Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Югославия патшалығы ( Kraljevina Jugoslavija) — 1929-1941 жылдары (ресми түрде 1945 жылға дейін) Балқан түбегінің солтүстік-батыс бөлігінде қазіргі Словения, Хорватия, Сербия, Черногория, Босния мен Герцеговина және Солтүстік Македония аумағында орналасқан мемлекет.
| Югославия патшалығы Краљевина Југославија / Kraljevina Jugoslavija словен. Kraljevina Jugoslavija мак. Кралство Југославија Тәуелсіз | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Ұраны Бір халық, бір патша, бір мемлекет ( Један народ, један краљ, једна држава / Jedan narod, Jedan kralj, Jedna država, словен. En narod, en kralj, ena država, мак. Една нација, еден цар, една држава) | |||||||||
| Әнұраны «Химна Краљевине Југославије» Югославия патшалығының әнұраны | |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Белград | ||||||||
| Тіл(дер)і | |||||||||
| Діні | Зайырлы мемлекет | ||||||||
| Ақша бірлігі | (1920 жылға дейін) (1920 жылдан кейін) | ||||||||
| Билеуші партия | Югославия Ұлттық партиясы (1934 жылға дейін) | ||||||||
 Югославия патшасы | |||||||||
| - 1929—1934 | І Александр | ||||||||
| - 1934—1945 | |||||||||
| - 1934—1941 | |||||||||
| - 1932 | |||||||||
| - 1941 | |||||||||
«Югославия» атауы 1929 жылдың 4 қазанында мемлекеттік төңкеріс пен І Александрдің 1929 жылғы 6 қаңтарында диктатура орнатуынан кейін қабылданды. Бұған дейін, 1918 жылдың 1 желтоқсанынан бастап ел (қысқаша СХС патшалығы немесе СХСП) деп аталды.
Тарихы
1918 жылы Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуымен Аустрия-Мажарстан империясы ыдырап, Балқан түбегінде бірнеше жаңа мемлекеттер құрылды. Соғыстың нәтижесінде Оңтүстік Еуропадағы саяси жағдай түбегейлі өзгерді. 1918 жылғы 1 желтоқсанында , Черногория және Аустрия-Мажарстанның бұрынғы құрамындағы Словения, Хорватия, Босния және Герцеговина аумақтары бірігіп, құрды. Бұл мемлекет оңтүстік славян халықтарының ұлттық бірлігін қамтамасыз етуге бағытталған, әрі олардың ортақ мүдделерін қорғайтын ұлттық мемлекет ретінде пайда болды.
Алайда жаңа құрылған мемлекетте этникалық, саяси және әлеуметтік қарама-қайшылықтар туындады. Хорваттар мен словендер өздерінің саяси және мәдени дербестігін сақтауға тырысса, Сербия патшалығы орталықтандырылған басқаруды күшейтуге ұмтылды. Бұл жағдай саяси шиеленістер мен тұрақсыздыққа алып келді, сонымен қатар этникалық топтар арасындағы қарым-қатынастарды қиындатты.
1929 жылы патша І Александр елдегі тұрақсыздықты шешу мақсатында мемлекеттің атауын «Югославия патшалығы» деп өзгертіп, билікті орталықтандыруға күш салды. Оның реформалары негізінен мемлекеттік басқаруды күшейтуге бағытталды. Жаңа атау «Югославия» ( Jugoslavija, Jug – оңтүстік, slavija – славяндар) оңтүстік славян халықтарының бірлігін білдірді және олардың саяси біртұтастығын нығайтуға тырысты. І Александр мемлекеттің ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін саяси партияларды таратып, елді автократиялық әдістермен басқарды. Бірақ бұл әрекеттер этникалық және саяси қақтығыстарды одан әрі шиеленістіріп, мемлекет ішіндегі қарсылықты күшейтті.
