Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Майқы Би (1105 – 1225) атақты би, суырып салма ақын.
| Майқы Би | |
|---|---|
| Дүниеге келгені: | 1105 |
| Қайтыс болғаны: | 1225 |
| Ұлты: | қазақ |
| Мансабы: | Атақты би, суырып салма ақын |
Өмірбаяны
Энциклопедиялық әдебиеттерде оны "Майқы би", "Байқы", "Байқу" деп те атайды.
Майқы би Төбейұлы 1105 – 1225 жылдар шамасында ғұмыр кешкен қазақ халқының төбе биі болған. «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы Майқы би» дейтін қанатты сөз арқылы атадан балаға таралып келе жатқан Майқы би бабамыз түйінді даналы сөздің де, би біткеннің де көш басшысы болса керек. Тарихи деректерге қарағанда, ол бір ғана емес,бүкіл түркі тұқымдас халықтардың бас биі болғанға ұқсайды. Сондықтан да оны түрік тұқымдас елдер әсіресе татар, башқұрт, қарақалпақ, өзбек халықтары бас биіміз деп санаған.
Майқы бидің шыққан тегі көнеқытай жазбаларында Найман тайпасының Бағаналы руымен байланыстырады,ал кейбір деректерде ол бүкіл үйсінның атасы ретінде айтылған:Төбей→Майқы→Үйсін.
Ежелгі шежіре бойынша екі Майқы би болған тәрізді. Белгілі жазушы Балғабек Қыдырбекұлы бұл жөнінде былай жазады «Артына өлтірмейтін сөз қалдырған-сол 12 ғасырда өмір сүрген Майқы ма? Көне көздерден ата баба, жеті пұстыдан қалған шежірелерге келсек өазаақта екі Майқы болғаны байқалады. Оны екіншісі осы мақаланың авторының өзімен санағанда 41 атасы, яғни Шыңғыс заманындағы билік құрған Майқы. Егер біздің қолымыздағы атадан балаға мұра болып, дүниедегі ең ардақты құжаттай құрметтеліп рыжатталып келе жатқан әулет шежіресін тілге тиек етер болсақ 12 ғасырда жасаған Майқы өзін ұлы жүз санайтын біраз қазақтың атасы. Жалманбет ақ үйсін, жарықшақ қара үйсін, түркештің сары үйсін әкесі, Бәйдібектің атасы.
Ақ ұлы Майқы іштен бір аяғы кем туғанда, ақсап жүретін адам болған. Туа кембағал адамға төрт мүшесінің бірі кемістіктен майып аты берілген. Кейін қатарынан асып туған басында бағы, астында тағы бар, яғни шыңғыс ханның оң тізесін басқан адамды қазақта Майып деп атауға аузы бармай, бұрын өткен, аяқтыға жол ауыздыға сөз бермеген, қаусырма жақ, қызыл тілге келгенде алдына жан салмаған – осы Майыптың 18 бабасы – Майқының атымен атап кеткен. Демек, 12 ғасырда жасаған Майқы (Майып) мансап иесі бірақ, сөз иесі емес. Бұдан, әрине, Майқының қазақ халқының алдында өткен еңбегі, мансапты дулы- бас уәзір болғандығын жоққа шығаруға болмас. Ал артына ел аузында сөз қалдырған ел билеген көсем, басына сөз асырмаған Майқы мән баласы. «Арғы атам Абыл, Қайыр, Бақ, Таң, Пәр, Мән» деп жамбыл жырлаған Абыл, Қайыр, Бақ, Таң Пар мән- міне, бұлар Майқының аталары – Жамбылдың да бабалары. Қазіргі оның ұрпағы Майқыдан 58-60 атада тұр екен.
Ежелгі тарихшы Рашид-ад-диннің «Жамих-ат тарауих» дегне еңбегінде екінші Майқы би Шыңғыс ханның, Шыңғыс хан өзі жорыққа шығарда оны өз орнына қалдырып, кететін сенімді бас биі болғаны, дау дамай содан шешімін тауып отырғаны көрсетілген.
