Бұл мақаланың бейтараптығын тексеру қажет Пікірталас барысын талқылау бетінде қараңыз Бұл хабарды дейін аластамаңыз Холо

Холокост (ағылш. The Holocaust, грек. ὁλοκαύστος — «барлығын өртеу») немесе Шоа (ивр. השואה‎ — «апат») — Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Еуропа еврейлері мен басқа да ұлттарға қарсы жүргізілген геноцид. Осман империясындағы қатар XX ғасырдағы геноцидтің ең танымал мысалдарының бірі болып табылады. 1941 және 1945 жылдар аралығында Нацистік Германия және оның жүргізген саясаты бойынша неміс отары тараған Еуропада 6 миллионнан астам еврей қаза тапты.

Шығын
Холокост
Мажарстан еврейлерінің Освенцим лагерінің газ камераларына апарылуы, 1994

Дата	1941–1945
Орны	Нацистік Германия және Екінші дүниежүзілік соғыс барысында онымен жауланған территориялар
Сондай-ақ белгілі	Шоа (השואה)
Түрі	геноцид, депортация,
Мақсат	еврейлер, славяндар, сығандар, саяси диссиденттер
Ұйымдастырған	Нацистік Германия
Қатысушылар	200,000 адам



Өлім	6 миллионға жуық адам


өңдеу

Кең мағынада — нацистердің нәсілшілдік саясаты бойынша әртүрлі этникалық және әлеуметтік топтарға қарсы (кеңестік әскерлер, поляктар, еврейлер, сығандар, гомосексуалды ерлер, масондар, күдер үзген науқастар және т.б.) жүргізілген геноцид. Нәтижесінде Еуропа яһудилерінің үштен екісі қайтыс болды.

Тарихы

Холокосттан бұрынғы Еуропадағы жағдай

Еврейдің неміс солдатының «арқасына пышақ салғаны» бейнеленген 1919 жылғы аустриялық пропаганда пошта маркасы

Еврейлер Еуропада екі мыңнан астам жыл бойы өмір сүреді. 1933 жылғы санақ бойынша Еуропада шамамен 9.5 миллион яһуди тұратын, бұл сол жылдың әлем яһудилерінің 60% астам болған.Ортағасыр бойы Еуропалық еврейлерге қарсы антисемитизм болды, оларды христиандар Иса пайғамбарды өлтірді деп айыптайды.

1871 жылы орын алған Германияның бірігуі кезіндегі еврейлердің Германия азаматтығын алғаны мен Бірінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы Германияда өскен ұлтшылдық нәтижесінде елдің барлық мәселелеріне еврейлер кінәлі деп айыпталды. Еврейлер неміс әскерилерінің «арқаларына пышақ салды» деген миф те пайда болды. Антисемитизм тағы Неміс нацистері идеологиясының негізгі идеяларының бірі болған. Олар Кеңес Одағын және барлық Батыстық елдерді еврейлер басқарады деп санаған.

Нацистердің билікке келуі

Адольф Гитлердің Берлинде сөз сөйлегені, 1933

Нацистік партияның сайлауларда жинаған дауыс саны 1928 жылы 2 пайыз дауыстан 1932 жылы 37 пайызға дейін жоғарылады. 1932 және 1933 жылдары өткен сайлаудағы жетістіктері кезінде нацистер өздерінің еврейлерге қарсы идеяларының орнына неміс сайлаушыларын ауыл шаруашылығы, экономиканы қалпына келтіру, туризм және денсаулық сақтау сияқты басқа да кең ауқымды мәселелерді жиі көтеретін.

1933 жылдың қаңтарында Адольф Гитлер билікті өзіне тартып алды, оны бірнеше оңшыл саясаткерлер қолдаған еді, бірақ көп ұзамай ол бүкіл билікті өзіне алды да, Нацистік партиядан өзге саяси қозғалыстың барлығына тыйым салынды, және партия БАҚ-ын басқаруды бастады. Нацистік билік тұсында коммунистер, гомосексуалдар және сығандарға қарсы репрессиялар жүргізілді, олар қамалға алынды немесе концлагерлерге жіберілді. Жаңа режим экономикалық өсу және Ұлы тоқыраудан салыстырмалы түрде тез қалпына келтіру арқылы халық қолдауын алды, осы нәтижеге жету үшін тағы ре- қолданылды.