Югославия патшалығы негізінен ауыл шаруашылығына тәуелді, индустриализацияның төмен деңгейі бар мемлекет болды. Экономикалық мәселелер мен әлеуметтік теңсіздік те ішкі тұрақсыздықтың басты факторларының бірі болды. Этникалық топтар арасындағы шиеленістер, әсіресе хорваттар мен сербтер арасындағы саяси қарама-қайшылықтар, мемлекеттің ішкі дамуына кедергі келтірді.
1934 жылы патша Югославия патшалығы үшін ауыр соққы болды. Бұл оқиға мемлекеттің одан әрі әлсіреуіне және саяси тұрақсыздықтың күшеюіне ықпал етті. Екінші дүниежүзілік соғыс қарсаңында мемлекет ішкі және сыртқы саяси қысымдарға төтеп бере алмады.
Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Югославия патшалығы 1941 жылы нацистік Германияның басып кіруі нәтижесінде жойылды. Басып алынған аумақтар түрлі фашистік және ұлттық топтар арасында бөлінді, ал соғыс аяқталғаннан кейін патшалық жойылып, оның орнына Югославия Социалистік Федеративті Республикасы құрылды.
Экономикасы
Югославия патшалығы 1918 жылы құрылғаннан кейін оның экономикасы түрлі этникалық және аймақтық ерекшеліктеріне байланысты әртүрлі даму деңгейінде болды. Патшалық құрамына кірген аймақтардың экономикалық жағдайы әркелкі еді: өнеркәсіптік дамыған солтүстік аймақтармен салыстырғанда, оңтүстік және ауылдық аймақтар аграрлық сипатта болды. Экономиканың дамуына әсер еткен бірнеше негізгі факторларды атап өтуге болады:
- Аграрлық экономиканың басымдығы: Югославияның экономикасы негізінен ауыл шаруашылығына тәуелді болды. Ауыл шаруашылығы халықтың басым бөлігінің негізгі кәсібі болғандықтан, аграрлық сектор экономиканың негізін құрады. Астық, жүзім, темекі, мал шаруашылығы өнімдері сияқты ауыл шаруашылығы өнімдері елдің маңызды экономикалық салалары болды. Алайда, ауыл шаруашылығы өндірісінің көпшілігі технологиялық жағынан артта қалған және төмен өнімділікті көрсетті. Жерді қайта бөлу мәселесі де маңызды болды, өйткені жердің басым бөлігі аз ғана топтың қолында шоғырланған.
- Өнеркәсіптің әлсіз дамуы: Югославиядағы өнеркәсіптік даму негізінен елдің солтүстік бөлігінде шоғырланған, әсіресе Словения мен Хорватияда өнеркәсіптің дамуы айтарлықтай болды. Бұл аймақтарда металлургия, тоқыма, тамақ өнеркәсібі және құрылыс материалдарын өндіру салалары дамыды. Оңтүстікте орналасқан Сербия, Черногория және Босния мен Герцеговинада, өнеркәсіп әлсіз дамыған және халықтың көп бөлігі ауыл шаруашылығымен айналысты.
- Инфрақұрылымның дамымауы: Елдің инфрақұрылымы, әсіресе көлік және байланыс жүйелері жеткілікті дамымаған болатын. Темір жол желілері мен жолдар негізінен өнеркәсіптік дамыған аймақтарды байланыстыруға бағытталды, ал ауылдық және таулы аймақтар жеткілікті деңгейде қамтылмаған еді. Бұл экономикалық дамудың теңсіздігіне әкелді және аймақтардың интеграциясын қиындатты.
- Сыртқы сауда және өнеркәсіп: Югославия патшалығы Еуропаның басқа елдерімен экономикалық байланыстар орнатқанымен, оның экспорттық тауарлары негізінен ауыл шаруашылығы өнімдері болды. Экспортталған негізгі өнімдерге астық, темекі, мал өнімдері және ағаш кіреді. Алайда, елдің өнеркәсібі әлсіз болғандықтан, импортқа тәуелділік жоғары болды. Югославия шетелден өндірістік жабдықтар мен өнеркәсіптік тауарлар сатып алуға мәжбүр болды.
