Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Геоботаника , фитоценология (гр. ge — жер және ботаника) — жердің өсімдік жамылғысы, оның құрылымы, өсімдіктер бірлестігінің (фитоценоздардың) таралу заңдылығын, құрылысын, дамуын, олардың қоршаған ортамен байланысын зерттейтін ғылым; ботаниканың бір тарауы; жер бетінде өсімдіктердің және өсімдіктер кауымдастығының таралуын және таралу зандарын зерттейтін биогеографиянын бір саласы.
Геоботаника терминін 1886 жылы орыс ботанигі пен неміс ғалымы ұсынған.
- Геоботаниканың қалыптасқан бірнеше ғылыми мектептері бар: француз-швейцарлық (Браун — Бланке), скандинавиялық (Е. Дюрие), ағылшын-американдық (Ф.Е. Клементс, И.Г. Генслей), ресейлік (В.Н.Сукачев, В.В.Алехин).
- Геоботаниканың нысанына фитоценоз бен оны түзетін өсімдік жамылғысы жатады. Жеке ғылым ретінде XIX ғасырдың ортасы мен XX ғасырдың басында калыптасты. Геоботаника физикалық географиямен, гидрологиямен, геоморфологиямен, климатологиямен, топырақтанумен және тағы да басқалары ғылымдармен тығыз байланысты.
- "Геоботаника" терминін алғаш рет неміс ғалымы А.Гризебах ұсынды (1866).
Қазақстанда қалыптасуы
Қазақстанда жүйелі түрде геоботаникалық зерттеулер 1932 жылы бұрынғы КСРО ғылым академиясының Қазақстандық базасының ботаникалық секторы ұйымдастырылған соң, кейін 1946 жылы Қазақстан ғылым академиясының Ботаникалық институты (қазіргі Ботаникалық және фитоинтродукция институты) құрылғаннан кейін кең көлемде жүргізіле бастады.
- Қазір республикада геоботаника саласында:
- өсімдіктер бірлестіктерінің құрылысы мен бөлінуінің заңдылығын зерттейтін — морфологиялық;
- олардың қоршаған орта мен байланысын анықтайтын — экологиялық;
- жер бетіндегі өсімдіктер түріне қарап, жер асты суын, топырақтың тұздылығын, жер бетіне жақын кен байлықтарын анықтайтын — көрсеткіштік (индикациялық);
- жер бетіне таралу заңдылығын ашатын — географиялық және жалпы салалық бағыттар белгілі.
- 1951 — 52 жылдары Каспий маңы геоботаникалық экспедициясы Еділ мен Жайық өзендері аралығындағы шөл және шөлейт жерлердегі жайылым өсімдіктерін зерттеп, картаға түсірді (Б.А. Быков).
- 1963 — 65 жылдары Павлодар облысының аумағы картаға түсірілді (С.А. Арыстанғалиев, И.О. Байтулин, Ө.Қ. Қисықов).
- Көп жылдық зерттеулер нәтижесінде өсімдік топтарының құрамы мен құрылысы, аймақтық ерекшеліктері, олардың жайылым мен шабындықтардағы маусымдық динамикасы, биол. өнімділігі, жайылым-шабындықтардағы жемшөптік, өсімдік түрлерінің антропогендік ауысулары анықталды (,, ). Қазақстанда геоботаникалық зерттеулер мен Қазақстан ғылым академиясының Ботаника және фитоинтродукция ғылыми-зерттеу институты, республикадағы жоғары оқу орындарының тиісті кафедралары шұғылданады.
Геоботаникалық карталар
Әр түрлі дәрежедегі (ассоциациядағы, формациядағы, тағы да басқалары) өсімдік бірлестігінің кеңістіктегі орналасуын, олардың кеңістіктегі қиюласуларын (кешендерін, қатарларын) және ортамен байланыстарын көрсететін карталар.
- Геоботаникалық карталар әмбебап және арнаулы деп бөлінеді.
- Әмбебап геоботаникалық карталарда табиғи және байырғы өсімдіктер бірлестігі мен адам қарекетінің әсерінен пайда болған бірлестіктері көрсетіледі.
- Арнаулы геоботаникалық карталарда өсім-діктердің шаруашылық түрғыдан пайдаланылу ерекшеліктері (ресурстық карталар, олардың ішінен малазығындық ресурстар, ормандар және тағы да басқалары карталар, индикациялық карталар) бейнеленеді.
Зерттеу пәні
Геоботаниканың зерттеу нысаны өсімдік жамылғысы болып табылады. Бір жағынан, флораны, екінші жағынан, өсімдіктер қауымдастығының немесе фитоценоздардың жиынтығын қамтиды. Фитоценоз — бұл өсімдіктер қауымдастығының кеңістіктік бірлігі, ол флористикалық құрамның, құрылымның, тіршілік ететін өсімдіктер арасындағы қатынастардың біртектілігімен сипатталады. Жеке аймақтардың немесе жер бетінің аймақтарының фитоценоздарының жиынтығы өсімдік жамылғысы деп аталады (мысалы, Еуропаның өсімдік жамылғысы, Ақмола облысының өсімдік жамылғысы және т.б.).