Шыңғыстың баласы Жошы хан батысқа жорық жасағанда Майқы биге Моңғол әскерінің оң қанатын сеніп тапсырған. Талай жеңісті бастаған батыр болған. Сол оң қанат Дешті қыпшақ елінің ұлан ғайыр аймағына билік жүргізген. Осы дерек монғол жылнамасы «алтын топшыда» жазылған. Шыңғыс 1206 жылы Ұлы хан аталғанда оны құрметтеп, төңірегіндегі елдер құтты болсын айтып барыпты деседі. Бұл жөнінде ұлы Абай былай жазған « Монғолдан Шыңғыс хан шыққанда қазақтар құтты болсынға барыпты, бірақ қай жерге барғаны мағлұм емес , сөйтсе де осы Шыңғыс тауында әскері қарауыл өзенінің бойында жатып, 12 рудан 12 кісі монғолдың өз заңы бойынша «Хан» деген үлкен биіктің басында Шыңғысты отырғызып хан көтерген дейді. Тауының Шыңғыс аталып, биігі хан аталмақ себебі де сол болса керек. Сол 12 кісінің бірі қазақтың Майқы би деген кісі екен «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы майқы би» деген кісі сол кісі екен. Шыңғыс аламандыққа аттанып әскер тартып шыққанда әскерінің көбі татра екен. Оның себебі моңғол өздері татардай азсыздық сусыздыққа ыстық суыққа шыдамды болса керек. Қазақтың соғысқа жарарлық адамы сол Шыңғыстың әскеріне қосылып, бұларды Шыңғыс хан өзінің Жошы деген үлкен баласына билетіпті. Майқы би кезінде қазақ халқының бірлігін сақтап, біртұтас ел болу жолында алғашқы ұлыс бірлігін құруда көп еңбек сіңірген қайраткер. Оның бұл қызметі жөнінде аңыз әңгімелер аз емес. Тарихы еңбектерде энциклопедияларда Майқы бидің сол азаматтық еңбектері толығырақ жазылмағанмен аздап аталып келеді. Мәселен қазақ энциклопедиясында былай жазыпты:
«Халық аңызында — Майқы би Орманбет би өліп, он сан ноғайлы елі бүлінгенде қазақ ұлысын құрған тарихи қайраткер бейнесінде сипатталады. Майқы би қазақ руларын үш жүзге (Жүз – арабша «бөлік», «бөлім») топтап, Үйсін бастаған бөлікті ұлы жүз, Қабан ұлы Болатқожа бастаған бөлікті Орта жүз, Қоғам ұлы Алшын бастаған бөлікті Кіші жүз деп атаған. Ноғайлы хандарының бір Қызыл Арыстанның баласы Ахметті ( Алаша хан) Ұлытауда Үш жүздің ханы етіп тағайындады. Ол ұлысқа кірген 40 руға таңба таратып, таңбаны әр рудың негізгі ерекшелігіне қарай белгіледі. Ұлыста бірінші туды ұстаған, Үйсінге «Жалау», ортада жүретін Арғынға «Көз», жауға алдымен шабатын Алшынға «Найза» таңбасын берген. 40 рудың таңбасын тасқа қашатқан. «Таңбалы тас» — «Майқы таңбасы», кейін жер атымен «Нұра таңбасы» атанған.
Тағы бір аңыз айтып кетейін: Қырық сан Қырым, отыз сан Рум, он сан Оймауыт, тоғыз сан Торғауыт, он сан Ноғайлы бөлініп, Орманбет би өлгенде Ноғайлы қоғам, Қобан және Майқы есімді белгілі аталар болыпты. Майқы тоғыз ханды қолынан отырғызған бас би екен.
Қырымнан келіп Бұхарада хандық құрып түрған Қызыл Арыстан деген ханнан бір тұтқын күң әйел ұл табады. Оның тұла бойы алапаш болады. Соны перзентсіз бәйбішесі ханға «Бұл баланың көзін құрт, құртпасың еліңді өскенде ала тайдай бүлдіреді» дейді. Хан бәбішесінің күндестікпен айтқан сөзіне иланып, әскерінен қырық жігіт бөледі де: «Мына баланы тапқан шешесімен Сырдариядан өткізіп тастаңдар. Өлсе өлер өлмесе өзінше күн көрер. Шешесі де, баласы да мұнда қайтып келмейтін болсын, өздеріңе де бостандық»,-дейді.
