Одағына қарсы бағытталған антикоммунизм секілді ұғымдарға негізделген саясаттары Екінші дүниежүзілік соғыстың және соның кезінде фашистік режимнің миллиондаған еврейлерді, саяси қарсыластарын және басқа да топтарды Холокост немесе Шоа деген атпен белгілі қырып-жоюының басты себептері болып саналады.
Соғыстың аяғына қарай Германияның инфраструктурасы қирап, одақтастардың бомбылаулары және қала ішінде жүргізілген ұрыстардың нәтижесінде (әсіресе 1945 жылы Берлин қаласының ішінде болған ұрыстардың нәтижесінде) басты қалалары үйінділерге айналды.
Нацист билігінің кезінде Германия, әскери және территориялық тұрғыдан алғанда, 1940-шы жылдардың басында Еуропаның билеуші мемлекетіне айналды. 1938 жылы Аустрияны өзіне қосып алғаннан кейін Қасиетті Рим империясы заманынан бері Аустрияны қамтыған алғашқы герман мемлекетіне айналды. Нацист режимі 1945 жылы күйрегеннен кейін Аустрия қайтадан тәуелді мемлекетке айналды. Сол күйреудің тағы бір нәтижесі – Германия өзінің Пруссия деген өте маңызды тарихи аймағынан толығымен айырылып қалды.
Аты
Германияның ресми аты 1933 жылы нацистер билік басына келген соң өзгертілген жоқ. Оның аты 1871 жылы Германия біріккен мемлекет ретінде құрылғаннан бері болып келгендей Deutsches Reich (яғни «Герман рейхы») болып қала берді. Тек 1943 жылы ғана фашист үкіметі ресми түрде Германияның атын Großdeutsches Reich (яғни Ұлы Герман рейхы) деп өзгертті. Ол ат қолданыста 1945 жылғы май айына дейін қала берді
Нацистік партия Drittes Reich («Үшінші рейх») және Tausendjähriges Reich («Мыңжылдық рейх») деген аттарды өздері құрғылары келген барлық неміс ұлтының өкілдерін қамтитын империяны атау үшін қолданатын. «Мыңжылдық рейх» деген атау қысқа ғана уақыт қолданылып, 1939 жылы келемеждеу болмасын деп қолданыстан шығарылды. 1945 жылғы мамырдың 8-інен кейін Үшінші рейх туралы жазылған кітаптар мен мақалаларда сол «мыңжылдық» деген сөз оның іс жүзінде өмір сүрген он екі жылымен көп рет салыстырылды.
Тарихы
Билікке келу
Нацистердің билікті басып алуға алғашқы әрекеттері 1923 жылы 8-9 қарашада "Сыра бүлік" кезінде жасалды. Бүлік неміс ұлтының назарын Гитлерге аударды. Оған бүкіл әлемдегі газеттердегі алғашқы беттердің тақырыптары арналды. Оның қамауға ерді 24 күндік судебный процесс, ол үлкен мемлекеттердің жариялылық көп болды платформасы бойынша насихаттау үшін национал-социалистік идеялар оның партиясы. Гитлер мемлекетке опасыздық жасағаны үшін кінәлі деп танылып, 5 жылға бас бостандығынан айырылды. Қорытындылай келе (Ландсбергте) тұтқындарға "Менің күресім" (Mein Kampf) кітабының бір бөлігін жазды. 1924 жылы 20 желтоқсанда 9 ай түрмеде болғаннан кейін Гитлер босатылды. Бүліктің сәтсіздігі оны барлық мүмкін үгіт-насихат құралдарын қолдана отырып, билікке тек заңды жолмен келуге болатындығына сендірді.
1932 жылы Рейхстагтағы екі жалпы сайлауда нацистер ең көп дауыс жинаған болса да, олардың көпшілігі болған жоқ. Сондықтан Гитлер неміс ұлттық халықтық партиясымен бірлесіп құрылған қысқа мерзімді коалициялық үкіметті басқарды. Саясаткерлердің, өнеркәсіпшілердің және іскер топтардың қысымымен президент Пауль фон Гинденбург 1933 жылы 30 Қаңтарда Гитлерді Германия канцлері етіп тағайындады. Бұл оқиға Machtergreifung ("билікті басып алу") ретінде белгілі.
1933 жылдың 27 ақпанына қараған түні Рейхстаг ғимараты өртенді. Голландиялық коммунист Маринус ван дер Люббе өртеуге кінәлі деп танылды. Гитлер өртеу коммунистік көтерілістің басталуын атап өтті деп мәлімдеді. 1933 жылы 28 ақпанда қабылданған Рейхстагты өртеу туралы жарлық азаматтық бостандықтардың көпшілігін, соның ішінде жиналыс пен баспасөз бостандығын алып тастады. Сондай-ақ, Жарлық полицияға адамдарды белгісіз мерзімге қамауға алуға рұқсат берді. Заңның қабылдануы осы шараны қоғамдық қолдауға алып келген үгіт-насихат науқанымен қатар жүрді. Қатыгез басуды коммунистер тарапынан СА қабылданған еліміз бойынша 4000 мүшелерінің Коммунистік партиясы Германияда тұтқындалды.
1933 жылы наурызда Рейхстагта 444-ке қарсы 94 дауыспен Веймар Конституциясына түзету енгізілді. Бұл түзету Гитлер мен оның кабинетіне заңдар қабылдауға мүмкіндік берді – тіпті Конституцияны бұзған заңдар – Президенттің немесе Рейхстагтың келісімінсіз. Заң жобасын қабылдау үшін үштен екі көпшілік дауыс қажет болғандықтан, нацистер бірнеше социал-демократиялық Депутаттарға жол бермеу үшін қорқыту тактикасын, сондай-ақ Рейхстагты өртеу туралы Жарлықтың ережелерін қолданды, ал коммунистерге тыйым салынды. 10 мамырда Үкімет социал-демократтардың активтеріне тыйым салды және 22 маусымда оларға тыйым салынды. 21 Маусымда СА неміс ұлттық халықтық партиясының кеңселерінде – олардың бұрынғы коалициялық серіктестерінде тінту жүргізді, содан кейін ол 29 маусымда құлады. Қалған ірі саяси партиялар костюмді ұстанды. 1933 жылы 14 шілдеде Германия нацистік партияның Германиядағы жалғыз заңды партиясы болған Заңның қабылдануымен бір партиялы мемлекет болды.
Жаңа партиялардың құрылуы да заңсыз деп жарияланды және әлі таратылмаған барлық басқа саяси партияларға тыйым салынды. Бұл рұқсат беру актісі кейіннен нацистер орнатқан диктатураның құқықтық негізі болады. 1933, 1936 және 1938 жылдардағы қарашада одан әрі сайлау нацистердің бақылауында өтті, онда тек партия мүшелері және аз ғана тәуелсіз адамдар сайланды.
Жер және жергілікті өзін-өзі басқаруды жою
1871 жылы Біртұтас неміс мемлекеті құрылғаннан бері оның федералды құрылымы болды және Веймар конституциясы қабылданғаннан кейін орталықтандырылмаған: ел аумағы өзінің Конституциялары, заңдары мен билігі бар аймақтарға (жерлерге) бөлінді.
1933 жылы 7 сәуірде "рейхпен жерді біріздендіру туралы" екінші заң қабылданды (Германия жерінде императорлық губернаторлар институты (рейхсстатталтер, Рейхсстатталтер) енгізілген (нем. Zweites Gesetz zur Gleichschaltung der Länder mit dem Reich). Губернаторлардың міндеті жергілікті билік органдарын басқару болды, оларға төтенше өкілеттіктер берілді (оның ішінде ландтагты тарату, министр-президент басқаратын жер үкіметін тарату және құру құқығы). 1934 жылғы 30 қаңтардағы "Рейхтің жаңа құрылысы туралы" Заңымен (Gesetz über den Neuaufbau des Reichs) жердің егемендігі жойылды, барлық жерлердегі ландтагтар таратылды. Германия унитарлы мемлекетке айналды. 1935 жылы қаңтарда императорлық губернаторлар Үкіметтің тұрақты өкілдері болды. 1937 жылы 1 сәуірде Любек Еркін қала мәртебесін жоғалтып, Шлезвиг-Гольштейн құрамына кірді.
Рейхсрат (Германия парламентінің жоғарғы палатасы, Веймар конституциясы бойынша жер өкілдігінің органы) алдымен өкілеттіктерден толықтай айырылды және 1934 жылы ақпанда таратылды. Сол жылы крейстагтар мен гемайндераттар жойылды.
Бұрын Пруссия провинцияларының жергілікті өзін — өзі басқаруы жойылды-алдымен Пруссия провинциялары мен аудандарының ландтагтарының және крейстагтардың өкілеттіктері провинциялық, округтік және аудандық комитеттерге берілді, кейінірек провинциялар ландтагтары, провинциялық комитеттер мен ландесгауптманның лауазымдары толығымен жойылды.
Нацизм идеологиясы
Үшінші Рейхтің және Ұлттық Социалистік неміс жұмысшы партиясының ресми идеологиясы ұлттық-социализм, ультра оңшыл, нәсілшіл, антисемиттік доктрина болды.
Нацистік идеология антисемитизм, нәсілдік гигиена және эвгеника элементтерін біріктіріп, оларды неміс халқы үшін көбірек өмір сүру үшін пангерманизм мен аумақтық экспансионизммен біріктірді. Режим Польша мен Кеңес Одағына шабуыл жасау арқылы осы жаңа аумақты иемденуге тырысты, онда тұратын еврейлер мен славяндарды жер аударуға немесе өлтіруге тырысты, олар арийлік мырзалар нәсілімен және еврей-большевиктік қастандықтың бір бөлігімен салыстырғанда төмен деп саналды.
Нацистік режим тек Германия ғана большевизм күштерін жеңіп, адамзатты халықаралық еврейлердің әлемдік үстемдігінен құтқара алады деп сенді.
Нацистер өмірге лайықсыз деп санайтын басқа адамдардың арасында ақыл-есі кем, сығандар, гомосексуалдар, Иегова куәгерлері және әлеуметтік маргиналдар болды. Сонымен қатар, масондар қатты бақылауға және қудалауға ұшырады.
Фолькиш қозғалысының әсерінен (ұлтшыл, сондай-ақ нәсілшіл қозғалыс) режим мәдени модернизмге қарсы болды және зиялылыққа зиян келтіретін кең армияның дамуын қолдады.
Нюрнберг нәсілдік заңдары
1935 жылғы 15 қыркүйектегі Нюрнберг заңдарының сипаттамасы және 1935 жылғы 14 қарашадағы "Нюрнберг заңдары" нәсілдік сәйкестендірудің құқықтық негізін құрды. Тек төрт еврей емес неміс ата-әжелері бар адамдарда (сол жақтағы жоғарғы қатардағы төрт ақ шеңбер) "неміс қаны" болған.
Нацистер еврейді үш-төрт еврей ата-әжесінен шыққан адам ретінде анықтады (жоғарғы оң жақтағы қара шеңберлер). Ортасында "аралас қан" "бірінші немесе екінші дәрежелі" адамдар тұрды. Еврей атасы мен әжесі бұрын-соңды Еврей діни қауымдастығының мүшесі болған адам ретінде анықталған. Сондай-ақ, рұқсат етілген некелердің ("Ehe gestattet") және тыйым салынған некелердің ("Ehe verboten") тізімін қамтиды.