Дереккөздер
- Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология. Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- “Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
- Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Botanika bolimi GeobotanikaZertteu nysandaryӨsimdikter Baldyr Sanyraukulaktar t s s Botanika bolimderiAlgologiya Өsimdikter anatomiyasy Briologiya Geobotanika Dendrologiya Karpologiya Lihenologiya Mikologiya Өsimdikter morfologiyasy Paleobotanika Palinologiya Өsimdikter sistematikasy Өsimdikter fiziologiyasy Fitopatologiya Өsimdikter ekologiyasy Өsimdikter biotehnologiyasy Өsimdikter biohimiyasy Өsimdikter genetikasy Atakty botaniktarKarl LinnejTarihk o Geobotanika fitocenologiya gr ge zher zhәne botanika zherdin osimdik zhamylgysy onyn kurylymy osimdikter birlestiginin fitocenozdardyn taralu zandylygyn kurylysyn damuyn olardyn korshagan ortamen bajlanysyn zerttejtin gylym botanikanyn bir tarauy zher betinde osimdikterdin zhәne osimdikter kauymdastygynyn taraluyn zhәne taralu zandaryn zerttejtin biogeografiyanyn bir salasy F I Rupreht Geobotanika terminin 1886 zhyly orys botanigi pen nemis galymy usyngan Geobotanikanyn kalyptaskan birneshe gylymi mektepteri bar francuz shvejcarlyk Braun Blanke skandinaviyalyk E Dyurie agylshyn amerikandyk F E Klements I G Genslej resejlik V N Sukachev V V Alehin Geobotanikanyn nysanyna fitocenoz ben ony tүzetin osimdik zhamylgysy zhatady Zheke gylym retinde XIX gasyrdyn ortasy men XX gasyrdyn basynda kalyptasty Geobotanika fizikalyk geografiyamen gidrologiyamen geomorfologiyamen klimatologiyamen topyraktanumen zhәne tagy da baskalary gylymdarmen tygyz bajlanysty Geobotanika terminin algash ret nemis galymy A Grizebah usyndy 1866 Қazakstanda kalyptasuyҚazakstanda zhүjeli tүrde geobotanikalyk zertteuler 1932 zhyly buryngy KSRO gylym akademiyasynyn Қazakstandyk bazasynyn botanikalyk sektory ujymdastyrylgan son kejin 1946 zhyly Қazakstan gylym akademiyasynyn Botanikalyk instituty kazirgi Botanikalyk zhәne fitointrodukciya instituty kurylgannan kejin ken kolemde zhүrgizile bastady Қazir respublikada geobotanika salasynda osimdikter birlestikterinin kurylysy men bolinuinin zandylygyn zerttejtin morfologiyalyk olardyn korshagan orta men bajlanysyn anyktajtyn ekologiyalyk zher betindegi osimdikter tүrine karap zher asty suyn topyraktyn tuzdylygyn zher betine zhakyn ken bajlyktaryn anyktajtyn korsetkishtik indikaciyalyk zher betine taralu zandylygyn ashatyn geografiyalyk zhәne zhalpy salalyk bagyttar belgili 1951 52 zhyldary Kaspij many geobotanikalyk ekspediciyasy Edil men Zhajyk ozenderi aralygyndagy shol zhәne sholejt zherlerdegi zhajylym osimdikterin zerttep kartaga tүsirdi B A Bykov 1963 65 zhyldary Pavlodar oblysynyn aumagy kartaga tүsirildi S A Arystangaliev I O Bajtulin Ө Қ Қisykov Kop zhyldyk zertteuler nәtizhesinde osimdik toptarynyn kuramy men kurylysy ajmaktyk erekshelikteri olardyn zhajylym men shabyndyktardagy mausymdyk dinamikasy biol onimdiligi zhajylym shabyndyktardagy zhemshoptik osimdik tүrlerinin antropogendik auysulary anyktaldy Қazakstanda geobotanikalyk zertteuler men Қazakstan gylym akademiyasynyn Botanika zhәne fitointrodukciya gylymi zertteu instituty respublikadagy zhogary oku oryndarynyn tiisti kafedralary shugyldanady Geobotanikalyk kartalarӘr tүrli dәrezhedegi associaciyadagy formaciyadagy tagy da baskalary osimdik birlestiginin kenistiktegi ornalasuyn olardyn kenistiktegi kiyulasularyn keshenderin katarlaryn zhәne ortamen bajlanystaryn korsetetin kartalar Geobotanikalyk kartalarәmbebap zhәne arnauly dep bolinedi Әmbebap geobotanikalyk kartalarda tabigi zhәne bajyrgy osimdikter birlestigi men adam kareketinin әserinen pajda bolgan birlestikteri korsetiledi Arnauly geobotanikalyk kartalarda osim dikterdin sharuashylyk tүrgydan pajdalanylu erekshelikteri resurstyk kartalar olardyn ishinen malazygyndyk resurstar ormandar zhәne tagy da baskalary kartalar indikaciyalyk kartalar bejnelenedi Zertteu pәniGeobotanikanyn zertteu nysany osimdik zhamylgysy bolyp tabylady Bir zhagynan florany ekinshi zhagynan osimdikter kauymdastygynyn nemese fitocenozdardyn zhiyntygyn kamtidy Fitocenoz bul osimdikter kauymdastygynyn kenistiktik birligi ol floristikalyk kuramnyn kurylymnyn tirshilik etetin osimdikter arasyndagy katynastardyn birtektiligimen sipattalady Zheke ajmaktardyn nemese zher betinin ajmaktarynyn fitocenozdarynyn zhiyntygy osimdik zhamylgysy dep atalady mysaly Europanyn osimdik zhamylgysy Akmola oblysynyn osimdik zhamylgysy zhәne t b DerekkozderOryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya E Aryn Pavlodar EKO ҒӨF 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geografiya zhәne geodeziya Almaty Mektep baspasy 2007 264 bet ISBN 9965 36 367 6