Қырық жігіт сырдариядан өтіп, Қаратау өңірінде аң аулап жүреді де, есейген соң баланы бір жерге әкеліп тастайды. Балаға аң аулап жүріп Майқы бидің баласы Үйсін кез болады. Бірақ бала оған ермейді. «Кімсің» деген сұрағына бала жауап та бермейді. Үйсін далада көргенін әкесіне айтып келеді: «Бір ағаштың түбіндеотырған баланы көрдім, ай десе аузы, күн десе көзі бар. Көрген кісі қызығардай. Жалғыз айыбы тілі жоқ», — дейді.
Майқы:
– Оған мені апарыңдар, мен сөйлесіп көрейін, — дейді. Майқы барса, бала оны көргеннен-ақ атып тұып:
– Ассалаумағалейкум, хан біткеннің қазығы, бұхара жұрттың азығы! – деп сәлем береді.
– Уағалейкумәссәлем,балам, әменда аман бол! Болайын деп тұрған ұл екенсің, жүр маған ер? – деп, оны аулына ертіп әкетеді. Өкіл бала етіп: төбел бие сойып, төменгі елді, жорға бие сойып, жоғарғы елді шаұыртып, той қылады. Той тарқасымен «ердің ері, егеудің сынығы» деп қасына бел баласы Үйсін бастаған жүз жігіт қосып беріп, жолға аттандырады.
– Қаратаудан асып әрі қарай жүре беріңдер, алдарыңнан Ұлытау, Кішітау дейтін таулар, Қаракеңгір, Жездікеңгір деген өзен-сулар кездеседі. Сол жерлерге барып, ірге теуіп орнаңдар. Ақ найзаның ұшымен ақ білектің күшімен ел-жұрт болуды ойлаңдар. Күндердің күнінде осы бала хан болады, сендер қарашасы боласыңдар, — деп Майқы батасын беріпті.
Жүз жігіт Қаратаудан асып, Ақтау, Ортауды басып, Шу, Сарысу өзендерін кесіп өтіп, Майқы бидің айтқан жерлеріне жетеді. Орныға бастайды. Бұлардың дыбысы Қызыл Арыстанға жетеді. Хан:
– Менен қалағанын алып баламды өзіме қайтарсын, — деп Майқы биге кісі салады.
Хан баламды қайырсын деп қоймағасын, Майқы Қоғам ұлы Алшынды басшы етіп, Ұлытауға жүз жігіт жібереді. Жігіттерге басшы, ақылшы болсын деп оларға он қария қосып береді. Бұлар қайтпай қалады. Екінші рет тағы жүз жігіт жұмсайды. Оларда қайтпай қалады. Үшінші рет тағы жүз жігіт жібереді. Олар да сөйтеді. Бәрі де Майқы би(қолжетпейтін сілтеме) өкіл бала еткен Ахметтің ықпалынан шыға алмай, соның қарауында қала береді. Адамға адам, елге ел қосылып, аумағы кеңейе береді. Енді сол елдің халқы Ахметті ұлытауда хан көтереді. Кейін ол жауынгерлігімен Алаша хан атанады. Хандық жауынгерлік уақытта құрылғандықтан әр жүздің жорықта атқаратын міндетін, жауынгерлік ұранын белгілеп береді. Осының бәрі Майқы бидің айтқанымен іске асырылып отырған.
Майқы жастайынан ақсақ болды. Сондықтан да болар Майқы атанғаны және оның 18-атасының да есімі Майқы болған. Шыңғыс ханның замандасы әрі кеңесшісі. Ел оны ең беделді адам, әулие деп те атаған, себебі, ол ел тағдыры мен оқиғаларды болжай білген. Шыңғысханның ұлы Батысқа жорыққа аттанған кезде әскерінің оң қанатын сеніп тапсыратын болған. Абай Майқы биді 12 бидің санатына қосқан, сонымен бірге ол 1206 жылы Шыңғыс хан моңғолдардың ханы болып сайланған кезде құттықтауға барған 12 ханның бірі көрінеді.
