Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Күкірт (лат. Sulfur; S) — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы химиялық элемент; атомдық нөмірі 16, атомдық массасы 32,06. Тұрақты 4 изотопы бар. Сондай-ақ жасанды жолмен алынған 6 изотопы белгілі. Күкірттің жер қыртысындағы салмақ мөлшері 0,05%, теңіз суында 0,08 – 0,09%.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ашық сары ұнтақ зат  Күкірт таза күйінде | |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Күкірт, 16 | ||||||||||||||
| Топ типі | Басқа бейметалдар | ||||||||||||||
| Топ, период, блок | 16, 3, p | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Ne] 3s2 3p4 | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 6 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 127 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 105±3 | |||||||||||||||
| 180 | |||||||||||||||
| 30 (+6e) 184 (−2e) | |||||||||||||||
| 2,58 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| 0 | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | +6, +4, +2, +1, 0, −1, −2 | ||||||||||||||
| 1-ші: 999.6 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 2,070 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 386 К (112,85 °С) | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 717,824 К (444,67 °С) | ||||||||||||||
| 1,23 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | 10,5 кДж/моль | ||||||||||||||
| 22,61 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| орторомбалық | |||||||||||||||
| a = 10,437, b = 12,845, c = 24,369 Å | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 0,27 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 2.0 | ||||||||||||||
| 7704-34-9 | |||||||||||||||
Күкірт біздің заманымыздан 2000 жыл бұрын белгілі болған. Қалыпты жағдайда күкірт сары түсті, бейметалл. Табиғатта бос күйінде (саф К.) және сульфидті (мысалы, пирит, галенит, антимонит, т.б.), сульфатты (гипс, ангидрит, барит, мирабилит, т.б.), т.б. минералдар түрінде кездеседі. Күкірттің бірнеше кристалдық түрлері белгілі, оның ішіндегі орнықтылары ромбылы α-күкірт және моноклинді β-күкірт.
Күкірттің тығыздығы 2,07 г/см3 (α-түрі) және 1,96 г/см3 (β-түрі), балқу t 112,8°С, қайнау t 444,6°С, жылу өткізгіштігі 0,208 Вт/(м·град). К. суда ерімейді, бензолда жақсы ериді, қыздырғанда молекуласындағы атом саны бірте-бірте кемиді: S8→ S6→ S4→ S2 соңында 2000°С-тан жоғары қыздырғанда К. буында жеке атомдар пайда болады. Салқындатқанда осы процесс кері айналып полимерлену құбылысы жүреді. К. қосылыстарында –2-ден +6-ға дейін тотығу дәрежелерін көрсетеді. Азот, йод, алтын, платина және инертті газдардан басқа элементтердің бәрімен әрекеттеседі. К. металдармен реакцияда болғанда өте көп жылу бөлініп шығады.
Оттекпен бірнеше оксид түзеді. К. саф К., полиметалдық кендер, газ және мұнайды тазалау кезінде олардан қосымша өнім ретінде алынады. К. негізінен химия өнеркәсібінде күкірт қышқылын алу үшін пайдаланылады, сондай-ақ қағаз, резина, сіріңке жасауда, тоқыма өнеркәсібінде мата ағартуға, дәрі-дәрмек, косметик. препараттар дайындауда, пластмасса, қопарғыш заттар, тыңайтқыш, улы химикаттар алуда кеңінен қолданылады.
Периодтық жүйедегі орны
Күкірт III периодтың, VI топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 16. Олай болса ядро заряды +16, протон саны 16, нейтроны да 16; электрондарының жалпы саны 16.
Электрондық құрылысы. Осы электрондар үш электрондық қабаттарда бөлініп орналасады, күкірттің электрондық формуласы: 1s22s22p63s23p4
Күкірт II, IV, VI - валентті бола алады, ал тотығу дәрежелері -2,0, +4, +6 болып келеді.
Физикалық қасиеттері
Күкірт - сары түсті, суда нашар еритін, су жұқтырмайтын, жылу мен тоқ өткізбейтін, морт сыңғыш келетін қатты зат. Балку температурасы 119°С. Күкірт атомының сыртқы валенттілік кабатында екі дара электроны болғандыктан, олар өзара байланыса алады.