- Экономикалық саясат: Мемлекеттік деңгейде экономиканы дамытуға бағытталған түрлі реформалар жүргізілді. Патша үкіметі өнеркәсіпті қолдау, ауыл шаруашылығын модернизациялау және әлеуметтік инфрақұрылымды дамытуға тырысты. Бірақ экономикалық саясаттың көпшілігі тиімді болмады және елдің экономикалық дамуындағы теңсіздікті жоя алмады.
- Ұлы тоқыраудың әсері: 1930 жылдары әлемді жайлаған Ұлы тоқырау Югославия экономикасына да қатты соққы берді. Экспорт көлемінің төмендеуі және әлемдік нарықтағы бағаның құлдырауы ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптік секторға ауыр тиді. Бұл кезеңде жұмыссыздық өсті және экономикалық жағдай одан әрі нашарлады.
Демографиясы
Этникалық топтар
| Этникалық топ | Саны, мың адам | Жалпы саннан пайызы (%) |
|---|---|---|
| Сербтер | 4,665,851 | 38,83 |
| Хорваттар | 2,856,551 | 23,77 |
| Словендер | 1,024,761 | 8,53 |
| Босния мұсылмандары | 727,650 | 6,05 |
| Македондықтар | 585,558 | 4,87 |
| Басқа славяндар | 174,466 | 1,45 |
| Немістер | 513,472 | 4,27 |
| Мажарлар | 472,409 | 3,93 |
| Албандар | 441,740 | 3,68 |
| Румындар | 229,398 | 1,91 |
| Түріктер | 168,404 | 1,40 |
| Еврейлер | 64,159 | 0,53 |
| Италияндықтар | 12,825 | 0,11 |
| Басқалар | 80,079 | 0,67 |
| Барлығы | 12,017,323 | 100.00 |
Дереккөздер
- Tomasz Kamusella. The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe. Palgrave Macmillan, 2008, pp. 228, 297.
- Banac, Ivo. The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Yugoslaviya patshalygy Kraljevina Jugoslavija 1929 1941 zhyldary resmi tүrde 1945 zhylga dejin Balkan tүbeginin soltүstik batys boliginde kazirgi Sloveniya Horvatiya Serbiya Chernogoriya Bosniya men Gercegovina zhәne Soltүstik Makedoniya aumagynda ornalaskan memleket Yugoslaviya patshalygy Kraљevina Јugoslaviјa Kraljevina Jugoslavija sloven Kraljevina Jugoslavija mak Kralstvo Јugoslaviјa Tәuelsiz1929 zhyl 1941 zhyl Ұrany Bir halyk bir patsha bir memleket Јedan narod јedan kraљ јedna drzhava Jedan narod Jedan kralj Jedna drzava sloven En narod en kralj ena drzava mak Edna naciјa eden car edna drzhava Әnurany Himna Kraљevine Јugoslaviјe Yugoslaviya patshalygynyn әnurany source source track track track track track track track track Astanasy BelgradTil der iDini Zajyrly memleketAksha birligi 1920 zhylga dejin 1920 zhyldan kejin Bileushi partiya Yugoslaviya Ұlttyk partiyasy 1934 zhylga dejin Yugoslaviya patshasy 1929 1934 I Aleksandr 1934 1945 1934 1941Premer ministr 1932 1941 Yugoslaviya atauy 1929 zhyldyn 4 kazanynda memlekettik tonkeris pen I Aleksandrdin 1929 zhylgy 6 kantarynda diktatura ornatuynan kejin kabyldandy Bugan dejin 1918 zhyldyn 1 zheltoksanynan bastap el kyskasha SHS patshalygy nemese SHSP dep ataldy Tarihy1918 zhyly Birinshi dүniezhүzilik sogystyn ayaktaluymen Austriya Mazharstan imperiyasy ydyrap Balkan tүbeginde birneshe zhana memleketter kuryldy Sogystyn nәtizhesinde Ontүstik Europadagy sayasi zhagdaj tүbegejli ozgerdi 1918 zhylgy 1 