Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Александр Сергеевич Пушкин (6 маусым 1799 жыл, Мәскеу, Ресей – 10 ақпан 1837 жыл, Санкт-Петербург, Ресей) — Ресей ақыны, классикалық орыс әдебиетінің негізін салушы.
| Александр Сергеевич Пушкин | |
 Александр Пушкиннің портреті, О. А. Кипренскийдің жұмысы. Пушкин: «Себя как в зеркале я вижу, но это зеркало мне льстит». («Өзімді айнадан көргендей көріп тұрмын, бірақ бұл айна мені аландырады») | |
| Лақап аты | Александр НКШП, Иван Петрович Белкин, |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | |
| Азаматтығы |
|
| Мансабы | |
| Шығармашылық жылдары | |
| Бағыты | |
| Жанры | Өлең, повест, поэмалар, өлең түріндегі роман, драмалар, ертегілер |
| Шығармалардың тілі | |
| Дебюті | К другу стихотворцу (Ақын досыма) (1814) |
| Қолтаңбасы |
|
| http://www.pushkinmuseum.ru | |
Ортаққордағы санаты: Александр Сергеевич Пушкин | |
Өлімі
1837 жылы 29 қаңтарда (10 ақпан) қолынан қаза табады.
Өмірдерек
Александр Сергеевич Пушкиннің өмірі мен өнерпаздық жолы азаттық, адамгершілік идеялары үшін аянбай күресу жолы болды. Сөз өнерін дәуірінің озат тілек-мақсаттарымен ұштастыра білуі оған әдебиетте тың жол табуға, бүкіл елдің, орыс халқының әдебиетін жаңа арнаға бұрып, әдебиетті жаңаша тұрғыда дамытып, өркендетуіне мүмкіндік берді. Александр Сергеевич Пушкиннің шығармашылығы бір жарым ғасырға созылған орыстың ұлттық әдебиетінің қалыптасу кезеңін аяқтады.
Александр Сергеевич Пушкин 1799 жылы 6 маусымда Мәскеуде дүниеге келген. Ол дворян отбасында туылып, балалық шағын Мәскеуде өткізген.
12 жасынан Царское селода (қазіргі Пушкин қаласы) лицейде оқып, ақындық шеберлігін шыңдай түсті. Лицейді аяқтаған соң Петербургке қоныс аударып, әдеби-қоғамдық өмірге белсене араласты.
Жас Пушкин әдебиеттегі өз орнын табуға, өзінің шығармашылық бетін айқындап алуға үлкен мән берді. Оның әдебиетке алғаш келген жылдары жазған өлең-жырларының қай-қайсысын алсақ та, олардан біз азаттықты аңсауды, отаншылдықты, халық мұңын, тілек-мүддесін жақтауды шығармаларының негізгі арқауы еткен күрескер ақынның асқақ бейнесін көреміз. Жаңа ұрпақтың арман-мұраты, үміт-сенімі, ескіден безінуі, ізгілікті, бостандық пен бақытты армандауы - осының бәрі оның поэзиясынан бірдей-ақ жарқын көрініс берді. Ақынның ой-сезімінің қалыптасуына күшті әсер еткен зор тарихи оқиға 1812 жылғы Отан соғысы болатын. Ол Пушкиннің санасында мәңгі өшпес із қалдырды.
Ресейде отаншылдық, азаттық идеялары кең қанат жайды. Халықтың еркіндігін, бостандығын темір құрсаумен шырмаған патшалық құрылысқа наразылық үдей түсті. Патшаға қарсы күреске шығып, батыл қимылдаған революцияшыл декабристер ескі дүниені дүр сілкіндірді. Ол болашаққа, азаттық идеясының жеңетіндігіне кәміл сенді. Декабристер көтерілісінен кейінгі жылдарда Пушкин Ресейдің әр аймағында күн санап қанат жайып, күш алып келе жатқан шаруалардың революциялық қозғалысына үнемі көз тігіп, көңіл аударды, оған үлкен үміт артты. Жаңашыл, алғыр ойлы, күрескер ақын халықтың тарихын, әдебиетін, аңыз-ертегілерді, ескі жыр-дастандарды жақсы білді, қалыптасқан бай әдеби дәстүрлерден де іргесін аулақ салған жоқ. М. В. Ломоносовтың ірі қоғамдық мәселелерді толғай білгені, Карамзиннің адамның жан сезімін әсерлі суреттеуі, В. А. Жуковский өлеңдеріндегі ерекше әуездік, сыршылдық, И. А. Крыловтың қарапайым адамның мінез-әрекетін дәл бейнелеуі, А.С. Грибоедовқа тән қоғамдық өмірді суреттеудегі шынайылық, сыншылдық, К.Ф. Рылеев поэзиясындағы отаншылдық, адамзаттық әуен, революциялық сарын - бұлардың бірі де Пушкинге жат емес екенін ап-айқын аңғарамыз. Бірақ ақынның өз тұлғасы осы аталған ақын, жазушылардың біріне де ұқсамайды. Өйткені ол орыс әдебиетіне дәуір талабына сай тың ақындық ой-сөзім әкелді, орыстық ұлттық көркем ой жүйесін керемет өнерпаздық күш жұмсап, мүлдем басқаша қалыптастырды. Сондықтан Пушкиннің терең толғайтын ойшылдығы да, лирикадағы сезімталдығы да, шебер суретшілігі де, оның шығармаларындағы отаншылдық, азаттық аңсау идеялары да, революциялық жалын-леп те бәрі-бәрі де бұрынғыдан өзгеше, жаңаша сипатта танылады.