Нәсілдік және әлеуметтік қудалау
Еврейлерді қудалау
Еврейлерді кемсіту билікке келгеннен кейін бірден басталды. SA (Sturmabteilung – Шабуыл жасақтары) мүшелерінің еврей кәсіпорындары мен синагогаларына бір айлық шабуылдарынан кейін 1933 жылы 1 сәуірде Гитлер еврей кәсіпорындарына ұлттық бойкот жариялады. 7 сәуірде қабылданған кәсіби азаматтық қызметті қалпына келтіру туралы Заң арийлік емес барлық мемлекеттік қызметшілерді заңгерлік кәсіп пен мемлекеттік қызметтен кетуге мәжбүр етті. Осыған ұқсас заңнама көп ұзамай басқа еврей мамандарын тәжірибе жасау құқығынан айырды, ал 11 сәуірде кез-келген адам бұл туралы жарлық шығарды, кем дегенде бір еврей ата-анасы немесе ата-әжесі болған адам арий емес болып саналды. Еврейлердің әсерін мәдени өмірден алып тастау мақсатында Ұлттық социалистік неміс студенттер лигасының мүшелері кітапханалардан неміс емес деп саналған барлық кітаптарды алып тастады және 10 мамырда бүкілхалықтық кітап өртенді.
Режим зорлық-зомбылық пен экономикалық қысымды пайдаланып, еврейлерді өз еркімен елден кетуге шақырды. Еврей кәсіпорындарына базарларға кіруге тыйым салынды, жарнамалауға тыйым салынды және мемлекеттік келісімшарттарға қол жеткізуден айырылды. Азаматтар қудаланып, қатыгез шабуылға ұшырады. Көптеген қалаларда еврейлерге кіруге тыйым салатын тақтайшалар ілулі тұрды.
Сынған әйнек түні
1938 жылы 7 қарашада жас еврей Гершель Гриншпан Германиядағы отбасына жасалған қарым-қатынасқа наразылық білдіру үшін Париждегі Германия елшілігінің хатшысы Эрнст фон Ратты атып өлтірді. Бұл оқиға екі күннен кейін нацистердің еврейлерге қарсы жасаған ойранына себеп болды. SA мүшелері бүкіл Германиядағы синагогалар мен еврей мүліктерін зақымдады немесе жойды. Бұл ойран кезінде кем дегенде 91 неміс еврейі өлтірілді, кейінірек (Kristallnacht – сынған әйнек түні) деп аталды.
Алдағы айларда еврейлерге тағы да шектеулер қойылды: оларға бизнес жүргізуге немесе бөлшек сауда дүкендерінде жұмыс істеуге, көлік жүргізуге, киноға баруға, кітапханаға баруға немесе қару ұстауға тыйым салынды, еврей оқушыларды мектептерден шығарылды. Еврей қауымы Сынған әйнек түнінен бір миллиард марка көлемінде айыппұл төлеп, кез келген сақтандыру төлемдері тәркіленетінін айтты.
1939 жылға қарай Германиядағы 437 000 еврейдің 250 000-ға жуығы АҚШ, Аргентина, Ұлыбритания, Палестина және басқа елдерге қоныс аударды. Көбі континенттік Еуропада қалуды таңдады. Палестинаға эмигранттарға Хаавар келісімінің шарттарына сәйкес ол жақта мүлікті беруге рұқсат етілді, бірақ басқа елдерге қоныс аударғандар іс жүзінде барлық мүліктерін қалдыруға мәжбүр болды және оны үкімет тәркілеп алды.
Әлеуметтік қамсыздандыру
Денсаулық сақтау жүйесі
Әйел құқықтары
Германияда әйел құқықтары бүгінгі стандарт бойынша төмен болған. Әйелдерге үкімет орындарда және заңгер, сот, дәрігер ретінде жұмыс істеуге тыйым салынған.
Гитлер елдің демографиялық ситуация жайын ойлап, және туылу деңгейін арттыру - патриоттық міндет пен әйелдердің мақсаты болып санаған. айтуы бойынша "Әйелдің мақсаты - әдемі болып, балаларды әлемге әкелу". Германияда "Әр әйел елге бір баладан сыйлау керек" деген лозунг таралған, бірақ туылған бала - арийлік нәсіл және ұл бала болу қажет. Сегіз немесе одан да артық бала туған анаға "Неміс анасы" деген медаль берген.
Оқу жүйесі
Жаңа идеологиямен бірге жаға оқу жүйесі де келген. Нацисттер балаларды оқытуына көп назар аударған. Мектептерде балаларды физикалық мен әскери дайындық өткен. Оқушы дене шынықтырудан нормаларды тапсырмай алмаса, оны мектептен шығару мүмкін еді. Идеологиялық сабақтар басқа пәндерге қарағанда артық көрілген. Неміс тарихы керісінше, фашисттердің үкіметке келуінен бастап, ежелгі әлемге дейін өткен. "Расалық биология" пәні еңгізіліп, балаларға нәсілдік тазалық үйреткен.
Жануарларды қорғау
Екінші Дүниежүзілік соғыс
1936 ж. Германия мен Жапония «антикоминтерндік пактіге» қол қойды, 1937 ж. оған Италия қосылып, Ось құрылды. Жапония 1931 ж. Қытайда, Италия 1935-36 ж. Эфиопияда, Германия мен Италия 1936 — 39 ж. Испанияда басқыншылық соғыстар жүргізді. 1938 ж. Германия Австрияны, Мюнхен келісіміне (1938 ж. 29 қыркүйекте Мюнхен қаласында Германия, Ұлыбритания, Франция, Италия үкімет басшылары кездесіп, Чехословакияның Судет облысын немістерге беру, Германия көршілерінен басқа жер талап етпеуге келісім жасасты) сәйкес Чехословакияның Судет облысын, 1939 ж. наурызда Чехословакияны, Литваның Мемель облысын, сәуір айында Италия Албанияны басып алды. Еуропада өз мүдделерін қорғау үшін Ұлыбритания мен Франция үкіметтері Польша, Румыния, Грекия, Түркия елдерін қорғауға міндеттеме алды, сондай-ақ, КСРО-мен ұжымдық қауіпсіздік жөнінде келіссөз жүргізді. Кеңес өкіметі олардың кейбір талаптарымен келіспей, келіссөзді тоқтатты да, керісінше, Германиямен өзара шабуыл жасаспау пактісіне (1939 ж. 23 тамыз) қол қойды.
Осы Молотов-Риббентроп келісімі (В.Молотов КСРО-ның, М.Ребентроп Германияның атынан келісімге қол қойған) бойынша екі мемлекет жасырын түрде Шығ. Еуропадағы өздерінің ықпал ету аймақтарын бөлісіп алды. Финляндия, Латвия, Литва, Эстония, Бессарабия және Польшаның шығыс бөлігі (Нарва, Висла, Сен өзендерінің шығыс жағы) Кеңес Одағына, ал қалған бөліктер түгелімен Германияға тиесілі болды.
Соғыстың 1-кезеңі (1939 ж. 1 қыркүйек — 1941 ж. 21 маусым). КСРО-мен келісімге келгеннен кейін 1 қыркүйекте Германия Польшаға шабуыл жасады, ал 3 қыркүйекте Ұлыбритания мен Франция Германияға соғыс жариялады. Поляк армиясы 8-28 қыркүйекте Варшаваны ерлікпен қорғағанымен еріксіз берілді. 17 қыркүйекте Қызыл Армия Молотов — Риббентроп келісімі бойынша, Польшаның шекарасынан өтіп, Бат. Украина мен Бат. Белоруссияны өзіне қосып алды, ал қыркүйек — қазан айларында Эстония, Латвия, Литва үкіметтерімен өзара көмек шарттарын жасасып, әскер кіргізді. Ұлыбритания мен Франция үкіметтері Германияға соғыс жариялағандарымен, 9 ай бойы ешқандай ұрыс қимылдарын жүргізген жоқ. Осыны пайдаланған Германия Ұлыбритания теңіз флотына соққы берді де, Бат. Еуропаны жаулап алуға кірісті. 1940 ж. сәуір — мамыр айларында Норвегия мен Дания жаулап алынып, 10 мамырда Бельгия, Нидерланд, Люксембургке, әрі қарай Францияға басып кірді. Петен бастаған француз үкіметі қарсыласудан бас тартып, 22 маусым күні берілді. Оңт. Францияда Петеннің «қуыршақ үкіметі» құрылып, елдің қалған бөлігінде герман билігі орнады. Маусым айында (1940) Италия үкіметі де Франция мен Ұлыбританияға соғыс жариялады. Енді гитлершілер ағылшын қалаларын аяусыз бомбалауға кірісті. Бірақ Гитлер Ұлыбританияға басып кіруден бас тартып, Кеңес Одағымен соғыска мұқият дайындала бастады. Жапониямен, Италиямен достық нығайтылды. Балқан компаниясы (1941) нәтижесінде Грекия жаулап алынып, Югославияда фашистік Сербия, Хорватия «мемлекеттері» құрылды. Румыния, Венгрия, Болгария, Финляндия фашистік одаққа қосылды. Басып алынған жерлерді қырып жою, еріксіз жұмысқа пайдалану саясаты жүргізіліп, нәтижесінде фашистерге қарсы қарсыласу қозғалысы дүниеге келді. АҚШ үкіметі бейтараптық саясатынан бас тартып, Ұлыбритания мен басқа да Еуропадағы соғысушы елдерге несиеге немесе жалға соғыс материалдарын (лендлиз) беру туралы заң қабылдады (1941 ж. 11 наурыз).
Соғыстың 2-кезеңі (1941 ж. 22 маусым – 1942 ж. 18 қараша). 1941 ж. 22 маусым күні Германия КСРО-ға басып кірді. Германияға Мажарстан, Румыния, Финляндия, Италия мемлекеттері қосылды. Соғыс қиян-кескі сипат алып, Германия өзінің Қарулы Күштерінің 77%-ын осы майданда ұстады. Мәскеу шайқасында (30.9.1941 – 20.4.1942) және Сталинград шайқасында (1942, шілде, – қараша) кеңес армиясы өз отанын қорғап қалды. 1941 ж. шілдеде КСРО үкіметі Ұлыбритания және эмиграциядағы Польша, Чехословакия үкіметтерімен келісімге келді. Қыркүйектің аяғы – қазан айының бас кезінде (1941) Мәскеуде АҚШ, Ұлыбритания үкіметтері КСРО-ға қару-жарақпен көмек беру жөнінде келісімге қол қойды. Гитлерге қарсы одақтың негізі қаланды.
1943 ж. жазда өткен әйгілі Курск шайқасында жеңіске жеткен Қызыл Армия бөлімдері жаппай шабуылға шығып, Украина мен Беларусьті азат етуге кірісті (к. Курск шайқасы). Германияның негізгі күші шығыс майданда болғанын пайдаланған одақтастар 1943 ж. жазда Сицилияны басып алып, Апенин түбегіне беттеді. Одақтастардың шабуылы мен антифашистік қозғалыстың күшеюі нәтижесінде шілденің аяғында Италияда Муссолини үкіметі құлап, П.Бадальо бастаған жаңа үкімет 3 қыркүйекте АҚШ-пен, Ұлыбританиямен уақытша бітім жасасты. Алайда гитлершілер қосымша күш жіберіп, Италия армиясын қарусыздандырып, елді толығымен басып алды. 1943 ж. өткен Каир және Тегеран конференцияларында ағылшын — американ үкіметтері 1944 ж. мамыр айында Бат. Еуропада екінші майдан ашуға келісті, ал Кеңес Одағы соғыс аяқталғаннан кейін Жапониямен соғысуға міндеттенді. Соғыстың 4-кезеңі (1944 ж. 1 қаңтар — 1945 ж. 8 мамыр).
