Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Моғол әулеті, ұлы Моғолдар әулеті – 16 – 19 ғасырларда Үндістанды билеген әулет. Негізін салушы – Заһир әд-Дин Мұхаммед Бабыр. Темір әулетінен шыққан, әкесі (1456 – 95) Әмір Темірге туажат, анасы ханым Жүніс ханның үлкен қызы. Бабыр Ферғананың әмірі болды. 1504 жылы Мұхаммед Шайбани бастаған Дешті Қыпшақ тайпалары Бабырдан Ферғананы тартып алды. Ол өзіне берілген жауынгерлермен оңтүстікке жылжып, Кабулды иеленді. 1512 жылы Бабыр әскерлері Самарқандты басып алды. Бірақ келесі жылы жеңіліп, кейін қайтты. Содан кейін Бабыр түркі тайпалары мен ауғандықтарды бастап Үндістан жерін жаулауға кірісті (1518 – 19, 1524 – 25). Ол кезде Үндістан бытыраңқы ел болатын. Оның солтүстік аймақтарында мұсылмандар билеген бірнеше мемлекеттер өмір сүрді. Өзара қырқыстағы билеушілер Бабырға сүйенбек болып, оны көмекке шақырды. Бабыр қолы 1526 жылы жазығында Ибраһим ІІ-ні, 1527 жылы раджпуттарды жеңіп, Пенджаб, , Дели, Агра жерлеріне ие болды. Сөйтіп, Бабыр және оның ұрпақтары Ауғанстанның тең жартысын, Үндістанның солтүстігін, орталық аймақтарын біріктіріп, ірі империя құрды. Олар Моғолстаннан шыққандықтан Үндістанда және Еуропада ұлы моғолдар деген атпен аталды. Моғол әулеті билеген кезеңде Үндістан әлемге әйгілі болды. Оның белгілі сұлтандары: Бабыр (1526 – 30), Құмайын (1530 – 56), Акбар (1556 – 1605), (1605 – 27), Жаһан шаһ (1627 – 58), Аурангзеб (1658 – 1707), Баһадүр шаһ (1707 – 12), (1712 – 13), Фаррух Сий-Сийяр (1713 – 19), Насыр әд-Дин Мұхаммед (1719 – 48), Ахмад шаһ Баһадүр (1748 – 54), Әзиз әд-Дин Аламгир ІІ (1754 – 59), Жәлел әд-Дин Әли Жауһар шаһ Алам (1759 – 1806), Акбар ІІ (1806 – 37), Сираж әд-Дин Баһадүр ІІ (1837 – 58). 18 ғасырдың ортасында ұлы моғолдар империясы ыдырай бастады. Ақырғы сұлтан Баһадүр ІІ Үндістан халқының ағылшындар үстемдігіне бағытталған көтерілісін басқарды. Көтеріліс басылған соң оның ұлдары ағылшындар қолынан қаза тапты, ал Баһадүр ІІ Бирмаға айдалып, сонда қайтыс болды.
| Ұлы моғолдар империясы گورکانیان (Парсыша) مغلیہ سلطنت (Урду) Империя | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Моғол империясы Аурангзеб басқарған жылдары | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Астанасы | Агра (1526–1571) Фатехпур Сикри (1571–1585) (1585–1598) Агра (1598–1648) /Дели (1648–1857) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Тіл(дер)і | Парсыша (ресми тіл) Шағатайша (тек басында) Урду (кейінгі кезеңде) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Діні | Ислам (1526–1582) (1582–1605) Ислам (1605–1857) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ақша бірлігі | Рупия | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Аумағы | 4 500 000 км² | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Халқы | 150 000 000 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Басқару формасы | Абсолюттік монархия, федерациялық структурасы бар унитарлы мемлекет | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| - 1526–1530 | Бабыр Бек (алғашқы) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| - 1837–1857 | (соңғы) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Тарихы | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| - 21 сәуір 1526 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| - 10 мамыр 1857 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Мирасқорлық | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ауғанстан → Бангладеш → Үндістан → Непал → Пәкістан → | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ұлы моғолдар империясы — Үндістан аумағында өмір сүрген ірі мемлекет (1526 — 1858) Дели сұлтандығы ыдырағаннан кейін құрылған. Негізін Темір әулетінен шыққан Захир әд-Дин Мұхаммед Бабыр қалады. Бабыр мен оның ұрпақтары Моғолстаннан шыққандықтан үнділіктер (оларды “мухгал” деп атаған) мен еуропалықтарға Ұлы Моғолдар деген атпен белгілі болды. Ұ. М. и. барынша ұлғайған кезінде аумағы оңт-ндегі шағын князьдіктер мен патшалықтардан басқа Үндістан түбегін түгелге дерлік қамтыды.