Еврейлерге қарсы репрессиясы

Погром нәтижесінде бұзылған Фазанэнштрассе синагогасы, Берлин

Бірінші жалпыұлттық еврейлерге қарсы заңдар 1933 жылы еврейлерге бірнеше кәсіп пен мемлекеттік қызметке тыйым салынған немесе шектелген кезде қабылданды. Кейінірек қабылданған Нюрнберг заңдары еврейлердің экономикалық белсенділігін шектеді, еврейлер мен еврей емес германиялықтар арасындағы жаңа некелер мен жыныстық қатынастарды қылмыстық жауапкершілікке тартты және жалпы азаматтық құқықтар шектеді. Нацистер жалпы шамамен 1,500 анти-еврейлік заң қабылдады. Яһудилер кейбір жерлерден немістерден көрген қысымнан кетуге мәжбүр болды, ал басқалары еврей еместермен жыныстық қатынаста болды деген айыппен көпшілік алдында қорланды.

1938 жылы 9–10 қарашада нацистер бүкіл Германияда ойран ұйымдастырды, оның нәтижесінде 7500-ден астам еврей дүкендері тоналды (жалпы саны 9,000 еді) және 1000-нан астам синагогалар зақымданды немесе жойылды. Кем дегенде 90 еврей қайтыс болды және келтірілген шығын 39 миллион рейхсмаркқа бағаланды. Бұл ойран кейінірек Kristallnacht (Кристалды түн) деп аталды.