Осы жылдары «Свобода», «Чаадаеву», «Деревня» секілді өлеңдерін, «Руслан и Людмила» атты тұңғыш поэмасын жазды. Кишинев, Одессадан кейін патшалық Ресей үкіметі Пушкинді әдеби-мәдени ортадан алыс жатқан селосына жер аударды. Бұл тұста қаламгер өлеңмен жазылған «Евгений Онегин» романы мен «Граф Нулин», тағы басқа көптеген өлеңдер мен сын мақалаларын (1824), «Борис Годунов» (1825) тарихи трагедиясын жазды. Орыс халқының тұрмыс-тіршілігіне, халықтық сөз қорына дендей енген А. С. Пушкин шығармалары енді көркемдік-реалистік арнаға бет бұрды. Халықтың тұрмыс-тіршілігін, әдет-ғұрпын, адамдардың әр алуан мінез-құлқын терең бейнелеген «Евгений Онегин» романы «орыс өмірінің энциклопедиясы» (В. Белинский) атанды. А.С. Пушкин шығармаларының бір қыры — тарихи таным, «Борис Годунов», «Полтава», «Медный всадник» және тағы басқа да туындысы арқылы ол әрі ақын, әрі тарихшы ретінде танылды.
А. С. Пушкин Орынбор, Орал қалаларында болған кезінде (1833) қазақтың лиро-эпостық жыры «Қозы-Көрпеш — Баян сұлуды» жаздырып алып, осы тақырыпта шығарма жазуды жоспарлады. Құран сүрелерін өлеңмен жырлады.
Пушкин сан алуан жанрлық түрлерді еркін меңгерді. Әр қилы лирика өлең, поэма, әңгіме, повесть, тарихи роман, өлеңмен жазылған роман, ұсақ та, кесек те драмалық шығарма - міне, осылардың қайсысын қолға алса да, ол үлкен көркемдік шеберлік танытты. Сол дәуірдегі орыс әдебиетінің Пушкин араласпаған, ол қол тигізбеген, үлкен ықпал жасамаған, елеулі із қалдырмаған бірде-бір саласы болған жоқ. Осынша қыруар еңбегін ол небәрі 20 жылдай уақыт ішінде атқарып шықты.
Пушкин поэзиясының бұрынғы әдебиеттен ерекшелігін айқын танытатын қасиет - ондағы азаматтық, революция идеялардың қуаттылығы. Ақын Отанды сүю сезімін, «қасиетті бостандықты» аңсаушылықты айрықша қастерлеп, тебіреніп айтады. Айдауда жүрген декабрист-ақындармен өзінің пікірлестігін, ниеттестігін жасырмай, үнемі жария етіп отырады. Ол күрес жолынан еш ауытқып, айнымайды. Тек ол азаттыққа жету жолындағы күрестің жаңа мүмкіндіктерін іздейді. Қоғамдық мүддені, әр азаматтың қоғам алдындағы, халық алдындағы міндетін Пушкин енді дәл өз кезеңінің, өз дәуірінің тілек-талаптары тұрғысынан қарап, терең түсінуге ұмтылады.
Ол өзінің тұңғыш поэмасы «Руслан мен Людмилаға» ежелгі аңыз-оқиғаны арқау етіп жазғанда, немесе «Кавказ тұтқыны», «Цыгандар» дастандарында орыс адамын әр елде, әр түрлі ортада алып суреттегенде өз заманының ең күрделі қоғамдық мәселелерін қозғай білді. Соңғы дастаннан адам өмірдегі күрес-тартыстан шет қала алмайды деген тұжырымды өте-мөте аңғарамыз. Пушкин халықтың тарихи тағдыры жайлы толғанғанда оны өз дәуіріндегі қоғамдық өмірдің түйіндерін шешу міндетімен ұштастырады. «Борис Годунов» драмасындағы тарихи дамудың бетін, үлкен-үлкен кезеңдерін белгілейтін ең басты күш - халық, халықтың мүддесі, ниет-тілегі деген тұжырым - жазушының өз заманына жалғастырыла айтылған шындық.
Оның аса кесек көркем туындыларының бірі «Евгений Онегин» - шын мағынасында халықтық шығарма. Мұндағы басты кейіпкерлер төменгі таптан шыққан адамдар емес екені рас. Бірақ ең маңызды нәрсе Онегин мен Татьяна, Ленский мен Ольга - осылардың қай-қайсысы болсын қарапайым халыққа қаншалықты жақындығы тұрғысынан бағаланады, олардың халық мүддесін түсіне білуі - артықшылығы болса, халықтың ой-түсінігінен алшақтығы - осалдығы болып шығады. Мұны кезінде В.Г. Белинский ете қисынды дәлелдеп керткен болатын. Ол өз романында халықтың өмірін мейлінше толық, жан-жақты суреттейді, дворяндар мен шаруалардың өзара қарым-қатынасын да айқын көрсетеді. Халықтың күнделікті тұрмыс тірлігін, әдет-ғұрпын, әр алуан адамдардың мінез, іс-әрекетін, табиғат көрінісін, бәрін де терең және көркем бейнелегендіктен бұл шығарма шын мәнінде «орыс өмірінің энциклопедиясы» (В. Г. Белинский) болды.
