Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шығыс Тимор, БҰҰ терминологиясы бойынша Тимор-Лешти, кейде Тимор-Лесте ( Timór Lorosa'e) транслитерациясы орындалады, толық ресми атауы - Шығыс Тимор Демократиялық Республикасы (порту. República Democrática de Timor-Leste, Repúblika Demokrátika Timór-Leste) — Тимор аралының шығыс бөлігінде орын алған, сонымен қоса сол аралдың батыс жағында шағын эксклав ( провинциясы) және солтүстігінде (солтүстікте) және (шығысында) шағын аралдары бар Оңтүстік-Шығыс Азияда орналасқан мемлекет.
| Шығыс Тимор Демократикалық Республикасы Repúblika Demokrátika Timor-Leste República Democrática de Timor-Leste | |||||
| |||||
| Ұран: «Unidade, Acção, Progresso ()» | |||||
| Әнұран: | |||||
 | |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 28 қараша 1975 жыл (Португалиядан) 20 мамыр 2002 жыл (Индонезиядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілі | , португал тілі | ||||
| Елорда | Дили | ||||
| Ірі қаласы | Дили | ||||
| Үкімет түрі | Жартылай президеттік республика | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы | Әлем бойынша 154-ші орын 15 007 км² | ||||
| Жұрты • Сарап (2015) • Тығыздығы | 1 167 242 адам 78 адам/км² | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 7,221 млрд. $ 5,561 $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда | 3,145 млрд. $ 2,422 $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,625 (орташа) (132-ші) | ||||
| Валютасы | АҚШ доллары | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | |||||
| ISO коды | TL | ||||
| ХОК коды | TLS | ||||
| Телефон коды | ++670 | ||||
| Уақыт белдеулері | +9 | ||||
Ел XVI-ғасырда отарланған және отардан босатылғанға дейін деп аталатын. 1975 жылдың аяғында Шығыс Тимор өзінің тәуелсіздігін жариялады, бірақ кейінірек сол жылы оны Индонезия , ал келесі жылы ол 27-ші индонезиялық провинция ретінде басып алынды. 1999 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымы тарапынан өзін-өзі билеу актісі қолдау тапқаннан кейін, Индонезия үкіметі бұл аумақта өз бақылауынан айырылды, ал 2002 жылы 20 мамырда Шығыс Тимор ХХІ ғасырдағы алғашқы жаңа егемен мемлекет болды. Тәуелсіздік алғаннан кейін ел Біріккен Ұлттар Ұйымына және қосылды. 2011 жылы Шығыс Тимор Оңтүстік-Шығыс Азия елдер Ассоциациясына кіру ниетінде екенін жариялады, ол он бір мүше болу ниетін білдірді. Бұл Оңтүстік-Шығыс Азиядағы (басқасы - Филиппин) христиан екі елдің бірі.
География
Оңтүстік-Шығыс Азияда Тимор аралының солтүстік-шығысында орналасқан мемлекет. Жер аумағы 15 мың км2.
Халқы
Халқы - 1,04 млн. адам (2005).
Этникалық топтар
- бунак
- мамбаи
Діни құрылығы
- 90%-ы католиктер
- 4%-ы мұсылмандар
- қалғандары протестанттар, индустар, буддистер, анимистер
Жердің рельефы
Шығыс Тимор жері негізінен таулы, жанартаулы болып келеді. Ең биік жері 2963 м.
Климат
Климаты субэкваторлы муссонды. Жағалаудағы жыл бойғы орташа температура 25 – 27°С жылдық жауын-шашын мөлшері 1500 мм (мамыр – қараша аралығы құрғақ кезең)
Тарих
Олардың жергілікті тұрғындарының еуропалықтар келгенге дейінгі тарихы жоққа тән. Олар 16 ғасырға дейін алғашқы қауымдық құрылыста өмір сүрді. Еуропалықтардан алғаш Шығыс Тимор жеріне 16 ғасырда португалдар келіп орналасып, қоныстар салды. 1974 жылға дейін ел Португалияның отары болды. 1975 ж. 28 қарашада Шығыс Тимор тәуелсіздік жолындағы Революциялық майданы ел тәуелсіздігін жариялады. Алайда 9 күннен кейін ел аумағына Индонезия әскерлері басып кіріп, Шығыс Тимор Индонезияның 27-провинциясына айналды. Дегенмен, жергілікті патриоттар Индонезия билігіне қарсы азаттық күресін тоқтатпады. Көтерілісшілер аяусыз жазаланды. 27 жылға созылған жаугершілік кезінде 250 мыңға жуық адам қаза тапты. 1999 ж. өткен референдум нәтижесінде Индонезия әскері елден шығарылып, Шығыс Тимор БҰҰ-ның бақылауына өтті. 2002 ж. 20 мамырда Шығыс Тимор тәуелсіздігін жариялады.
Экономика
Шығыс Тимор – әлемдегі кедей елдердің бірі. Тәуелсіздік жолындағы күрес кезінде елдің көлік инфрақұрылымы мен өнеркәсіптік кәсіпорындары толық қираған. Сондықтан да Шығыс Тимор экономикасы халықаралық көмекке мұқтаж. Ел экономикасының негізгі саласы – ауыл шаруашылығы. Елдің ішкі сұранысын қанағаттандыру мақсатында жүгері, күріш, қант құрағы, құмай, таро, , , тары, батат, сонымен қатар буйвол, жылқы, ешкі және үй құстары өсіріледі. Теңізден балық ауланады. Елде ауыл шаруашылығы шикізатын өңдейтін кәсіпорын жұмыс істейді. Жағалауларынан мұнай мен табиғи газ орындары барланған. Сыртқа кофе, , мәрмәр, ағашының материалдары шығарылады. Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері шамамен 537 АҚШ долларына тең.
Дереккөздер
- Konstituisaun
- http://www.easttimorgovernment.com/geography.htm
- 2015 Census shows population growth moderating. Government of Timor-Leste (25 October 2015). Басты дереккөзінен мұрағатталған 7 ақпан 2016. Тексерілді, 24 шілде 2016.
- Report for Selected Countries and Subjects. Тексерілді, 4 мамыр 2019.
- Human Development Indices and Indicators: 2018 Statistical update. United Nations Development Programme (15 September 2018). Тексерілді, 15 қыркүйек 2018.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Koordinattar 8 45 54 o e 126 05 38 sh b 8 76500 o e 126 09389 sh b 8 76500 126 09389 G O Ya Shygys Timor BҰҰ terminologiyasy bojynsha Timor Leshti kejde Timor Leste Timor Lorosa e transliteraciyasy oryndalady tolyk resmi atauy Shygys Timor Demokratiyalyk Respublikasy portu Republica Democratica de Timor Leste Republika Demokratika Timor Leste Timor aralynyn shygys boliginde oryn algan sonymen kosa sol araldyn batys zhagynda shagyn eksklav provinciyasy zhәne soltүstiginde soltүstikte zhәne shygysynda shagyn araldary bar Ontүstik Shygys Aziyada ornalaskan memleket Shygys Timor Demokratikalyk Respublikasy Republika Demokratika Timor Leste Republica Democratica de Timor LesteҰran Unidade Accao Progresso Әnuran TarihyTәuelsizdik kүni 28 karasha 1975 zhyl Portugaliyadan 20 mamyr 2002 zhyl Indoneziyadan Memlekettik kurylymyResmi tili portugal tiliElorda DiliIri kalasy DiliҮkimet tүri Zhartylaj prezidettik respublikaGeografiyasyZher aumagy Barlygy Әlem bojynsha 154 shi oryn 15 007 km Zhurty Sarap 2015 Tygyzdygy 1 167 242 adam 78 adam km EkonomikasyZhIӨ AҚT Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 7 221 mlrd 5 561 ZhIӨ nominal Қorytyndy 2019 Zhan basyna shakkanda 3 145 mlrd 2 422 ADI 2017 0 625 ortasha 132 shi Valyutasy AҚSh dollaryҚosymsha mәlimetterInternet үjshigiISO kody TLHOK kody TLSTelefon kody 670Uakyt beldeuleri 9 El XVI gasyrda otarlangan zhәne otardan bosatylganga dejin dep atalatyn 1975 zhyldyn ayagynda Shygys Timor ozinin tәuelsizdigin zhariyalady birak kejinirek sol zhyly ony Indoneziya al kelesi zhyly ol 27 shi indoneziyalyk provinciya retinde basyp alyndy 1999 zhyly Birikken Ұlttar Ұjymy tarapynan ozin ozi bileu aktisi koldau tapkannan kejin Indoneziya үkimeti bul aumakta oz bakylauynan ajyryldy al 2002 zhyly 20 mamyrda Shygys Timor HHI gasyrdagy algashky zhana egemen memleket boldy Tәuelsizdik algannan kejin el Birikken Ұlttar Ұjymyna zhәne kosyldy 2011 zhyly Shygys Timor Ontүstik Shygys Aziya elder Associaciyasyna kiru nietinde ekenin zhariyalady ol on bir mүshe bolu nietin bildirdi Bul Ontүstik Shygys Aziyadagy baskasy Filippin hristian eki eldin biri GeografiyaOntүstik Shygys Aziyada Timor aralynyn soltүstik shygysynda ornalaskan memleket Zher aumagy 15 myn km2 HalkyHalky 1 04 mln adam 2005 Etnikalyk toptar bunak mambaiDini kurylygy 90 y katolikter 4 y musylmandar kalgandary protestanttar industar buddister animisterZherdin relefyShygys Timor zheri negizinen tauly zhanartauly bolyp keledi En biik zheri 2963 m KlimatKlimaty subekvatorly mussondy Zhagalaudagy zhyl bojgy ortasha temperatura 25 27 S zhyldyk zhauyn shashyn molsheri 1500 mm mamyr karasha aralygy kurgak kezen TarihOlardyn zhergilikti turgyndarynyn europalyktar kelgenge dejingi tarihy zhokka tәn Olar 16 gasyrga dejin algashky kauymdyk kurylysta omir sүrdi Europalyktardan algash Shygys Timor zherine 16 gasyrda portugaldar kelip ornalasyp konystar saldy 1974 zhylga dejin el Portugaliyanyn otary boldy 1975 zh 28 karashada Shygys Timor tәuelsizdik zholyndagy Revolyuciyalyk majdany el tәuelsizdigin zhariyalady Alajda 9 kүnnen kejin el aumagyna Indoneziya әskerleri basyp kirip Shygys Timor Indoneziyanyn 27 provinciyasyna ajnaldy Degenmen zhergilikti patriottar Indoneziya biligine karsy azattyk kүresin toktatpady Koterilisshiler ayausyz zhazalandy 27 zhylga sozylgan zhaugershilik kezinde 250 mynga zhuyk adam kaza tapty 1999 zh otken referendum nәtizhesinde Indoneziya әskeri elden shygarylyp Shygys Timor BҰҰ nyn bakylauyna otti 2002 zh 20 mamyrda Shygys Timor tәuelsizdigin zhariyalady EkonomikaShygys Timor әlemdegi kedej elderdin biri Tәuelsizdik zholyndagy kүres kezinde eldin kolik infrakurylymy men onerkәsiptik kәsiporyndary tolyk kiragan Sondyktan da Shygys Timor ekonomikasy halykaralyk komekke muktazh El ekonomikasynyn negizgi salasy auyl sharuashylygy Eldin ishki suranysyn kanagattandyru maksatynda zhүgeri kүrish kant kuragy kumaj taro tary batat sonymen katar bujvol zhylky eshki zhәne үj kustary osiriledi Tenizden balyk aulanady Elde auyl sharuashylygy shikizatyn ondejtin kәsiporyn zhumys istejdi Zhagalaularynan munaj men tabigi gaz oryndary barlangan Syrtka kofe mәrmәr agashynyn materialdary shygarylady Ұlttyk tabystyn zhan basyna shakkandagy molsheri shamamen 537 AҚSh dollaryna ten DerekkozderKonstituisaun http www easttimorgovernment com geography htm 2015 Census shows population growth moderating Government of Timor Leste 25 October 2015 Basty derekkozinen muragattalgan 7 akpan 2016 Tekserildi 24 shilde 2016 Report for Selected Countries and Subjects Tekserildi 4 mamyr 2019 Human Development Indices and Indicators 2018 Statistical update United Nations Development Programme 15 September 2018 Tekserildi 15 kyrkүjek 2018