Шетен

Шетен (лат. Sorbus) - раушангүлділер тұқымдасына жататын ағаш тектес өсімдік.

Шетен
Дүниесі: Өсімдіктер (unranked) Қос жарнақтылар Тұқымдасы: Раушангүлдер тұқымдасы Тегі: Шетен (Sorbus)

Ботаникалық сипаты

Жемісі

• Шетен – биіктігі 10-15 метрдей болатын ағаш.
• Сұрғылт түсті, жылтыр қабығы бар.
• Жапырақтары қауырсын тәрізді, кезектесіп орналасқан. Мамыр-маусым айларында гүлдейді. Гүлі майда, ақ, күлгін, қызыл түсті болып келеді. Моншақ тәрізді, қызыл түсті жемісі қыркүйек айында піседі.

Өсетін жері мен таралу аймағы

Қазақстан жерінде таулы аймақтарда, шыршалы ормандар мен өзен бойларында өседі. Қыстың басында қалың жапырақтарын түсіріп, қызыл жидектерімен көздің жауын алатын көркем шетен ағашының табиғатта жүзден аса түрі бар.

Емдік қасиеті мен қолданысы

Дәрілік мақсатта жаңадан үзілген және кепкен жемістері пайдаланылады. Шетен жемісінің ағзаға дәрумен жетіспегенде, асқазан қышқылы азайғанда емдік қасиеті зор. Бауыр, өт ауруларын емдеуге, несеп, өт айдауға, бүйрекке және қуыққа байланған тасты түсіруге, іш жүргізуге пайдаланады. Шетеннің жемісінен басқа жапырағы, бүршігі, діңінің қабығы да дәрілік шикізат.
Көгалдандыру саласында шетенді шөмеле тәрізді (штамб) пішінде де өсіреді.
Шетен ағашын музыкалық аспаптар жасауда кеңінен қолданады. Діңінің қабығынан қызғылт-қоңыр, бұтақтарынан қара, ал жапырақтарынан қоңыр бояу алады.

Күтімі

Шетен ағашы көлеңкеге төзімді, бақтың құнарлы, қышқыл емес топырақтарында өседі. Түбіне су жиналып қалуынан ауырады. Сондықтан шетен ағашын отырғызар алдында топырағына көңіл бөлген дұрыс.

Көбейтілуі

Сұрыпталған шетен ағашы қалемшелеу арқылы көбейтіледі. Тұқымы арқылы көбейтілген жағдайда, ол өзінің сұрыпталғандағы қасиетін жоғалтып, байырғы табиғи қалпына түседі.

Дереккөздер

1. Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.; «Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Ағаштар: Дидактикалық материал - Алматы, 2010 - 15 б; ISBN 978-601-7237-03-5

Сыртқы сілтемелер

• Гүлстан сайты Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.