Моғол

Моғол , мұғыл, мугул (жете, чете, чат, мағұл) – 1) Жетісу мен Шығыс Түркістан жеріндегі тайпаларының одағы.

Моғол тарихта орта ғасырдан белгілі. Шағатай ұлысы ыдырағаннан кейін, Жетісу мен Шығыс Түркістанда осы одақтың атымен Моғолстан, кейіннен Үндістанда Бабыр құрған ұлы моғол мемлекеті пайда болды. Көптеген тарихи деректерде Моғол моңғол тектес деп жазылған. Бірақ , Моғол Мұхаммед Хайдар Дулат жазбаларына сүйеніп, Ш.Уәлиханов “моғол четені моңғолдармен шатастыруға болмайды, олар мұсылман дініндегі түркі тілдес тайпалар” десе, проф. “моғол-четені нағыз моңғолдар деуге болмайды” деп жазды. зерттеуінде 16 ғасырда Қыпшақ пен даласын билеген моғол ұлысы және қазақтар мекендеді, сол кезде Алтын Орда құрамындағы әр түрлі тайпалардан бөлінген халықтар қазақтарға еріксіз немесе өз еркімен келіп қосылды дейді. Ал жазбасындағы Жалайыр тайпасының бір атасы Четеге ұқсас. Бұлар көне заманда Сыр мен Шу, Талас бойын мекендеген Сырманақтан, тараған. Жамал Қарши Моғолды Жете деп жазады. Тегінде бұл тайпаның ертедегі атауы осындай болуы ықтимал, өйткені өзгеріске түсіп, Жете-Чете аталып кеткен; 2) Орта ғасырдағы Моғолстанның әскерімен келген түркі тайпалары (мухгал, мугул). Үндістандағы ақсүйектер қауымы-шарифзатқа жататын саийд, шейх, патанның қатарына Моғол да енген.

Дереккөздер

1. Валиханов Ч.Ч., Собр. соч., т. 1, А.-А., 1961
2. История Индии в средние века, М., 1968
3. Дулати М.Х., Тарих-и Рашиди, А., 1999.