Нәдір шаһ Афшар (әз. Nadir şah, парсы: نادر شاه — Nâdir Šâh; Нәдір-құлы хан есімімен де танымал, әз. Nadirqulu xan, парсы: نادر قلی بیگ — Nâdir Qoli Beyg және Тахмасп-құлы хан) (22. 10.1688, Хорасан – 20.6.1747, Фатхабад) – Иран шаһы (1736—1747). атты түркі тайпасынан шыққан. Жергілікті билеушіге қызмет етіп, өз адамдарынан жеке жасақ құрды.
Түріктерге қарсы соғыс
1726 жылы Сефеви әулетінің өкілі шах -нің ауған әскерлерімен соғысына өз жасағымен қатысты. Бірте-бірте әскери билікті қолына алған ол Иран әскерінде реформалар жүргізіп, ауған әскерін бірнеше рет ауыр жеңіліске ұшыратты. Сөйтіп, Тахмасп ІІ-ні Иран тағына қайта отырғызды. Осыдан кейін Әзірбайжан мен Иранның көпшілік аумағын басып алған Осман империясына қарсы соғыс бастады. Хорасанда көтеріліс басталып, Надир шах Афшар көтерілісті басуға аттанғанда түріктерге қарсы шабуылды жалғастырды. Ауыр жеңіліске ұшыраған Тахмасп ІІ түріктердің шарттарына мойын ұсынып, бітім сұрауға мәжбүр болды. Бұл жөнінде хабардар болған Надир шах Афшар Тахмасп ІІ-ні биліктен тайдырып, орнына оның кіші ұлы отырғызды (1732). Надир шах Афшар түріктерге қарсы соғысты жеңіспен аяқтап, Иранды азат етті. Надир шах Афшар Ресейді Каспий теңізінің жағалауындағы аумақтарды Иранға қайтарып беруге мәжбүр етті. 1736 жылы жас билеуші Аббас ІІІ-ні тақтан түсіріп, өзін Иран шаһы деп жариялады.
Таққа келуі
Таққа отырғаннан кейін күшті флот жасақтап, арабтарды жеңді де, Бахрейн мен Оманды бағындырды. 1738 жылы ол ауған қаласы — басып кірді. 1739 жылы ақпанда Солтүстік Үндістандағы Моғол әулетінің иеліктеріне шабуыл жасап, Делиді басып алды. Үндістаннан тонаған байлыққа Надир шах парсы теңіз флотын салдырды. Бахрейн аралын арабтардан қайтарды. Жорықтан мол олжамен оралған Надир шах Афшардың әскері көп ұзамай Бұхар мен Хиуа хандықтарын бағындырды. Оның империясы ежелгі Парсы патшалығының көлеміне дейінгі дәрежеге жетті. Надир шах Афшар Иран шииттерінің арасында сүнниттік бағытты орнықтыруға әрекеттенді. 1743 жылы Осман империясына қарсы қайтадан соғыс қимылдарын бастады. Ереван қаласының түбінде түрік әскері талқандалып, 1746 жылы Иран мен Осман империясының арасында бітім жасалды.
Надир шах Афшар құрған империяда шектеусіз қатал билікке негізделген тәртіп орнады. Надир шах Ирандардың ақша соғу жүйесін өзгертіп, "надери" деп аталатын күміс тиындар соқтырды. Ол салықтан түскен ақшаның көбін соғыс шараларына жұмсады. Осыдан кейін елде көптеп көтерілістер орын ала бастады. Бірақ Надир шах көтерілістерді аяусыз басып отырды. Ол Әмір Темір сияқты өлген адамдардың бастарына мұнаралар тұрғызған. Надир шах Афшардың озбырлығы, алым-салықтың өсуі халықтың жиі-жиі бас көтеруіне әкеп соқты. Бұл көтерілістерге кейбір аймақ билеушілері де қосылды. Ақыры Надир шах Афшар ақсүйектер тобы ұйымдастырған қастандықтың құрбаны болды.
Нәдір шаһ Афшар – 1688–1747 жылдар аралығында өмір сүрген, Иранды билеген шах. Хорасанның Дерегез деген жерінде дүниеге келген. Оны Надир-кули бек деп те атаған. 736–1747 жылдар аралығында Афшаридтер әулетінің негізін қалады. 1730 жылдың көктемінде түріктерге қарсы соғыс ашып, осыған дейін жоғалтқан біраз территориясын қайтарып алды. Надир шахтың жаулап алушылық соғыстарының нәтижесінде Армения, Әзірбайжан, Грузия, , Хиуа және Бұхар хандықтары провинция ретінде бірігіп, үлкен империя құрылды. Надир ресми түрде 1736 жылдың 8 наурызында Иранның шахы ретінде таққа отырды. Надир шах 1747 жылы Хорасанның Хабушан деген жерінде қайтыс болды. Оның мазары төбенің басында орналасқан.
Дерекөздер
1100 қызықты деректер.
