Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Селен (лат. Selenіum; Se) — элементтердің периодтық жүйесінің VІ тобындағы хим. элемент, ат. н. 34, ат. м. 78,96. Жер қыртысындағы салмақ мөлш. 5106%. Атауы грек. selene — “Ай” деген сөзден шыққан. Табиғатта тұрақты 6 изотопы бар. Жасанды жолмен алынған изотоптарының маңыздысы 75Se (T1/2=121 тәулік). С-ді 1817 ж. швед ғалымы Й.Берцелиус (1779 — 1848) ашқан. Минералдары: берцелианит, науманит, клаусталит, халькоменит, керстенит; шашыранды элемент.
| |||||||||||||||
| Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
| |||||||||||||||
| Атом қасиеті | |||||||||||||||
| Атауы, символ, нөмірі | Селен, 34 | ||||||||||||||
| Топ типі | Басқа бейметалдар | ||||||||||||||
| Топ, период, блок | 16, 4, p | ||||||||||||||
| Атомдық масса () | |||||||||||||||
| Электрондық конфигурация | [Ar] 4s2 3d10 4p4, | ||||||||||||||
| Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 6 | ||||||||||||||
| Атом радиусы | 140 | ||||||||||||||
| Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
| 120±4 | |||||||||||||||
| 190 | |||||||||||||||
| (+6e) 42 (-2e) 198 | |||||||||||||||
| 2,55 (Полинг шкаласы) | |||||||||||||||
| 0 | |||||||||||||||
| Тотығу дәрежелері | −2, −1, +1, +2, +3, +4, +5, +6 | ||||||||||||||
| 1-ші: 941.0 кДж/моль (эВ) | |||||||||||||||
| Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
| Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
| Тығыздық () | 4,79 г/см³ | ||||||||||||||
| Балқу температурасы | 490 K | ||||||||||||||
| Қайнау температурасы | 958,1 K | ||||||||||||||
| 5,23 кДж/моль | |||||||||||||||
| Булану жылуы | 59,7 кДж/моль | ||||||||||||||
| (сұр): 25.4 Дж/(K·моль) | |||||||||||||||
| Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
| алтыбұрышты | |||||||||||||||
| a=4,364; c=4,959 Å | |||||||||||||||
| c/a қатынас | 1,136 | ||||||||||||||
| 90 K | |||||||||||||||
| Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
| (300 K) 0,52 Вт/(м·К) | |||||||||||||||
| 10 ГПа | |||||||||||||||
| 3.7 ГПа | |||||||||||||||
| Пуассон коэффициенті | 0.33 | ||||||||||||||
| Моос қаттылығы | 2.0 | ||||||||||||||
| 736 | |||||||||||||||
| 7782-49-2 | |||||||||||||||
Кристалдық торы гексагоналды (сұр С.), сұр түсті, қатты бейметалл; тығызд. 4,807 г/см3, балқу t 221ӘС, қайнау t 685,3ӘС, 100 — 150ӘС-та сұр S-ге айналатын кубтық және моноклинді түрөзгерістері кездеседі. Қосылыстарында айнымалы, –2,+2,+4,+6 валентті. S-нің буында Se8Se6Se4Se2 қатар болып, сары түсті келеді.
Темп-ра 900ӘС-тан асқанда Se-нің мөлшері әлдеқайда артады. Хим. қасиеттері күкіртке ұқсас. S. қосылыстарының барлығы улы, галогендермен әрекеттесіп SeF6, SeCl4, SeBr4, т.б. қосылыстар түзеді. S-ді күкірт қышқылының өндіріс қалдықтарынан, мысты тазарту кезіндегі анодтағы тұнбадан алады. S.болаттың қасиетін жақсартатын қоспа, оптик. шыны, резина бұйымдары өндірісінде катализатор ретінде қолданылады.
Жер қыртысындағы селен геохимиясының негізгі белгілері оның иондық радиусының күкірттің иондық радиусына жақындығымен анықталады. Селен 37 минерал құрайды, олардың ішінде бірінші кезекте ашавалит FeSe, клаусталит PbSe, HgSe, гуанахуатит Bi2(Se, S)3, хостит CoSe2, платинит pbbi2(S, Se)3, әртүрлі сульфидтермен, кейде касситеритпен байланысты. Кейде өзіндік селен кездеседі. Селенде негізгі өнеркәсіптік маңызы сульфидті кен орындары бар. Сульфидтердегі селен құрамы 7-ден 110 г/т-ға дейін ауытқиды. Теңіз суындағы селен концентрациясы 0,4 мкг/л.