zheltoksanynda Chernogoriya zhәne Austriya Mazharstannyn buryngy kuramyndagy Sloveniya Horvatiya Bosniya zhәne Gercegovina aumaktary birigip kurdy Bul memleket ontүstik slavyan halyktarynyn ulttyk birligin kamtamasyz etuge bagyttalgan әri olardyn ortak mүddelerin korgajtyn ulttyk memleket retinde pajda boldy Alajda zhana kurylgan memlekette etnikalyk sayasi zhәne әleumettik karama kajshylyktar tuyndady Horvattar men slovender ozderinin sayasi zhәne mәdeni derbestigin saktauga tyryssa Serbiya patshalygy ortalyktandyrylgan baskarudy kүshejtuge umtyldy Bul zhagdaj sayasi shielenister men turaksyzdykka alyp keldi sonymen katar etnikalyk toptar arasyndagy karym katynastardy kiyndatty 1929 zhyly patsha I Aleksandr eldegi turaksyzdykty sheshu maksatynda memlekettin atauyn Yugoslaviya patshalygy dep ozgertip bilikti ortalyktandyruga kүsh saldy Onyn reformalary negizinen memlekettik baskarudy kүshejtuge bagyttaldy Zhana atau Yugoslaviya Jugoslavija Jug ontүstik slavija slavyandar ontүstik slavyan halyktarynyn birligin bildirdi zhәne olardyn sayasi birtutastygyn nygajtuga tyrysty I Aleksandr memlekettin ishki turaktylygyn kamtamasyz etu үshin sayasi partiyalardy taratyp eldi avtokratiyalyk әdistermen baskardy Birak bul әreketter etnikalyk zhәne sayasi kaktygystardy odan әri shielenistirip memleket ishindegi karsylykty kүshejtti Yugoslaviya patshalygy negizinen auyl sharuashylygyna tәueldi industrializaciyanyn tomen dengeji bar memleket boldy Ekonomikalyk mәseleler men әleumettik tensizdik te ishki turaksyzdyktyn basty faktorlarynyn biri boldy Etnikalyk toptar arasyndagy shielenister әsirese horvattar men serbter arasyndagy sayasi karama kajshylyktar memlekettin ishki damuyna kedergi keltirdi 1934 zhyly patsha Yugoslaviya patshalygy үshin auyr sokky boldy Bul okiga memlekettin odan әri әlsireuine zhәne sayasi turaksyzdyktyn kүsheyuine ykpal etti Ekinshi dүniezhүzilik sogys karsanynda memleket ishki zhәne syrtky sayasi kysymdarga totep bere almady Ekinshi dүniezhүzilik sogys kezinde Yugoslaviya patshalygy 1941 zhyly nacistik Germaniyanyn basyp kirui nәtizhesinde zhojyldy Basyp alyngan aumaktar tүrli fashistik zhәne ulttyk toptar arasynda bolindi al sogys ayaktalgannan kejin patshalyk zhojylyp onyn ornyna Yugoslaviya Socialistik Federativti Respublikasy kuryldy EkonomikasyYugoslaviya patshalygy 1918 zhyly kurylgannan kejin onyn ekonomikasy tүrli etnikalyk zhәne ajmaktyk erekshelikterine bajlanysty әrtүrli damu dengejinde boldy Patshalyk kuramyna kirgen ajmaktardyn ekonomikalyk zhagdajy әrkelki edi onerkәsiptik damygan soltүstik ajmaktarmen salystyrganda ontүstik zhәne auyldyk ajmaktar agrarlyk sipatta boldy Ekonomikanyn damuyna әser etken birneshe negizgi faktorlardy atap otuge bolady Agrarlyk ekonomikanyn basymdygy Yugoslaviyanyn ekonomikasy negizinen auyl sharuashylygyna tәueldi boldy Auyl sharuashylygy halyktyn basym boliginin negizgi kәsibi bolgandyktan agrarlyk sektor ekonomikanyn negizin