Қалта

Қалта - киімнің бөліктерінің бірі. Қалтаның жапсырма, жарма қалта, төс қалта, омырау қалта, қалта т. б. түрлері болады. Орналасуына қарай жапсырма қалта, төс қалта, омырау және жан қалта болып ажыратылады. Жапсырма қалталар қарапайым тік қалта, қиғаш қалта, қақпақты (клапанды) болып келеді де, олар әдіптелген тілікті, бүрмелі, оюлы және сырып тігіледі. Жапсырма қалталарды қақпағын ілгекті немесе ілгексіз, тік төртбұрышты немесе оюлы етіп жасайды. Жапсырма қалталарды бүрмелен, жиырыл, кестелеп әшекейлеп тігеді. Жоғарғы және жан қалталар түрлі формалы: тік немесе оюлы, тік немесе қақпақты т. б. түрі болады. Киімнің моделіне қарай жарма қалталарды кейде бүрменің немесе тігістің үстіне салады. Спорттық үлгідегі киімге көп жағдайда қалтаға сыдырма салынады. Қалтаны даярлағанда оның формасы мен тізілген матаның ерекшелігін технологиялық өңдеу тәсілдерін ескеру керек.

Жапсырма қалталар

Матаның түріне қарай жапсырма қалтаны жалаң қабатты немесе қос қабатты етіп жасайды. Жапсырма қалтаны көп жағдайда өңірлегі қалта келетін тігістің бойына немесе қалта а^узын сырыл, өңірдің астына әсемден, сәндел тігеді, қалтаға сәндік матадан жасал ған жиек, шілтер, түрлі таспа баулар пайдаланылады. Қалтаның размерін киім-нің сән үлгісіне сәйкестендіріп жасайды. Осы мақсатпен таңдап алған размер мен формаға сәйкес* қалт аның үлгісін қағаздан пішіп алу керек. Өлшеген кезде үлгіні түйреуішпен киімге түйрел қойып, қалталық орны размерін белгілейді. Шетінен тігіс түскен жапсырма қалта : егер киім мақта матадан тігілсе, дайындау үшін жоғары жағынан 3,5—4 cм қалдырылған жерді қалта аузына таяу сызықтан сыртқа қарай бүгін, қиылған шетін ішке 0,7—1 см шамасында бүккен соң көктеп, сол жерге жақындатып машинамен жүргізу керек. Тігістің еніне жіберілген 0,7 — 1 см-ді қалтаның теріс жағына айналдырыл. көктеп, үтіктейді . Дайын болған қалтаны киімнің негізгі деталіне белгіленген сызықтар бойынша салып, көктеп ең шетінен машинамен жүргізу қажет.

Шетінен біршама қашықтықта салынған әр түрлі сәндік үшін тігіс түскен жапсырма қалта. Мақта-матадан тігілген үлкен қалталарды әдетте шетінен әдіптел тігеді, кішкентай, сондай-ақ жүн, жібек немесе синтетикалық маталардан жасалатын қалталарды қос қабаттап жасаған жөн. Ішкі шеті ирек тігіспен көктелген шеттік, әдібін оң жағы мен қалтаның оң жағына, әдіптің көлденең қиығымен қалтаның жоғарғы қиығы сәйкес келетіндей етіп салып, қиылған жерлерді көктеп, ені 0,7 см тігіс жүргізеді. Содан кейін қалтаның жоғарғы шетін үтіктеп, дәл бүктелер жерден тігіс түсіру керек . Әдіп пен қалтаның қалта аузының белгіленген сызығы бойынша оң жағын ішіне қаратып бүгіп, екі детальдың да шеттерін тегістел, әдібі жағынан көктеп алады. Осылайша дайын болған қалтаны негізгі детальдағы белгіленген орнына тігін салады . Тік төрт бұрышты жапсырма қалтаны тігіс түсетін артық жер қалдыра отырып пішеді .