Сілтемелер
Дереккөздер
- "Қазақ Энциклопедиясы", 6 том
Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Nәdir shaһ Afshar әz Nadir sah parsy نادر شاه Nadir Sah Nәdir kuly han esimimen de tanymal әz Nadirqulu xan parsy نادر قلی بیگ Nadir Qoli Beyg zhәne Tahmasp kuly han 22 10 1688 Horasan 20 6 1747 Fathabad Iran shaһy 1736 1747 atty tүrki tajpasynan shykkan Zhergilikti bileushige kyzmet etip oz adamdarynan zheke zhasak kurdy Nәdir shaһ Tүrikterge karsy sogys1726 zhyly Sefevi әuletinin okili shah nin augan әskerlerimen sogysyna oz zhasagymen katysty Birte birte әskeri bilikti kolyna algan ol Iran әskerinde reformalar zhүrgizip augan әskerin birneshe ret auyr zheniliske ushyratty Sojtip Tahmasp II ni Iran tagyna kajta otyrgyzdy Osydan kejin Әzirbajzhan men Irannyn kopshilik aumagyn basyp algan Osman imperiyasyna karsy sogys bastady Horasanda koterilis bastalyp Nadir shah Afshar koterilisti basuga attanganda tүrikterge karsy shabuyldy zhalgastyrdy Auyr zheniliske ushyragan Tahmasp II tүrikterdin sharttaryna mojyn usynyp bitim surauga mәzhbүr boldy Bul zhoninde habardar bolgan Nadir shah Afshar Tahmasp II ni bilikten tajdyryp ornyna onyn kishi uly otyrgyzdy 1732 Nadir shah Afshar tүrikterge karsy sogysty zhenispen ayaktap Irandy azat etti Nadir shah Afshar Resejdi Kaspij tenizinin zhagalauyndagy aumaktardy Iranga kajtaryp beruge mәzhbүr etti 1736 zhyly zhas bileushi Abbas III ni taktan tүsirip ozin Iran shaһy dep zhariyalady Takka keluiTakka otyrgannan kejin kүshti flot zhasaktap arabtardy zhendi de Bahrejn men Omandy bagyndyrdy 1738 zhyly ol augan kalasy basyp kirdi 1739 zhyly akpanda Soltүstik Үndistandagy Mogol әuletinin ielikterine shabuyl zhasap Delidi basyp aldy Үndistannan tonagan bajlykka Nadir shah parsy teniz flotyn saldyrdy Bahrejn aralyn arabtardan kajtardy Zhoryktan mol olzhamen oralgan Nadir shah Afshardyn әskeri kop uzamaj Buhar men Hiua handyktaryn bagyndyrdy Onyn imperiyasy ezhelgi Parsy patshalygynyn kolemine dejingi dәrezhege zhetti Nadir shah Afshar Iran shiitterinin arasynda sүnnittik bagytty ornyktyruga әrekettendi 1743 zhyly Osman imperiyasyna karsy kajtadan sogys kimyldaryn bastady Erevan kalasynyn tүbinde tүrik әskeri talkandalyp 1746 zhyly Iran men Osman imperiyasynyn arasynda bitim zhasaldy Nadir shah Afshar kurgan imperiyada shekteusiz katal bilikke negizdelgen tәrtip ornady Nadir shah Irandardyn aksha sogu zhүjesin ozgertip naderi dep atalatyn kүmis tiyndar soktyrdy Ol salyktan tүsken akshanyn kobin sogys sharalaryna zhumsady Osydan kejin elde koptep koterilister oryn ala bastady Birak Nadir shah koterilisterdi ayausyz basyp otyrdy Ol Әmir Temir siyakty olgen adamdardyn bastaryna munaralar turgyzgan Nadir shah Afshardyn ozbyrlygy alym salyktyn osui halyktyn zhii zhii bas koteruine әkep sokty Bul koterilisterge kejbir ajmak bileushileri de kosyldy Akyry Nadir shah Afshar aksүjekter toby ujymdastyrgan kastandyktyn kurbany boldy Nәdir shaһ Afshar 1688 1747 zhyldar aralygynda omir sүrgen Irandy bilegen shah Horasannyn Deregez degen zherinde dүniege kelgen Ony Nadir kuli bek dep te atagan 736 1747 zhyldar aralygynda Afsharidter әuletinin negizin kalady 1730 zhyldyn kokteminde tүrikterge karsy sogys ashyp osygan dejin zhogaltkan biraz territoriyasyn kajtaryp aldy Nadir shahtyn zhaulap alushylyk sogystarynyn nәtizhesinde Armeniya Әzirbajzhan Gruziya Hiua zhәne Buhar handyktary provinciya retinde birigip үlken imperiya kuryldy Nadir resmi tүrde 1736 zhyldyn 8 nauryzynda Irannyn shahy retinde takka otyrdy Nadir shah 1747 zhyly Horasannyn Habushan degen zherinde kajtys boldy Onyn mazary tobenin basynda ornalaskan Derekozder1100 kyzykty derekter SiltemelerTarih Shajkas Tәuelsizdik Ұlt azattyk kozgalys Mongol imperiyasyDerekkozder Қazak Enciklopediyasy 6 tomBul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet