Инемен тігілетін тігістер

Инемен тігілетін тігістер - инемен тігілетін тігістер. Адамзат киім-кешек тігу барысында сан ондаған тігіс түрлерін ойлап тауып, әр тігістің ерекшеліктері, көрінісіне қарай ат қойып, айдар тағып отырған. Тігіс түрлері адамзаттың үстіне киім, лыпа кие бастаған кезден бастау алу мүмкін десек тігіс түрлерінен екі бөлек затты біріктіру үшін қолданылған "жөрмеу" тігістің басы, ең көнесі десек артық емес.

Түрлері

• Қарапайым тігістер - жөрмеу, көктеу, тепшу, айқас бүгіс тігіс, бүрме тігіс, қаю тігіс, қабу тігіс, қусыра ызу, сыру, өбістіру, торлап тігу, тұмаршалап тігу, қосбасарлап тігу, шарбақтап тігу, жара тігу, топшылау тігіс, шалып тігу, маржан тігіс, бастырып тігу, бұзау тіс, шанша тігу, бедерлеп тігу, тышқан із тігіс, жапсыра тігу, тебе тігу, т.б. көркем тігістің негізі деуге болады. Және олардың кейбіреулері өз ішінде бірнеше түрге бөлінеді.
• Көркем тігістер - қаю, айқас тігіс, қусыру, бастырып тігу, маржан тігіс, бедерлеп тігу, шаршылау, өткермелеп тігу, сыру, бүгіс тігіс, тышқан із, таңдайлау, қабырға тігіс, керегекөз тігіс, ілмелеп тігу, шалу, торлау деп аталатын көркем тігіс түрінің алақұрт, сағат бау, шытыра, су тару, ирек түсіру, кереге көз сияқты күрделі өрнек түрін салатындығына байланыста атауы да көп болып келеді.

Көктеу

Ежелден келе жатқан орындалуы тым қарапайым, тұрмыста жиі қолданылатын "қазақы тігіс" осы көктеу тігісі. Көктеу іс аяқталғанда сөгіліп тасталады.

Тепшу

Тепшу

Ең көп қолданылатын тігіс түрі. Бұл тігісті екі матаны біріктіруге, мата шеті сетінеп кетпес үшін және киімнің шеттері мен қоспаларын, жұқа маталардың тігістерін тіккенде қолданылады. Сапасы бос көркемдік жағынан нашар тігіс түріне жатады. Тепшіп тігу тігісі оң жағынан да, теріс жағынан да бірдей болып түседі.

Жөрмеу

Ең көне тігіс. Тігілген жіптің сирек және жиі шаншылуына байланысты әр түрлі атаулары бар: жай жөрмеу, жиі жөрмеу, ендіріп жөрмеу, әдіп жөрмеу, түйіп жөрмеу.

Қайып тігу

Ең мықты және көркем тігіс болып есептеледі. Бұл тігістің бет жағы тігін машинасының тігістері тәрізді түседі, яғни ине шаншымы суырылған жеріне қайтадан шаншылады. Өте мықты тігілген қаю тігісі әсем тігіс ретінде қолданылады. Қаю киімдердің етек-жеңін, жағасын, тақияның, кимешек, жаулықтардың маңдайын, шыттың шетін тіккенде қолданылады.

• Шаша қаю

Қайып тігу қажет болмағанда, әрі тезірек бітуді көздегенде, шаша қайып тігіледі. Шаша қаюдың қаюдан парқы үстіңгі бетіндегі жіп болмысы нүктедей ғана көрініп, жіптің ауданы (көлемі) матаның астына түседі. Шаша қаю да мықты болып есептеледі.

• Сирек қаю

Бұл тігу әдісінің орындалуы барысында мата жіптерін ине үстіне шығарып бір шаншиды да, инені артқа жіберіп, екі жіпті алып, екінші шаншиды. Бұл тігіс матаның жеке бөліктерін біріктіргенде қолданылады.

