Өсімдіктер экологиясы — өсімдіктердің өзара және ортамен қатынастарын зерттейтін экологияның және ботаниканың бөлімшесі.
Орман қоры
Орманның адам мен жалпы биосфера үшін маңызы өте зор. Мамандардың есебі бойынша, 1 га орман жылына 10 т шамасындағы көмірқышқыл газын сіңіреді.
Қазақстанда орман қоры шамамен 21,8 млн га жерді алып жатыр, яғни республикамыздың барлық жерінен 3,35%-ын құрайды. Біздің өлкеміздің ормандар жүйесі, негізінен, солүстік және шығыс аймақтарда шоғырланган. Ормандардың бірнеше типтері бар. Олар - сексеуіл, қарағай, шырша, самырсын, қайың ормандары мен тоғайлар мен бұталар.
Орман қоры Жер шары бойынша жылдан-жылға қысқара түсуде. Қазақстан ормандарының да жағдайы нашар. Оның негізгі себептері - адамдардың іс-әрекеті, өрттер, ауа райының өзгеруі мен қоршаған ортаның ластануы.
Орманның ылғал сақтаудағы рөлі зор. Топырақтағы ылғалды сақтай отырып, су теңгерімін тұрақтандырады. Ылғал мол жерде өсімдік жамылғысы жан-жануарлардың көбее түсуіне ықпал етеді. Ал орманды алқаптар, жерасты сулары мен өзендер мен көлдерді қоректендіреді. Орман аң мен құстың мекені, дәрі-дәрмек, жеміс-жидек алынатын өсімдіктердің панасы әрі қолайлы тіршілік ортасы болып табылады.
Ормандардың егістік алқаптарын қорғаудағы рөлі де зор. Орман бар жерлерде топырақтың және жел эрозиясы болмайды. Ал ормансыз жерлердің топырағы кеуіп шөлге, тақырларға айнала бастайды. Ағаштарды қар тоқтату үшін де отырғызады. Орманның ауа алабын тазартатын қасиеті де бар. Мысалы, 1 га орман бір күнде 220-280 кг көмірқышқыл газын сіңіріп, 180-200кг оттекті бөліп шығарады. Яғни, ауаның газдық құрамын тұрақтандрып отырады.
Орман, сонымен бірге денсаулық сақтау орны. Сондықтан шипажайлар мен сауықтыру кешендерінің, т.б. демалыс орындарының тек қана ормандар бар жерлерде салынуы тектен-тек емес.
Орман ресурстары
Табиғи ресурстардың маңызды түрлерінің бірі – орман ресурстары. Орман ағаштарын кесіп, отынға, құрылыс материалы үшін пайдалануды тежеу керек. Қазірдің өзінде , самырсын, шетен, ырғай , тораңғы, , шырғанақ , емен, т.б. ағаштар қорғауды қажет етіп отыр. Әсіресе орман ағаштарын кесу қауіп туғызуда. Орманды қорғаудың ең маңызды саласы – жасанды жолмен орман қорын көбейту. Жыл сайын орман шаруашылығы мыңдаған түп ағаштар отырғызады. Осылайша ормандарды қалпына келтіру жүзеге асырылады. Орманды қорғау мен қалпына келтіруге көпшілік араласуы керек.
Ораманды жерлерге саяхат жасағандағы ең қауіпті нәрсе – өрт. Өрт көбінесе адамдардың отты шала сөндіру , сіріңкені, темекіні сөндірмей тастау және т.б. ағат істерінен болады. Орман өрті – өте қауіпті. Әсіресе қылқын жапырақты орман өртін сөндіру қиынға соғады. Өйткені орман ағаштарының шымтезекке айналған қалдықтарының өртенуі айларға созылып кетеді. Жыл сайын көптеген ормандар, тоғайлар өрт құшағына оралады. Дүние жүзінде болып жататын өрттердің 97%-ына адам кінәлі. Кейбір тропиктік ормандардағы өрттер 2-3 айға созылып ұлттық қауіп-қатерге айналады. Сондықтан орманды сақтау – баршаның міндеті. Орманның өрттен басқа да жаулары бар. Олар – орман зиянкестерімен химиялық және биологиялық күрес жолдары, түрлі зиянкестер үшін қарсы қолдану. Бұл, әрине, қоршаған орта үшін, барлық тірі организмдер үшін қауіпті. Химиялық заттарды қолдану тәртібін қатаң сақтау керек. Ал дегеніміз – орман зиянкестерінің табиғи жауларын өзіне қарсы қойып, оларды жойып жіберу. Бұл күрес жолының болашағы зор. Зиянкестердің табиғи жаулары, негізінен, құстар, жыртқыш жәндіктер, ауру туғызатын паразиттер, т.б. көзге көріне бермейтін пайдалы жәндіктер болып табылады.