Табиғатта таралуы. Күкірттің табиғи қосылыстары
Балқаш, Шығыс Қазақстан облысында сульфидтер (ZnS, PbS, FeS2, т.б.) күйінде болса, сульфаттары (CaSO4 • 2Н2O - ғаныш (гипс), Na2SO4 • 10Н2O - мирабилит, FeSO4 • 7Н2O - темір купоросы) т. б. болады. Күкірт қосылыстары мұнайда және тас көмірде де кездеседі. Бос күйіндегі күкіртті тау жыныстарынан балқыту арқылы алады.
Жанартау атқылағанда газбен ілесе ұшқан күкірт сыртқа шығып кристалл түрінде қатаяды. Ондай күкіртті жанартаумен байланысты арасан көздерден (фумаролдардан), тау жыныстарының жарықтарынан, қуыстарынан кездестіруге болады.
Сульфид минералдардың тотығуынан пайда болатын күкірт кендері көбінесе сульфид кендерінің үстіңгі қабатында болады. Бұл жағдайда пайда болатын күкірттің реакциясын мынадай түрде көрсетейік.
RS + Fe2(SО4) 3 = 2FeSO4 + RSO4 + S.
Қолданылуы
Күкірт каучукты резинаға айналдыру (вулканизация) үшін, медицинада, тұрмыста жертөлені және қоймаларды аластау үшін, оқ-дәрі жөне сіріңке өндірістерінде қолданылады.
Кен орны
КСРО-да шөгінді күкірт кенінің ең көп жері — Орта Азияда (Қарақұм, Гаурдақ, Шорсу), Поволжьеде (Куйбышев қаласы маңында).
Вулкандық күкірт кендері Кавказда, Камчаткада және Курил аралдарында кездеседі. Шет мемлекеттердегі күкірт кені Италияда, Сицилияда бар. Техас және Луизиана штаттарындағы (АҚШ) күкірт кендері тау жыныстарының жарығында кездеседі. Вулкандық күкірт кендері Италияда, Жапонияда, Чилиде» т. б. жерлерде бар.
Дереккөздер
- Кристаллография, минералогия, петрография. Бұл кітап Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік педагогты институтының, география факультетінде оқылған лекциялардың негізінде жазылды, 1990. ISBN 2—9—3 254—69
- Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kүkirt lat Sulfur S elementterdin periodtyk zhүjesinin VI tobyndagy himiyalyk element atomdyk nomiri 16 atomdyk massasy 32 06 Turakty 4 izotopy bar Sondaj ak zhasandy zholmen alyngan 6 izotopy belgili Kүkirttin zher kyrtysyndagy salmak molsheri 0 05 teniz suynda 0 08 0 09 16 Fosfor Kүkirt HlorO S Se Periodicheskaya sistema elementov16 SZhaj zattyn syrtky bejnesiashyk sary untak zat Kүkirt taza kүjindeAtom kasietiAtauy simvol nomiriKүkirt 16Top tipiBaska bejmetaldarTop period blok16 3 pAtomdyk massa 32 059 32 076 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Ne 3s2 3p4Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 6Atom radiusy127Himiyalyk kasietteri105 318030 6e 184 2e 2 58 Poling shkalasy 0Totygu dәrezheleri 6 4 2 1 0 1 21 shi 999 6 kDzh mol eV 2 shi 2252 kDzh mol eV 3 shi 3357 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 2 070 g sm Balku temperaturasy386 K 112 85 S Қajnau temperaturasy717 824 K 444 67 S 1 23 kDzh molBulanu zhyluy10 5 kDzh mol22 61 Dzh K mol Molyarlyk kolem15 5 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 375 408 449 508 591 717Zhaj zattyn kristalldyk toryortorombalyka 10 437 b 12 845 c 24 369 ABaska da kasietteri 300 K 0 27 Vt m K Moos kattylygy2 07704 34 9 Kүkirt bizdin zamanymyzdan 2000 zhyl buryn belgili bolgan Қalypty zhagdajda kүkirt sary tүsti bejmetall Tabigatta bos kүjinde saf K zhәne sulfidti mysaly pirit galenit antimonit t b sulfatty gips angidrit barit mirabilit t b t b mineraldar tүrinde kezdesedi Kүkirttin birneshe kristaldyk tүrleri belgili onyn ishindegi ornyktylary rombyly a kүkirt zhәne monoklindi b kүkirt Kүkirttin tygyzdygy 2 07 g sm3 a tүri zhәne 1 96 g sm3 b tүri balku t 112 8 S kajnau t 444 6 S zhylu otkizgishtigi 0 208 Vt m grad K suda erimejdi benzolda zhaksy eridi kyzdyrganda molekulasyndagy atom sany birte birte kemidi S8 S6 S4 S2 sonynda 2000 S tan zhogary kyzdyrganda K buynda zheke atomdar pajda bolady Salkyndatkanda osy process keri ajnalyp polimerlenu kubylysy zhүredi K kosylystarynda 2 den 6 ga dejin totygu dәrezhelerin korsetedi Azot jod altyn platina zhәne inertti gazdardan baska elementterdin bәrimen әrekettesedi K metaldarmen reakciyada bolganda ote kop zhylu bolinip shygady Ottekpen birneshe oksid tүzedi K saf K polimetaldyk kender gaz zhәne munajdy tazalau kezinde olardan kosymsha onim retinde alynady K negizinen himiya onerkәsibinde kүkirt kyshkylyn alu үshin pajdalanylady sondaj ak kagaz rezina sirinke zhasauda tokyma onerkәsibinde mata agartuga dәri dәrmek kosmetik preparattar dajyndauda plastmassa kopargysh zattar tynajtkysh uly himikattar aluda keninen koldanylady Periodtyk zhүjedegi ornyKүkirttin zhanuy Kүkirt III periodtyn VI toptyn negizgi topshasynyn elementi rettik nomiri 16 Olaj bolsa yadro zaryady 16 proton sany 16 nejtrony da 16 elektrondarynyn zhalpy sany 16 Elektrondyk kurylysy Osy elektrondar үsh elektrondyk kabattarda bolinip ornalasady kүkirttin elektrondyk formulasy 1s22s22p63s23p4 Kүkirt II IV VI valentti bola alady al totygu dәrezheleri 2 0 4 6 bolyp keledi Fizikalyk kasietteriKүkirt sary tүsti suda nashar eritin su zhuktyrmajtyn zhylu men tok otkizbejtin mort syngysh keletin katty zat Balku temperaturasy 119 S Kүkirt atomynyn syrtky valenttilik kabatynda eki dara elektrony bolgandyktan olar ozara bajlanysa alady Tabigatta taraluy Kүkirttin tabigi kosylystaryBalkash Shygys Қazakstan oblysynda sulfidter ZnS PbS FeS2 t b kүjinde bolsa sulfattary CaSO4 2N2O ganysh gips Na2SO4 10N2O mirabilit FeSO4 7N2O temir kuporosy t b bolady Kүkirt kosylystary munajda zhәne tas komirde de kezdesedi Bos kүjindegi kүkirtti tau zhynystarynan balkytu arkyly alady Zhanartau atkylaganda gazben ilese ushkan kүkirt syrtka shygyp kristall tүrinde katayady Ondaj kүkirtti zhanartaumen bajlanysty arasan kozderden fumaroldardan tau zhynystarynyn zharyktarynan kuystarynan kezdestiruge bolady Sulfid mineraldardyn totyguynan pajda bolatyn kүkirt kenderi kobinese sulfid kenderinin үstingi kabatynda bolady Bul zhagdajda pajda bolatyn kүkirttin reakciyasyn mynadaj tүrde korsetejik RS Fe2 SO4 3 2FeSO4 RSO4 S ҚoldanyluyKүkirt kauchukty rezinaga ajnaldyru vulkanizaciya үshin medicinada turmysta zhertoleni zhәne kojmalardy alastau үshin ok dәri zhone sirinke ondiristerinde koldanylady Ken ornyKSRO da shogindi kүkirt keninin en kop zheri Orta Aziyada Қarakum Gaurdak Shorsu Povolzhede Kujbyshev kalasy manynda Vulkandyk kүkirt kenderi Kavkazda Kamchatkada zhәne Kuril araldarynda kezdesedi Shet memleketterdegi kүkirt keni Italiyada Siciliyada bar Tehas zhәne Luiziana shtattaryndagy AҚSh kүkirt kenderi tau zhynystarynyn zharygynda kezdesedi Vulkandyk kүkirt kenderi Italiyada Zhaponiyada Chilide t b zherlerde bar DerekkozderKristallografiya mineralogiya petrografiya Bul kitap Abaj atyndagy Қazaktyn memlekettik pedagogty institutynyn geografiya fakultetinde okylgan lekciyalardyn negizinde zhazyldy 1990 ISBN 2 9 3 254 69 Himiya Usmanova M B Sakariyanova Қ N Zhalpy bilim beretin mekteptin 9 synybyna arnalgan okulyk 2 basylymy ondelgen tolyktyrylgan Almaty Atamura 2009 288 bet ISBN 9965 34 929 0 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul himiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz