Табын | |
---|---|
Ұраны | Тостаған, Сәрке |
Лақап атауы | |
Шығу тегі | Алтай өңірі |
Жүзі | Кіші жүз |
Тайпасы | Жетіру |
Бөлімдері | Шөмішті (Бозым), Тарақты, Көсеу (Тартулы) |
Тараулары | ? |
Ақсақалы | ? |
Қыстаулары | ? |
Жайлаулары | ? |
Веб-торабы | ? |
Табын — (моңғ. табын — бес) Кіші жүздің Жетіру бірлестігіндегі ру.
Ақтөбе облысындa, Сырдарияның төменгі ағысы мен Жайық бойында көптеп шоғырланған, біраз бөлігі Қарақалпақстанда тұрады. Өткен ғасырларда қалмақтардың Қобда жеріне шабуына байланысты, табындар бас ауған жаққа жер ауып, бір бөлігі қазіргі Байғанин ауданының Оймауыт ауылына тұрақтап, бір бөлігі Шалқар ауданына, бір бөлігі қазіргі Атырау, Батыс Қазақстан облыстарына, бір бөлігі Қызылорда облысы мен Қарақалпақстан жерлеріне кеткен. Қазір де Қарақалпақстанға кеткендердің 80 пайызы Маңғыстау облысына көшіп келіп, Ақтау, Жаңаөзен қалаларында тұрып жатыр. Cондай-ақ башқұрт ұлтында да Табын атты ру бар.
Негізгі таңбасы — тарақ — атбегі маңсабын бейнелейді. Орда-Ежен ұрпақтары — төре руының таңбасына ұқсас. Табын руы - белгісіне қарай үшке бөлінеді: тарақты, шөмішті, көсеулі болып. Шөміштілер негізінен Ақтөбе мен Батыс Қазақстан жерлерін жайлаған, көп бөлігі қалмақ шапқыншылығы кезінде Қарақалпақстан жеріне ауып, сол жақты мекендеп кеткен, қазіргі күнде Ақтөбеде тұрады. Қазір Қарақалпақстанға кеткен Табындардың 80 пайызы Отанға қайтып көшіп келді. Қызылорда өңірінде де Табындар бар, олар не найзалы не тарақтылар.
Шығу тегі
Аңыз бойынша Тәуке хан Орта жүздегі аз халықты Жетіруды алшындарға (бұрынғы ноғайлыларды) қосып Кіші жүз құрған.
Тарихи деректер бойынша табындар Шыңғысханды ақ киізге көтерген 24 моңғол тайпасының арасында болыпты. Аңыздар бойынша табындардың көсемі Майқы би Шыңғысханмен ант ішкен.
Көне түркі тілінде қазіргі Тибет жері Тобот, Тобон, Табын деп аталған.
Ал қытай мемлекетін Табғач деп атаған. Табғачтар, немесе қытайдың тарихи деректерінде тоба, туба тұнғыс-манзу тайпалары арасынан шыққан қазіргі Ішкі Моңғолияда көшкен халық. Тобалар көсемі Солтүстік Қытайды иелеп Солтүстік Вей (386-535) әулетін құрған.
Табын деген рулар ноғайлар, өзбектер, башқұрттар арасында бар. Сібірдегі Көшім ханның мемлекетінде табындар атажұрт болған, бас қаласы Чинги-Тура (қазіргі Түмен). Ресейдегі оңтүстігі 19 ғ.
Табын-Богдо-Ола деген жерде Моңғолия, Ресей, Қытай елдерінің шекаралары бітісіп тұр.