Аңыздар бойынша, ноғайлықтар көшіп, қайтыс болған соң, Майқы би қазақтарды үш жүзге бөлген екен. "Жүз" деген сөз араб тілінен аударғанда "бөлім" деген мағынаны білдіреді. Үйсіндерді "Ұлы жүз", Қабанүлы Болатқажы бастаған бөлікті "Орта жүз", Алшын бастаған бөлікті "Кіші жүз" деп атады. Ноғай хандарының бірі — Ахметті (Алаша хан) үш жүздің ханы етіп сайлады. Бұл бірлестікке барлық 40 рудың өкілдері енген және әр бөлімге айырма белгісі берілді. Сірө, "Кіші жүзді найза беріп жауға қой. Орта жүзді қамшы беріп дауға қой. Ұлы жүзді қауға беріп малға қой." деген мәтел сол кезде шықса керек. Сондай-ақ, барлық 40 рудың өкілдеріне де өзіндік айырма белгілері берілген. Үйсіндерге — "жалау", арғындарға — "көз"... Олар (таңбалар) тасқа қашалып салынды. Бұл тастар тарихта "Майқы таңбасы" (Майқы белгілері) немесе (Нүра белгілері) деген атпен қалды. Мүның соңғысы жердің атауына байланысты қойылған. Оның көп баласы болған. Ұзын және Қортық атты ұлдарына көңілі толмайтын. Сонда таңданған Майқы би: "Жаманнан жақсы туады дегенге сену қиын, бірақ жақсыдан да колынан іс келмейтін жамандар туатын жағдайлар кездеседі", — деген екен. Халық арасында Майқының бірқатар нақыл сөздері мен ой-толғамдары қалды. "Майқы би айтыпты" дейтін мақал, нақылға айналып кеткен сондай аталы сөздің кейбіреулері мыналар:
“ Алтау ала болса, ауыздағы кетеді,
Төртеу түгел болса, төбедегі келеді.
Ханның биі ақылды болса,
Қара жерден кеме жүргізеді.
Би екеу болса, дау төртеу болады.
Дауыл болмай жауын болмас,
Даулы болған қауым болмас.
Егіз ешкі сауын болмас,
Екі жалқау ауыл болмас.
Естіге айтқан тура сөз,
Шыңға тіккен тумен тең.
Есерге айтқан тура сөз,
Құмға сіңген сумен тең.
Ақиық қыран қартайса,
Жас жағалтайдан тепкі жейді.
Парақор биге ісің түспесін,
Сараң үйге кісің түспесін.
"Кімнен кім туады?" ”
деген сұраққа Майқы би былай деп жауап берген екен:
“ Тұлпардан тұлпар туады,
Сұңқардан сұнқар туады,
Асылдан асыл туады,
Жалқаудан масыл туады,
Масылдан мал бақпас туады,
Тілазардан қылжақбас туады,
Таздан жарғақбас туады,
Сараңнан бермес туады,
Соқырдан көрмес туады,
Мылжыңнан езбе туады,
Қыдырмадан кезбе туады. ”
Майқы би жүздер арасында болып жататын қызу айтыс-тартыстар мен дау-дамайларға да қатысып жүрген. Ол әрқашан халықтың шешендік сөздері мен мақал-мәтелдеріне сүйене сөйлеген. Ол халық бірлігін бәрінен де жоғары қойған. "Бірліксіз — тірлік жоқ" деген аталы сөз де Майқы бидің аузынан шыққан. Майқы бидің пікірінше, мемлекеттік бірлестіктер халықтың салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпы бойынша басқарылуы тиіс. Ұмыт болған дәстүрлердің де өзіндік мән-мағынасы бар. Оны қазақтар ғана емес, татарлар, башқұрттар, қарақалпақтар, өзбектер де өз биіміз деп есептеген. "Түгел сөздің түбі бір, түп атасы — Майқы би" деген нақыл бар. Майқы би ұзақ ғұмыр сүріп, 120 жасында қайтыс болған.