Ол сол дәуірде жеке адамның қоғамдағы орны қандай деген мәселені «Мыс салт атты» дастанында, әңгімелерінде әр жағынан алып қарастырады, ол «Мыс салт атты» және «Полтава» дастандарында тарихи тақырыпты кеңінен қозғап, Ресей мемлекетінің қуаты артқанын сүйсіне жырлайды. Ақын біраз шығармаларында халықтың ертек-аңыздарын өзінше өрнектеп, халықтық поэзиядағы көркемдік ой-сөзімінің нәрін теңдесі жоқ ақындық шеберлікпін жеткізіп береді. Қарапайым халықтың, орыс шаруаларының тағдырын Пушкин «Дубровский», «Капитан қызы» сияқты шығармаларында шебер бейнелеген. Сонымен қатар ол «Пугачев тарихы» атты еңбек жазды. «Капитан қызы» және «Пугачев тарихы» романын жазар алдында ол қыруар тарихи деректер жинады, архив материалдарын зерттеді, көтеріліс болған жерлерді аралап, Қазан, Симбирск, Орынбор, Орал қалаларында болды. Көтерілісті көзімен көрген адамдардың естеліктерін, ел арасында сақталған жыр, әңгіме-аңызды жазып алды. Мұның бәрі Пушкинге шаруалардың патшаға қарсы көтерілісін, оның басшысы Пугачевтің бейнесін суреттегенде - тарихи шындықты айнытпай дәл көрсетуге мүмкіндік берді. Ол Пугачевті халықтың тап ортасынан шыққан нағыз қарапайым адамға тән қасиеттерін - ерлігін, батылдығын, ақылдылығын, қайырымдылығын сүйсіне сипаттайды. Жазушының Пугачев бастаған көтеріліске орыс шаруаларымен бірге басқа халықтар өкілдерінің - башқұрт, қазақ кедейлерінің де қатысқанын суреттеуі сүйсінерлік. Пушкин езі айтқандай, патшалық қатал заманда азаттықты, бостандықты қасиеттеп, жырлады. Ол шығармаларында халық өмірін мейлінше кең қамтып, бұқара халық пен үстем тап өкілдерін, әртүрлі топтардың адамдарын, олар өскен, өмір сүрген ортаны, табиғат құбылыстарын - бәрін де молынан бейнелейді. Оның шығармаларында лирика сезім қандай нәзік, әсерлі болса, не нәрсенің де көрініс-кейпін, бояу-түсін сөзбен мүсіндейтін суреткерлік те сондай кемеліне келген. Мұнда ірі әлеуметтік, тарихи мәселелердің тереңдігі түйінін табуға жүйріктік, қоғамдық-саяси ой-пікірлердің өткірлігі, отты лебі оқушысын баурап алады.
Пушкин әдебиетті жаңа мазмұн, тақырып идеяларымен байытып қана қойған жоқ, сонымен бірге ол әдебиеттегі өмірді суреттеу әдісін де, бейнелеу тәсілін де өзгертіп, түрлендірді. Кемеңгер ақын орыстың нағыз халықтық, ұлттық әдеби тілін қалыптастырып, жүйеге келтіру міндетін де ойдағыдай іске асырды. Пушкиннің бұл еңбегі күні бүгінге дейін маңызын жойған жоқ. Пушкин орыс тілінің бірнеше саладағы, яғни дәстүрлі болған кітаби тіліндегі, күнделікті сөйлеу тіліндегі, бай ауыз әдебиетіндегі сөздік қорын екшеп, саралап, көркем әдебиетте мейлінше мол қолдануға жол ашты. Әдеби тіл жалпы халықтық тілдің нәрі мен сөлін бойына әбден сіңіргенде ғана көркемдік қуаты артып, мөлдір таза, керемет бай тіл бола алатынын ұлы жазушы жақсы түсінді. Ол халық тілінің байлығын қалай пайдаланудың, тілді қалай өңдеп, ұстаудың тамаша үлгісін көрсетті. Оның шығармаларынан орыс тіліндегі сөздің терең мағыналылығы, бейнелілігі мен суреттілігі, тартымды әсемділігі мен қарапайымдылығы айқын сезіледі.