• Қос жіпті қаю

Екі түрі бар: тепшіп қаю, арқаулап қаю. Тепшіп қаюда екі жіп айқасып түсіп отырады. Ал арқаулап қаюда үстіңгі жіппен астыңғы жіп өзара ауыспайды, машинаның тігісіне ұқсайды. Қос жіпті қаюға қос ине қолданылады.

• Теріс қаю

Әсемдеп істелетін тігіндерге қолданылады. Теріс қаюда жіптің ауданы матаның үстіңгі бетіне түседі. Жіп бедері айқын көрінеді.

Бүгіс тігіс

Киімдердің етегін, жең ұштарын, қалтаның аузын, осы сияқты киім шеттерінің екі шетін қосып бүгетін жағдайда қолданылады.

Бүрме тігіс

Матаның шетін жинай тіккенде қолданылады (желбіршектерді, қос етектерді, бүрмелі жағаны).

Жапсырма тігіс

Бір заттың бетіне салғанда, әдіптердің шетін тіккенде, әдіп орнына астар салғанда қолданылатын тігіс.

Жара тігіс

Киіздерді құрастырғанда, етіктің ұлтарағы, киіз байпақтың қонышын, табанын қаусырғанда, тері тігістерінде жиі қолданылады. Мұнда тігіп отырған екі заттың шеттерін не астыңғы, не үстіңгі бір жақ қыртысынан ғана шаншып, инені сол шеттің ортасынан жара шығарып отырады.

Шалып торлау

Әр түрлі маталардың тері, киіз сияқтылардың жалаң кемерін жиып мықтауға және көркемдеуге қолданады. Ою-өрнектерге бастырма оюлардың шетін жиюға, әсемдеу тігіндеріне қолданылады.

Түйіп торлау

Шалып торлаумен ұқсастау формада шалынған жіптен иненің тұзақтап, бір орап тігіннің қыр кедерінен айқындай тігу түйіп торлау деп аталады.

Ілмелеп тігу

Ілме сырт формасы ілме бізбен орындаған [[Кестелеу кестеге ұқсайды. Инемен тігілген оңай сөгілмейді. Орысша "тамбурный шов" деп аталады.

Шыраштап тігу

Кестені әсемдеуге қолданылады. Ойыстырылған киізді біріктіруге, бастырылған оюдың шетін жиюға және мата үстіне сызықшалап әсем бедер өрнектер салуға пайдаланылады.

Кереге бас тор

Әсемдеп тігілетін әдіптердің және мата шетін әсемдеп емерудің үстіңгі бетіне қолданылады.

Кереге көз тігіс

Керег көз тігіс - кесте тігісіне қолданылады.

Қабу

Мақта және жүннен істелген бұйымдарды асты үстіндегі матадан іліп алысырақ шаша қаю формасында тігуді қабу дейді.

Сыру

Қаю, шаша қаю формасымен жиі қатарлап тігуді жәнек формадағы кескіндерді салып тігу.

Жіп салып тігу

Жіпті екі-үш қабаттап жуантық етіп ширатып алады да оны матаның бетіне салып тігеді.

Айқас тігіс

Инемен тігілетін кестенің ең көп тараған түрі.

Қабырға тігіс

Инемен көркемдеп тігудің бір әдісі. Қабырға тігісі екі сызықтың арасымен біркелкі көлденең шаншып отыру арқылы тігіледі. Екі шеттің біріккен жігін басуда, киімнің бойын, балағын, жеңін әшекейлеуде қолданылады.

Таңдай тігіс

Үш сызықтың үстімен қиғаш шаншып тігілетін "қос қабырға" мәнерімен орындалады. Мұндай ерекше тігістермен кимешек жақтарын, жаға, жеңдердің аузы, сырмақтың шеті тігіледі.

Тышқан із тігісінің түрленуі

Тағы қараңыз

• Кестелеу (өрнек салу)
• Кесте өнері

Дереккөздер

1. Мұхамеджанұлы З. Қазақтың кесте өнері. Танымдық-көпшілік басылым. "Алматыкітап баспасы" ЖШС, 2008 - 144 бет, суретті.ISBN 978-601-01-0297-2