Соғысқа 61 мемлекет, дүниежүзі халқының 80%-ы қатысты. Соғыс қимылдары 40 мемлекет жерінде жүріп, 110 млн. адам әскерге алынды. 50 — 55 млн. адам қазаға ұшырап, 4 триллион долл. көлемінде шығын шықты. Соғыстың аяғында фашизм толық күйреп, Бат. Еуропа елдерінде демократияның орнауына жол ашылды.
Соғыстан кейінгі кезең
Фашистік Германияның мемлекеттік құрылымдары Екінші дүниежүзілік соғыста жеңіліске ұшырағаннан кейін өз қызметін тоқтатты. 1933-1945 жылдары Германияның нацистік басшылығы қатал ішкі және сыртқы саясат жүргізді, оның ұйымдастырушылары Нюрнберг сотында сотталды. NSDAP басшылығы мен Германияның кейбір күш құрылымдары - СС (соның ішінде СД) мен гестапо қылмыстық ұйымдар деп танылды.
Үшінші рейхтың мемлекеттік жүйесі
Құқықтық жүйе – Жоғарғы сот – Рейхсгерихт, апелляциялық соттар – ең жоғарғы жер соттары (Oberlandesgericht), бірінші сатыдағы соттар – жер соттары (Landgericht), сот жүйесінің ең төменгі сатысы – аудандық соттар (Amtsgericht), ең жоғарғы әкімшілік соттар Әкімшілік сот инстанциясы императорлық сот (Reichsverwaltungsgericht), әкімшілік апелляциялық соттар - жоғары жердегі әкімшілік соттар (Oberlandesverwaltungsgericht), бірінші сатыдағы әкімшілік соттар - Жердегі әкімшілік соттар (Landesverwaltungsgericht), әскери соттың жоғарғы соты - Императорлық әскери сот (Reichskriegsgericht), әкімшілік апелляциялық соттар - жоғары әскери соттар (Oberkriegsgericht), бірінші сатыдағы әкімшілік соттар - әскери соттар ( Kriegs) соты (Фольксгерихт).
Қарулы Күштер –
Құрлық әскерлері – «Армия» (немісше Heer).
Әскери-теңіз күштері – «Әскери флот» (неміс Kriegsmarine).
Әуе күштері - «Әуе гвардиясы» (неміс Luftwaffe).
СС әскери құрамалары – «СС әскерлері» (неміс Ваффен-СС).
Олар жалпыға бірдей әскери міндеттілік негізінде алынды.
Нацистік Германияның белгілі адамдары
Нацистік партияның және нацистік өкіметтің жетекшілері мен лауазымды адамдары
- Артур Аксманн — нацистік Германияның саясаткері, неміс жастарының Гитлер жастары ұйымының жетекшісі (1940-1945), Рейхслейтер.
- — Фашистік Германияның партия және мемлекет қайраткері Гаулейтер, NSDAP шетел ұйымының басшысы, Германия рейх сыртқы істер министрлігінің мемлекеттік хатшысы С.С.Обергруппенфюрер (1943 ж. 21 маусым).
- — Неміс мемлекет және саяси қайраткері, NSDAP партиясының канцеляриясының басшысы (1941-1945), Фюрердің жеке хатшысы (1943-1945), рейхтің партия істері жөніндегі министрі
- —Денсаулық сақтау жөніндегі рейх комиссары, А.Гитлердің жеке дәрігері, әскери қылмыскер. Дәрігер-хирург, білімі бойынша профессор.
- —бұрынғы SS Гауптстурмфюрер, «еврей мәселесінің түпкілікті шешімі» деп аталатын Адольф Эйхманның негізгі серіктестерінің бірі.
- — Фашистік Германияның партия және мемлекет қайраткері Рейхслейтер (1933 ж. 2 маусым – 1945 ж. 8 мамыр), НСДАП баспасөз хатшысы
- — Неміс С.С.Оберштурмбаннфюрер, 1939 жылдың желтоқсанынан IV D 4, кейін IV В 4 («Эйхман кафедрасы» немесе «еврей бөлімі») кафедра меңгерушісі.
- — Reich Ministry Of Albanian Territory
- — NSDAP партиясының жетекшісі Рейхслейтер (2 маусым 1933 ж. – 8 мамыр 1945 ж.), NSDAP муниципалдық саясат бас басқармасының императорлық басшысы (1930-1945), Мюнхен мэрі (20.05.1933 – 30.4.1945 ж.) ), SS Obergruppenfuehrer (1942 ж. 30 қаңтар).
- —Неміс мемлекет және саяси қайраткері, заңгер, Рейхслайтер
- — неміс фашистік мемлекет қайраткері, Германия рейхінің әділет министрлігінің статс-хатшысы , халық сотының төрағасы
- — Германияның мемлекеттік және саяси қайраткері, Ұлттық социалистік неміс жұмысшы партиясы (NSDAP) жетекшілерінің бірі
- — Неміс нацистік насихатшысы, радиожүргізуші, Джозеф Геббельстің Халық ағарту және үгіт-насихат министрлігінің жоғары лауазымды қызметкері.
- — Өнеркәсіп министрі
- — Насихат министрі
- — Рейхсмаршалл және Пруссияның мемлекеттік президент министрі.
- — Әділет министрі
- —Неміс мемлекет және партия қайраткері, Төменгі Силезиялық Гаулейтер (1941-1945), Обергруппенфюрер СС.
- — Освенцим концлагерінің коменданты,СС Бас әкімшілік басқармасының концлагерлері бас инспекторының орынбасары
- — Hацистік Германияның мемлекет және саяси қайраткері, Императорлық қауіпсіздік Бас басқармасының бастығы, Богемия мен Моравия императорлық қорғаушысының орынбасары. SS Обергруппенфюрер және полиция генералы
- — нацистік Германиядағы ең ірі қайраткерлердің бірі, С.А.Группенфюрер
- — SS-тің Рейх Басшысы
- Адольф Гитлер — "Фюрер" және Рейх канцлер
- — Неміс мемлекет қайраткері, Рейх СС Қауіпсіздік Бас басқармасының бастығы және Германия Рейх Ішкі істер министрлігінің Мемлекеттік хатшысы
- — Германияның мемлекет қайраткері, кәсіпкер, соғыс экономикасының фюрері, СС Бригадефюрер
- — SS Стандартенфюрер, Заксенхаузен коменданты
- —нацистік Германияның мемлекет қайраткері, Императордың Мемлекеттік хатшысы дәрежесі бар Императорлық канцлерияның бастығы
- — Штурмбанфюрер С.С., Челмно концлагерінің коменданты.
- — Рейхслейтер, С.А.Обергруппенфюрер, НСДАП ұйымдастыру бөлімінің меңгерушісі, 1933 жылдан Германия еңбек майданының басшысы. Ph.D.
- — Chief of Staff of the SA (1934-1943)
- —Веймар Республикасындағы және нацистік Германиядағы ықпалды мемлекеттік қызметкер. Веймар Республикасында ол рейх президенттері Фридрих Эберт пен Пол фон Гинденбургтің (1919-1934) жақын ортасының мүшесі болды, нацистік Германияда Фюрер президентінің кеңсесін басқарды (1934-1945).
- — фашистік Германияның партия және мемлекет қайраткері, Ванзей конференциясының қатысушысы.
- — неміс дипломаты, Германияның сыртқы істер министрі (1932-1938) және Богемия мен Моравияның рейх-протекторы (1939-1943; С.С. Обергруппенфюрер)
- — Неміс нацистік партиясының (NSDAP) саясаткері және 1940-1945 жылдар аралығында Дрезденнің лорд-мэрі болды.
- — СС күштеріндегі Гауптстурмфюрер [2] 1996 жылы ол 1944 жылы 24 наурызда Римде Ардеатина үңгірлеріндегі қырғынға қатысушы ретінде Италияда әскери қылмыс жасады деп айыпталған. SS Бозен полиция полкінің 3-ші батальонының 11-ші ротасына партизандық шабуылға жауап ретінде 335 итальяндық бейбіт тұрғын қаза тапты, онда 33 неміс полициясы қаза тауып, 67-сі жараланды. Приебке жаппай жазалауды жүзеге асыруға жауаптылардың бірі болды. Фашистік Германияны талқандағаннан кейін ол Аргентинаға қашып кете алды, ол соғыстан кейін 50 жылдан астам өмір сүрді.
- — Сыртқы Істер министрі (1938-1945)
- — ұлттық социалистер көшбасшыларының бірі және СА көсемі. СА-ның басқа жетекшілерімен бірге ол Гитлердің бұйрығымен «ұзын пышақ түнінде» өлтірілді.
- — нацистік Германияның мемлекет және саяси қайраткері, Ұлттық социалистік неміс жұмысшы партиясының (NSDAP) ең ықпалды мүшелерінің бірі және оның идеологы.
- — Үшінші рейхтің мемлекет және партия қайраткері, Пруссияның ғылым, білім және білім министрі
- — Неміс теологы, заңгері, философы, социологы және саяси теоретигі.
- — Неміс мемлекет және саяси қайраткері. Төрт жылдық жоспар кеңсесіндегі еңбек ресурстарының комиссары
- — Неміс партиясының және жастарының көшбасшысы, рейх жастарының көшбасшысы (1933-1940), кейін Вена Гаулейтері. Обергруппенфюрер SA (1941).
- — Германияның мемлекет және саяси қайраткері, «Болат дулыға» ұйымы жетекшілерінің бірі
- — Австрия және неміс саясаткері және заңгері. NSDAP мүшесі (1938 жылдан), С.С.Обергруппенфюрер
- — Гитлердің жеке сәулетшісі, рейхтің қару-жарақ және соғыс өндірісі министрі
- — (1923-1940), « газетін шығарушы
- — Германияның мемлекет қайраткері, әскери және партия жетекшісі. Обергруппенфюрер SA
- — Германияның мемлекет және саяси қайраткері, рейхтің қару-жарақ және оқ-дәрілер министрі (1940-1942), Обергруппенфюрер С.А., Люфтваффа генерал-майоры
- — Германияның мемлекет және қаржы қайраткері, Германия Ұлттық банкінің директоры
- — Ұлттық Социалистік Әйелдер Ұйымының (Германия Nationalsozialistische Frauenschaft, NSF) көшбасшысы (Рейхсфюхрерин).
- — 1933-1943 жылдары нацистік партия және мемлекет қайраткері, рейхспортфюрер.
Әскери қайраткерлер
- Тағы қараңыз: және
- — Сүңгуір қайық флотының қолбасшысы (1939-1943), фашистік Германия флотының бас қолбасшысы (1943-1945), мемлекет басшысы және фашистік Германияның қарулы күштерінің бас қолбасшысы 30 сәуірден 23 мамырға дейін. , 1945 ж.
- Герд фон Рундштедт - Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі неміс фельдмаршалы. Ол еуропалық жорықтарда үлкен құрамаларды басқарды. Барбаросса операциясының бастапқы кезеңінде ол Оңтүстік армия тобын басқарды.
- - Неміс әскери жетекшісі, фельдмаршал (1942) және Солтүстік Африкадағы осьтік күштердің қолбасшысы.