Өз Отанының жалынды патриоты болған Пушкин орыс халқымен жақын, тағдыры бір, туыстас барлық халықтардың өміріне үңіле қарады, олардың тілек-мүддесін, арманын терең түсінді. Кавказ халықтарының, сондай-ақ Ресейдің басқа да халықтарының өмірін, тұрмыс-салтын кемеңгер ақынның жақсы білгені және бірталай шығармаларында суреттеп отырғаны белгілі. Пушкин қазақ жерінде, Орынбор, Орал қалаларында болған кезінде қазақ халқына сүйіспеншілік сезіммен қарап, оның өміріне, әдет-ғұрпына, мәдениетіне зер салды. Ол қазақ жігіттерінің бел шеше қатысқанын білумен ғана тынған жоқ, сонымен қоса қазақ халқының бай сөз өнеріне құмарта қызығып, ауыз әдебиетінің, асыл нұсқаларының бірі - «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» дастанын жаздырып алды. Өмірінің соңғы көзінде жазылған белгілі «Ескерткіш» атты өлеңінде өз шығармаларын Ресейдің барлық халықтары оқитын болады дей келіп, осы өлеңнің қолжазба түрінде сақталған бір нұсқасында қазақ халқын да атап кетеді. Қазақ тарихында Пушкин мұрасына алғаш айрықша зер салып, өнеге еткендер Шоқан Уәлиханов, Ыбырай Алтынсарин және Абай Құнанбаев болғаны белгілі. Олар Пушкинді тек ақын ретінде қызықтаумен тынған жоқ, терең зерттеп ізденуіне тірек етті. Абай Пушкиннің ең таңдаулы туындысы «Евгений Онегинді» аса жоғары бағалады, оның жеке үзінділерін бұдан бір ғасырға таяу уақыт бұрын асқан көркемдік шеберлікпен қазақшалап берді. Абай қазақ тіліне аударып, арнайы ән шығарған « халық арасында өткен ғасырдың аяқ көзінде ете кең тарап, ең сүйікті өлеңдердің біріне айналуы орыс ақынының ерте кезден-ақ қазақ халқына етене жақын болып кеткенінің айқын дәлелі. Татьянаның тағдырын қыр елі қазақ қызының, әйелінің тағдырына орайлас сезінді. Татьянаның еркіндік сүйгіштігі мен парасаттылығы, сабырлылығы қазақ жастарын да тебірентті. Пушкиннің ұлылығын сол заманда, сол ортада отырып тани, бағалай білгендігі - Абайдың ұлылығының бір жарқын көрінісі. Абайдың Пушкинмен үндестігі, оны жақын тартуы тегін емес еді. Ол қазақ әдебиетінде өз дәуірінде бір кезде Пушкин орыс әдебиетінде атқарған қызметті атқаруды, сондай жүкті көтеруді мақсат етті. Қазақ қоғамы алдына қойған зор міндетті - жаңа реалистік әдебиетті қалыптастыру ісін Абай тиянақты атқарған болса, оған орыс әдебиетінің асқар алыбы Пушкиннің әдеби мұрасының демеуі тимей қалған жоқ. Тек осының өзі ғана Пушкин мұрасы, есімі қазақ әдебиетімен қаншалықты жақын болып кеткендігін айқын көрсетсе керек. Бұған қоса қазақ халқының Пушкингедеген ықыласының көрінісі ретінде «Евгений Онегинді» халық ақындары революциядан бұрын-ақ дастан етіп айтып жүргенін және «Капитан қызының» қазақ тіліне аударылып, 1903 ж. басылып шыққанын атап кеткен жөн. 20 ғ-дың бас көзіндегі қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдері Шәкерім Құдайбердиев, Ахмет Байтұрсынов, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Спандияр Көбеев, Мұхамеджан Сералин, Бекет Өтетілеуов П. шығармаларынан көп нәр алды. Қазіргі қазақ жазушыларының ішінде Пушкинді оқымайтыны, онан үйренбейтіні жоқ. Жыр алыбы қарт Жамбыл Пушкинге арнап өлең шығарып, ұлы ақынға құрметпен ишарат етіп, қазақ халқының сүйіспеншілік сезімін әсем жырмен жеткізген болатын. Қазақ әдебиетінің туындысы «Абай жолы» роман-эпопеясында Пушкиннің өнерпаздығы, Абай арқылы бүкіл қазақ мәдениетіне тигізген игілікті ықпалы көркем бейнеленген. Мұның өзі Пушкин шығармалары, ұлы ақынның бейнесі Мұхтар Әуезовке де шабыт беріп, оны рухтандырғанын аңғартады. П. шығармаларын қазақ тіліне аударуда Ш. Құдайбердиев, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, I. Жансүгіров, Қ. Аманжолов, Т. Жароков, Ө. Тұрманжанов, Ә. Тәжібаев, Қ. Тоғызақов, Ғ. Орманов, Ә. Сәрсенбаев, Х. Бекхожин, Қ. Шаңғытбаев, Ж. Молдағалиев сияқты көрнекті ақындарымыз елеулі еңбек сіңірді.
Қазақстанның көптеген қалаларында орыстың ұлы ақынына арналып ескерткіштер орнатылып, көшелер, мектептерге есімі берілді.