Дереккөздер
- Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы, ISBN 5-7667-2949-9
- Оңтүстік Қазақстан облысының энциклопедиясы
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
-
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
 | Бұл — тұлға туралы мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Majky Bi 1105 1225 atakty bi suyryp salma akyn Majky BiDүniege kelgeni 1105Қajtys bolgany 1225Ұlty kazakMansaby Atakty bi suyryp salma akynӨmirbayanyEnciklopediyalyk әdebietterde ony Majky bi Bajky Bajku dep te atajdy Majky bi Tobejuly 1105 1225 zhyldar shamasynda gumyr keshken kazak halkynyn tobe bii bolgan Tүgel sozdin tүbi bir tүp atasy Majky bi dejtin kanatty soz arkyly atadan balaga taralyp kele zhatkan Majky bi babamyz tүjindi danaly sozdin de bi bitkennin de kosh basshysy bolsa kerek Tarihi derekterge karaganda ol bir gana emes bүkil tүrki tukymdas halyktardyn bas bii bolganga uksajdy Sondyktan da ony tүrik tukymdas elder әsirese tatar bashkurt karakalpak ozbek halyktary bas biimiz dep sanagan Majky bidin shykkan tegi konekytaj zhazbalarynda Najman tajpasynyn Baganaly ruymen bajlanystyrady al kejbir derekterde ol bүkil үjsinnyn atasy retinde ajtylgan Tobej Majky Үjsin Ezhelgi shezhire bojynsha eki Majky bi bolgan tәrizdi Belgili zhazushy Balgabek Қydyrbekuly bul zhoninde bylaj zhazady Artyna oltirmejtin soz kaldyrgan sol 12 gasyrda omir sүrgen Majky ma Kone kozderden ata baba zheti pustydan kalgan shezhirelerge kelsek oazaakta eki Majky bolgany bajkalady Ony ekinshisi osy makalanyn avtorynyn ozimen sanaganda 41 atasy yagni Shyngys zamanyndagy bilik kurgan Majky Eger bizdin kolymyzdagy atadan balaga mura bolyp dүniedegi en ardakty kuzhattaj kurmettelip ryzhattalyp kele zhatkan әulet shezhiresin tilge tiek eter bolsak 12 gasyrda zhasagan Majky ozin uly zhүz sanajtyn biraz kazaktyn atasy Zhalmanbet ak үjsin zharykshak kara үjsin tүrkeshtin sary үjsin әkesi Bәjdibektin atasy Ak uly Majky ishten bir ayagy kem tuganda aksap zhүretin adam bolgan Tua kembagal adamga tort mүshesinin biri kemistikten majyp aty berilgen Kejin katarynan asyp tugan basynda bagy astynda tagy bar yagni shyngys hannyn on tizesin baskan adamdy kazakta Majyp dep atauga auzy barmaj buryn otken ayaktyga zhol auyzdyga soz bermegen kausyrma zhak kyzyl tilge kelgende aldyna zhan salmagan osy Majyptyn 18 babasy Majkynyn atymen atap ketken Demek 12 gasyrda zhasagan Majky Majyp mansap iesi birak soz iesi emes Budan әrine Majkynyn kazak halkynyn aldynda otken enbegi mansapty duly bas uәzir bolgandygyn zhokka shygaruga bolmas Al artyna el auzynda soz kaldyrgan el bilegen kosem basyna soz asyrmagan Majky mәn balasy Argy atam Abyl Қajyr Bak Tan Pәr Mәn dep zhambyl zhyrlagan Abyl Қajyr Bak Tan Par mәn mine bular Majkynyn atalary Zhambyldyn da babalary Қazirgi onyn urpagy Majkydan 58 60 atada tur eken Ezhelgi tarihshy Rashid ad dinnin Zhamih at tarauih degne enbeginde ekinshi Majky bi Shyngys hannyn Shyngys han ozi zhorykka shygarda ony oz ornyna kaldyryp ketetin senimdi bas bii bolgany dau damaj sodan sheshimin tauyp otyrgany korsetilgen Shyngystyn balasy Zhoshy han batyska zhoryk zhasaganda Majky bige Mongol әskerinin on kanatyn senip tapsyrgan Talaj zhenisti bastagan batyr bolgan Sol on kanat Deshti kypshak elinin ulan gajyr ajmagyna bilik zhүrgizgen Osy derek mongol zhylnamasy altyn topshyda zhazylgan Shyngys 1206 zhyly Ұly han atalganda ony kurmettep toniregindegi elder kutty bolsyn ajtyp barypty desedi Bul zhoninde uly Abaj bylaj zhazgan Mongoldan Shyngys han shykkanda kazaktar kutty bolsynga barypty birak kaj zherge bargany maglum emes sojtse de osy Shyngys tauynda әskeri karauyl ozeninin bojynda zhatyp 12 rudan 12 kisi mongoldyn oz zany bojynsha Han degen үlken biiktin basynda Shyngysty otyrgyzyp han kotergen dejdi Tauynyn Shyngys atalyp biigi han atalmak sebebi de sol bolsa kerek Sol 12 kisinin biri kazaktyn Majky bi degen kisi eken Tүgel sozdin tүbi bir tүp atasy majky bi degen kisi sol kisi eken Shyngys alamandykka attanyp әsker tartyp shykkanda әskerinin kobi tatra eken Onyn sebebi mongol ozderi tatardaj azsyzdyk susyzdykka ystyk suykka shydamdy bolsa kerek Қazaktyn sogyska zhararlyk adamy sol Shyngystyn әskerine kosylyp bulardy Shyngys han ozinin Zhoshy degen үlken balasyna biletipti Majky bi kezinde kazak halkynyn birligin saktap birtutas el bolu zholynda algashky ulys birligin kuruda kop enbek sinirgen kajratker Onyn bul kyzmeti zhoninde anyz әngimeler az emes Tarihy enbekterde enciklopediyalarda Majky bidin sol azamattyk enbekteri tolygyrak zhazylmaganmen azdap atalyp keledi Mәselen kazak enciklopediyasynda bylaj zhazypty Halyk anyzynda Majky bi Ormanbet bi olip on san nogajly eli bүlingende kazak ulysyn kurgan tarihi kajratker bejnesinde sipattalady Majky bi kazak rularyn үsh zhүzge Zhүz arabsha bolik bolim toptap Үjsin bastagan bolikti uly zhүz Қaban uly Bolatkozha bastagan bolikti Orta zhүz Қogam uly Alshyn bastagan bolikti Kishi zhүz dep atagan Nogajly handarynyn bir Қyzyl Arystannyn balasy Ahmetti Alasha han Ұlytauda Үsh zhүzdin hany etip tagajyndady Ol ulyska kirgen 40 ruga tanba taratyp tanbany әr rudyn negizgi ereksheligine karaj belgiledi Ұlysta birinshi tudy ustagan Үjsinge Zhalau ortada zhүretin Argynga Koz zhauga aldymen shabatyn Alshynga Najza tanbasyn bergen 40 rudyn tanbasyn taska kashatkan Tanbaly tas Majky tanbasy kejin zher atymen Nura tanbasy atangan Tagy bir anyz ajtyp ketejin Қyryk san Қyrym otyz san Rum on san Ojmauyt togyz san Torgauyt on san Nogajly bolinip Ormanbet bi olgende Nogajly kogam Қoban zhәne Majky esimdi belgili atalar bolypty Majky togyz handy kolynan otyrgyzgan bas bi eken Қyrymnan kelip Buharada handyk kuryp tүrgan Қyzyl Arystan degen hannan bir tutkyn kүn әjel ul tabady Onyn tula bojy alapash bolady Sony perzentsiz bәjbishesi hanga Bul balanyn kozin kurt kurtpasyn elindi oskende ala tajdaj bүldiredi dejdi Han bәbishesinin kүndestikpen ajtkan sozine ilanyp әskerinen kyryk zhigit boledi de Myna balany tapkan sheshesimen