Кхмерлер (кхмер: ខ្មែរ, тай. ชาวเขมร, вьетн. người Khmer) — Камбоджаның тұрғылықты халқы. Жалпы саны 13,4 млн адам. (2008, халық санағы). Олар сондай-ақ Таиландтың солтүстік-шығысында және оңтүстік-шығысында (1,4 млн. адам), Вьетнамның оңтүстігінде (1,2 млн. адам) және Лаоста (5 мың адам), АҚШ-та – 189,5 мың адам. (2000, халық санағы).
Кхмерлер | |
кхмер, кхмаэ | |
Бүкіл халықтың саны | |
---|---|
13,4 млн. | |
Ең көп таралған аймақтар | |
Камбоджа | 8,6 млн. |
Тайланд | 1,4 млн. |
Вьетнам | 1,2 млн. |
Лаос | 5 000 |
Тілдері | |
| |
Діні | |
Нәсілі
Антропология жағынан кхмерлер оңтүстік азиялық тобына жатады.
Тілі
(камбоджа) тілінде сөйлейді. Камбоджада диалектілердің солтүстік-батыс және оңтүстік-шығыс топтары бар. Жазуы оңтүстік Үндістаннан шыққан арнайы әліпбиге негізделген жазу (кхмер жазуы). Оңтүстік-шығыс тобындағы Пномпен диалектісіне негізделген әдеби тіл.
Діні
Буддизмдің оңтүстік тармағын (тхеравада) ұстанады.
Тарихы
Кхмер халқы біздің заманның бас кезінде оңтүстік Үндіқытайдағы көптеген тайпаның бірігіп, топтасуы нәтижесінде қалыптасқан. Бұл үрдіске мәдени дамуы жағынан едәуір жоғары сатыда болған көрші халықтардың, әсіресе, Үндістанның әсері тиді.
Қарқынды дамып, халық ірі қалаларды құра бастады, көп ұзамай кхмерлердің алғашқы мемлекеттік қалыптасуы – Бапном пайда болды. Бастапқыда бұл патшалықтың аумағы салыстырмалы түрде шағын болды, бірақ кхмерлер өздерінің иеліктерінің шекарасын кеңейтуді алдына мақсат етіп қойды. сол күндері кхмерлер өз аймағында ең жақсы жауынгер ретінде танымал болды. Табылған әскери қабірлердің ішінде (оларда қару-жарақ, қажетті құрал-жабдықтар болған) көп бөлігін әйел бейіттері құрайды. Кхмер армиясында ер адамдар ғана емес, сонымен бірге адамзаттың әдемі жартысының өкілдері де қызмет еткені белгілі болды.
Кхмер мәдениетінің гүлденуінен кейін оның құлауы келеді. XIV ғасырға қарай күшке ие болған тай басқыншылары қаланы үнемі қиратумен болды. Жаңа жерлерді бірте-бірте жаулап ала отырып, кхмер халқын кері ығыстыра бастады. Вьетнам мен тай Сиам кхмер жерлерін бөлген кезде, халық үкіметі Франциядан көмек сұрайды. Француздар тай әскерлерін оңай жеңеді, содан кейін тек екі кхмер аймағын Сиамға (соның ішінде Ангкор) беру туралы келісімге қол қойылды. Француздардың билігі жергілікті халықты басып-жаншу мақсатын көздеді, бұл қоғамда наразылық туғызады. Біртіндеп кхмерлер автономия мәртебесіне, ал 1955 жылы өз мемлекетінің тәуелсіздігіне қол жеткізді. Дегенмен Камбоджада ішкі қақтығыстар басталып, азаматтық соғысқа айналды. Мемлекеттік төңкеріс пен билікті қайта-қайта ауыстырудан кейін кхмер коммунистері жеңіске жетті.
Кәсібі
Кхмерлердің негізгі кәсіптері – егін шаруашылығы. Көбінесе күріш,жүгері өсіреді. Сонымен қатар мүйізді ірі қара ұстайды, балық аулау кәсібі кең тараған, құс пен шошқа өсіреді. Кхмерлердің дәстүрлі көлігі - өгіздер жегілген арба, көбінесе оюлармен безендірілген. Суда ағаш немесе бамбук қайықтарымен қозғалады. Дәстүрлі қолөнер - бамбук өңдеу, керамика, ағаш және сүйек ою, металл өңдеу.