- Вильхельм Кейтель — Неміс әскери қолбасшысы, Вермахт Жоғарғы қолбасшылығы штабының бастығы (1938-1945), фельдмаршал (1940).Нюрнбергтегі Халықаралық әскери трибунал оны адамзатқа қарсы қылмыс жасады деп айыптап, Вермахттың негізгі әскери қылмыскерлерінің бірі ретінде 1946 жылы 16 қазанда дарға асылу арқылы өлім жазасына кесілді.
- — Вермахт полковнигі, 1944 жылы 20 шілдеде Адольф Гитлердің өміріне қастандық жасаған 20 шілдедегі қастандықтың негізгі қатысушыларының бірі.
- — Неміс әскери қолбасшысы, адмирал, фашистік Германиядағы әскери барлау және қарсы барлау басқармасының бастығы (1935-1944). 1945 жылы 9 сәуірде атылған.
- — Германияның әскери қолбасшысы, Вермахт Жоғарғы қолбасшылығының жедел басшылығы штабының бастығы, генерал-полковник (1944 жылдың 1 ақпанынан).Нюрнбергтегі Халықаралық әскери трибунал оны негізгі әскери қылмыскерлердің бірі ретінде қарастырып, сот шешімімен дарға асу арқылы өлім жазасына кесілді.
- — Германияның ұлы адмиралы, 1935 жылдан 1943 жылдың 30 қаңтарына дейін Кригсмариннің бас қолбасшысы.
- — Неміс ұшқышы, екі дүниежүзілік соғысқа қатысушы, 1945 жылғы 26 сәуірден 24 мамырға дейін Люфтваффтың бас қолбасшысы, авиацияның фельдмаршалы (1945 ж. 26 сәуір).
- — Люфтвафф фельдмаршалы. Екі дүниежүзілік соғысқа қатысқан Кессельринг нацистік Германияның ең табысты қолбасшыларының бірі болды, ол емен жапырақтары, қылыштар және гауһар тастармен марапатталған 27 рыцарь крестінің бірі. Ол Екінші дүниежүзілік соғыстың ең танымал неміс генералдарының бірі болғандықтан, одақтастардан «Күліп тұрған Альберт» және сарбаздарынан «Альберт ағай» (неміс Онкель Альберт) лақап атын алды.
- — Германияның фельдмаршалы, бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстарға қатысушы. Фельдмаршал Гинденбургтің жиені. Ол Вермахттағы ең дарынды стратег ретінде беделге ие болды және неміс генералдарының бейресми көшбасшысы болды [
- — Неміс армиясының генерал-полковнигі (1940), Бронды күштердің бас инспекторы (1943), Құрлық әскерлері Бас штабының бастығы (1945), әскери теоретик, «Солдат туралы естеліктер» кітабының авторы (Х. Гудериан « Erinnerungen eines Soldaten» - Heidelberg, 1951)
Басқа белгілі адамдар
- — Неміс эссеисті, әңгімеші және экспрессионист ақын, дәрігер. Алғашында нацистік режимді жақтаушы, кейін сынаушы болды. Бенн нацистік кезеңге дейінгі және кейінгі кезеңде неміс әдебиетіне үлкен әсер етті. Георг Бюхнер сыйлығының иегері.
- — Адольф Гитлердің кәнизаты, 1945 жылдың 29 сәуірінен бастап - заңды жұбайы.
- Вернер фон Браун — неміс, ал 1955 жылдан - зымыран-ғарыш техникасының американдық конструкторы, қазіргі зымыран техникасының негізін салушылардың бірі, алғашқы баллистикалық зымырандарды жасаушы. 1937 жылдан NSDAP мүшесі, Штурмбанфюрер SS (1943-1945). Америка Құрама Штаттарында ол американдық ғарыш бағдарламасының әкесі болып саналады.
- — Ағылшын-неміс жазушысы, әлеуметтанушы, философ, нәсілшілдіктің негізін салушылардың бірі.
- — Неміс жұмысшы партиясының негізін қалаушы, кейінірек оны NSDAP жаңа атауымен Адольф Гитлер басқарды.
- — экономист, ұлттық социализмнің ең алғашқы және маңызды идеологтарының бірі және нацистік партияның алғашқы мүшелерінің бірі. Ол оның экономикалық теоретигі болды. 1919 жылы ол Гитлердің партияға кіру шешіміне әсер еткен баяндама жасады
- — ірі неміс өнеркәсіпшісі, әскери қылмыскер, нацистік қозғалысқа қаржылық қолдау көрсеткен алғашқы неміс магнаттарының бірі, миллиардерлер әулетінің негізін қалаушы. 1937 жылдан NSDAP мүшесі
- Фердинанд Порше
- Лени Рифеншталь
- Оскар Шиндлер
- — «» Гитлер осы кісіге бағыштаған
- Рихард Зорге
- Вальтер Тиль
Қосымша оқуға
- . The Nazi Seizure of Power : the Experience Of A Single German Town, 1922-1945 by New York ; Toronto: F. Watts, 1984. ISBN 0-531-09935-0.
- «Racism and Sexism in Nazi Germany: Motherhood, Compulsory Sterilization, and the State» from When Biology Became Destiny: Women in Weimar and Nazi Germany edited by Renate Bridenthal, Atina Grossmann, and Marion Kaplan, New York: Monthly Review Press, 1984.
- . The German Dictatorship; The Origins, Structure, and Effects of National Socialism; New York, Praeger 1970.
- Michael Burleigh. The Third Reich: A New History, 2002. ISBN 0-8090-9326-X. Standard scholarly history, 1918-1945.
- . German National Socialism, 1919-1945 translated from the German by Kurt Rosenbaum and Inge Pauli Boehm, Santa Barbara, Calif.: Clio Press, 1966.
- . The Hitler State: The Foundation and Development Of The Internal Structure Of The Third Reich. Translated by John W. Hiden. London: Longman, 1981. ISBN 0-582-49200-9.
- . The Coming of the Third Reich. ISBN 0-14-100975-6, standard scholarly history to 1933
- . The Third Reich in Power 2005 ISBN 1-59420-074-2. the latest and most scholarly history
- . A Social History of the Third Reich 1974 ISBN 0-14-013675-4.
- . The Third Reich London: G. Allen & Unwin, 1984 ISBN 0-04-943033-5.
- Germany and the two World Wars, Cambridge, Mass. : Harvard University Press, 1981 ISBN 0-674-35321-8.
- . The Order of the Death's Head: The Story of Hitler's SS. Translated by Richard Barry. London: Penguin Books, 1971.
- . Hitler's War. London: Focal Point Publications. ISBN 1-872197-10-8.
- . The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation, 4th ed. London: Arnold, 2000. ISBN 0-340-76028-1
- . Mothers In The Fatherland: Women, the Family, and Nazi Politics. New York: St. Martin's Press, 1987. ISBN 0-312-54933-4.
- . The Nazi Conscience. Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press, 2003.
- . Hitler's Henchmen. 1998. Sutton Publishing, 2005. ISBN 0-7509-3781-5.
- Christian Leitz, ed. The Third Reich: The Essential Readings. Oxford, UK: Blackwell Publishers, 1999. ISBN 0-631-20700-7.
- & «Debate: Germany, „Domestic Crisis“ and War in 1939» pages 200-240 from Past and Present, Number 122, Ақпан 1989.
- . From Weimar to Auschwitz Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1991. ISBN 0-691-03198-3.
- . Killing Hitler. London: Jonathan Cape, 2006. ISBN 0-224-07121-1.
- . Inside Nazi Germany: Conformity, Opposition and Racism in Everyday Life. London: Batsford, 1987. ISBN 0-7134-5217-X.
- . The German Opposition to Hitler: An Assessment Longwood Pr Ltd: London 1948, 1961, 1963, 1970 ISBN 0-85496-119-4.
- . . ISBN 0-671-72868-7
- . German big business and the rise of Hitler. New York: Oxford University Press, 1985. ISBN 0-19-503492-9.
- . Economy and Class Structure of German Fascism. London, CSE Bks, 1978. ISBN 0-906336-00-7
- Sir . The Nemesis of Power: The German Army in Politics 1918-1945, Palgrave Macmillan: London: 1953, 1964, 2005 ISBN 1-4039-1812-0.
- Christian Zenter and Friedemann Bedurftig. The . Munich: Sudwest Verlag GmbH & co. KG.
Дереккөздер
Пікірлер
- нем. Nationalsozialistischer Staat, қысқаша NS-Staat («Нацисттік мемлекет»); және Nationalsozialistisches Deutschland («Ұлтшыл-социалистік Германия»).
- Фюрер және рейхсканцлер ретінде (1933—1945).
Сілтемелер
- Басқа рейхтер: Гитлердің үшінші рейх алдында.
- Уильям Л. Ширер Үшінші Рейхтің көтерілуі мен құлауы. Нью-Йорк: Саймон және Шустер (ағыл.) 1,249 (1960).