Дереккөздер
- Феофилакт Косичкин — Александр Пушкиннің журналдық лақап аты
- Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
Сыртқы сілтемелер
- Произведения А. С. Пушкина в Викитеке]
- Works by Пушкина at
- Электронное научное издание «Пушкин» в электронной библиотеке «Русская литература и фольклор»
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Александр Сергеевич Пушкин |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Aleksandr Sergeevich Pushkin 6 mausym 1799 zhyl Mәskeu Resej 10 akpan 1837 zhyl Sankt Peterburg Resej Resej akyny klassikalyk orys әdebietinin negizin salushy Aleksandr Sergeevich PushkinAleksandr Pushkinnin portreti O A Kiprenskijdin zhumysy Pushkin Sebya kak v zerkale ya vizhu no eto zerkalo mne lstit Өzimdi ajnadan korgendej korip turmyn birak bul ajna meni alandyrady Lakap atyAleksandr NKShP Ivan Petrovich Belkin Feofilakt Kosichkin zhurnaldyk P St Arz Staryj Arzamasec A B Tugan kүni26 mamyr 6 mausym 1799 1799 06 06 Tugan zheriMәskeu Resej imperiyasyҚajtys bolgan kүni29 kantar 10 akpan 1837 1837 02 10 37 zhas Қajtys bolgan zheriSankt Peterburg Resej imperiyasyAzamattygyResej imperiyasyMansabyAkyn prozaik dramaturg audarmashy publicist tarihshyShygarmashylyk zhyldary1814 1837BagytyRomantizm realizmZhanryӨlen povest poemalar olen tүrindegi roman dramalar ertegilerShygarmalardyn tilioryssha francuzshaDebyutiK drugu stihotvorcu Akyn dosyma 1814 Қoltanbasyhttp www pushkinmuseum ruOrtakkordagy sanaty Aleksandr Sergeevich PushkinӨlimi1837 zhyly 29 kantarda 10 akpan kolynan kaza tabady ӨmirderekAleksandr Sergeevich Pushkinnin omiri men onerpazdyk zholy azattyk adamgershilik ideyalary үshin ayanbaj kүresu zholy boldy Soz onerin dәuirinin ozat tilek maksattarymen ushtastyra bilui ogan әdebiette tyn zhol tabuga bүkil eldin orys halkynyn әdebietin zhana arnaga buryp әdebietti zhanasha turgyda damytyp orkendetuine mүmkindik berdi Aleksandr Sergeevich Pushkinnin shygarmashylygy bir zharym gasyrga sozylgan orystyn ulttyk әdebietinin kalyptasu kezenin ayaktady Aleksandr Sergeevich Pushkin 1799 zhyly 6 mausymda Mәskeude dүniege kelgen Ol dvoryan otbasynda tuylyp balalyk shagyn Mәskeude otkizgen 12 zhasynan Carskoe seloda kazirgi Pushkin kalasy licejde okyp akyndyk sheberligin shyndaj tүsti Licejdi ayaktagan son Peterburgke konys audaryp әdebi kogamdyk omirge belsene aralasty Zhas Pushkin әdebiettegi oz ornyn tabuga ozinin shygarmashylyk betin ajkyndap aluga үlken mәn berdi Onyn әdebietke algash kelgen zhyldary zhazgan olen zhyrlarynyn kaj kajsysyn alsak ta olardan biz azattykty ansaudy otanshyldykty halyk munyn tilek mүddesin zhaktaudy shygarmalarynyn negizgi arkauy etken kүresker akynnyn askak bejnesin koremiz Zhana urpaktyn arman muraty үmit senimi eskiden bezinui izgilikti bostandyk pen bakytty armandauy osynyn bәri onyn poeziyasynan birdej ak zharkyn korinis berdi Akynnyn oj seziminin kalyptasuyna kүshti әser etken zor tarihi okiga 1812 zhylgy Otan sogysy bolatyn Ol Pushkinnin sanasynda mәngi oshpes iz kaldyrdy Resejde otanshyldyk azattyk ideyalary ken kanat zhajdy Halyktyn erkindigin bostandygyn temir kursaumen shyrmagan patshalyk kurylyska narazylyk үdej tүsti Patshaga karsy kүreske shygyp batyl kimyldagan revolyuciyashyl dekabrister eski dүnieni dүr silkindirdi Ol bolashakka azattyk ideyasynyn zhenetindigine kәmil sendi Dekabrister koterilisinen kejingi zhyldarda Pushkin Resejdin әr ajmagynda kүn sanap kanat zhajyp kүsh alyp kele zhatkan sharualardyn revolyuciyalyk kozgalysyna үnemi koz tigip konil audardy ogan үlken үmit artty Zhanashyl algyr ojly kүresker akyn halyktyn tarihyn әdebietin anyz ertegilerdi eski zhyr dastandardy zhaksy bildi kalyptaskan baj әdebi dәstүrlerden de irgesin aulak salgan zhok M V Lomonosovtyn iri kogamdyk mәselelerdi tolgaj bilgeni Karamzinnin adamnyn zhan sezimin әserli suretteui V A Zhukovskij olenderindegi erekshe әuezdik