Астанасы .
Сұлтандық билік
Сұлтандық билік мұрагерлік жолмен жүзеге асырылып, сұлтандар (шаїтар) шексіз билікке қол жеткізді. Олар бағындырылған аумақтарды өздері қойған билеушілер арқылы басқарды.
Аймақтық бөлуi
Ұлы моғолдар империясының құрамына кірген жерлер — субтарға (провинцияларға) бөлінді. билеушілері сұлтанның вассалдары болып есептелді. Бабыр ұрпақтары ислам дінінің үстемдігін қалыптастыруға күш салып, басқаруды орталықтандыру және үнді раджалары мен көпестерін өз жағына тарту жолымен мемлекетін күшейтуге тырысты. Бағындырылған князьдіктер мен патшалықтар сұлтан қазынасына көптеген алым-салықтар (жан басы салығы — джизья, жерден түскен өнімнен заттай салық, қолөнершілерден, саудадан түскен пайдаға салынатын ақшалай салықтар мен төлемдер, т.б.) төлеп отырды. 16 — 17 ғ-ларда Ұ. М. и. Үндістанның қайта гүлденуіне қолайлы жағдай туғызды. Сауда өркендеп, қалалар гүлденді.
Архитектура
Үнді архитектурасына Орт. Азиядан енген мұсылман сәулет өнері үлкен әсер етті. Тәж-Махал сияқты ғажайып сәулет ескерткіштері салынды. Дегенмен, 17 ғ-да Үндістанға еур. сауда капиталының ене бастауы (португалдар, француздар,ағылшындар мен ) ішкі және сыртқы сауданың өсуіне әсер етті, сондай-ақ жат жерліктердің Үндістанды экон. жағынан отарлай бастауына жол ашты. Жергілікті халықтың жағдайы нашарлап, өсімқорлық күшейді. Өсімқорлар шаруаларға жоғары пайызға қарыз ақша беріп, кіріптарлыққа түсірді. Тұрмыстың нашарлауы жергілікті халықтың наразылығын күшейтті. Жеке аймақтарда Ұлы Моғолдар үстемдігі мен жергілікті шонжарларға қарсы халық көтерілістері басталды.
Тарих
17 — 18 ғ-лардағы мұндай көтерілістердің ең ірілері сикх сектасы жетекшілік рөл атқарған қала кедейлері мен шаруалардың көтерілісі, Аграның оңт.-батысындағы қолөнершілердің ең кедей топтары мен “кесепатшылар” кастасының өкілдерін біріктірген джаттар мен сатнами сектасының көтерілістері, сондай-ақ Шиваджидің басшылығымен болған моратхилер көтерілісі (17 ғ-дың 2-жартысы) болды. Моратхилер өз мемлекетін құрып, Шиваджиді мемлекет басшысы етіп тағайындады. Бірақ Шиваджи қайтыс болғаннан кейін Аурангзеб шаї моратхилердің мемлекетіне күйрете соққы берді. Биджапур, Голконда мемлекеттерін басып алып, іс жүзінде бүкіл Үндістанның билеушісіне айналды. Алайда көтеріліске шыққан халықтар мен бүлік жасаушы вассалдарға қарсы жүргізілген үздіксіз соғыстар Ұ. М. и-н әлсірете бастады. 1739 ж. Ираннан Афшар баса көктеп кіріп, Делиді алды. Ол қаланы тонап, сұлтан қазынасында сақтаулы тұрған орасан мол байлықты өзімен бірге алып кетті. 1747 ж. Ауғанстан билеушісі Ахмад шаї Дуррани Ұ. М. и-на қарсы жорық жасап, Пенджабты тартып алды. 1720 — 40 жылдар аралығында Ұлы Моғолдар Рохилкхандтағы, Бенгалия мен Декандағы биліктерінен айрылды. Моғол державасының әлсіреуін моратхи билеушілері пайдаланып кетті. Олар моғолдар билеген аудандардан алым-салық алып отыруға рұқсат беретін жарлыққа ие болды. Баладжи Баджи Рао (1740 — 61) пешва тұсында моратхилер Делиді басып алып, Пенджабқа шабуыл жасады. Пенджабты алу моратхилерді Ахмад шаї Дурранимен қақтығысқа түсірді. Ауғандармен соғыста моратхилер талқандалып, бірнеше дербес князьдіктерге бөлініп кетті. Ұ. М. и-ндағы тақ үшін үздіксіз соғыстар ағылшын және француз Ост-Үндістан компанияларына Үндістанды жаулап алуға қолайлы жағдай туғызды. Әли Жауїар шаї Аламның (1759 — 1806) кезінде ағылшындар Делиді басып алғаннан кейін (1803) Ұ. М. и. Ост-Үндістан компаниясына тәуелді болып қалды.