- Димут Майер. Үшінші рейх кезіндегі «неміс еместер»: Германиядағы және басып алынған Шығыс Еуропадағы нацистік сот және әкімшілік жүйесі, басып алынған Польшаға ерекше назар аудара отырып, 1939–1945 жж. Балтимор; Лондон: Джонс Хопкинс университетінің баспасы. (2003)
- Питер Лонгерич. Холокост: нацистік еврейлерді қудалау және өлтіру. Оксфорд; Нью-Йорк: Оксфорд университетінің баспасы. (2010)
- Мартин Китчен. Қазіргі Германия тарихы, 1800-2000 жылдар. Молден, Массачусетс: Блэквелл. (2006)
- Ричард Дж. Эванс. Үшінші рейх билікте. Нью-Йорк. (2005)
- НЗМ мектептің Дүниежүзілік тарих оқулығы. Онлайн нұсқасы: [1]
Сыртқы сілтемелер
- Axis History Factbook — Third Reich
- Third Reich in Ruins — Photos taken during the Nazi regime compared to present-day locations
- Das NS-RegimeМұрағатталған 3 тамыздың 2014 жылы. at Lebendiges Museum Online. In German.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nacisttik Germaniya gitlerlik Germaniya Үshinshi rejh nem Das Dritte Reich nemese fashistik Germaniya 1943 zhylga dejin resmi atauy Germaniyalyk rejh nem Deutsches Reich sosyn Ұly Germaniyalyk rejh nem Grossdeutsches Reich Adolf Gitler baskarganҰltshyl socialistik nemis zhumysshylar partiyasynyn 1933 zhyldan 1945 zhylga dejin totalitarlyk diktatura baskaru kezenindegi tarihi atauy Nemis rejhi nem Deutsches Reich 1933 1943 Ұly Germaniyalyk rejh nem Grossdeutsches Reich 1943 1945 1933 1945 zhyldardagy Germaniya 28 akpan 1933 23 mamyr 1945 EmblemasyҰrany Bir halyk bir rejh bir fyurer nem Ein Volk ein Reich ein FuhrerӘnurany nem Deutschlandlied Horst Vesseldin әni nem Horst Wessel Lied source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezindegi Germaniyanyn aumaktyk bakylauy 1942 zhyldyn ayagy Germaniya Rejhskomissariattar Әskeri әkimshilikterAstanasy BerlinIri kalalary Berlin Nyurnberg Myunhen Drezden Gamburg Vena DyusseldorfTil der i nemis tiliDini zajyrly memleketAksha birligi ℛℳ Aumagy 633 786 km 1938 823 505 km 1940 41 Halky 79 375 281 1939 109 518 183 1940 Baskaru formasy Totalitarly diktaturadagy Unitarly Nacistik birpartiyaly fashistik memleketFyurer 1934 1945 Adolf GitlerRejhsprezident 1934 zhylga dejin Paul fon GindenburgRejhskancler 1933 1945 Adolf Gitler 1945 1945 Chehoslovakiya Daniya KSRO Polsha Halyk Respublikasy Chehoslovakiya Nacistik Germaniyanyn tirshilik kenistigi nәsil tazalygy antisemitizm Versal kelisimi nәtizhesinde Germaniyanyn zherinin kyskartylgany zhәne sol arkyly abyrojynyn ayakasty etilgeni үshin kek alu Kenes Odagyna karsy bagyttalgan antikommunizm sekildi ugymdarga negizdelgen sayasattary Ekinshi dүniezhүzilik sogystyn zhәne sonyn kezinde fashistik rezhimnin milliondagan evrejlerdi sayasi karsylastaryn zhәne baska da toptardy Holokost nemese Shoa degen atpen belgili kyryp zhoyuynyn basty sebepteri bolyp sanalady Sogystyn ayagyna karaj Germaniyanyn infrastrukturasy kirap odaktastardyn bombylaulary zhәne kala ishinde zhүrgizilgen urystardyn nәtizhesinde әsirese 1945 zhyly Berlin kalasynyn ishinde bolgan urystardyn nәtizhesinde basty kalalary үjindilerge ajnaldy Nacist biliginin kezinde Germaniya әskeri zhәne territoriyalyk turgydan alganda 1940 shy zhyldardyn basynda Europanyn bileushi memleketine ajnaldy 1938 zhyly Austriyany ozine kosyp algannan kejin Қasietti Rim imperiyasy zamanynan beri Austriyany kamtygan algashky german memleketine ajnaldy Nacist rezhimi 1945 zhyly kүjregennen kejin Austriya kajtadan tәueldi memleketke ajnaldy Sol kүjreudin tagy bir nәtizhesi Germaniya ozinin Prussiya degen ote manyzdy tarihi ajmagynan tolygymen ajyrylyp kaldy AtyGermaniyanyn resmi aty 1933 zhyly nacister bilik basyna kelgen son ozgertilgen zhok Onyn aty 1871 zhyly Germaniya birikken memleket retinde kurylgannan beri bolyp kelgendej Deutsches Reich yagni German rejhy bolyp kala berdi Tek 1943 zhyly gana fashist үkimeti resmi tүrde Germaniyanyn atyn Grossdeutsches Reich yagni Ұly German rejhy dep ozgertti Ol at koldanysta 1945 zhylgy maj ajyna dejin kala berdi Nacistik partiya Drittes Reich Үshinshi rejh zhәne Tausendjahriges Reich Mynzhyldyk rejh degen attardy ozderi kurgylary kelgen barlyk nemis ultynyn okilderin kamtityn imperiyany atau үshin koldanatyn Mynzhyldyk rejh degen atau kyska gana uakyt koldanylyp 1939 zhyly kelemezhdeu bolmasyn dep koldanystan shygaryldy 1945 zhylgy mamyrdyn 8 inen kejin Үshinshi rejh turaly zhazylgan kitaptar men makalalarda sol mynzhyldyk degen soz onyn is zhүzinde omir sүrgen on eki zhylymen kop ret salystyryldy TarihyBilikke kelu Nacisterdin bilikti basyp aluga algashky әreketteri 1923 zhyly 8 9 karashada Syra bүlik kezinde zhasaldy Bүlik nemis ultynyn nazaryn Gitlerge audardy Ogan bүkil әlemdegi gazetterdegi algashky betterdin takyryptary arnaldy Onyn kamauga erdi 24 kүndik sudebnyj process ol үlken memleketterdin zhariyalylyk kop boldy platformasy bojynsha nasihattau үshin nacional socialistik ideyalar onyn partiyasy Gitler memleketke opasyzdyk zhasagany үshin kinәli dep tanylyp 5 zhylga bas bostandygynan ajyryldy Қorytyndylaj kele Landsbergte tutkyndarga Menin kүresim Mein Kampf kitabynyn bir boligin zhazdy 1924 zhyly 20 zheltoksanda 9 aj tүrmede bolgannan kejin Gitler bosatyldy Bүliktin sәtsizdigi ony barlyk mүmkin үgit nasihat kuraldaryn koldana otyryp bilikke tek zandy zholmen keluge bolatyndygyna sendirdi 1932 zhyly Rejhstagtagy eki zhalpy sajlauda nacister en kop dauys zhinagan bolsa da olardyn kopshiligi bolgan zhok Sondyktan Gitler nemis ulttyk halyktyk partiyasymen birlesip kurylgan kyska merzimdi koaliciyalyk үkimetti baskardy Sayasatkerlerdin onerkәsipshilerdin zhәne isker toptardyn kysymymen prezident Paul fon Gindenburg 1933 zhyly 30 Қantarda Gitlerdi Germaniya kancleri etip tagajyndady Bul okiga Machtergreifung bilikti basyp alu retinde belgili 1933 zhyldyn 27 akpanyna karagan tүni Rejhstag gimaraty ortendi Gollandiyalyk kommunist Marinus van der Lyubbe orteuge kinәli dep tanyldy Gitler orteu kommunistik koterilistin bastaluyn atap otti dep mәlimdedi 1933 zhyly 28 akpanda kabyldangan Rejhstagty orteu turaly zharlyk azamattyk bostandyktardyn kopshiligin sonyn ishinde zhinalys pen baspasoz bostandygyn alyp tastady Sondaj ak Zharlyk policiyaga adamdardy belgisiz merzimge kamauga aluga ruksat berdi Zannyn kabyldanuy osy sharany kogamdyk koldauga alyp kelgen үgit nasihat naukanymen katar zhүrdi Қatygez basudy kommunister tarapynan SA kabyldangan elimiz bojynsha 4000 mүshelerinin Kommunistik partiyasy Germaniyada tutkyndaldy 1933 zhyly nauryzda Rejhstagta 444 ke karsy 94 dauyspen Vejmar Konstituciyasyna tүzetu engizildi Bul tүzetu Gitler men onyn kabinetine zandar kabyldauga mүmkindik berdi tipti Konstituciyany buzgan zandar Prezidenttin nemese Rejhstagtyn kelisiminsiz Zan zhobasyn kabyldau үshin үshten eki kopshilik dauys kazhet bolgandyktan nacister birneshe social demokratiyalyk Deputattarga zhol bermeu үshin korkytu taktikasyn sondaj ak Rejhstagty orteu turaly Zharlyktyn erezhelerin koldandy al kommunisterge tyjym salyndy 10 mamyrda Үkimet social demokrattardyn aktivterine tyjym saldy zhәne 22 mausymda olarga tyjym salyndy 21 Mausymda SA nemis ulttyk halyktyk partiyasynyn kenselerinde olardyn buryngy koaliciyalyk seriktesterinde tintu zhүrgizdi sodan kejin ol 29 mausymda kulady Қalgan iri sayasi partiyalar kostyumdi ustandy 1933 zhyly 14 shildede Germaniya nacistik partiyanyn Germaniyadagy zhalgyz zandy partiyasy bolgan Zannyn kabyldanuymen bir partiyaly memleket boldy Zhana partiyalardyn kuryluy da zansyz dep zhariyalandy zhәne әli taratylmagan barlyk baska sayasi partiyalarga tyjym salyndy Bul ruksat beru aktisi kejinnen nacister ornatkan diktaturanyn kukyktyk negizi bolady 1933 1936 zhәne 1938 zhyldardagy karashada odan әri sajlau nacisterdin bakylauynda otti onda tek partiya mүsheleri zhәne az gana tәuelsiz adamdar sajlandy Zher zhәne zhergilikti ozin ozi baskarudy zhoyu Dәstүrli nemis memleketteri resmi tүrde zhojylmasa da 1937 zhyly Lyubek kospaganda olardyn konstituciyalyk kukyktary men egemendigi buzylyp sajyp kelgende toktatyldy Gitler bilikke kelgen kezde Prussiya federaldy bakylauda boldy bul procestin үlgisi boldy 1871 zhyly Birtutas nemis memleketi kurylgannan beri onyn federaldy kurylymy boldy zhәne Vejmar konstituciyasy kabyldangannan kejin ortalyktandyrylmagan el aumagy ozinin Konstituciyalary zandary men biligi bar ajmaktarga zherlerge bolindi 1933 zhyly 7 sәuirde rejhpen zherdi birizdendiru turaly ekinshi zan kabyldandy Germaniya zherinde imperatorlyk gubernatorlar instituty rejhsstattalter Rejhsstattalter engizilgen nem Zweites Gesetz zur Gleichschaltung der Lander mit dem Reich Gubernatorlardyn mindeti zhergilikti bilik organdaryn baskaru boldy olarga totenshe okilettikter berildi onyn ishinde landtagty taratu ministr prezident baskaratyn zher үkimetin taratu zhәne kuru kukygy 1934 zhylgy 30 kantardagy Rejhtin zhana kurylysy turaly Zanymen Gesetz uber den Neuaufbau des Reichs zherdin egemendigi zhojyldy barlyk zherlerdegi landtagtar taratyldy Germaniya unitarly memleketke ajnaldy 1935 zhyly kantarda imperatorlyk gubernatorlar Үkimettin turakty okilderi boldy 1937 zhyly 1 sәuirde Lyubek Erkin kala mәrtebesin zhogaltyp