syrshyldyk I A Krylovtyn karapajym adamnyn minez әreketin dәl bejneleui A S Griboedovka tәn kogamdyk omirdi suretteudegi shynajylyk synshyldyk K F Ryleev poeziyasyndagy otanshyldyk adamzattyk әuen revolyuciyalyk saryn bulardyn biri de Pushkinge zhat emes ekenin ap ajkyn angaramyz Birak akynnyn oz tulgasy osy atalgan akyn zhazushylardyn birine de uksamajdy Өjtkeni ol orys әdebietine dәuir talabyna saj tyn akyndyk oj sozim әkeldi orystyk ulttyk korkem oj zhүjesin keremet onerpazdyk kүsh zhumsap mүldem baskasha kalyptastyrdy Sondyktan Pushkinnin teren tolgajtyn ojshyldygy da lirikadagy sezimtaldygy da sheber suretshiligi de onyn shygarmalaryndagy otanshyldyk azattyk ansau ideyalary da revolyuciyalyk zhalyn lep te bәri bәri de buryngydan ozgeshe zhanasha sipatta tanylady Osy zhyldary Svoboda Chaadaevu Derevnya sekildi olenderin Ruslan i Lyudmila atty tungysh poemasyn zhazdy Kishinev Odessadan kejin patshalyk Resej үkimeti Pushkindi әdebi mәdeni ortadan alys zhatkan selosyna zher audardy Bul tusta kalamger olenmen zhazylgan Evgenij Onegin romany men Graf Nulin tagy baska koptegen olender men syn makalalaryn 1824 Boris Godunov 1825 tarihi tragediyasyn zhazdy Orys halkynyn turmys tirshiligine halyktyk soz koryna dendej engen A S Pushkin shygarmalary endi korkemdik realistik arnaga bet burdy Halyktyn turmys tirshiligin әdet gurpyn adamdardyn әr aluan minez kulkyn teren bejnelegen Evgenij Onegin romany orys omirinin enciklopediyasy V Belinskij atandy A S Pushkin shygarmalarynyn bir kyry tarihi tanym Boris Godunov Poltava Mednyj vsadnik zhәne tagy baska da tuyndysy arkyly ol әri akyn әri tarihshy retinde tanyldy A S Pushkin Orynbor Oral kalalarynda bolgan kezinde 1833 kazaktyn liro epostyk zhyry Қozy Korpesh Bayan suludy zhazdyryp alyp osy takyrypta shygarma zhazudy zhosparlady Қuran sүrelerin olenmen zhyrlady Pushkin san aluan zhanrlyk tүrlerdi erkin mengerdi Әr kily lirika olen poema әngime povest tarihi roman olenmen zhazylgan roman usak ta kesek te dramalyk shygarma mine osylardyn kajsysyn kolga alsa da ol үlken korkemdik sheberlik tanytty Sol dәuirdegi orys әdebietinin Pushkin aralaspagan ol kol tigizbegen үlken ykpal zhasamagan eleuli iz kaldyrmagan birde bir salasy bolgan zhok Osynsha kyruar enbegin ol nebәri 20 zhyldaj uakyt ishinde atkaryp shykty Pushkin poeziyasynyn buryngy әdebietten ereksheligin ajkyn tanytatyn kasiet ondagy azamattyk revolyuciya ideyalardyn kuattylygy Akyn Otandy sүyu sezimin kasietti bostandykty ansaushylykty ajryksha kasterlep tebirenip ajtady Ajdauda zhүrgen dekabrist akyndarmen ozinin pikirlestigin niettestigin zhasyrmaj үnemi zhariya etip otyrady Ol kүres zholynan esh auytkyp ajnymajdy Tek ol azattykka zhetu zholyndagy kүrestin zhana mүmkindikterin izdejdi Қogamdyk mүddeni әr azamattyn kogam aldyndagy halyk aldyndagy mindetin Pushkin endi dәl oz kezeninin oz dәuirinin tilek talaptary turgysynan karap teren tүsinuge umtylady Ol ozinin tungysh poemasy Ruslan men Lyudmilaga ezhelgi anyz okigany arkau etip zhazganda nemese Kavkaz tutkyny Cygandar dastandarynda orys adamyn әr elde әr tүrli ortada alyp surettegende oz zamanynyn en kүrdeli kogamdyk mәselelerin kozgaj bildi Songy dastannan adam omirdegi kүres tartystan shet kala almajdy degen tuzhyrymdy ote mote angaramyz Pushkin halyktyn tarihi tagdyry zhajly tolganganda ony oz dәuirindegi kogamdyk omirdin tүjinderin sheshu mindetimen ushtastyrady Boris Godunov dramasyndagy tarihi damudyn betin үlken үlken kezenderin belgilejtin en basty kүsh halyk halyktyn mүddesi niet tilegi degen tuzhyrym zhazushynyn oz zamanyna zhalgastyryla ajtylgan shyndyk Onyn asa kesek korkem tuyndylarynyn biri Evgenij Onegin shyn magynasynda halyktyk shygarma Mundagy basty kejipkerler tomengi taptan shykkan adamdar emes ekeni ras Birak en manyzdy nәrse Onegin men Tatyana Lenskij men Olga osylardyn kaj kajsysy bolsyn karapajym halykka