Ciлтемелер :
"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том
Сілтемелер
Дереккөздер
- Conan Michel Middle East Garden Traditions: Unity and Diversity : Questions, Methods and Resources in a Multicultural Perspective, Volume 31 — Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2007. — P. 235. — ISBN 978-0884023296.
- The title (Mirza) descends to all the sons of the family, without exception. In the Royal family it is placed after the name instead of before it, thus, Abbas Mirza and Hosfiein Mirza. Mirza is a civil title, and Khan is a military one. The title of Khan is creative, but not hereditary. pg 601 Monthly magazine and British register, Volume 34 Publisher Printed for Sir Richard Phillips, 1812 Original from Harvard University
- История Индии в средние века, Моғол, 1968
- Босворт К.Э., Мусульманские династии, Моғол, 1971
- Захир әд-Дин Мұхаммед Бабыр, “Бабырнама”, А., 1993
- Дулат Мұхаммед Хайдар, Тарих-и Рашиди, А., 1999
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Mogol әuleti uly Mogoldar әuleti 16 19 gasyrlarda Үndistandy bilegen әulet Negizin salushy Zaһir әd Din Muhammed Babyr Temir әuletinen shykkan әkesi 1456 95 Әmir Temirge tuazhat anasy hanym Zhүnis hannyn үlken kyzy Babyr Fergananyn әmiri boldy 1504 zhyly Muhammed Shajbani bastagan Deshti Қypshak tajpalary Babyrdan Ferganany tartyp aldy Ol ozine berilgen zhauyngerlermen ontүstikke zhylzhyp Kabuldy ielendi 1512 zhyly Babyr әskerleri Samarkandty basyp aldy Birak kelesi zhyly zhenilip kejin kajtty Sodan kejin Babyr tүrki tajpalary men augandyktardy bastap Үndistan zherin zhaulauga kiristi 1518 19 1524 25 Ol kezde Үndistan bytyranky el bolatyn Onyn soltүstik ajmaktarynda musylmandar bilegen birneshe memleketter omir sүrdi Өzara kyrkystagy bileushiler Babyrga sүjenbek bolyp ony komekke shakyrdy Babyr koly 1526 zhyly zhazygynda Ibraһim II ni 1527 zhyly radzhputtardy zhenip Pendzhab Deli Agra zherlerine ie boldy Sojtip Babyr zhәne onyn urpaktary Auganstannyn ten zhartysyn Үndistannyn soltүstigin ortalyk ajmaktaryn biriktirip iri imperiya kurdy Olar Mogolstannan shykkandyktan Үndistanda zhәne Europada uly mogoldar degen atpen ataldy Mogol әuleti bilegen kezende Үndistan әlemge әjgili boldy Onyn belgili sultandary Babyr 1526 30 Қumajyn 1530 56 Akbar 1556 1605 1605 27 Zhaһan shaһ 1627 58 Aurangzeb 1658 1707 Baһadүr shaһ 1707 12 1712 13 Farruh Sij Sijyar 1713 19 Nasyr әd Din Muhammed 1719 48 Ahmad shaһ Baһadүr 1748 54 Әziz әd Din Alamgir II 1754 59 Zhәlel әd Din Әli Zhauһar shaһ Alam 1759 1806 Akbar II 1806 37 Sirazh