Syrdariyadan otkizip tastandar Өlse oler olmese ozinshe kүn korer Sheshesi de balasy da munda kajtyp kelmejtin bolsyn ozderine de bostandyk dejdi Қyryk zhigit syrdariyadan otip Қaratau onirinde an aulap zhүredi de esejgen son balany bir zherge әkelip tastajdy Balaga an aulap zhүrip Majky bidin balasy Үjsin kez bolady Birak bala ogan ermejdi Kimsin degen suragyna bala zhauap ta bermejdi Үjsin dalada korgenin әkesine ajtyp keledi Bir agashtyn tүbindeotyrgan balany kordim aj dese auzy kүn dese kozi bar Korgen kisi kyzygardaj Zhalgyz ajyby tili zhok dejdi Majky Ogan meni aparyndar men sojlesip korejin dejdi Majky barsa bala ony korgennen ak atyp tuyp Assalaumagalejkum han bitkennin kazygy buhara zhurttyn azygy dep sәlem beredi Uagalejkumәssәlem balam әmenda aman bol Bolajyn dep turgan ul ekensin zhүr magan er dep ony aulyna ertip әketedi Өkil bala etip tobel bie sojyp tomengi eldi zhorga bie sojyp zhogargy eldi shauyrtyp toj kylady Toj tarkasymen erdin eri egeudin synygy dep kasyna bel balasy Үjsin bastagan zhүz zhigit kosyp berip zholga attandyrady Қarataudan asyp әri karaj zhүre berinder aldarynnan Ұlytau Kishitau dejtin taular Қarakengir Zhezdikengir degen ozen sular kezdesedi Sol zherlerge baryp irge teuip ornandar Ak najzanyn ushymen ak bilektin kүshimen el zhurt boludy ojlandar Kүnderdin kүninde osy bala han bolady sender karashasy bolasyndar dep Majky batasyn beripti Zhүz zhigit Қarataudan asyp Aktau Ortaudy basyp Shu Sarysu ozenderin kesip otip Majky bidin ajtkan zherlerine zhetedi Ornyga bastajdy Bulardyn dybysy Қyzyl Arystanga zhetedi Han Menen kalaganyn alyp balamdy ozime kajtarsyn dep Majky bige kisi salady Han balamdy kajyrsyn dep kojmagasyn Majky Қogam uly Alshyndy basshy etip Ұlytauga zhүz zhigit zhiberedi Zhigitterge basshy akylshy bolsyn dep olarga on kariya kosyp beredi Bular kajtpaj kalady Ekinshi ret tagy zhүz zhigit zhumsajdy Olarda kajtpaj kalady Үshinshi ret tagy zhүz zhigit zhiberedi Olar da sojtedi Bәri de Majky bi kolzhetpejtin silteme okil bala etken Ahmettin ykpalynan shyga almaj sonyn karauynda kala beredi Adamga adam elge el kosylyp aumagy keneje beredi Endi sol eldin halky Ahmetti ulytauda han koteredi Kejin ol zhauyngerligimen Alasha han atanady Handyk zhauyngerlik uakytta kurylgandyktan әr zhүzdin zhorykta atkaratyn mindetin zhauyngerlik uranyn belgilep beredi Osynyn bәri Majky bidin ajtkanymen iske asyrylyp otyrgan Majky zhastajynan aksak boldy Sondyktan da bolar Majky atangany zhәne onyn 18 atasynyn da esimi Majky bolgan Shyngys hannyn zamandasy әri kenesshisi El ony en bedeldi adam әulie dep te atagan sebebi ol el tagdyry men okigalardy bolzhaj bilgen Shyngyshannyn uly Batyska zhorykka attangan kezde әskerinin on kanatyn senip tapsyratyn bolgan Abaj Majky bidi 12 bidin sanatyna koskan sonymen birge ol 1206 zhyly Shyngys han mongoldardyn hany bolyp sajlangan kezde kuttyktauga bargan 12 hannyn biri korinedi Anyzdar bojynsha nogajlyktar koship kajtys bolgan son Majky bi kazaktardy үsh zhүzge