kanshalykty zhakyndygy turgysynan bagalanady olardyn halyk mүddesin tүsine bilui artykshylygy bolsa halyktyn oj tүsiniginen alshaktygy osaldygy bolyp shygady Muny kezinde V G Belinskij ete kisyndy dәleldep kertken bolatyn Ol oz romanynda halyktyn omirin mejlinshe tolyk zhan zhakty surettejdi dvoryandar men sharualardyn ozara karym katynasyn da ajkyn korsetedi Halyktyn kүndelikti turmys tirligin әdet gurpyn әr aluan adamdardyn minez is әreketin tabigat korinisin bәrin de teren zhәne korkem bejnelegendikten bul shygarma shyn mәninde orys omirinin enciklopediyasy V G Belinskij boldy Ol sol dәuirde zheke adamnyn kogamdagy orny kandaj degen mәseleni Mys salt atty dastanynda әngimelerinde әr zhagynan alyp karastyrady ol Mys salt atty zhәne Poltava dastandarynda tarihi takyrypty keninen kozgap Resej memleketinin kuaty artkanyn sүjsine zhyrlajdy Akyn biraz shygarmalarynda halyktyn ertek anyzdaryn ozinshe ornektep halyktyk poeziyadagy korkemdik oj soziminin nәrin tendesi zhok akyndyk sheberlikpin zhetkizip beredi Қarapajym halyktyn orys sharualarynyn tagdyryn Pushkin Dubrovskij Kapitan kyzy siyakty shygarmalarynda sheber bejnelegen Sonymen katar ol Pugachev tarihy atty enbek zhazdy Kapitan kyzy zhәne Pugachev tarihy romanyn zhazar aldynda ol kyruar tarihi derekter zhinady arhiv materialdaryn zerttedi koterilis bolgan zherlerdi aralap Қazan Simbirsk Orynbor Oral kalalarynda boldy Koterilisti kozimen korgen adamdardyn estelikterin el arasynda saktalgan zhyr әngime anyzdy zhazyp aldy Munyn bәri Pushkinge sharualardyn patshaga karsy koterilisin onyn basshysy Pugachevtin bejnesin surettegende tarihi shyndykty ajnytpaj dәl korsetuge mүmkindik berdi Ol Pugachevti halyktyn tap ortasynan shykkan nagyz karapajym adamga tәn kasietterin erligin batyldygyn akyldylygyn kajyrymdylygyn sүjsine sipattajdy Zhazushynyn Pugachev bastagan koteriliske orys sharualarymen birge baska halyktar okilderinin bashkurt kazak kedejlerinin de katyskanyn suretteui sүjsinerlik Pushkin ezi ajtkandaj patshalyk katal zamanda azattykty bostandykty kasiettep zhyrlady Ol shygarmalarynda halyk omirin mejlinshe ken kamtyp bukara halyk pen үstem tap okilderin әrtүrli toptardyn adamdaryn olar osken omir sүrgen ortany tabigat kubylystaryn bәrin de molynan bejnelejdi Onyn shygarmalarynda lirika sezim kandaj nәzik әserli bolsa ne nәrsenin de korinis kejpin boyau tүsin sozben mүsindejtin suretkerlik te sondaj kemeline kelgen Munda iri әleumettik tarihi mәselelerdin terendigi tүjinin tabuga zhүjriktik kogamdyk sayasi oj pikirlerdin otkirligi otty lebi okushysyn baurap alady Pushkin әdebietti zhana mazmun takyryp ideyalarymen bajytyp kana kojgan zhok sonymen birge ol әdebiettegi omirdi suretteu әdisin de bejneleu tәsilin de ozgertip tүrlendirdi Kemenger akyn orystyn nagyz halyktyk ulttyk әdebi tilin kalyptastyryp zhүjege keltiru mindetin de ojdagydaj iske asyrdy Pushkinnin bul enbegi kүni bүginge dejin manyzyn zhojgan zhok Pushkin orys tilinin birneshe saladagy yagni dәstүrli bolgan kitabi tilindegi kүndelikti sojleu tilindegi baj auyz әdebietindegi sozdik koryn ekshep saralap korkem әdebiette mejlinshe mol koldanuga zhol ashty Әdebi til zhalpy halyktyk tildin nәri men solin bojyna әbden sinirgende gana korkemdik kuaty artyp moldir taza keremet baj til bola alatynyn uly zhazushy zhaksy tүsindi Ol halyk tilinin bajlygyn kalaj pajdalanudyn tildi kalaj ondep ustaudyn tamasha үlgisin korsetti Onyn shygarmalarynan orys tilindegi sozdin teren magynalylygy bejneliligi men surettiligi tartymdy әsemdiligi men karapajymdylygy ajkyn seziledi Өz Otanynyn zhalyndy patrioty bolgan Pushkin orys halkymen zhakyn tagdyry bir tuystas barlyk halyktardyn omirine үnile karady olardyn tilek mүddesin armanyn teren tүsindi Kavkaz halyktarynyn sondaj ak Resejdin baska da halyktarynyn omirin turmys saltyn kemenger akynnyn zhaksy bilgeni zhәne birtalaj