Күмән

Иран президенті Махмұд Ахмадинежад екінші дүниежүзілік соғыста жебірейлердің жаппай қырылғанына күмән келтіріп, оны ойдан шығарылған аңыз деп атады. «Егер жебірей қырғынына еуропалықтар кінәлі болса, онда неге палестиналықтар азап шегуге тиіс, Израиль мемлекетін Палестинадан көшіріп, Америка не Еуропа құрлығынан, Канада немесе Аляскадан жер бөліп беру керек». Бұл – Иран президентінің уәжі. Мұны кейбір Батыс сарапшылары да қостайды. «Америкалықтар вьетнамдықтарды, жапондар қытайлар мен кәрістерді қырып тастаған, ендеше, неге жебірейлерді қырған немістерді ғана бөліп қараймыз» дейді олар. Бұл сөздің де жаны бар. Тіпті Холокостқа Иран президенті ғана емес, жебірейлердің кейбір бөлігі де қарсы. Олардың айтатыны: «Жебірейлердің қасиетті кітабы Тәуратта жебірейлердің өз мемлекеті болмауы тиістігі айтылған, ал Холокост Израиль мемлекетін ұстап тұру үшін саяси мақсатта пайдаланылып отыр». Яғни Еуропа мен Америка жебірей проблемасымен бастарын ауыртпас үшін оларды бірге туған бауыры – арабтарға айдап салып, сырттан қызықтап отырған болады. Германия мен Австрияда Холокосты жоққа шығарған адамдар қазір де сотталып кетуі мүмкін. Холокосты жоққа шығаратын кейбір сарапшылар газ камерасының күш-қуатын есептей келіп, 6 миллион жебірейді отқа жағу үшін он бес жыл уақыт қажеттігін арифметикалық тұрғыда есептеп шыққан. Ал немістердің жебірейлерді он бес жыл бойы отқа жақпағаны белгілі. Холокосты алғаш жоққа шығарғандардың бірі – соғыста лагерь тұтқыны болған француз Поль Рассинье деген адам. Эрнст Цюндел деген канадалық неміс «Алты миллион жебірей шынымен өлді ме?» деген кітап шығарам деп басы айықпас дауға қалып, 1985 жылы сотқа тартылған, он бес жылға сотталған. Фред Лойхтер деген америкалық профессор Польшаға арнайы барып, індете зерттей келіп, «Освенцимде, Биркенауда, Майданекте газ камералары болмаған» деген пікірге табан тіреген. Сөйтіп, Канада сотында Цюнделді жақтаған. Джеймс Рот деген ғылым докторы Освенцим мен Биркенаудағы газ камералары деп есептелген жерлердегі қабырғалар мен едендерден, үй төбесінен және қазандықтардан алынған сынамаларға талдау жасай келіп, Лойхтерді жақтаған. Олардың айтуынша, шын мәнінде, Освенцимде 150-160 мың жебірей өлген, бірақ олар газбен тұншықтырылып өлтірілмеген. Освенцимдегі пештер Америкадан әкелінген газ камералары болуы да мүмкін делінеді. Освенцимдегі газ камерасы болған делінген 65 шаршы метр, Биркенаудағы 210 шаршы мерт жерде мыңдаған адамды отқа жағу мүмкін емес. Не керек, толық талдау ісі осы күнге дейін жүргізілмеген. Құжат бойынша анық-қанық дәлел жоқ, куәлардың өзі газ камералары жайында екінші, үшінші адамнан естігендерін айтқан. Жебірейлердің майынан сабын жасалған деген сөз де дәлелсіз. Мұның бәрі нені білдіреді? Кейбір сарапшыларға сенсек, капитализм мен коммунизм және екі дүниежүзілік соғыс жебірейлердің құпия келісімінің нәтижесі, тіпті Гитлердің өзін қаржыландырған – жебірейлер. Халықаралық жебірей қауымдастығы мен Гитлердің арасында арнайы келісім болған деген де сөз бар. Соғыста қырылған жебірейлердің арасында атақты адамдар: ғалымдар, Нобель сыйлығының иегерлері, жазушылар, т.б. ақылы асқан, танылған адамдар болмаған деседі. Яғни олардың бәрі де соғыс ошағынан алыс әкетілген. Ал Еуропада қалған қарапайым жебірейлердің бәрі болашақта Израиль мемлекеті құрылатын Палестина жеріне сыймайтын болмағандықтан, олардың қырылуына әдейі жол берілген деп айтылады. АҚШ-тың, халықаралық жебірей қауымдастығының және немістің «өтемақысынсыз» 1967 жылы араб жерінде құрылған Израиль мемлекетінің аяғынан тік тұрып кетуі мүмкін емес еді. 1992 жылы ФРГ Израиль мен халықаралық жебірей ұйымына ресми статистика бойынша, 85,4 миллиард неміс маркасын төлеген, ал шын мәнінде, бұл сан одан әлдеқайда көп делінеді. Бұған немістің түрлі тауарларын тегін жеткізуді қосыңыз. Бүкіләлемдік жебірей конгресінің ұзақ жылдар төрағасы болған Наум Гольдман өзінің «Жебірей парадоксы» деген кітабында: «Жаңадан құрылған Израильдің алғашқы он жылда неміс өтемақысынсыз өмір сүріп кетуі қиын еді, барлық көлік паркі, барлық корабльдер, барлық электростансалар, инфрақұрылымдар, өнеркәсіптің тең жартысы немістікі болатын» деп жазады.

Дереккөздер

Анықтамалар

Холокост сөзінің түпкі мағынасы яһуди құлшылығынан шығып тұр, яғни «өзін өрт арқылы Құдайдың қолына тапсыру» деген мағынаны білдіреді:

Түпнұсқа (ағыл.)

The word "holocaust" originally derived from the Koine Greek word holokauston, meaning "a completely (holos) burnt (kaustos) sacrificial offering," or "a burnt sacrifice offered to a god.
Израильдің Холокостқа арналған « (ивр. יד ושם‏‎‎) атты мемлекеттік мұражайдың айтуы бойынша, еврейлер геноцидінің нақты келтірілген саны жоқ:

Түпнұсқа (ағыл.)

Yad Vashem: "There is no precise figure for the number of Jews killed in the Holocaust. The figure commonly used is the six million quoted by Adolf Eichmann, a senior SS official. All the serious research confirms that the number of victims was between five and six million. Early calculations range from 5.1 million (Professor Raul Hilberg) to 5.95 million (Jacob Leschinsky). More recent research, by Professor Yisrael Gutman and Dr. Robert Rozett in the Encyclopedia of the Holocaust, estimates the Jewish losses at 5.59–5.86 million, and a study headed by Dr. Wolfgang Benz presents a range from 5.29 million to 6.2 million.