Өмір салты
Кхмерлер ұзақ уақыт бойы таптық жіктелуді сақтап қалды, бұл мінез-құлық пен сөйлеу этикетіне үлкен әсер етті. Шағын екі жақты отбасы басым, көп әйелділік ауқатты қалалық отбасыларда кездеседі. Әдетте неке жастардың бастамасымен қиылады. Қыздың жас жігіттен бір қорап арека жаңғағы мен бетелді сыйлық ретінде қабылдауы оның тұрмысқа шығуға келісімін білдіреді. Ұзақ уақыт бойдақ немесе үйленбей қалу кхмерлер арасында өте айыпты болып саналды. Неке жасы ерлер үшін 20-25 жас, әйелдер үшін 16-22 жас.
Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары
Ауылдары түзу орналасқан. Дәстүрлі тұрғын үйлері қадаларға бекітіліп, қадалар арасында сарай, арбалар, тоқу станоктары орналастырылған. Үйдің негізгі түрі - бүйірден кіреберісі бар тұрғын үй. Ғимаратта ас үйі бар веранда бар. Ал қазір олар қадалардағы үйлерде тұрмайды. Соңғы онжылдықтарда кхмерлер едендері бар үйлерде тұрады.
Дәстүрлі киімдері
Дәстүрлі киімі — саронг. Ерлер де, әйелдер де шаштарын қысқа кеседі. Ерлерге арналған жұмыс киімі – қара жейде мен қысқа шалбар, ал әйелдер үшін – ұқсайтын ұзын көйлек. Аза тұту кезінде кхмерлер ақ киім киіп, шашын қырады.
Дәстүрлі тағамдары
Кхмер дәстүрлі тағамының негізі күріш болып табылады, ол Үндіқытайдың басқа жерлеріндегі сияқты ешқандай қоспасыз, соның ішінде тұзсыз дайындалады. Күрішті прахок пастасы (сазды ыдыстардағы тұздалған ашытылған балық) және "нёк мамом" соусы (хош иісті және қышқыл шөптер, пияз, сарымсақ, бұрыш, жемістер) қосып жейді. Кхмер тағамдары өте ащы. Сорпалардан әсіресе лимон қосылған балық сорпалары тән. Сонымен қатар, олар асқабақ пен апельсин жапырағы дәмдеуіштері қосылған фаршпен толтырылған тасбақа етін, шегірткелерді, ас шаяндарды және бақаларды жейді. Ет басты мерекелік тағам. Олар әдетте көк шай ішеді.
Сілтеме
- Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Кхмерлер
Дереккөздер
- Үлкен Ресей энциклопедиясы. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Кхмерлер. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Кхмерлер. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Кхмерлер - Камбоджаның белсенді халқы. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Кхмерлер - олар кім?. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Кхмер халқы. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Кхмер халқы. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Әлем халықтары/Кхмерлер. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
- Камбоджа халықтары. Тексерілді, 6 қыркүйек 2024.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Khmerler khmer ខ ម រ taj chawekhmr vetn người Khmer Kambodzhanyn turgylykty halky Zhalpy sany 13 4 mln adam 2008 halyk sanagy Olar sondaj ak Tailandtyn soltүstik shygysynda zhәne ontүstik shygysynda 1 4 mln adam Vetnamnyn ontүstiginde 1 2 mln adam zhәne Laosta 5 myn adam AҚSh ta 189 5 myn adam 2000 halyk sanagy Khmerlerkhmer khmaeBүkil halyktyn sany13 4 mln En kop taralgan ajmaktar Kambodzha8 6 mln Tajland1 4 mln Vetnam1 2 mln Laos5 000TilderiDinibuddizmNәsiliAntropologiya zhagynan khmerler ontүstik aziyalyk tobyna zhatady Tili kambodzha tilinde sojlejdi Kambodzhada dialektilerdin soltүstik batys zhәne ontүstik shygys toptary bar Zhazuy ontүstik Үndistannan shykkan arnajy әlipbige negizdelgen zhazu khmer zhazuy Ontүstik shygys tobyndagy Pnompen dialektisine negizdelgen әdebi til DiniBuddizmdin ontүstik tarmagyn theravada ustanady TarihyKhmer halky bizdin zamannyn bas kezinde ontүstik Үndikytajdagy koptegen tajpanyn birigip toptasuy nәtizhesinde kalyptaskan Bul үrdiske mәdeni damuy zhagynan edәuir zhogary satyda bolgan korshi halyktardyn әsirese Үndistannyn әseri tidi Қarkyndy damyp halyk iri kalalardy kura bastady kop uzamaj khmerlerdin algashky memlekettik kalyptasuy Bapnom pajda boldy Bastapkyda bul patshalyktyn aumagy salystyrmaly tүrde shagyn boldy birak khmerler ozderinin ielikterinin shekarasyn kenejtudi aldyna maksat etip kojdy sol kүnderi khmerler oz ajmagynda en zhaksy zhauynger retinde tanymal boldy Tabylgan әskeri kabirlerdin ishinde olarda karu zharak kazhetti kural zhabdyktar bolgan kop boligin әjel bejitteri kurajdy Khmer armiyasynda er adamdar gana emes sonymen birge adamzattyn әdemi zhartysynyn okilderi de kyzmet etkeni belgili boldy Khmer әjeli egis alkabynda Khmer mәdenietinin gүldenuinen kejin onyn kulauy keledi XIV gasyrga karaj kүshke ie bolgan taj baskynshylary kalany үnemi kiratumen boldy Zhana zherlerdi birte birte zhaulap ala otyryp khmer halkyn keri ygystyra bastady Vetnam men taj Siam khmer zherlerin bolgen kezde halyk үkimeti Franciyadan komek surajdy Francuzdar taj әskerlerin onaj zhenedi sodan kejin tek eki khmer ajmagyn Siamga sonyn ishinde Angkor beru turaly kelisimge kol kojyldy Francuzdardyn biligi zhergilikti halykty basyp zhanshu maksatyn kozdedi bul kogamda narazylyk tugyzady Birtindep khmerler avtonomiya mәrtebesine al 1955 zhyly oz memleketinin tәuelsizdigine kol zhetkizdi Degenmen Kambodzhada ishki kaktygystar bastalyp azamattyk sogyska ajnaldy Memlekettik tonkeris pen bilikti kajta kajta auystyrudan kejin khmer kommunisteri zheniske zhetti KәsibiKhmerlerdin negizgi kәsipteri egin sharuashylygy Kobinese kүrish zhүgeri osiredi Sonymen katar mүjizdi iri kara ustajdy balyk aulau kәsibi ken taragan kus pen shoshka osiredi Khmerlerdin dәstүrli koligi ogizder zhegilgen arba kobinese oyularmen bezendirilgen Suda agash nemese bambuk kajyktarymen kozgalady Dәstүrli koloner bambuk ondeu keramika agash zhәne sүjek oyu metall ondeu Өmir saltyKhmerler uzak uakyt bojy taptyk zhikteludi saktap kaldy bul minez kulyk pen sojleu etiketine үlken әser etti Shagyn eki zhakty otbasy basym kop әjeldilik aukatty kalalyk otbasylarda kezdesedi Әdette neke zhastardyn bastamasymen kiylady Қyzdyn zhas zhigitten bir korap areka zhangagy men beteldi syjlyk retinde kabyldauy onyn turmyska shyguga kelisimin bildiredi Ұzak uakyt bojdak nemese үjlenbej kalu khmerler arasynda ote ajypty bolyp sanaldy Neke zhasy erler үshin 20 25 zhas әjelder үshin 16 22 zhas Eldi mekenderi men dәstүrli baspanalary Auyldary tүzu ornalaskan Dәstүrli turgyn үjleri kadalarga bekitilip kadalar arasynda saraj arbalar toku stanoktary ornalastyrylgan Үjdin negizgi tүri bүjirden kireberisi bar turgyn үj Ғimaratta as үji bar veranda bar Al kazir olar kadalardagy үjlerde turmajdy Songy onzhyldyktarda khmerler edenderi bar үjlerde turady Dәstүrli kiimderi Dәstүrli kiimi sarong Erler de әjelder de shashtaryn kyska kesedi Erlerge arnalgan zhumys kiimi kara zhejde men kyska shalbar al әjelder үshin uksajtyn uzyn kojlek Aza tutu kezinde khmerler ak kiim kiip shashyn kyrady Dәstүrli tagamdary Khmer dәstүrli tagamynyn negizi kүrish bolyp tabylady ol Үndikytajdyn baska zherlerindegi siyakty eshkandaj kospasyz sonyn ishinde tuzsyz dajyndalady Kүrishti prahok pastasy sazdy ydystardagy tuzdalgan ashytylgan balyk zhәne nyok mamom sousy hosh iisti zhәne kyshkyl shopter piyaz sarymsak burysh zhemister kosyp zhejdi Khmer tagamdary ote ashy Sorpalardan әsirese limon kosylgan balyk sorpalary tәn Sonymen katar olar askabak pen apelsin zhapyragy dәmdeuishteri kosylgan farshpen toltyrylgan tasbaka etin shegirtkelerdi as shayandardy zhәne bakalardy zhejdi Et basty merekelik tagam Olar әdette kok shaj ishedi SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar KhmerlerDerekkozderҮlken Resej enciklopediyasy Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Khmerler Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Khmerler Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Khmerler Kambodzhanyn belsendi halky Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Khmerler olar kim Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Khmer halky Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Khmer halky Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Әlem halyktary Khmerler Tekserildi 6 kyrkүjek 2024 Kambodzha halyktary Tekserildi 6 kyrkүjek 2024