Тақия

Тақия – кішігірім сәтен,шұға, барқыт сияқты маталардан әртүрлі тәсілмен (сыру, кестелеу) тігілген баскиім.Оның қалыңдау, жұмсақ маталардан астар тігіп, арасына кейде жұқалап жүн немесе мақта салып жасайтын түрлері де болған. Ерлерге арналған тақияның кестелісі де, кестесізі де болады. Тақияны төбесін төрт сай немесе дөңгелек төбелі етіп тігеді. Тақияны, еркектер үлкен баскиімнің астынан міндетті түрде киілетін баскиім ретінде ұстанған.

Сипаттамасы

Тақияның да үлгілері көп: зерлі, үкілі, оқалы, сырма, шошақ төбе, тікше, қатипа т.б. бірнеше түрге бөледі. Етегі аласа, төбесі төрт сай болып келетін, кестелі шошақ тақиялар оңтүстікте кездеседі. Тегеріш тақиялар орта жүзде көбірек кездеседі. Ал жалпақ төбелі, биік, тостаған сияқты таптама тақия кіші жүзге тән. Сондай-ақ, қазақ жерінде қазақы, ноғайша оқалы тақия, оқа шеккен тақия, сырма тақия, тікше қатипа тақия, шошақ төбе тақия тәрізді тақия түрлері кең таралған. XІX ғасырдың екінші жартысында тігілген тақиялардың төменгі жағы (етегі, жиегі) кеңейіп келген 5 – 7 см, төбелері төрт үшбұрышты сайдан тұрған. Сайлардың пошымына сәйкес төбесі үшкір, конус тәрізді де болған. Төбелері доғал, жатыңқы тақиялар да қолданылған. Қатты болу үшін етегі мен төбелерінің тігісін жиілетіп жүргізген. Сәнді тақияларды кестелеп тіккен, шеттері мен тігістерін түрлі контраст мата қиындыларымен әдіптеу де қолданылған. Жібек пен алтын немесе күміс зерлермен кестеленген барқыт тақияларды көбінесе жігіттер киген. Ерлерге арналған тақияның кестелісі де, кестесізі де болады. Тақияның орта жастағы, қарияларға арналған түрлері онша кестелеп әшекейленбейді. Тақиялар көбіне «таңдай», «ирек», «қабырға» тігістермен сырылады. Зерттеушілердің айтуынша, Орынбор даласынан табылған тақияның төбесі конус тәрізді болып келген, ол Ресей этнография музейінде сақталған. Қазақстанда бұрындары құлынның терісі мен тулағынан жасалған төбетейге түрі жақын келетін баскиімдер болған. (Павлодар коллекциясы 1960 ж). Бұлардың қай кезеңде тігілгені белгісіз. XІX ғасырдың аяғында онша биік емес цилиндр пошымды бітеу төбелі, шеңберлене пішілген тақиялар пайда болған. Ерлер тақияны төбесі шошақ ақ киіз қалпақ немесе әртүрлі аң терілерінен жиектелген бөріктердің ішінен киеді. Тақияны Маңғыстау өңірінде «телпек», шығыс өңірінің қазақтары «кепеш» деп атайды. Кепеш атауы туралы анық бір ұғым жоқ. Дегенмен Жетісудың оңтүстігінде кестеленбеген, жай сырылған қыстық баскиімнің ішінен киетін бастың пошымына дәл сәйкестендіріп тігілген, жұқа келген іштен киетін баскиімді де кепеш дейтін көрінеді. Оны көбіне бас ауруы мен ақауы барлар киген деседі.

Дереккөздер

1. Қазақтың дәстүрлі киім-кешектері. Іле халық баспасы, 2006., 384 бет;