Shlezvig Golshtejn kuramyna kirdi Rejhsrat Germaniya parlamentinin zhogargy palatasy Vejmar konstituciyasy bojynsha zher okildiginin organy aldymen okilettikterden tolyktaj ajyryldy zhәne 1934 zhyly akpanda taratyldy Sol zhyly krejstagtar men gemajnderattar zhojyldy Buryn Prussiya provinciyalarynyn zhergilikti ozin ozi baskaruy zhojyldy aldymen Prussiya provinciyalary men audandarynyn landtagtarynyn zhәne krejstagtardyn okilettikteri provinciyalyk okrugtik zhәne audandyk komitetterge berildi kejinirek provinciyalar landtagtary provinciyalyk komitetter men landesgauptmannyn lauazymdary tolygymen zhojyldy Nacizm ideologiyasyҮshinshi Rejhtin zhәne Ұlttyk Socialistik nemis zhumysshy partiyasynyn resmi ideologiyasy ulttyk socializm ultra onshyl nәsilshil antisemittik doktrina boldy Nacistik ideologiya antisemitizm nәsildik gigiena zhәne evgenika elementterin biriktirip olardy nemis halky үshin kobirek omir sүru үshin pangermanizm men aumaktyk ekspansionizmmen biriktirdi Rezhim Polsha men Kenes Odagyna shabuyl zhasau arkyly osy zhana aumakty iemdenuge tyrysty onda turatyn evrejler men slavyandardy zher audaruga nemese oltiruge tyrysty olar arijlik myrzalar nәsilimen zhәne evrej bolsheviktik kastandyktyn bir boligimen salystyrganda tomen dep sanaldy Nacistik rezhim tek Germaniya gana bolshevizm kүshterin zhenip adamzatty halykaralyk evrejlerdin әlemdik үstemdiginen kutkara alady dep sendi Nacister omirge lajyksyz dep sanajtyn baska adamdardyn arasynda akyl esi kem sygandar gomoseksualdar Iegova kuәgerleri zhәne әleumettik marginaldar boldy Sonymen katar masondar katty bakylauga zhәne kudalauga ushyrady Nyurnberg zandarynyn diagrammasy nacistik Germaniyanyn nәsildik sayasatynda koldanylatyn zhalgan gylymi nәsildik bolimshelerdi korsetedi Folkish kozgalysynyn әserinen ultshyl sondaj ak nәsilshil kozgalys rezhim mәdeni modernizmge karsy boldy zhәne ziyalylykka ziyan keltiretin ken armiyanyn damuyn koldady Nyurnberg nәsildik zandary 1935 zhylgy 15 kyrkүjektegi Nyurnberg zandarynyn sipattamasy zhәne 1935 zhylgy 14 karashadagy Nyurnberg zandary nәsildik sәjkestendirudin kukyktyk negizin kurdy Tek tort evrej emes nemis ata әzheleri bar adamdarda sol zhaktagy zhogargy katardagy tort ak shenber nemis kany bolgan Nacister evrejdi үsh tort evrej ata әzhesinen shykkan adam retinde anyktady zhogargy on zhaktagy kara shenberler Ortasynda aralas kan birinshi nemese ekinshi dәrezheli adamdar turdy Evrej atasy men әzhesi buryn sondy Evrej dini kauymdastygynyn mүshesi bolgan adam retinde anyktalgan Sondaj ak ruksat etilgen nekelerdin Ehe gestattet zhәne tyjym salyngan nekelerdin Ehe verboten tizimin kamtidy Nәsildik zhәne әleumettik kudalauEvrejlerdi kudalau Sary belgi nacistik Germaniyada zhәne zhaulap alyngan aumaktarda barlyk evrejler tagyp zhүruge mindet bolgan belgi Evrejlerdi kemsitu bilikke kelgennen kejin birden bastaldy SA Sturmabteilung Shabuyl zhasaktary mүshelerinin evrej kәsiporyndary men sinagogalaryna bir ajlyk shabuyldarynan kejin 1933 zhyly 1 sәuirde Gitler evrej kәsiporyndaryna ulttyk bojkot zhariyalady 7 sәuirde kabyldangan kәsibi azamattyk kyzmetti kalpyna keltiru turaly Zan arijlik emes barlyk memlekettik kyzmetshilerdi zangerlik kәsip pen memlekettik kyzmetten ketuge mәzhbүr etti Osygan uksas zannama kop uzamaj baska evrej mamandaryn tәzhiribe zhasau kukygynan ajyrdy al 11 sәuirde kez kelgen adam bul turaly zharlyk shygardy kem degende bir evrej ata anasy nemese ata әzhesi bolgan adam arij emes bolyp sanaldy Evrejlerdin әserin mәdeni omirden alyp tastau maksatynda Ұlttyk socialistik nemis studentter ligasynyn mүsheleri kitaphanalardan nemis emes dep sanalgan barlyk kitaptardy alyp tastady zhәne 10 mamyrda bүkilhalyktyk kitap ortendi Rezhim zorlyk zombylyk pen ekonomikalyk kysymdy pajdalanyp evrejlerdi oz erkimen elden ketuge shakyrdy Evrej kәsiporyndaryna bazarlarga kiruge tyjym salyndy zharnamalauga tyjym salyndy zhәne memlekettik kelisimsharttarga kol zhetkizuden ajyryldy Azamattar kudalanyp katygez shabuylga ushyrady Koptegen kalalarda evrejlerge kiruge tyjym salatyn taktajshalar iluli turdy Syngan әjnek tүni Syngan әjnek tүninen kejingi kүni 1938 zhyly 7 karashada zhas evrej Gershel Grinshpan Germaniyadagy otbasyna zhasalgan karym katynaska narazylyk bildiru үshin Parizhdegi Germaniya elshiliginin hatshysy Ernst fon Ratty atyp oltirdi Bul okiga eki kүnnen kejin nacisterdin evrejlerge karsy zhasagan ojranyna sebep boldy SA mүsheleri bүkil Germaniyadagy sinagogalar men evrej mүlikterin zakymdady nemese zhojdy Bul ojran kezinde kem degende 91 nemis evreji oltirildi kejinirek Kristallnacht syngan әjnek tүni dep ataldy Aldagy ajlarda evrejlerge tagy da shekteuler kojyldy olarga biznes zhүrgizuge nemese bolshek sauda dүkenderinde zhumys isteuge kolik zhүrgizuge kinoga baruga kitaphanaga baruga nemese karu ustauga tyjym salyndy evrej okushylardy mektepterden shygaryldy Evrej kauymy Syngan әjnek tүninen bir milliard marka koleminde ajyppul tolep kez kelgen saktandyru tolemderi tәrkilenetinin ajtty 1939 zhylga karaj Germaniyadagy 437 000 evrejdin 250 000 ga zhuygy AҚSh Argentina Ұlybritaniya Palestina zhәne baska elderge konys audardy Kobi kontinenttik Europada kaludy tandady Palestinaga emigranttarga Haavar kelisiminin sharttaryna sәjkes ol zhakta mүlikti beruge ruksat etildi birak baska elderge konys audargandar is zhүzinde barlyk mүlikterin kaldyruga mәzhbүr boldy zhәne ony үkimet tәrkilep aldy Әleumettik kamsyzdandyru Densaulyk saktau zhүjesi Әjel kukyktary Germaniyada әjel kukyktary bүgingi standart bojynsha tomen bolgan Әjelderge үkimet oryndarda zhәne zanger sot dәriger retinde zhumys isteuge tyjym salyngan Gitler eldin demografiyalyk situaciya zhajyn ojlap zhәne tuylu dengejin arttyru patriottyk mindet pen әjelderdin maksaty bolyp sanagan ajtuy bojynsha Әjeldin maksaty әdemi bolyp balalardy әlemge әkelu Germaniyada Әr әjel elge bir baladan syjlau kerek degen lozung taralgan birak tuylgan bala arijlik nәsil zhәne ul bala bolu kazhet Segiz nemese odan da artyk bala tugan anaga Nemis anasy degen medal bergen Oku zhүjesi Zhana ideologiyamen birge zhaga oku zhүjesi de kelgen Nacistter balalardy okytuyna kop nazar audargan Mektepterde balalardy fizikalyk men әskeri dajyndyk otken Okushy dene shynyktyrudan normalardy tapsyrmaj almasa ony mektepten shygaru mүmkin edi Ideologiyalyk sabaktar baska pәnderge karaganda artyk korilgen Nemis tarihy kerisinshe fashistterdin үkimetke keluinen bastap ezhelgi әlemge dejin otken Rasalyk biologiya pәni engizilip balalarga nәsildik tazalyk үjretken Zhanuarlardy korgauEkinshi Dүniezhүzilik sogys1936 zh Germaniya men Zhaponiya antikominterndik paktige kol kojdy 1937 zh ogan Italiya kosylyp Os kuryldy Zhaponiya 1931 zh Қytajda Italiya 1935 36 zh Efiopiyada Germaniya men Italiya 1936 39 zh Ispaniyada baskynshylyk sogystar zhүrgizdi 1938 zh Germaniya Avstriyany Myunhen kelisimine 1938 zh 29 kyrkүjekte Myunhen kalasynda Germaniya Ұlybritaniya Franciya Italiya үkimet basshylary kezdesip Chehoslovakiyanyn Sudet oblysyn nemisterge beru Germaniya korshilerinen baska zher talap etpeuge kelisim zhasasty sәjkes Chehoslovakiyanyn Sudet oblysyn 1939 zh nauryzda Chehoslovakiyany Litvanyn Memel oblysyn sәuir ajynda Italiya Albaniyany basyp aldy Europada oz mүddelerin korgau үshin Ұlybritaniya men Franciya үkimetteri Polsha Rumyniya Grekiya Tүrkiya elderin korgauga mindetteme aldy sondaj ak KSRO men uzhymdyk kauipsizdik zhoninde kelissoz zhүrgizdi Kenes okimeti olardyn kejbir talaptarymen kelispej kelissozdi toktatty da kerisinshe Germaniyamen ozara shabuyl zhasaspau paktisine 1939 zh 23 tamyz kol kojdy Osy Molotov Ribbentrop kelisimi V Molotov KSRO nyn M Rebentrop Germaniyanyn atynan kelisimge kol kojgan bojynsha eki memleket zhasyryn tүrde Shyg Europadagy ozderinin ykpal etu ajmaktaryn bolisip aldy Finlyandiya Latviya Litva Estoniya Bessarabiya zhәne Polshanyn shygys boligi Narva Visla Sen ozenderinin shygys zhagy Kenes Odagyna al kalgan bolikter tүgelimen Germaniyaga tiesili boldy Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Germaniya zhәne onyn odaktastary Europada zhaulap algan zherler kokpen boyalgan Sogystyn 1 kezeni 1939 zh 1 kyrkүjek 1941 zh 21 mausym KSRO men kelisimge kelgennen kejin 1 kyrkүjekte Germaniya Polshaga shabuyl zhasady al 3 kyrkүjekte Ұlybritaniya men Franciya Germaniyaga sogys zhariyalady Polyak armiyasy 8 28 kyrkүjekte Varshavany erlikpen korgaganymen eriksiz berildi 17 kyrkүjekte Қyzyl Armiya Molotov Ribbentrop kelisimi bojynsha Polshanyn shekarasynan otip Bat Ukraina men Bat Belorussiyany ozine kosyp aldy al kyrkүjek kazan ajlarynda Estoniya Latviya Litva үkimetterimen ozara komek sharttaryn zhasasyp әsker kirgizdi Ұlybritaniya men Franciya үkimetteri Germaniyaga sogys zhariyalagandarymen 9 aj bojy eshkandaj urys kimyldaryn zhүrgizgen zhok Osyny pajdalangan Germaniya Ұlybritaniya teniz flotyna sokky berdi de Bat Europany zhaulap aluga kiristi 1940 zh sәuir mamyr ajlarynda Norvegiya men Daniya zhaulap alynyp 10 mamyrda Belgiya Niderland Lyuksemburgke әri karaj Franciyaga basyp kirdi Peten bastagan francuz үkimeti karsylasudan bas tartyp 22 mausym kүni berildi Ont Franciyada Petennin kuyrshak үkimeti kurylyp eldin kalgan boliginde german biligi ornady Mausym ajynda 1940 Italiya үkimeti de Franciya men Ұlybritaniyaga sogys zhariyalady Endi gitlershiler agylshyn kalalaryn ayausyz bombalauga kiristi Birak Gitler Ұlybritaniyaga basyp kiruden bas tartyp Kenes Odagymen sogyska mukiyat dajyndala bastady Zhaponiyamen Italiyamen dostyk nygajtyldy Balkan kompaniyasy 1941 nәtizhesinde Grekiya zhaulap alynyp Yugoslaviyada fashistik Serbiya Horvatiya memleketteri kuryldy Rumyniya Vengriya Bolgariya Finlyandiya fashistik odakka kosyldy Basyp alyngan zherlerdi kyryp zhoyu eriksiz zhumyska pajdalanu sayasaty zhүrgizilip nәtizhesinde fashisterge karsy karsylasu kozgalysy dүniege keldi AҚSh үkimeti bejtaraptyk sayasatynan bas tartyp Ұlybritaniya men baska da Europadagy sogysushy elderge nesiege nemese zhalga sogys materialdaryn lendliz beru turaly zan kabyldady 1941 zh 11 nauryz Sogystyn 2 kezeni 1941 zh 22 mausym 1942 zh 18 karasha 1941 zh 22 mausym kүni Germaniya KSRO ga basyp kirdi Germaniyaga Mazharstan Rumyniya Finlyandiya Italiya memleketteri kosyldy Sogys kiyan keski sipat alyp Germaniya ozinin Қaruly Kүshterinin 77 yn osy majdanda ustady Mәskeu shajkasynda 30 9 1941 20 4 1942 zhәne Stalingrad shajkasynda 1942 shilde karasha kenes armiyasy oz otanyn korgap kaldy 1941 zh shildede KSRO үkimeti Ұlybritaniya zhәne emigraciyadagy Polsha Chehoslovakiya үkimetterimen kelisimge keldi Қyrkүjektin ayagy kazan ajynyn bas kezinde 1941 Mәskeude AҚSh Ұlybritaniya үkimetteri KSRO ga karu zharakpen komek beru zhoninde kelisimge kol kojdy Gitlerge karsy odaktyn negizi kalandy 1943 zh zhazda otken әjgili Kursk shajkasynda zheniske zhetken Қyzyl Armiya bolimderi zhappaj shabuylga shygyp Ukraina men Belarusti azat etuge kiristi k Kursk shajkasy Germaniyanyn negizgi kүshi shygys majdanda bolganyn pajdalangan odaktastar 1943 zh zhazda Siciliyany basyp alyp Apenin tүbegine bettedi Odaktastardyn shabuyly men antifashistik kozgalystyn kүsheyui nәtizhesinde shildenin ayagynda Italiyada Mussolini үkimeti kulap P Badalo bastagan zhana үkimet 3 kyrkүjekte AҚSh pen Ұlybritaniyamen uakytsha bitim zhasasty Alajda gitlershiler kosymsha kүsh zhiberip Italiya armiyasyn karusyzdandyryp eldi tolygymen basyp aldy 1943 zh otken Kair zhәne Tegeran konferenciyalarynda agylshyn amerikan үkimetteri 1944 zh mamyr ajynda Bat Europada ekinshi majdan ashuga kelisti al Kenes Odagy sogys ayaktalgannan kejin Zhaponiyamen sogysuga mindettendi Sogystyn 4 kezeni 1944 zh 1 kantar 1945 zh 8 mamyr Sogyska 61 memleket dүniezhүzi halkynyn 80 y katysty Sogys kimyldary 40 memleket zherinde zhүrip 110 mln adam әskerge alyndy 50 55 mln adam kazaga ushyrap 4 trillion doll koleminde shygyn shykty Sogystyn ayagynda fashizm tolyk kүjrep Bat Europa elderinde demokratiyanyn ornauyna zhol ashyldy Sogystan kejingi kezenFashistik Germaniyanyn memlekettik kurylymdary Ekinshi dүniezhүzilik sogysta zheniliske ushyragannan kejin oz kyzmetin toktatty 1933 1945 zhyldary Germaniyanyn nacistik basshylygy katal ishki zhәne syrtky sayasat zhүrgizdi onyn ujymdastyrushylary Nyurnberg sotynda sottaldy NSDAP basshylygy men Germaniyanyn kejbir kүsh kurylymdary SS sonyn ishinde SD men gestapo kylmystyk ujymdar dep tanyldy Үshinshi rejhtyn memlekettik zhүjesiҚukyktyk zhүje Zhogargy sot Rejhsgeriht apellyaciyalyk sottar en zhogargy zher sottary Oberlandesgericht birinshi satydagy sottar zher sottary Landgericht sot zhүjesinin en tomengi satysy audandyk sottar Amtsgericht en zhogargy әkimshilik sottar Әkimshilik sot instanciyasy imperatorlyk sot Reichsverwaltungsgericht әkimshilik apellyaciyalyk sottar zhogary zherdegi әkimshilik sottar Oberlandesverwaltungsgericht birinshi satydagy әkimshilik sottar Zherdegi әkimshilik sottar Landesverwaltungsgericht әskeri sottyn zhogargy soty Imperatorlyk әskeri sot Reichskriegsgericht әkimshilik apellyaciyalyk sottar zhogary әskeri sottar Oberkriegsgericht birinshi satydagy әkimshilik sottar әskeri sottar Kriegs soty Folksgeriht Қaruly Kүshter Қurlyk әskerleri Armiya nemisshe Heer Әskeri teniz kүshteri Әskeri flot nemis Kriegsmarine Әue kүshteri Әue gvardiyasy nemis Luftwaffe SS әskeri kuramalary SS әskerleri nemis Vaffen SS Olar zhalpyga birdej әskeri mindettilik negizinde alyndy Nacistik Germaniyanyn belgili adamdaryNacistik partiyanyn zhәne nacistik okimettin zhetekshileri men lauazymdy adamdary Artur Aksmann nacistik Germaniyanyn sayasatkeri nemis zhastarynyn Gitler zhastary ujymynyn zhetekshisi 1940 1945 Rejhslejter Fashistik Germaniyanyn partiya zhәne memleket kajratkeri Gaulejter NSDAP shetel ujymynyn basshysy Germaniya rejh syrtky ister ministrliginin memlekettik hatshysy S S Obergruppenfyurer 1943 zh 21 mausym Nemis memleket zhәne sayasi kajratkeri NSDAP partiyasynyn kancelyariyasynyn basshysy 1941 1945 Fyurerdin zheke hatshysy 1943 1945 rejhtin partiya isteri zhonindegi ministri Densaulyk saktau zhonindegi rejh komissary A Gitlerdin zheke dәrigeri әskeri kylmysker Dәriger hirurg bilimi bojynsha professor buryngy SS Gauptsturmfyurer evrej mәselesinin tүpkilikti sheshimi dep atalatyn Adolf Ejhmannyn negizgi seriktesterinin biri Fashistik Germaniyanyn partiya zhәne memleket kajratkeri Rejhslejter 1933 zh 2 mausym 1945 zh 8 mamyr NSDAP baspasoz hatshysy Nemis S S Obershturmbannfyurer 1939 zhyldyn zheltoksanynan IV D 4 kejin IV V 4 Ejhman kafedrasy nemese evrej bolimi kafedra mengerushisi Reich Ministry Of Albanian Territory NSDAP partiyasynyn zhetekshisi Rejhslejter 2 mausym 1933 zh 8 mamyr 1945 zh NSDAP municipaldyk sayasat bas baskarmasynyn imperatorlyk basshysy 1930 1945 Myunhen meri 20 05 1933 30 4 1945 zh SS Obergruppenfuehrer 1942 zh 30 kantar Nemis memleket zhәne sayasi kajratkeri zanger Rejhslajter nemis fashistik memleket kajratkeri Germaniya rejhinin әdilet ministrliginin stats hatshysy halyk sotynyn toragasy Germaniyanyn memlekettik zhәne sayasi kajratkeri Ұlttyk socialistik nemis zhumysshy partiyasy NSDAP zhetekshilerinin biri Nemis nacistik nasihatshysy radiozhүrgizushi Dzhozef Gebbelstin Halyk agartu zhәne үgit nasihat ministrliginin zhogary lauazymdy kyzmetkeri Өnerkәsip ministri Nasihat ministri Rejhsmarshall zhәne Prussiyanyn memlekettik prezident ministri Әdilet ministri Nemis memleket zhәne partiya kajratkeri Tomengi Sileziyalyk Gaulejter 1941 1945 Obergruppenfyurer SS Osvencim konclagerinin komendanty SS Bas әkimshilik baskarmasynyn konclagerleri bas inspektorynyn orynbasary Hacistik Germaniyanyn memleket zhәne sayasi kajratkeri Imperatorlyk kauipsizdik Bas baskarmasynyn bastygy Bogemiya men Moraviya imperatorlyk korgaushysynyn orynbasary SS Obergruppenfyurer zhәne policiya generaly nacistik Germaniyadagy en iri kajratkerlerdin biri S A Gruppenfyurer SS tin Rejh Basshysy Adolf Gitler Fyurer zhәne Rejh kancler Nemis memleket kajratkeri Rejh SS Қauipsizdik Bas baskarmasynyn bastygy zhәne Germaniya Rejh Ishki ister ministrliginin Memlekettik hatshysy Germaniyanyn memleket kajratkeri kәsipker sogys ekonomikasynyn fyureri SS Brigadefyurer SS Standartenfyurer Zaksenhauzen komendanty nacistik Germaniyanyn memleket kajratkeri Imperatordyn Memlekettik hatshysy dәrezhesi bar Imperatorlyk kancleriyanyn bastygy Shturmbanfyurer S S Chelmno konclagerinin komendanty Rejhslejter S A Obergruppenfyurer NSDAP ujymdastyru boliminin mengerushisi 1933 zhyldan Germaniya enbek majdanynyn basshysy Ph D Chief of Staff of the SA 1934 1943 Vejmar Respublikasyndagy zhәne nacistik Germaniyadagy ykpaldy memlekettik kyzmetker Vejmar Respublikasynda ol rejh prezidentteri Fridrih Ebert pen Pol fon Gindenburgtin 1919 1934 zhakyn ortasynyn mүshesi boldy nacistik Germaniyada Fyurer prezidentinin kensesin baskardy 1934 1945 fashistik Germaniyanyn partiya zhәne memleket kajratkeri Vanzej konferenciyasynyn katysushysy nemis diplomaty Germaniyanyn syrtky ister ministri 1932 1938 zhәne Bogemiya men Moraviyanyn rejh protektory 1939 1943 S S Obergruppenfyurer Nemis nacistik partiyasynyn NSDAP sayasatkeri zhәne 1940 1945 zhyldar aralygynda Drezdennin lord meri boldy SS kүshterindegi Gauptsturmfyurer 2 1996 zhyly ol 1944 zhyly 24 nauryzda Rimde Ardeatina үngirlerindegi kyrgynga katysushy retinde Italiyada әskeri kylmys zhasady dep ajyptalgan SS Bozen policiya polkinin 3 shi batalonynyn 11 shi rotasyna partizandyk shabuylga zhauap retinde 335 italyandyk bejbit turgyn kaza tapty onda 33 nemis policiyasy kaza tauyp 67 si zharalandy Priebke zhappaj zhazalaudy zhүzege asyruga zhauaptylardyn biri boldy Fashistik Germaniyany talkandagannan kejin ol Argentinaga kashyp kete aldy ol sogystan kejin 50 zhyldan astam omir sүrdi Syrtky Ister ministri 1938 1945 ulttyk socialister koshbasshylarynyn biri zhәne SA kosemi SA nyn baska zhetekshilerimen birge ol Gitlerdin bujrygymen uzyn pyshak tүninde oltirildi nacistik Germaniyanyn memleket zhәne sayasi kajratkeri Ұlttyk socialistik nemis zhumysshy partiyasynyn NSDAP en ykpaldy mүshelerinin biri zhәne onyn ideology Үshinshi rejhtin memleket zhәne partiya kajratkeri Prussiyanyn gylym bilim zhәne bilim ministri Nemis teology zangeri filosofy sociology zhәne sayasi teoretigi Nemis memleket zhәne sayasi