shygarmalarynda surettep otyrgany belgili Pushkin kazak zherinde Orynbor Oral kalalarynda bolgan kezinde kazak halkyna sүjispenshilik sezimmen karap onyn omirine әdet gurpyna mәdenietine zer saldy Ol kazak zhigitterinin bel sheshe katyskanyn bilumen gana tyngan zhok sonymen kosa kazak halkynyn baj soz onerine kumarta kyzygyp auyz әdebietinin asyl nuskalarynyn biri Қozy Korpesh Bayan Sulu dastanyn zhazdyryp aldy Өmirinin songy kozinde zhazylgan belgili Eskertkish atty oleninde oz shygarmalaryn Resejdin barlyk halyktary okityn bolady dej kelip osy olennin kolzhazba tүrinde saktalgan bir nuskasynda kazak halkyn da atap ketedi Қazak tarihynda Pushkin murasyna algash ajryksha zer salyp onege etkender Shokan Uәlihanov Ybyraj Altynsarin zhәne Abaj Қunanbaev bolgany belgili Olar Pushkindi tek akyn retinde kyzyktaumen tyngan zhok teren zerttep izdenuine tirek etti Abaj Pushkinnin en tandauly tuyndysy Evgenij Onegindi asa zhogary bagalady onyn zheke үzindilerin budan bir gasyrga tayau uakyt buryn askan korkemdik sheberlikpen kazakshalap berdi Abaj kazak tiline audaryp arnajy әn shygargan halyk arasynda otken gasyrdyn ayak kozinde ete ken tarap en sүjikti olenderdin birine ajnaluy orys akynynyn erte kezden ak kazak halkyna etene zhakyn bolyp ketkeninin ajkyn dәleli Tatyananyn tagdyryn kyr eli kazak kyzynyn әjelinin tagdyryna orajlas sezindi Tatyananyn erkindik sүjgishtigi men parasattylygy sabyrlylygy kazak zhastaryn da tebirentti Pushkinnin ulylygyn sol zamanda sol ortada otyryp tani bagalaj bilgendigi Abajdyn ulylygynyn bir zharkyn korinisi Abajdyn Pushkinmen үndestigi ony zhakyn tartuy tegin emes edi Ol kazak әdebietinde oz dәuirinde bir kezde Pushkin orys әdebietinde atkargan kyzmetti atkarudy sondaj zhүkti koterudi maksat etti Қazak kogamy aldyna kojgan zor mindetti zhana realistik әdebietti kalyptastyru isin Abaj tiyanakty atkargan bolsa ogan orys әdebietinin askar alyby Pushkinnin әdebi murasynyn demeui timej kalgan zhok Tek osynyn ozi gana Pushkin murasy esimi kazak әdebietimen kanshalykty zhakyn bolyp ketkendigin ajkyn korsetse kerek Bugan kosa kazak halkynyn Pushkingedegen ykylasynyn korinisi retinde Evgenij Onegindi halyk akyndary revolyuciyadan buryn ak dastan etip ajtyp zhүrgenin zhәne Kapitan kyzynyn kazak tiline audarylyp 1903 zh basylyp shykkanyn atap ketken zhon 20 g dyn bas kozindegi kazak әdebietinin kornekti okilderi Shәkerim Қudajberdiev Ahmet Bajtursynov Sultanmahmut Torajgyrov Spandiyar Kobeev Muhamedzhan Seralin Beket Өtetileuov P shygarmalarynan kop nәr aldy Қazirgi kazak zhazushylarynyn ishinde Pushkindi okymajtyny onan үjrenbejtini zhok Zhyr alyby kart Zhambyl Pushkinge arnap olen shygaryp uly akynga kurmetpen isharat etip kazak halkynyn sүjispenshilik sezimin әsem zhyrmen zhetkizgen bolatyn Қazak әdebietinin tuyndysy Abaj zholy roman epopeyasynda Pushkinnin onerpazdygy Abaj arkyly bүkil kazak mәdenietine tigizgen igilikti ykpaly korkem bejnelengen Munyn ozi Pushkin shygarmalary uly akynnyn bejnesi Muhtar Әuezovke de shabyt berip ony ruhtandyrganyn angartady P shygarmalaryn kazak tiline audaruda Sh Қudajberdiev A Bajtursynov M Dulatov I Zhansүgirov Қ Amanzholov T Zharokov Ө Turmanzhanov Ә Tәzhibaev Қ Togyzakov Ғ Ormanov Ә Sәrsenbaev H Bekhozhin Қ Shangytbaev Zh Moldagaliev siyakty kornekti akyndarymyz eleuli enbek sinirdi Қazakstannyn koptegen kalalarynda orystyn uly akynyna arnalyp eskertkishter ornatylyp kosheler mektepterge esimi berildi DerekkozderFeofilakt Kosichkin Aleksandr Pushkinnin zhurnaldyk lakap aty Abaj Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasynyn Bas redakciyasy Atamura baspasy ISBN 5 7667 2949 9Syrtky siltemelerProizvedeniya A S Pushkina v Vikiteke Works by Pushkina at Elektronnoe nauchnoe izdanie Pushkin v elektronnoj biblioteke Russkaya literatura i folklor Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Aleksandr Sergeevich Pushkin