Табиғи жайылымдар
Қазақстан орманға ғана емес, табиғи жайылымдарға да бай ел. Өсімдіктің біздің жерімізде 5700-дей түрі өседі. Оның 500-ден астам түрі қорғауды қажет етеді. Сирек кездесетін өсімдіктерді сақтап қалу үшін 1981 жылы Қызыл кітап ұйымдастырылды. Оның мақсаты - жойылып бара жатқан өсімдіктерді есепке алып, оларды сақтап қалу. Ол үшін көптеген мемлекеттік шаралар жүргізілді. Солардың бірі- сиреп бара жатқан өсімдіктер ( таушымылдық, т.б.) өскен жерлерді адам қамқорлығына алып, қорықтар ұйымдастырылды.
Республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға көп көңіл бөліне бастады. Қазірдің өзінде 10 мемлекеттік табиғи қорық, 9 ұлттық саябақ, 49 , 26 табиғат ескерткіші бар. Ал Алматы, Шымкент, Қарағанды, т.б. ірі қалаларда ботаникалық бақтар жұмыс істейді. Осының бәрі сирек кездесетін өсімдіктерді қалпына келтіру жұмыстарына жатады. Көптеген аймақтарда жастардың белсенділігі нәтижесінде "", "", "", "" ұйымдары жұмыс істейді. Олар- еліміздегі орман шаруашылығының белді көмекшілері.
Сирек кездесетін және дәрілік өсімдіктер
Сирек кездесетін және дәрілік өсімдіктерді де қорғау – баршаның ісі. Біздің жеріміз дәрілік өсімдіктерге өте бай. Олар көбінесе Іле Алатауы, , Алтай таулары мен көп шоғырланған. Әсіресе , маралоты, , қылша , шайқурай, жалбыз, , , мыңжапырақ, , сарымсақ, тасжарған, Алтай рауғашы, , , т.б. өсімдіктердің медицинадағы рөлі өте зор. Олар жасайды. Елімізде Шымкент қаласында дәрі – дәрмек жасайтын зауыт бар.
Қазақстанда дәрілік өсімдіктермен қатар сирек кездесетін сәндік мәні бар өсімдіктердің де түрлері көп. Олардың саны да азайып барады. Мысалы, Қаратау аймағында өсімдіктердің 1500-дей түрі өседі екен. Сондықтар болар Қаратау өсімдіктердің «Меккесі» деп аталады. Осындай табиғаттың тамаша жерлері көп-ақ. Бірақ та , жайылымдардың тозуы сирек кездесетін өсімдіктерді де ығыстыруда. Қазір кең-байтақ даламыздан қызғалдақтардың көптеген түрлері, , сөгеті сасыры, Іле бөріқарақаты, Іле ұшқаты, , Алтай қасқыржидегі, , жіңішке көкнәр, алмұртшөп, сарытұңғиық, шықшөп, меруертгүл, жабайы жүзім, т.б. бірте-бірте жойылып барады. Оларды қорғау да біздің міндетіміз.
Республикамыздың шөл-шөлейтті аймақтарында орналасқан Мойынқұм, Тауқұм, Сарыесікатырау, , Қызылқұм сияқты ерекше бар. Олардың бәрі тұнып тұрған өсімдіктер ортасы болса, екіншіден жайылым қоры болып саналады. Бірақ сынақ полигондары мен жел эрозиясына ұшыраған жердің аумағы 25 млн га-ға жетіп отыр. Осыған орай біз шұрайлы жайылымдар қорын сақтап қалу үшін осы жерлерді ерекше қорғалатын аумақтарға жатқызып, қамқорлыққа алуымыз керек.