әd Din Baһadүr II 1837 58 18 gasyrdyn ortasynda uly mogoldar imperiyasy ydyraj bastady Akyrgy sultan Baһadүr II Үndistan halkynyn agylshyndar үstemdigine bagyttalgan koterilisin baskardy Koterilis basylgan son onyn uldary agylshyndar kolynan kaza tapty al Baһadүr II Birmaga ajdalyp sonda kajtys boldy Ұly mogoldar imperiyasy گورکانیان Parsysha مغلیہ سلطنت Urdu Imperiya 1526 1857 Mogol imperiyasynyn tuyMogol imperiyasy Aurangzeb baskargan zhyldaryAstanasy Agra 1526 1571 Fatehpur Sikri 1571 1585 1585 1598 Agra 1598 1648 Deli 1648 1857 Til der i Parsysha resmi til Shagatajsha tek basynda Urdu kejingi kezende Dini Islam 1526 1582 1582 1605 Islam 1605 1857 Aksha birligi RupiyaAumagy 4 500 000 km Halky 150 000 000Baskaru formasy Absolyuttik monarhiya federaciyalyk strukturasy bar unitarly memleket 1526 1530 Babyr Bek algashky 1837 1857 songy Tarihy 21 sәuir 1526 10 mamyr 1857MiraskorlykAuganstan Bangladesh Үndistan Nepal Pәkistan Қurushy memleketter Ydyragannan kejingi memleketterTemir әuleti Durrani memleketieki balasyn kabyldauda 1605 06 saldyrgan 1656 Ұly mogoldar imperiyasy Үndistan aumagynda omir sүrgen iri memleket 1526 1858 Deli sultandygy ydyragannan kejin kurylgan Negizin Temir әuletinen shykkan Zahir әd Din Muhammed Babyr kalady Babyr men onyn urpaktary Mogolstannan shykkandyktan үndilikter olardy muhgal dep atagan men europalyktarga Ұly Mogoldar degen atpen belgili boldy Ұ M i barynsha ulgajgan kezinde aumagy ont ndegi shagyn knyazdikter men patshalyktardan baska Үndistan tүbegin tүgelge derlik kamtydy Astanasy Bastapkyda Agra sonynan Deli kalalary boldy Sultandyk bilikSultandyk bilik muragerlik zholmen zhүzege asyrylyp sultandar shayitar sheksiz bilikke kol zhetkizdi Olar bagyndyrylgan aumaktardy ozderi kojgan bileushiler arkyly baskardy Ajmaktyk boluiҰly mogoldar imperiyasynyn kuramyna kirgen zherler subtarga provinciyalarga bolindi bileushileri sultannyn vassaldary bolyp esepteldi Babyr urpaktary islam dininin үstemdigin kalyptastyruga kүsh salyp baskarudy ortalyktandyru zhәne үndi radzhalary men kopesterin oz zhagyna tartu zholymen memleketin kүshejtuge tyrysty Bagyndyrylgan knyazdikter men patshalyktar sultan kazynasyna koptegen alym salyktar zhan basy salygy dzhizya zherden tүsken onimnen zattaj salyk kolonershilerden saudadan tүsken pajdaga salynatyn akshalaj salyktar men tolemder t b tolep otyrdy 16 17 g larda Ұ M i Үndistannyn kajta gүldenuine kolajly zhagdaj tugyzdy Sauda orkendep kalalar gүldendi ArhitekturaҮndi arhitekturasyna Ort Aziyadan engen musylman sәulet oneri үlken әser etti Tәzh Mahal siyakty gazhajyp sәulet eskertkishteri salyndy Degenmen 17 g da Үndistanga eur sauda kapitalynyn ene bastauy portugaldar francuzdar agylshyndar men ishki zhәne syrtky saudanyn osuine әser etti sondaj ak zhat zherlikterdin Үndistandy ekon zhagynan otarlaj bastauyna zhol ashty Zhergilikti halyktyn zhagdajy nasharlap osimkorlyk kүshejdi Өsimkorlar sharualarga zhogary pajyzga karyz aksha berip kiriptarlykka tүsirdi