Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шәңкіш (→ Шәңгіш) (лат. Viburnum) – байсаттар тұқымдасына жататын бұта немесе аласа ағаш.
| Шәңкіш | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||
| 150–175 түрі белгілі |
Сипаты
Биіктігі 1,5 — 4 м-ге жетеді. Сабағының қабығы ақшыл сұр түсті, тілініп кеткен, онда тықыр жас бұтақтары орналасады. Жапырақтары жалпақ, сопақша, кейде дөңгеленіп келген. Гүлдері қос жынысты, шет жағындағы гүлдері тұқымсыз болады, шатырша-қалқанша гүлшоғырын құрайды. Аталығының саны — бесеу, жатыны бір ұялы. Тостағанша жапырақшалары 3 не 5 тісті, күлтелері қоңырау тәрізді, ақ немесе қызыл түсті. Жәндіктермен тозаңданады. Мамыр — шілде айларында гүлдеп, тамыз — қыркүйекте жеміс салады. * Жемісі — қызыл түсті сүйекше.
Дүние жүзінде қоңыржай және субтропиктік аймақтарда, негізінен Еуразия мен Солтүстік Америкада өсетін 200-ге жуық түрі белгілі. Қазақстанның барлық аймақтарындағы жалпақ жапырақты және аралас ормандарында, бұлақ, өзен-көл жағалауларда, сайлы, батпақты жерлер мен тау беткейлерінде 1 түрі — кәдімгі шәңкіш кездеседі.
Күтімі
Ерекше күтімді қажет етпейді, бақтың кез келген топырағында өсе береді. Өсімдіктің барлық түрінің артық бұталарын гүлдеп болған соң кесіп тұру керек. Гүлінің орнына күзге таман қып-қызыл жемістері пайда болады.
Көбейтілуі
Тұқымы арқылы көбейтуге болады. Бірақ оңай, әрі тиімді жолы қалемше және түбінен өсіп шыққан жас көшеттерін бөлу арқылы көбейту.
Емдік қасиеті
Дәрілік мақсатқа өсімдіктің қабығын, жемісін, гүлін жинайды. Құрамында — вибурнин глюкозиді, валериан, илік заттар, шайыр және органикалық қышқылдар, ал жемісінде қант, илік заттар бар. Олар халық медицинасында кеңінен қолданылады:
- Қабығынан алынған тұнба қан тоқтады, қан тамырларын тарылтады, жүйкені тыныштандырады. Жемісі жүрекке әсер етеді, несеп айдайды, өт жүргізеді, қабынудан қорғайды және жараларды жазады.
- Қысқы қатты аязда түсіп қалған жемісі жеуге жарамды болады. Сонымен қатар шығаратын, құстыратын, іш жүргізетін дәрі есебінде және асқазан қышқылы кемігенде емдеуге болады. Жемістерін балмен қосып қайнатып, жоғары тыныс жолдары мен өкпе қабынғанда, деміккенде, іш өткенде, бауыр ауырғанда, дене сарғайғанда, дауыс қарлыққанда пайдаланады.
- Гүлдеп тұрған бұтақтарының қайнатындысын қақырық түсіру үшін қолданады.
Дереккөздер
- Қазақстанның дәрілік өсімдіктері. Іскендіров Әбіш. Алматы "Қазақстан" 1982, 188 бет.
- Қ 74 Құлжабаева Г. Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Жидектер: Дидактикалық материал. — Алматы, 2011. — 16 б.; ISBN 978-601-7237-31-8.
- Қазақ Энциклопедиясы, 9 том.
Сілтемелер
- Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shәnkish Shәngish lat Viburnum bajsattar tukymdasyna zhatatyn buta nemese alasa agash ShәnkishDүniesi ӨsimdikterBolimi Gүldi osimdikterTaby Қos zharnaktylar unranked AsteridsSaby Tukymdasy AdoxaceaeTegi Viburnum Karl Linnejtүrleri150 175 tүri belgiliSipatyBiiktigi 1 5 4 m ge zhetedi Sabagynyn kabygy akshyl sur tүsti tilinip ketken onda tykyr zhas butaktary ornalasady Zhapyraktary zhalpak sopaksha kejde dongelenip kelgen Gүlderi kos zhynysty shet zhagyndagy gүlderi tukymsyz bolady shatyrsha kalkansha gүlshogyryn kurajdy Atalygynyn sany beseu zhatyny bir uyaly Tostagansha zhapyrakshalary 3 ne 5 tisti kүlteleri konyrau tәrizdi ak nemese kyzyl tүsti Zhәndiktermen tozandanady Mamyr shilde ajlarynda gүldep tamyz kyrkүjekte zhemis salady Zhemisi kyzyl tүsti sүjekshe Dүnie zhүzinde konyrzhaj zhәne subtropiktik ajmaktarda negizinen Euraziya men Soltүstik Amerikada osetin 200 ge zhuyk tүri belgili Қazakstannyn barlyk ajmaktaryndagy zhalpak zhapyrakty zhәne aralas ormandarynda bulak ozen kol zhagalaularda sajly batpakty zherler men tau betkejlerinde 1 tүri kәdimgi shәnkish kezdesedi KүtimiErekshe kүtimdi kazhet etpejdi baktyn kez kelgen topyragynda ose beredi Өsimdiktin barlyk tүrinin artyk butalaryn gүldep bolgan son kesip turu kerek Gүlinin ornyna kүzge taman kyp kyzyl zhemisteri pajda bolady KobejtiluiTukymy arkyly kobejtuge bolady Birak onaj әri tiimdi zholy kalemshe zhәne tүbinen osip shykkan zhas koshetterin bolu arkyly kobejtu Emdik kasietiDәrilik maksatka osimdiktin kabygyn zhemisin gүlin zhinajdy Қuramynda viburnin glyukozidi valerian ilik zattar shajyr zhәne organikalyk kyshkyldar al zhemisinde kant ilik zattar bar Olar halyk medicinasynda keninen koldanylady Қabygynan alyngan tunba kan toktady kan tamyrlaryn taryltady zhүjkeni tynyshtandyrady Zhemisi zhүrekke әser etedi nesep ajdajdy ot zhүrgizedi kabynudan korgajdy zhәne zharalardy zhazady Қysky katty ayazda tүsip kalgan zhemisi zheuge zharamdy bolady Sonymen katar shygaratyn kustyratyn ish zhүrgizetin dәri esebinde zhәne askazan kyshkyly kemigende emdeuge bolady Zhemisterin balmen kosyp kajnatyp zhogary tynys zholdary men okpe kabynganda demikkende ish otkende bauyr auyrganda dene sargajganda dauys karlykkanda pajdalanady Gүldep turgan butaktarynyn kajnatyndysyn kakyryk tүsiru үshin koldanady DerekkozderҚazakstannyn dәrilik osimdikteri Iskendirov Әbish Almaty Қazakstan 1982 188 bet Қ 74 Қulzhabaeva G Ә Өsimdikter әlemi oku әdistemelik kesheni Zhidekter Didaktikalyk material Almaty 2011 16 b ISBN 978 601 7237 31 8 Қazak Enciklopediyasy 9 tom SiltemelerGүlstan osimdikter turaly sajt Muragattalgan 20 akpannyn 2012 zhyly