Осының алдындағы ру сияқты, ол туралы да алғашқы деректерді біз А. Тевкелевтен ғана кездестіреміз. Ел арасынан жинаған мәліметтер мен Тынышбаев келтірген табын руының жаманкерей, Бозым, бегім және қайырқожа деген төрт тармағы бар. Табындардың таңба белгілері әр түрлі. Жалпы ру таңбасы (тостаған); сонымен бірге табындарда тағы да (шөміш, шөмішті-табын тармағында), (тарақ, тарақты-табын тармағында) және (әліп) таңбалары бар. Жалпы рудың таңба белгісін салғастыру бізді тағы да дулаттарға (Ұлы жүз) әкеледі, оларда да жалпы тайпалық белгі дәл осындай, ал және белгілері дулаттардың кейбір руларының таңбалары мен албан тайпасының таңбасынан еш айырмасы жоқ. Табын руы Ұлы жузден шыққан деп жорамалдауға болады. Бұған дәлел ретінде табын руында да, албан тайпасында да бозым руы бар екенін көреміз. | (көсеу) таңбасы қаңлы тайпасының (Ұлы жүз) таңбасына, ал (тарақ) таңбасы нақ сол жүздегі жалайыр тайпасының таңбасына ұқсайды және тарақ таңбасының жалайыр тайпасынан шыққанын табын руы шежіресі нұсқаларының бірі көрсетеді.
Табындардың тегі аралас екенін оларда бірнеше ұран болуы да көрсетеді. Гродековте бар мәліметтер бойыпша, Сырдария табындарының ұрандары «Сәрке» және «Тостаған», ал ел арасынан жинаған мәліметтер бойынша, батыс табындарыпың ұраны «Алаш». С.И. Руденко өз еңбектерінің бірінде моңғолдарға дейінгі уақытта, аңыз бойынша, башқұрттар он екі руға бөлінген деп жазады. Бұдан әрі ол осы рулар, ішінде табындар да болған деп көрсетеді.
Жоғарыда айтылғандардың бәрін, сондай-ақ С. И. Руденконың деректемесін ескере келгенде, табын руьның тарихын былайша негіздеуге болады. Моңғолдардың шапқыншылығынан көп бұрын қазіргі Батыс Қазақстан мен Оралдың арғы жағындағы далаларда басқа тайпалар мен рулар арасында сол кезде-ақ жергілікті табын тайпасы болып, ол саяси немесе экономикалық сипаттағы әлдебір жағдайлардың әсерінен бөлініп кетуі ықтимал. Оның бір бөлігі солтүстікке, қазіргі Башқұртстан аумағына барып, Ибн Фадман айтқан Башқұрт халқының құрамына енген. Моңғолдарға дейінгі уақыттың өзінде-ақ башқұрттар құрамына табындардың енгенін біз бұдан бұрын көрсеткенбіз. Алайда табындардың көпшілік бөлігі өз жерінде калын, монғолдардан кейінгі кезеңде руының атын сақтап қала отырып, Ұлы жүз тайпаларынан шыққандарды өз құрамына қабылдаған болуы мүмкін. Ал ұлыжүздіктердің қосылған бөлігі олардың ру атын қабылдап, оларға өз таңбаларын берген. Табын руының едәуір бөлігі, атап айтқанда, бозым (төртұл) Орта жүздің керей, найман және арғын сияқты ірі тайпаларының құрамына енген, олардың арасында төртұл және өзбектер құрамына енген (локайлар) да аталады.
Қаракесек арасында
Орта жүздегі Арғын Қаракесек арасында 19 ғ аяғында Нұра болысында 100 шаңырақ табын болған. Олар 18 ғ. ортасында Маңғыстау жақтан келген Жарбол және Құлбол деген ағайындылардын ұрпағы. Бұл екі ағайын төрелермен қызға дауласып бір төрені (ханды) өлтіріп содан Сарыарқаға қашып келген.
Тұлғалар
- Әлия Нұрмұхамедқызы Молдағұлова
- Барақ Сатыбалдыұлы
- Бұқарбай Естекбайұлы
- Жоламан Тіленшіұлы
- Жүзжасар Ақылұлы
- Байтабын Дербасұлы
- Қайқы Ұзақұлы
- Смағұл Абатұлы Елубай
- Шортанбай Ерубайұлы
- Ералы Лұқпанұлы Тоғжанов
- Төлеген Айбергенұлы Айбергенов
- Қалжан Ахун Бөлекбайұлы
- Алданазар Бұқарбайұлы
- Дәуіт Асауұлы
- Досжан Қашақұлы
- Нұрлан Асқарұлы Ноғаев
- Қармыс Досанов Қарақойлы
- Бибісара Ерханқызы Асаубаева
- Сабина Абайқызы Алтынбекова
- Бөкенбай батыр Қараұлы
Дереккөздер
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
TabynҰrany Tostagan SәrkeLakap atauyShygu tegi Altaj oniriZhүzi Kishi zhүzTajpasy ZhetiruBolimderi Shomishti Bozym Tarakty Koseu Tartuly Taraulary Aksakaly Қystaulary Zhajlaulary Veb toraby Tabyn mong tabyn bes Kishi zhүzdin Zhetiru birlestigindegi ru Tabyn tanbasy Aktobe oblysynda Syrdariyanyn tomengi agysy men Zhajyk bojynda koptep shogyrlangan biraz boligi Қarakalpakstanda turady Өtken gasyrlarda kalmaktardyn Қobda zherine shabuyna bajlanysty tabyndar bas augan zhakka zher auyp bir boligi kazirgi Bajganin audanynyn Ojmauyt auylyna turaktap bir boligi Shalkar audanyna bir boligi kazirgi Atyrau Batys Қazakstan oblystaryna bir boligi Қyzylorda oblysy men Қarakalpakstan zherlerine ketken Қazir de Қarakalpakstanga ketkenderdin 80 pajyzy Mangystau oblysyna koship kelip Aktau Zhanaozen kalalarynda turyp zhatyr Condaj ak bashkurt ultynda da Tabyn atty ru bar Negizgi tanbasy tarak atbegi mansabyn bejnelejdi Orda Ezhen urpaktary tore ruynyn tanbasyna uksas Tabyn ruy belgisine karaj үshke bolinedi tarakty shomishti koseuli bolyp Shomishtiler negizinen Aktobe men Batys Қazakstan zherlerin zhajlagan kop boligi kalmak shapkynshylygy kezinde Қarakalpakstan zherine auyp sol zhakty mekendep ketken kazirgi kүnde Aktobede turady Қazir Қarakalpakstanga ketken Tabyndardyn 80 pajyzy Otanga kajtyp koship keldi Қyzylorda onirinde de Tabyndar bar olar ne najzaly ne taraktylar Shygu tegiAnyz bojynsha Tәuke han Orta zhүzdegi az halykty Zhetirudy alshyndarga buryngy nogajlylardy kosyp Kishi zhүz kurgan Tarihi derekter bojynsha tabyndar Shyngyshandy ak kiizge kotergen 24 mongol tajpasynyn arasynda bolypty Anyzdar bojynsha tabyndardyn kosemi Majky bi Shyngyshanmen ant ishken Kone tүrki tilinde kazirgi Tibet zheri Tobot Tobon Tabyn dep atalgan Al kytaj memleketin Tabgach dep atagan Tabgachtar nemese kytajdyn tarihi derekterinde toba tuba tungys manzu tajpalary arasynan shykkan kazirgi Ishki Mongoliyada koshken halyk Tobalar kosemi Soltүstik Қytajdy ielep Soltүstik Vej 386 535 әuletin kurgan Tabyn degen rular nogajlar ozbekter bashkurttar arasynda bar Sibirdegi Koshim hannyn memleketinde tabyndar atazhurt bolgan bas kalasy Chingi Tura kazirgi Tүmen Resejdegi ontүstigi 19 g Tabyn Bogdo Ola degen zherde Mongoliya Resej Қytaj elderinin shekaralary bitisip tur Osynyn aldyndagy ru siyakty ol turaly da algashky derekterdi biz A Tevkelevten gana kezdestiremiz El arasynan zhinagan mәlimetter men Tynyshbaev keltirgen tabyn ruynyn zhamankerej Bozym begim zhәne kajyrkozha degen tort tarmagy bar Tabyndardyn tanba belgileri әr tүrli Zhalpy ru tanbasy tostagan sonymen birge tabyndarda tagy da shomish shomishti tabyn tarmagynda tarak tarakty tabyn tarmagynda zhәne әlip tanbalary bar Zhalpy rudyn tanba belgisin salgastyru bizdi tagy da dulattarga Ұly zhүz әkeledi olarda da zhalpy tajpalyk belgi dәl osyndaj al zhәne belgileri dulattardyn kejbir rularynyn tanbalary men alban tajpasynyn tanbasynan esh ajyrmasy zhok Tabyn ruy Ұly zhuzden shykkan dep zhoramaldauga bolady Bugan dәlel retinde tabyn ruynda da alban tajpasynda da bozym ruy bar ekenin koremiz koseu tanbasy kanly tajpasynyn Ұly zhүz tanbasyna al tarak tanbasy nak sol zhүzdegi zhalajyr tajpasynyn tanbasyna uksajdy zhәne tarak tanbasynyn zhalajyr tajpasynan shykkanyn tabyn ruy shezhiresi nuskalarynyn biri korsetedi Tabyndardyn tegi aralas ekenin olarda birneshe uran boluy da korsetedi Grodekovte bar mәlimetter bojypsha Syrdariya tabyndarynyn urandary Sәrke zhәne Tostagan al el arasynan zhinagan mәlimetter bojynsha batys tabyndarypyn urany Alash S I Rudenko oz enbekterinin birinde mongoldarga dejingi uakytta anyz bojynsha bashkurttar on eki ruga bolingen dep zhazady Budan әri ol osy rular ishinde tabyndar da bolgan dep korsetedi Zhogaryda ajtylgandardyn bәrin sondaj ak S I Rudenkonyn derektemesin eskere kelgende tabyn runyn tarihyn bylajsha negizdeuge bolady Mongoldardyn shapkynshylygynan kop buryn kazirgi Batys Қazakstan men Oraldyn argy zhagyndagy dalalarda baska tajpalar men rular arasynda sol kezde ak zhergilikti tabyn tajpasy bolyp ol sayasi nemese ekonomikalyk sipattagy әldebir zhagdajlardyn әserinen bolinip ketui yktimal Onyn bir boligi soltүstikke kazirgi Bashkurtstan aumagyna baryp Ibn Fadman ajtkan Bashkurt halkynyn kuramyna engen Mongoldarga dejingi uakyttyn ozinde ak bashkurttar kuramyna tabyndardyn engenin biz budan buryn korsetkenbiz Alajda tabyndardyn kopshilik boligi oz zherinde kalyn mongoldardan kejingi kezende ruynyn atyn saktap kala otyryp Ұly zhүz tajpalarynan shykkandardy oz kuramyna kabyldagan boluy mүmkin Al ulyzhүzdikterdin kosylgan boligi olardyn ru atyn kabyldap olarga oz tanbalaryn bergen Tabyn ruynyn edәuir boligi atap ajtkanda bozym tortul Orta zhүzdin kerej najman zhәne argyn siyakty iri tajpalarynyn kuramyna engen olardyn arasynda tortul zhәne ozbekter kuramyna engen lokajlar da atalady Қarakesek arasyndaOrta zhүzdegi Argyn Қarakesek arasynda 19 g ayagynda Nura bolysynda 100 shanyrak tabyn bolgan Olar 18 g ortasynda Mangystau zhaktan kelgen Zharbol zhәne Қulbol degen agajyndylardyn urpagy Bul eki agajyn torelermen kyzga daulasyp bir toreni handy oltirip sodan Saryarkaga kashyp kelgen TulgalarӘliya Nurmuhamedkyzy Moldagulova Barak Satybaldyuly Bukarbaj Estekbajuly Zholaman Tilenshiuly Zhүzzhasar Akyluly Bajtabyn Derbasuly Қajky Ұzakuly Smagul Abatuly Elubaj Shortanbaj Erubajuly Eraly Lukpanuly Togzhanov Tolegen Ajbergenuly Ajbergenov Қalzhan Ahun Bolekbajuly Aldanazar Bukarbajuly Dәuit Asauuly Doszhan Қashakuly Nurlan Askaruly Nogaev Қarmys Dosanov Қarakojly Bibisara Erhankyzy Asaubaeva Sabina Abajkyzy Altynbekova Bokenbaj batyr ҚaraulyDerekkozder