Turmystyn nasharlauy zhergilikti halyktyn narazylygyn kүshejtti Zheke ajmaktarda Ұly Mogoldar үstemdigi men zhergilikti shonzharlarga karsy halyk koterilisteri bastaldy Tarih17 18 g lardagy mundaj koterilisterdin en irileri sikh sektasy zhetekshilik rol atkargan kala kedejleri men sharualardyn koterilisi Agranyn ont batysyndagy kolonershilerdin en kedej toptary men kesepatshylar kastasynyn okilderin biriktirgen dzhattar men satnami sektasynyn koterilisteri sondaj ak Shivadzhidin basshylygymen bolgan morathiler koterilisi 17 g dyn 2 zhartysy boldy Morathiler oz memleketin kuryp Shivadzhidi memleket basshysy etip tagajyndady Birak Shivadzhi kajtys bolgannan kejin Aurangzeb shayi morathilerdin memleketine kүjrete sokky berdi Bidzhapur Golkonda memleketterin basyp alyp is zhүzinde bүkil Үndistannyn bileushisine ajnaldy Alajda koteriliske shykkan halyktar men bүlik zhasaushy vassaldarga karsy zhүrgizilgen үzdiksiz sogystar Ұ M i n әlsirete bastady 1739 zh Irannan Afshar basa koktep kirip Delidi aldy Ol kalany tonap sultan kazynasynda saktauly turgan orasan mol bajlykty ozimen birge alyp ketti 1747 zh Auganstan bileushisi Ahmad shayi Durrani Ұ M i na karsy zhoryk zhasap Pendzhabty tartyp aldy 1720 40 zhyldar aralygynda Ұly Mogoldar Rohilkhandtagy Bengaliya men Dekandagy bilikterinen ajryldy Mogol derzhavasynyn әlsireuin morathi bileushileri pajdalanyp ketti Olar mogoldar bilegen audandardan alym salyk alyp otyruga ruksat beretin zharlykka ie boldy Baladzhi Badzhi Rao 1740 61 peshva tusynda morathiler Delidi basyp alyp Pendzhabka shabuyl zhasady Pendzhabty alu morathilerdi Ahmad shayi Durranimen kaktygyska tүsirdi Augandarmen sogysta morathiler talkandalyp birneshe derbes knyazdikterge bolinip ketti Ұ M i ndagy tak үshin үzdiksiz sogystar agylshyn zhәne francuz Ost Үndistan kompaniyalaryna Үndistandy zhaulap aluga kolajly zhagdaj tugyzdy Әli Zhauyiar shayi Alamnyn 1759 1806 kezinde agylshyndar Delidi basyp algannan kejin 1803 Ұ M i Ost Үndistan kompaniyasyna tәueldi bolyp kaldy Ciltemeler Қazak Enciklopediyasy 9 tomSiltemelerMuhammed Shajbani Babyr Deshti ҚypshakDerekkozderConan Michel Middle East Garden Traditions Unity and Diversity Questions Methods and Resources in a Multicultural Perspective Volume 31 Washington D C Dumbarton Oaks Research Library and Collection 2007 P 235 ISBN 978 0884023296 The title Mirza descends to all the sons of the family without exception In the Royal family it is placed after the name instead of before it thus Abbas Mirza and Hosfiein Mirza Mirza is a civil title and Khan is a military one The title of Khan is creative but not hereditary pg 601 Monthly magazine and British register Volume 34 Publisher Printed for Sir Richard Phillips 1812 Original from Harvard University Istoriya Indii v srednie veka Mogol 1968 Bosvort K E Musulmanskie dinastii Mogol 1971 Zahir әd Din Muhammed Babyr Babyrnama A 1993 Dulat Muhammed Hajdar Tarih i Rashidi A 1999Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet