Пирит гр pyrіtes lіthos отты тас Ашық сары түсті көбінесе текше кристалдар түрінде ұшырасатын минерал темір сульфиді Таб

Пирит (гр. pyrіtes lіthos — отты тас) — Ашық сары түсті, көбінесе текше кристалдар түрінде ұшырасатын минерал — темір сульфиді. Табиғатта ең жиі кездесетін сульфид болып табылады. Синонимі — күкіртті колчедан; темір колчеданы.

Химиялықформуласы: FeS₂ (Fe — 46,6%, S — 53,4%). Минералдың құрамына қоспа түрінде Cu, Au, As, Te, Se, т.б. кіреді. Кубтық сингонияда кристалданып, куб, октаэдр, куб-октаэдр, т.б. кристалдар түзеді. Түсі қоладай сары, жылтырлығы металл типтес, сызығы қара көк, жымдастығы нашар жетілген; қаттылығы 6 — 6,5, тығыздығы 5 г/см3, морт. Пирит — жер қыртысында ең көп таралған минералдардың бірі, жаратылысы эндогенді, экзогенді, метаморфты; электр тогын нашар өткізеді. Магмалық жыныстарда, скарндарда, гидротермалық желілерде халькопирит, ал колчедандық және полиметалл кендерінде галенит, сфалерит, арсенопирит, солғын кентастармен бірге шоғырланады. Пирит күкірт қышқылын (H₂SO₄) алуда қолданылады. Қазақстанда Бозшакөл, Ешкіөлмес, Жайрем, Зырянов, Іоңырат, Ырғыз, т.б. кен орындарында кездеседі.

Табиғатта

Пирит-жер қыртысында ең көп таралған сульфидтердің бірі. Оның үлкен шөгінділері гидротермиялық шыққан кен орындарында, әсіресе күкіртті-сойылған шөгінділерде, шөгінді және метаморфты жыныстарда шоғырланған. Шөгінді жыныстарда пириттің болуы оның Темірдің күкіртті сутегімен тұндырылуы нәтижесінде Қара теңіз сияқты жабық теңіз бассейндерінің түбінде және әктас шөгінділерінде түзілуіне байланысты. Сонымен қатар, пирит магмалық процестерде аз мөлшерде түзіледі. Ол көбінесе органикалық қалдықтарда (ағаш және организмдердің әртүрлі қалдықтарында) псевдоморфоздар түзеді. Жер бетінде тұрақсыз, ылғалды ортада пирит кристалдары уақыт өте келе ыдырап, лимонитке дейін тотығады.

Алтын кен орындарында алтын көбінесе пиритпен кеңістікте де, ондағы микроскопиялық қосындылар түрінде де байланысты.

Дереккөздер

Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, 2000. — 328 бет.
«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том

Бұл — мақаланың бастамасы.
Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[1] Мұнай және газ геологиясы терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Жалпы редакциясын басқарған Қазақстанға еңбегі сіңген мұнайшы — геологтар Т.Н. Жұмағалиев, Б.М. Куандықов, 2000. — 328 бет.

[2] «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том