Жарма қалталар

Қалтаның тілігі қалай орналасуы қажеттігін өлшеген кезде адамның мүсінше сай келтіріп анықтайды, әдетте тіліктің ұзындығы 14 см-ден 16 см-ге дейін болады. Жарма қалтаның аузы әр түрлі формала әдіптеліп немесе қақпақ салынып не әшекейленіп тігіледі . Жылжытып, шеттегі инедегі екі шалуды ине тілінің артына аударып, тоқулы әрі жалғастыру керек. шеті тегіс «жинақы» болу үшін шалуларды тоқыманың ішінен қыс-қартқан жөн. Шеттен санағанда екінші шалуды ауыстырып, босаған 1-инені төменгі рельс-ауыстырады. 2- босаған инеге 1-инедегі шалуды ауыстырып, босаған 1-инені төменгі рельске түсіреді. Осылайша қысқартқанда тоқыманың шетінде бір бағанадан тұратын «жол» пайда болады. Тоқыма шетінен 2 бағанадан тұратын жол шығару үшін 3-инедегі шалуды 4-ге ауыстырып, ал шеткі 2 шалуды екі инелік деккермен тоқымаға қарай жылжытып, босаған 3-инеге іледі. Егер тоқыма ортасынан бір шалу қысқарту керек болса, онда бұл шалуды көршілес инеге ауыстырып, барлық шалуларды шеттен тоқыманың ортасына қарай жылжытып, тоқыма ортасында босаған инені толтыру керек (мысалы тігінен түскен бүрмені шығару үшін) .

Реглан сызығы бойынша «шырма» өрнегін шығару үшін 2 жіптен төмендегіше қатыстырады: 5- және 6-иненің ілгегіне іледі. Артқа қарай қозғалтып, шалуларды деккерге ауыстырып, өзіне қарай қозғалтып шалуларды сол иненің тілі алдындағы ілмектерге ауыстырады, платина астынан 6 шалуды босатыл, содан соң қос инелік деккермен 3- және 4-инедегі шалуларды 5- және 6-инелерге, ал 1- және 2-инелердегі шалуларды босаған 3- және 4-инелерге ауыстырады. Босаған 1 және 2-инелерді төменгі рельске түсіріп қояды. Тоқыма ішінде бірнеше шалуды қысқарту үшін қосымша жіппен бірнеше қатар тоқып, тоқыманы машианалардан босатып, қосымша жіппен тоқылған жолақты тоқыманың оң бетіне қарай қайырады да шалуларды жұмысшы инелерге кейбір инеде 2 шалудан болатындай етіп ілу керек. Инелерді жұмыс қалпына келтіріп әрі қарай тоқи беру қажет. Тоқып болған соң қосымша жіпті сөгіл тастайды. Шалуларды бекіту. Қай жақтан шалуды қысқарту керек болса, каретканы сол жаққа қояды. Бір инелі деккермен 1 шалуды іліп алып көршілес иненің ілмегіне ауыстырады да ине ілмегінде бір шалу қалғанша қолмен тоқып шығады. Тоқыманың шеті тартылып қалмауы үшін осы иненің ілмегіне тоқылатын жіпті салып шалуды тағы бір рет қолмен тоқып шығады. Қажетті шалу саны қысқарған соң, қалған инелермен әрі қарай тоқи беру керек. Осылайша барлық шалулар бекітіледі. Егер бұйым 0-ден 5-ке дейінгі тығыздықпен тоқылса, онда шалуларды «бұрымша» етіп бекітеді. Ол үшін тығыздық жүйелегішін 10 с айына, каретканы оң жаққа қояды (егер каретка тоқу барысында сол жаққа шыққан болса тағы бір қатар тоқу керек). Оңнан солға қарай 1 қатар тоқып, барлық инелерді жоғарғы рельске көтеріп, оң жақ шеттегі шалуларды платинадан шығарыл, 1 шал уды шалу ілгіш инемен іліп алып, ине тіліне ау ы ст ыр ады, 2-шал уды шалу ілгіш иненің ілмегіне түсіреді. Жаңадан шыққан шалуды шалу ілгіш ине тілінің артына ауыстырыл, ілмегіне келесі шалуды түсіреді, осылайша аяғына дейін қайталан береді. Платина астындағы шалуларды солға қарай жылжыған сайын босатыл отырады.

Дереккөздер

1. Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы : Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9