Дереккөздер
- Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Botanika bolimi Өsimdikter ekologiyasyZertteu nysandaryӨsimdikter Baldyr Sanyraukulaktar t s s Botanika bolimderiAlgologiya Өsimdikter anatomiyasy Briologiya Geobotanika Dendrologiya Karpologiya Lihenologiya Mikologiya Өsimdikter morfologiyasy Paleobotanika Palinologiya Өsimdikter sistematikasy Өsimdikter fiziologiyasy Fitopatologiya Өsimdikter ekologiyasy Өsimdikter biotehnologiyasy Өsimdikter biohimiyasy Өsimdikter genetikasy Atakty botaniktarKarl LinnejTarihk o Өsimdikter ekologiyasy osimdikterdin ozara zhәne ortamen katynastaryn zerttejtin ekologiyanyn zhәne botanikanyn bolimshesi Orman koryOrmannyn adam men zhalpy biosfera үshin manyzy ote zor Mamandardyn esebi bojynsha 1 ga orman zhylyna 10 t shamasyndagy komirkyshkyl gazyn siniredi Қazakstanda orman kory shamamen 21 8 mln ga zherdi alyp zhatyr yagni respublikamyzdyn barlyk zherinen 3 35 yn kurajdy Bizdin olkemizdin ormandar zhүjesi negizinen solүstik zhәne shygys ajmaktarda shogyrlangan Ormandardyn birneshe tipteri bar Olar sekseuil karagaj shyrsha samyrsyn kajyn ormandary men togajlar men butalar Orman kory Zher shary bojynsha zhyldan zhylga kyskara tүsude Қazakstan ormandarynyn da zhagdajy nashar Onyn negizgi sebepteri adamdardyn is әreketi ortter aua rajynyn ozgerui men korshagan ortanyn lastanuy Ormannyn ylgal saktaudagy roli zor Topyraktagy ylgaldy saktaj otyryp su tengerimin turaktandyrady Ylgal mol zherde osimdik zhamylgysy zhan zhanuarlardyn kobee tүsuine ykpal etedi Al ormandy alkaptar zherasty sulary men ozender men kolderdi korektendiredi Orman an men kustyn mekeni dәri dәrmek zhemis zhidek alynatyn osimdikterdin panasy әri kolajly tirshilik ortasy bolyp tabylady Ormandardyn egistik alkaptaryn korgaudagy roli de zor Orman bar zherlerde topyraktyn zhәne zhel eroziyasy bolmajdy Al ormansyz zherlerdin topyragy keuip sholge takyrlarga ajnala bastajdy Agashtardy kar toktatu үshin de otyrgyzady Ormannyn aua alabyn tazartatyn kasieti de bar Mysaly 1 ga orman bir kүnde 220 280 kg komirkyshkyl gazyn sinirip 180 200kg ottekti bolip shygarady Yagni auanyn gazdyk kuramyn turaktandryp otyrady Orman sonymen birge densaulyk saktau orny Sondyktan shipazhajlar men sauyktyru keshenderinin t b demalys oryndarynyn tek kana ormandar bar zherlerde salynuy tekten tek emes Orman resurstary Tabigi resurstardyn manyzdy tүrlerinin biri orman resurstary Orman agashtaryn kesip otynga kurylys materialy үshin pajdalanudy tezheu kerek Қazirdin ozinde samyrsyn sheten yrgaj torangy shyrganak emen t b agashtar korgaudy kazhet etip otyr Әsirese orman agashtaryn kesu kauip tugyzuda Ormandy korgaudyn en manyzdy salasy zhasandy zholmen orman koryn kobejtu Zhyl sajyn orman sharuashylygy myndagan tүp agashtar otyrgyzady Osylajsha ormandardy kalpyna keltiru zhүzege asyrylady Ormandy korgau men kalpyna keltiruge kopshilik aralasuy kerek Oramandy zherlerge sayahat zhasagandagy en kauipti nәrse ort Өrt kobinese adamdardyn otty shala sondiru sirinkeni temekini sondirmej tastau zhәne t b agat isterinen bolady Orman orti ote kauipti Әsirese kylkyn zhapyrakty orman ortin sondiru kiynga sogady Өjtkeni orman agashtarynyn shymtezekke ajnalgan kaldyktarynyn ortenui ajlarga sozylyp ketedi Zhyl sajyn koptegen ormandar togajlar ort kushagyna oralady Dүnie zhүzinde bolyp zhatatyn ortterdin 97 yna