kurady Astyk zhүzim temeki mal sharuashylygy onimderi siyakty auyl sharuashylygy onimderi eldin manyzdy ekonomikalyk salalary boldy Alajda auyl sharuashylygy ondirisinin kopshiligi tehnologiyalyk zhagynan artta kalgan zhәne tomen onimdilikti korsetti Zherdi kajta bolu mәselesi de manyzdy boldy ojtkeni zherdin basym boligi az gana toptyn kolynda shogyrlangan Өnerkәsiptin әlsiz damuy Yugoslaviyadagy onerkәsiptik damu negizinen eldin soltүstik boliginde shogyrlangan әsirese Sloveniya men Horvatiyada onerkәsiptin damuy ajtarlyktaj boldy Bul ajmaktarda metallurgiya tokyma tamak onerkәsibi zhәne kurylys materialdaryn ondiru salalary damydy Ontүstikte ornalaskan Serbiya Chernogoriya zhәne Bosniya men Gercegovinada onerkәsip әlsiz damygan zhәne halyktyn kop boligi auyl sharuashylygymen ajnalysty Infrakurylymnyn damymauy Eldin infrakurylymy әsirese kolik zhәne bajlanys zhүjeleri zhetkilikti damymagan bolatyn Temir zhol zhelileri men zholdar negizinen onerkәsiptik damygan ajmaktardy bajlanystyruga bagyttaldy al auyldyk zhәne tauly ajmaktar zhetkilikti dengejde kamtylmagan edi Bul ekonomikalyk damudyn tensizdigine әkeldi zhәne ajmaktardyn integraciyasyn kiyndatty Syrtky sauda zhәne onerkәsip Yugoslaviya patshalygy Europanyn baska elderimen ekonomikalyk bajlanystar ornatkanymen onyn eksporttyk tauarlary negizinen auyl sharuashylygy onimderi boldy Eksporttalgan negizgi onimderge astyk temeki mal onimderi zhәne agash kiredi Alajda eldin onerkәsibi әlsiz bolgandyktan importka tәueldilik zhogary boldy Yugoslaviya shetelden ondiristik zhabdyktar men onerkәsiptik tauarlar satyp aluga mәzhbүr boldy Ekonomikalyk sayasat Memlekettik dengejde ekonomikany damytuga bagyttalgan tүrli reformalar zhүrgizildi Patsha үkimeti onerkәsipti koldau auyl sharuashylygyn modernizaciyalau zhәne әleumettik infrakurylymdy damytuga tyrysty Birak ekonomikalyk sayasattyn kopshiligi tiimdi bolmady zhәne eldin ekonomikalyk damuyndagy tensizdikti zhoya almady Ұly tokyraudyn әseri 1930 zhyldary әlemdi zhajlagan Ұly tokyrau Yugoslaviya ekonomikasyna da katty sokky berdi Eksport koleminin tomendeui zhәne әlemdik naryktagy baganyn kuldyrauy auyl sharuashylygy men onerkәsiptik sektorga auyr tidi Bul kezende zhumyssyzdyk osti zhәne ekonomikalyk zhagdaj odan әri nasharlady DemografiyasyEtnikalyk toptar Yugoslaviya patshalygynyn etnikalyk kuramy 1918 zh Etnikalyk top Sany myn adam Zhalpy sannan pajyzy Serbter 4 665 851 38 83Horvattar 2 856 551 23 77Slovender 1 024 761 8 53Bosniya musylmandary 727 650 6 05Makedondyktar 585 558 4 87Baska slavyandar 174 466 1 45Nemister 513 472 4 27Mazharlar 472 409 3 93Albandar 441 740 3 68Rumyndar 229 398 1 91Tүrikter 168 404 1 40Evrejler 64 159 0 53Italiyandyktar 12 825 0 11Baskalar 80 079 0 67Barlygy 12 017 323 100 00DerekkozderTomasz Kamusella The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe Palgrave Macmillan 2008 pp 228 297 Banac Ivo The National Question in Yugoslavia Origins History Politics