Табиғатта кездесуі
Жер қыртысындағы селен мөлшері шамамен 500 мг/т. Жер қыртысындағы селен геохимиясының негізгі ерекшеліктері оның иондық радиусының күкірттің иондық радиусына жақындығымен анықталады. Селен 37 минералды құрайды, олардың ішінде ең алдымен ашавалитті FeSe, клаусталит PbSe, тиманнит HgSe, гуанахуатит Bi2 (Se, S) 3, тазалық CoSe2, платина PbBi2 (S, Se) 3, әртүрлі байланысты. сульфидтер, кейде касситеритпен де кездеседі. Жергілікті селен сирек кездеседі. Сульфидті кен орындары селен үшін маңызды өнеркәсіптік маңызы бар. Сульфидтердегі селен мөлшері 7-ден 110 г/т-ға дейін. Теңіз суындағы селен концентрациясы 0,4 мкг/л. Кавказ минералды суларының аумағында селен мөлшері 110 мкг/л болатын көз бар.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Selen lat Selenium Se elementterdin periodtyk zhүjesinin VI tobyndagy him element at n 34 at m 78 96 Zher kyrtysyndagy salmak molsh 5 10 6 Atauy grek selene Aj degen sozden shykkan Tabigatta turakty 6 izotopy bar Zhasandy zholmen alyngan izotoptarynyn manyzdysy 75Se T1 2 121 tәulik S di 1817 zh shved galymy J Bercelius 1779 1848 ashkan Mineraldary bercelianit naumanit klaustalit halkomenit kerstenit shashyrandy element 34 Myshyak Selen BromS Se Te Periodicheskaya sistema elementov34 SeZhaj zattyn syrtky bejnesiAtom kasietiAtauy simvol nomiriSelen 34Top tipiBaska bejmetaldarTop period blok16 4 pAtomdyk massa 78 971 8 m a b g mol Elektrondyk konfiguraciya Ar 4s2 3d10 4p4 1s22s22p63s23p64s23d104p4Қabykshalar bojynsha elektrondar2 8 18 6Atom radiusy140Himiyalyk kasietteri120 4190 6e 42 2e 1982 55 Poling shkalasy 0Totygu dәrezheleri 2 1 1 2 3 4 5 61 shi 941 0 kDzh mol eV 2 shi 2045 kDzh mol eV 3 shi 2973 7 kDzh mol eV Zhaj zattyn termodinamikalyk kasietteriTermodinamikalyk fazaҚatty deneTygyzdyk 4 79 g sm Balku temperaturasy490 KҚajnau temperaturasy958 1 K5 23 kDzh molBulanu zhyluy59 7 kDzh mol sur 25 4 Dzh K mol Molyarlyk kolem16 5 sm molkysymy P Pa 1 10 100 1000 10 000 100 000T K 500 552 617 704 813 958Zhaj zattyn kristalldyk toryaltyburyshtya 4 364 c 4 959 Ac a katynas1 13690 KBaska da kasietteri 300 K 0 52 Vt m K 10 GPa3 7 GPaPuasson koefficienti0 33Moos kattylygy2 07367782 49 2Selen Se Kristaldyk tory geksagonaldy sur S sur tүsti katty bejmetall tygyzd 4 807 g sm3 balku t 221ӘS kajnau t 685 3ӘS 100 150ӘS ta sur S ge ajnalatyn kubtyk zhәne monoklindi tүrozgeristeri kezdesedi Қosylystarynda ajnymaly 2 2 4 6 valentti S nin buynda Se8 Se6 Se4 Se2 katar bolyp sary tүsti keledi Temp ra 900ӘS tan askanda Se nin molsheri әldekajda artady Him kasietteri kүkirtke uksas S kosylystarynyn barlygy uly galogendermen әrekettesip SeF6 SeCl4 SeBr4 t b kosylystar tүzedi S di kүkirt kyshkylynyn ondiris kaldyktarynan mysty tazartu kezindegi anodtagy tunbadan alady S bolattyn kasietin zhaksartatyn kospa optik shyny rezina bujymdary ondirisinde katalizator retinde koldanylady Zher kyrtysyndagy selen geohimiyasynyn negizgi belgileri onyn iondyk radiusynyn kүkirttin iondyk radiusyna zhakyndygymen anyktalady Selen 37 mineral kurajdy olardyn ishinde birinshi kezekte ashavalit FeSe klaustalit PbSe HgSe guanahuatit Bi2 Se S 3 hostit CoSe2 platinit pbbi2 S Se 3 әrtүrli sulfidtermen kejde kassiteritpen bajlanysty Kejde ozindik selen kezdesedi Selende negizgi onerkәsiptik manyzy sulfidti ken oryndary bar Sulfidterdegi selen kuramy 7 den 110 g t ga dejin auytkidy Teniz suyndagy selen koncentraciyasy 0 4 mkg l Tabigatta kezdesuiZher kyrtysyndagy selen molsheri shamamen 500 mg t Zher kyrtysyndagy selen geohimiyasynyn negizgi erekshelikteri onyn iondyk radiusynyn kүkirttin iondyk radiusyna zhakyndygymen anyktalady Selen 37 mineraldy kurajdy olardyn ishinde en aldymen ashavalitti FeSe klaustalit PbSe timannit HgSe guanahuatit Bi2 Se S 3 tazalyk CoSe2 platina PbBi2 S Se 3 әrtүrli bajlanysty sulfidter kejde kassiteritpen de kezdesedi Zhergilikti selen sirek kezdesedi Sulfidti ken oryndary selen үshin manyzdy onerkәsiptik manyzy bar Sulfidterdegi selen molsheri 7 den 110 g t ga dejin Teniz suyndagy selen koncentraciyasy 0 4 mkg l Kavkaz mineraldy sularynyn aumagynda selen molsheri 110 mkg l bolatyn koz bar