bolgen eken Zhүz degen soz arab tilinen audarganda bolim degen magynany bildiredi Үjsinderdi Ұly zhүz Қabanүly Bolatkazhy bastagan bolikti Orta zhүz Alshyn bastagan bolikti Kishi zhүz dep atady Nogaj handarynyn biri Ahmetti Alasha han үsh zhүzdin hany etip sajlady Bul birlestikke barlyk 40 rudyn okilderi engen zhәne әr bolimge ajyrma belgisi berildi Siro Kishi zhүzdi najza berip zhauga koj Orta zhүzdi kamshy berip dauga koj Ұly zhүzdi kauga berip malga koj degen mәtel sol kezde shyksa kerek Sondaj ak barlyk 40 rudyn okilderine de ozindik ajyrma belgileri berilgen Үjsinderge zhalau argyndarga koz Olar tanbalar taska kashalyp salyndy Bul tastar tarihta Majky tanbasy Majky belgileri nemese Nүra belgileri degen atpen kaldy Mүnyn songysy zherdin atauyna bajlanysty kojylgan Onyn kop balasy bolgan Ұzyn zhәne Қortyk atty uldaryna konili tolmajtyn Sonda tandangan Majky bi Zhamannan zhaksy tuady degenge senu kiyn birak zhaksydan da kolynan is kelmejtin zhamandar tuatyn zhagdajlar kezdesedi degen eken Halyk arasynda Majkynyn birkatar nakyl sozderi men oj tolgamdary kaldy Majky bi ajtypty dejtin makal nakylga ajnalyp ketken sondaj ataly sozdin kejbireuleri mynalar Altau ala bolsa auyzdagy ketedi Torteu tүgel bolsa tobedegi keledi Hannyn bii akyldy bolsa Қara zherden keme zhүrgizedi Bi ekeu bolsa dau torteu bolady Dauyl bolmaj zhauyn bolmas Dauly bolgan kauym bolmas Egiz eshki sauyn bolmas Eki zhalkau auyl bolmas Estige ajtkan tura soz Shynga tikken tumen ten Eserge ajtkan tura soz Қumga singen sumen ten Akiyk kyran kartajsa Zhas zhagaltajdan tepki zhejdi Parakor bige isin tүspesin Saran үjge kisin tүspesin Kimnen kim tuady degen surakka Majky bi bylaj dep zhauap bergen eken Tulpardan tulpar tuady Sunkardan sunkar tuady Asyldan asyl tuady Zhalkaudan masyl tuady Masyldan mal bakpas tuady Tilazardan kylzhakbas tuady Tazdan zhargakbas tuady Sarannan bermes tuady Sokyrdan kormes tuady Mylzhynnan ezbe tuady Қydyrmadan kezbe tuady Majky bi zhүzder arasynda bolyp zhatatyn kyzu ajtys tartystar men dau damajlarga da katysyp zhүrgen Ol әrkashan halyktyn sheshendik sozderi men makal mәtelderine sүjene sojlegen Ol halyk birligin bәrinen de zhogary kojgan Birliksiz tirlik zhok degen ataly soz de Majky bidin auzynan shykkan Majky bidin pikirinshe memlekettik birlestikter halyktyn salt dәstүri men әdet gurpy bojynsha baskaryluy tiis Ұmyt bolgan dәstүrlerdin de ozindik mәn magynasy bar Ony kazaktar gana emes tatarlar bashkurttar karakalpaktar ozbekter de oz biimiz dep eseptegen Tүgel sozdin tүbi bir tүp atasy Majky bi degen nakyl bar Majky bi uzak gumyr sүrip 120 zhasynda kajtys bolgan DerekkozderAbaj Enciklopediya Almaty Қazak enciklopediyasynyn Bas redakciyasy Atamura baspasy ISBN 5 7667 2949 9 Ontүstik Қazakstan oblysynyn enciklopediyasy Otyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 ISBN 9965 17 272 2Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul tulga turaly makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi auystyru kazhet