kajratkeri Tort zhyldyk zhospar kensesindegi enbek resurstarynyn komissary Nemis partiyasynyn zhәne zhastarynyn koshbasshysy rejh zhastarynyn koshbasshysy 1933 1940 kejin Vena Gaulejteri Obergruppenfyurer SA 1941 Germaniyanyn memleket zhәne sayasi kajratkeri Bolat dulyga ujymy zhetekshilerinin biri Avstriya zhәne nemis sayasatkeri zhәne zangeri NSDAP mүshesi 1938 zhyldan S S Obergruppenfyurer Gitlerdin zheke sәuletshisi rejhtin karu zharak zhәne sogys ondirisi ministri 1923 1940 gazetin shygarushy Germaniyanyn memleket kajratkeri әskeri zhәne partiya zhetekshisi Obergruppenfyurer SA Germaniyanyn memleket zhәne sayasi kajratkeri rejhtin karu zharak zhәne ok dәriler ministri 1940 1942 Obergruppenfyurer S A Lyuftvaffa general majory Germaniyanyn memleket zhәne karzhy kajratkeri Germaniya Ұlttyk bankinin direktory Ұlttyk Socialistik Әjelder Ұjymynyn Germaniya Nationalsozialistische Frauenschaft NSF koshbasshysy Rejhsfyuhrerin 1933 1943 zhyldary nacistik partiya zhәne memleket kajratkeri rejhsportfyurer Әskeri kajratkerler Tagy karanyz zhәne Sүnguir kajyk flotynyn kolbasshysy 1939 1943 fashistik Germaniya flotynyn bas kolbasshysy 1943 1945 memleket basshysy zhәne fashistik Germaniyanyn karuly kүshterinin bas kolbasshysy 30 sәuirden 23 mamyrga dejin 1945 zh Gerd fon Rundshtedt Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezindegi nemis feldmarshaly Ol europalyk zhoryktarda үlken kuramalardy baskardy Barbarossa operaciyasynyn bastapky kezeninde ol Ontүstik armiya tobyn baskardy Nemis әskeri zhetekshisi feldmarshal 1942 zhәne Soltүstik Afrikadagy ostik kүshterdin kolbasshysy Vilhelm Kejtel Nemis әskeri kolbasshysy Vermaht Zhogargy kolbasshylygy shtabynyn bastygy 1938 1945 feldmarshal 1940 Nyurnbergtegi Halykaralyk әskeri tribunal ony adamzatka karsy kylmys zhasady dep ajyptap Vermahttyn negizgi әskeri kylmyskerlerinin biri retinde 1946 zhyly 16 kazanda darga asylu arkyly olim zhazasyna kesildi Vermaht polkovnigi 1944 zhyly 20 shildede Adolf Gitlerdin omirine kastandyk zhasagan 20 shildedegi kastandyktyn negizgi katysushylarynyn biri Nemis әskeri kolbasshysy admiral fashistik Germaniyadagy әskeri barlau zhәne karsy barlau baskarmasynyn bastygy 1935 1944 1945 zhyly 9 sәuirde atylgan Germaniyanyn әskeri kolbasshysy Vermaht Zhogargy kolbasshylygynyn zhedel basshylygy shtabynyn bastygy general polkovnik 1944 zhyldyn 1 akpanynan Nyurnbergtegi Halykaralyk әskeri tribunal ony negizgi әskeri kylmyskerlerdin biri retinde karastyryp sot sheshimimen darga asu arkyly olim zhazasyna kesildi Germaniyanyn uly admiraly 1935 zhyldan 1943 zhyldyn 30 kantaryna dejin Krigsmarinnin bas kolbasshysy Nemis ushkyshy eki dүniezhүzilik sogyska katysushy 1945 zhylgy 26 sәuirden 24 mamyrga dejin Lyuftvafftyn bas kolbasshysy aviaciyanyn feldmarshaly 1945 zh 26 sәuir Lyuftvaff feldmarshaly Eki dүniezhүzilik sogyska katyskan Kesselring nacistik Germaniyanyn en tabysty kolbasshylarynyn biri boldy ol emen zhapyraktary kylyshtar zhәne gauһar tastarmen marapattalgan 27 rycar krestinin biri Ol Ekinshi dүniezhүzilik sogystyn en tanymal nemis generaldarynyn biri bolgandyktan odaktastardan Kүlip turgan Albert zhәne sarbazdarynan Albert agaj nemis Onkel Albert lakap atyn aldy Germaniyanyn feldmarshaly birinshi zhәne ekinshi dүniezhүzilik sogystarga katysushy Feldmarshal Gindenburgtin zhieni Ol Vermahttagy en daryndy strateg retinde bedelge ie boldy zhәne nemis generaldarynyn bejresmi koshbasshysy boldy Nemis armiyasynyn general polkovnigi 1940 Brondy kүshterdin bas inspektory 1943 Қurlyk әskerleri Bas shtabynyn bastygy 1945 әskeri teoretik Soldat turaly estelikter kitabynyn avtory H Guderian Erinnerungen eines Soldaten Heidelberg 1951 Baska belgili adamdar Nemis esseisti әngimeshi zhәne ekspressionist akyn dәriger Algashynda nacistik rezhimdi zhaktaushy kejin synaushy boldy Benn nacistik kezenge dejingi zhәne kejingi kezende nemis әdebietine үlken әser etti Georg Byuhner syjlygynyn iegeri Adolf Gitlerdin kәnizaty 1945 zhyldyn 29 sәuirinen bastap zandy zhubajy Verner fon Braun nemis al 1955 zhyldan zymyran garysh tehnikasynyn amerikandyk konstruktory kazirgi zymyran tehnikasynyn negizin salushylardyn biri algashky ballistikalyk zymyrandardy zhasaushy 1937 zhyldan NSDAP mүshesi Shturmbanfyurer SS 1943 1945 Amerika Қurama Shtattarynda ol amerikandyk garysh bagdarlamasynyn әkesi bolyp sanalady Agylshyn nemis zhazushysy әleumettanushy filosof nәsilshildiktin negizin salushylardyn biri Nemis zhumysshy partiyasynyn negizin kalaushy kejinirek ony NSDAP zhana atauymen Adolf Gitler baskardy ekonomist ulttyk socializmnin en algashky zhәne manyzdy ideologtarynyn biri zhәne nacistik partiyanyn algashky mүshelerinin biri Ol onyn ekonomikalyk teoretigi boldy 1919 zhyly ol Gitlerdin partiyaga kiru sheshimine әser etken bayandama zhasady iri nemis onerkәsipshisi әskeri kylmysker nacistik kozgalyska karzhylyk koldau korsetken algashky nemis magnattarynyn biri milliarderler әuletinin negizin kalaushy 1937 zhyldan NSDAP mүshesi Ferdinand Porshe Leni Rifenshtal Oskar Shindler Gitler osy kisige bagyshtagan Rihard Zorge Valter TilҚosymsha okuga The Nazi Seizure of Power the Experience Of A Single German Town 1922 1945 by New York Toronto F Watts 1984 ISBN 0 531 09935 0 Racism and Sexism in Nazi Germany Motherhood Compulsory Sterilization and the State from When Biology Became Destiny Women in Weimar and Nazi Germany edited by Renate Bridenthal Atina Grossmann and Marion Kaplan New York Monthly Review Press 1984 The German Dictatorship The Origins Structure and Effects of National Socialism New York Praeger 1970 Michael Burleigh The Third Reich A New History 2002 ISBN 0 8090 9326 X Standard scholarly history 1918 1945 German National Socialism 1919 1945 translated from the German by Kurt Rosenbaum and Inge Pauli Boehm Santa Barbara Calif Clio Press 1966 The Hitler State The Foundation and Development Of The Internal Structure Of The Third Reich Translated by John W Hiden London Longman 1981 ISBN 0 582 49200 9 The Coming of the Third Reich ISBN 0 14 100975 6 standard scholarly history to 1933 The Third Reich in Power 2005 ISBN 1 59420 074 2 the latest and most scholarly history A Social History of the Third Reich 1974 ISBN 0 14 013675 4 The Third Reich London G Allen amp Unwin 1984 ISBN 0 04 943033 5 Germany and the two World Wars Cambridge Mass Harvard University Press 1981 ISBN 0 674 35321 8 The Order of the Death s Head The Story of Hitler s SS Translated by Richard Barry London Penguin Books 1971 Hitler s War London Focal Point Publications ISBN 1 872197 10 8 The Nazi Dictatorship Problems and Perspectives of Interpretation 4th ed London Arnold 2000 ISBN 0 340 76028 1 Mothers In The Fatherland Women the Family and Nazi Politics New York St Martin s Press 1987 ISBN 0 312 54933 4 The Nazi Conscience Cambridge Mass The Belknap Press of Harvard University Press 2003 Hitler s Henchmen 1998 Sutton Publishing 2005 ISBN 0 7509 3781 5 Christian Leitz ed The Third Reich The Essential Readings Oxford UK Blackwell Publishers 1999 ISBN 0 631 20700 7 amp Debate Germany Domestic Crisis and War in 1939 pages 200 240 from Past and Present Number 122 Akpan 1989 From Weimar to Auschwitz Princeton N J Princeton University Press 1991 ISBN 0 691 03198 3 Killing Hitler London Jonathan Cape 2006 ISBN 0 224 07121 1 Inside Nazi Germany Conformity Opposition and Racism in Everyday Life London Batsford 1987 ISBN 0 7134 5217 X The German Opposition to Hitler An Assessment Longwood Pr Ltd London 1948 1961 1963 1970 ISBN 0 85496 119 4 ISBN 0 671 72868 7 German big business and the rise of Hitler New York Oxford University Press 1985 ISBN 0 19 503492 9 Economy and Class Structure of German Fascism London CSE Bks 1978 ISBN 0 906336 00 7 Sir The Nemesis of Power The German Army in Politics 1918 1945 Palgrave Macmillan London 1953 1964 2005 ISBN 1 4039 1812 0 Christian Zenter and Friedemann Bedurftig The Munich Sudwest Verlag GmbH amp co KG DerekkozderPikirler nem Nationalsozialistischer Staat kyskasha NS Staat Nacisttik memleket zhәne Nationalsozialistisches Deutschland Ұltshyl socialistik Germaniya Fyurer zhәne rejhskancler retinde 1933 1945 Siltemeler Baska rejhter Gitlerdin үshinshi rejh aldynda Uilyam L Shirer Үshinshi Rejhtin koterilui men kulauy Nyu Jork Sajmon zhәne Shuster agyl 1 249 1960 Dimut Majer Үshinshi rejh kezindegi nemis emester Germaniyadagy zhәne basyp alyngan Shygys Europadagy nacistik sot zhәne әkimshilik zhүjesi basyp alyngan Polshaga erekshe nazar audara otyryp 1939 1945 zhzh Baltimor London Dzhons Hopkins universitetinin baspasy 2003 Piter Longerich Holokost nacistik evrejlerdi kudalau zhәne oltiru Oksford Nyu Jork Oksford universitetinin baspasy 2010 Martin Kitchen Қazirgi Germaniya tarihy 1800 2000 zhyldar Molden Massachusets Blekvell 2006 Richard Dzh Evans Үshinshi rejh bilikte Nyu Jork 2005 NZM mekteptin Dүniezhүzilik tarih okulygy Onlajn nuskasy 1 Syrtky siltemelerAxis History Factbook Third Reich Third Reich in Ruins Photos taken during the Nazi regime compared to present day locations Das NS RegimeMuragattalgan 3 tamyzdyn 2014 zhyly at Lebendiges Museum Online In German