adam kinәli Kejbir tropiktik ormandardagy ortter 2 3 ajga sozylyp ulttyk kauip katerge ajnalady Sondyktan ormandy saktau barshanyn mindeti Ormannyn ortten baska da zhaulary bar Olar orman ziyankesterimen himiyalyk zhәne biologiyalyk kүres zholdary tүrli ziyankester үshin karsy koldanu Bul әrine korshagan orta үshin barlyk tiri organizmder үshin kauipti Himiyalyk zattardy koldanu tәrtibin katan saktau kerek Al degenimiz orman ziyankesterinin tabigi zhaularyn ozine karsy kojyp olardy zhojyp zhiberu Bul kүres zholynyn bolashagy zor Ziyankesterdin tabigi zhaulary negizinen kustar zhyrtkysh zhәndikter auru tugyzatyn parazitter t b kozge korine bermejtin pajdaly zhәndikter bolyp tabylady Tabigi zhajylymdarҚazakstan ormanga gana emes tabigi zhajylymdarga da baj el Өsimdiktin bizdin zherimizde 5700 dej tүri osedi Onyn 500 den astam tүri korgaudy kazhet etedi Sirek kezdesetin osimdikterdi saktap kalu үshin 1981 zhyly Қyzyl kitap ujymdastyryldy Onyn maksaty zhojylyp bara zhatkan osimdikterdi esepke alyp olardy saktap kalu Ol үshin koptegen memlekettik sharalar zhүrgizildi Solardyn biri sirep bara zhatkan osimdikter taushymyldyk t b osken zherlerdi adam kamkorlygyna alyp koryktar ujymdastyryldy Respublikalyk manyzy bar erekshe korgalatyn tabigi aumaktarga kop konil boline bastady Қazirdin ozinde 10 memlekettik tabigi koryk 9 ulttyk sayabak 49 26 tabigat eskertkishi bar Al Almaty Shymkent Қaragandy t b iri kalalarda botanikalyk baktar zhumys istejdi Osynyn bәri sirek kezdesetin osimdikterdi kalpyna keltiru zhumystaryna zhatady Koptegen ajmaktarda zhastardyn belsendiligi nәtizhesinde ujymdary zhumys istejdi Olar elimizdegi orman sharuashylygynyn beldi komekshileri Sirek kezdesetin zhәne dәrilik osimdikterSirek kezdesetin zhәne dәrilik osimdikterdi de korgau barshanyn isi Bizdin zherimiz dәrilik osimdikterge ote baj Olar kobinese Ile Alatauy Altaj taulary men kop shogyrlangan Әsirese maraloty kylsha shajkuraj zhalbyz mynzhapyrak sarymsak taszhargan Altaj raugashy t b osimdikterdin medicinadagy roli ote zor Olar zhasajdy Elimizde Shymkent kalasynda dәri dәrmek zhasajtyn zauyt bar Қazakstanda dәrilik osimdiktermen katar sirek kezdesetin sәndik mәni bar osimdikterdin de tүrleri kop Olardyn sany da azajyp barady Mysaly Қaratau ajmagynda osimdikterdin 1500 dej tүri osedi eken Sondyktar bolar Қaratau osimdikterdin Mekkesi dep atalady Osyndaj tabigattyn tamasha zherleri kop ak Birak ta zhajylymdardyn tozuy sirek kezdesetin osimdikterdi de ygystyruda Қazir ken bajtak dalamyzdan kyzgaldaktardyn koptegen tүrleri sogeti sasyry Ile borikarakaty Ile ushkaty Altaj kaskyrzhidegi zhinishke koknәr almurtshop sarytungiyk shykshop meruertgүl zhabajy zhүzim t b birte birte zhojylyp barady Olardy korgau da bizdin mindetimiz Respublikamyzdyn shol sholejtti ajmaktarynda ornalaskan Mojynkum Taukum Saryesikatyrau Қyzylkum siyakty erekshe bar Olardyn bәri tunyp turgan osimdikter ortasy bolsa ekinshiden zhajylym kory bolyp sanalady Birak synak poligondary men zhel eroziyasyna ushyragan zherdin aumagy 25 mln ga ga zhetip otyr Osygan oraj biz shurajly zhajylymdar koryn saktap kalu үshin osy zherlerdi erekshe korgalatyn aumaktarga zhatkyzyp kamkorlykka aluymyz kerek DerekkozderSәtimbekov R Biologiya Zhalpy bilim beretin mekteptin kogamdyk gumanitarlyk bagytyndagy 11 synybyna arnalgan okulyk Almaty Mektep baspasy 2007