Деректер

What is the holocaust? (ағыл.). Anne Frank Website (20 May 2020). Тексерілді, 1 мамыр 2023.
https://cyberleninka.ru/article/n/liki-etnokratii
What to Teach about the Holocaust Мұрағатталған 26 шілденің 2011 жылы.; аударманың жобасы Мұрағатталған 26 шілденің 2011 жылы..
The Holocaust - Yad Vashem. web.archive.org (11 қаңтар 2016). Тексерілді, 1 мамыр 2023.
Dictionary of Genocide (с. 190—191),
Holocaust. The English-language term that has been most closely identified with the nearly successful attempt … to exterminate the Jews of Europe.
…
In the 1980s and 1990s the term Holocaust also began to be used by various scholars (e.g., historian Sybil Milton) and organizations (e.g., the United States Holocaust Memorial Museum) to describe the Nazis' attempt to exterminate other groups, specifically, the Roma and Sinti and the mentally and physically handicapped.
Encyclopedia of Genocide (с. 176),
As Simon Wiesenthal, a survivor of Auschwitz, long ago observed, «The Holocaust was not only a matter of the killing of six million Jews. It involved the killing of eleven million people, six million of whom were Jews.» Wiesenthal spoke on the basis of what was then the best available evidence. Today, some 50 years later, the only correction to be made to his statement lies in the fact that we now believe his estimate of 11 million was far too low. The true human costs of Nazi genocide may come to 26 million or more, 5 to 6 million of whom were Jews, a half million to a million or more of whom were Gipsies, and the rest mostly Slavs. Only with these facts clearly in mind can we comprehend the full scope of the Holocaust and its real implications."
What was the Holocaust? (ағыл.). New England Holocaust memorial (Жаңа Англия Холокост мемориалы). Тексерілді, 10 мамыр 2023.
JEWISH LIFE IN EUROPE BEFORE THE HOLOCAUST (ағыл.). АҚШ Холокост мемориалды музейі. Тексерілді, 10 мамыр 2023.
Берген, Дорис Соғыс және геноцид: Холокосттың қысқаша тарихы = War & Genocide: A Concise History of the Holocaust — 2016. — ISBN 978-1-4422-4228-9.
Вайтц, Эрик Д. Ұлтшылдық. Окфсорд Университетінің прессасы = Nationalism. Oxford University Press — 2016. — ISBN 978-0-19-921186-9.
INTRODUCTION TO THE HOLOCAUST (ағыл.). АҚШ Холокост энциклопедиясы. Тексерілді, 10 мамыр 2023.
Стоун, Дэн Холокост тарихы = Histories of the Holocaust. Oxford University Press — 2010. — ISBN 978-0-19-956679-2.
Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 151. — ISBN 978-0-521-70689-6.
Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 39. — ISBN 978-0-521-70689-6.
Стоун, Дэн "Ideologies of Race: The Construction and Suppression of Otherness in Nazi Germany". A Companion to the Holocaust. doi.org/10.1002/9781118970492.ch3 — 2020.
Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 39. — ISBN 978-0-521-70689-6.
Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 41. — ISBN 978-0-521-70689-6.
Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 44. — ISBN 978-0-521-70689-6.
Кесарани, Давид Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949 — 2016. — Б. 184–185. — ISBN 978-0230768918.
Кесарани, Давид Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949 — 2016. — Б. 184, 187. — ISBN 978-0230768918.

[2] Холокост сөзінің түпкі мағынасы яһуди құлшылығынан шығып тұр, яғни «өзін өрт арқылы Құдайдың қолына тапсыру» деген мағынаны білдіреді:

Түпнұсқа (ағыл.)

The word "holocaust" originally derived from the Koine Greek word holokauston, meaning "a completely (holos) burnt (kaustos) sacrificial offering," or "a burnt sacrifice offered to a god.

[6] Израильдің Холокостқа арналған « (ивр. יד ושם‏‎‎) атты мемлекеттік мұражайдың айтуы бойынша, еврейлер геноцидінің нақты келтірілген саны жоқ:

Түпнұсқа (ағыл.)

Yad Vashem: "There is no precise figure for the number of Jews killed in the Holocaust. The figure commonly used is the six million quoted by Adolf Eichmann, a senior SS official. All the serious research confirms that the number of victims was between five and six million. Early calculations range from 5.1 million (Professor Raul Hilberg) to 5.95 million (Jacob Leschinsky). More recent research, by Professor Yisrael Gutman and Dr. Robert Rozett in the Encyclopedia of the Holocaust, estimates the Jewish losses at 5.59–5.86 million, and a study headed by Dr. Wolfgang Benz presents a range from 5.29 million to 6.2 million.

[1] What is the holocaust? (ағыл.). Anne Frank Website (20 May 2020). Тексерілді, 1 мамыр 2023.

[3] ttps://cyberleninka.ru/article/n/liki-etnokratii

[education-4] What to Teach about the Holocaust Мұрағатталған 26 шілденің 2011 жылы.; аударманың жобасы Мұрағатталған 26 шілденің 2011 жылы..

[5] The Holocaust - Yad Vashem. web.archive.org (11 қаңтар 2016). Тексерілді, 1 мамыр 2023.

[7] Dictionary of Genocide (с. 190—191),
Holocaust. The English-language term that has been most closely identified with the nearly successful attempt … to exterminate the Jews of Europe.
…
In the 1980s and 1990s the term Holocaust also began to be used by various scholars (e.g., historian Sybil Milton) and organizations (e.g., the United States Holocaust Memorial Museum) to describe the Nazis' attempt to exterminate other groups, specifically, the Roma and Sinti and the mentally and physically handicapped.

[encgen176-8] Encyclopedia of Genocide (с. 176),
As Simon Wiesenthal, a survivor of Auschwitz, long ago observed, «The Holocaust was not only a matter of the killing of six million Jews. It involved the killing of eleven million people, six million of whom were Jews.» Wiesenthal spoke on the basis of what was then the best available evidence. Today, some 50 years later, the only correction to be made to his statement lies in the fact that we now believe his estimate of 11 million was far too low. The true human costs of Nazi genocide may come to 26 million or more, 5 to 6 million of whom were Jews, a half million to a million or more of whom were Gipsies, and the rest mostly Slavs. Only with these facts clearly in mind can we comprehend the full scope of the Holocaust and its real implications."

[9] What was the Holocaust? (ағыл.). New England Holocaust memorial (Жаңа Англия Холокост мемориалы). Тексерілді, 10 мамыр 2023.

[ushmm-10] JEWISH LIFE IN EUROPE BEFORE THE HOLOCAUST (ағыл.). АҚШ Холокост мемориалды музейі. Тексерілді, 10 мамыр 2023.

[11] Берген, Дорис Соғыс және геноцид: Холокосттың қысқаша тарихы = War & Genocide: A Concise History of the Holocaust — 2016. — ISBN 978-1-4422-4228-9.

[12] Вайтц, Эрик Д. Ұлтшылдық. Окфсорд Университетінің прессасы = Nationalism. Oxford University Press — 2016. — ISBN 978-0-19-921186-9.

[intro-13] INTRODUCTION TO THE HOLOCAUST (ағыл.). АҚШ Холокост энциклопедиясы. Тексерілді, 10 мамыр 2023.

[14] Стоун, Дэн Холокост тарихы = Histories of the Holocaust. Oxford University Press — 2010. — ISBN 978-0-19-956679-2.

[15] Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 151. — ISBN 978-0-521-70689-6.

[16] Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 39. — ISBN 978-0-521-70689-6.

[17] Стоун, Дэн "Ideologies of Race: The Construction and Suppression of Otherness in Nazi Germany". A Companion to the Holocaust. doi.org/10.1002/9781118970492.ch3 — 2020.

[18] Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 39. — ISBN 978-0-521-70689-6.

[19] Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 41. — ISBN 978-0-521-70689-6.

[20] Герлах, Кристиан Еуропалық еврейлердің жойылуы = The Extermination of the European Jews. Cambridge University Press — 2016. — Б. 44. — ISBN 978-0-521-70689-6.

[21] Кесарани, Давид Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949 — 2016. — Б. 184–185. — ISBN 978-0230768918.

[22] Кесарани, Давид Final Solution: The Fate of the Jews 1933–1949 — 2016. — Б. 184, 187. — ISBN 978-0230768918.