Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Сыртқы сауда – елдер арасындағы сауда.
Тауарлар мен көрсетілген қызметтер әкетілімі (экспорты) мен әкелімінен (импортынан) тұрады. Келісімшартпен ресімделетін коммерциялық мәмілелер арқылы жүзеге асырылады.
Толығырақ
Дүниежүзілік экономиканы құрайтын ұлттық шаруашылықтар бір-бірімен халықаралық экономикалық байланыстар (ХЭБ) жүйесімен тығыз байланысқан. Бұл байланыстар халықаралық географиялық еңбек бөлінісі негізінде дамиды.
Алғашқы мемлекеттер арасында халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың ең байырғы түрі — сыртқы сауда қатынастары орнай бастады. Дамыған елдер жаппай өнім өндіре бастаған индустриялық кезеңде сыртқы сауданың маңызы күрт артты. Қазіргі заманда кез келген ел экономикасының ажырамас бөлігіне айналған сыртқы экономикалық байланыстардың құрылымы күрделеніп, аясы кеңейе түсті. Соған қарамастан, сыртқы сауда халыкаралық экономикалық байланыстардың негізгі түрі болып табылады. Халыкаралық экономикалық байланыс жүйесі сыртқы саудадан басқа несие-қаржылық қатынастар, жұмыс күшімен алмасу, халықаралық туризм, экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастықты қамтиды.
Сыртқы тауар саудасы
Елдер арасындағы экономикалық, қарым-қатынастардың сипаты мен құрылымдық өзгерістері, ең алдымен, сыртқы тауар саудасынан көрінеді. Ұлы географиялық ашылулар кезеңіне дейін халықаралық тауар саудасына санаулы елдер ғана қатысты, тіпті қазіргі кезде дүниежүзіндегі басты сауда орталықтарының біріне айналған Еуропа елдерінің де сауда жасау аумағы шектеулі сипат алды. Бұған елдер мен дүние бөліктері арасындағы көлік қатынасының нашарлығы, саяси жағдайдың тұрақсыздығы, басқа елдер жөнінде нақты ақпардың жетіспеуі себепші болды. Көбінесе басқа елдерден өте қымбат және сирек кездесетін тауар түрлері әкелініп, саудаға салынатын. Құрлықтағы негізгі халықаралық сауда жолдары қатарына Азия мен Еуропаны жалғастырған Ұлы Жібек жолы мен Еуропаның солтүстігі мен оңтүстігін байланыстырған сауда жолы жатады. Орта ғасырларда арабтар Сахара арқылы өтетін сауда маршрутын жасады; бұл жол Арабияны Солтүстік Африкамен, одан әрі Оңтүстік Еуропамен жалғастырды.
Көлік құралдарының жетілуі, Еуропада өнеркәсіптің өркендеуі, жаңа жерлердің ашылуы дүниежүзілік сауда қатынастарының ауқымын кеңейтті. Көп жүк көтеретін ірі кемелер легі Жаңа Дүниеден Еуропаға шикізат пен алтын тасымалдады. Соның нәтижесінде XVIII ғасырда сауда көлемі бес есе артты. XX ғасырдың басына қарай дүниежүзілік сыртқы сауда айналымындағы Еуропа елдерінің үлесі 50%-ға жетсе, Солтүстік Америка елдерінің үлесі 20%-ды құрады. XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы сауда көлемі ғасыр басындағымен салыстырғанда 14 еседей өсті.
Қазіргі кезде ұлттық шаруашылықтардың халыкаралық сауда жүйесіне неғұрлым жедел тартылуына қарамастан, дүниежүзілік тауар айналымының шоғырлану дәрежесі жоғары. Мұны дүниежүзілік экспорт пен импорттың географиялық құрылымынан айқын көруге болады. XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік тауар айналымының 72%-ы Батыс Еуропа мен Азия елдеріне, ал Солтүстік Америка үлесіне 17%-ы тиесілі болды. Өтпелі экономика тән бұрынғы социалистік елдердің үлесі бар болғаны 4%-ды құрады. Дүниежүзілік тауар айналымында Азияның жаңа индустриялық елдерінің үлесі артып келеді, оларға әлемдік экспорттың 10%-ға жуығы тиесілі. Корея Республикасының әлемдік экспорттағы үлесі 2008 жылы 2,9% болса, импорты — 2,6%; Сингапурдың үлесі тиісінше 2,3 және 2,2%-ға тең.
XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы саудада дамыған 25 ел жетекші орын алды. Оларға әлемдік экспорттың 84%-ы, импорттың 82%-ы тиесілі болды. Дамыған елдер өзара тауар айналымы, жөнінен де жетекші орынға ие; АҚШ пен Канада арасындағы тауар ағыны дүниежүзілік керсеткіштің 3,2%-ын құрады. Сыртқы сауданың тауарлық құрылымы халықаралық географиялық еңбек бөлінісіне, өндірістік және тұтыну тауарларына деген сұраныстың артуына тікелей байланысты. Тауар айналымының құрылымы FTP әсерінен үлкен өзгеріске түсті. Ел экономикасына ықпал ететін маңызды көрсеткіштің бірі — сыртқы сауда сальдосы, оны экспорт пен импорт көлемінің айырмасы құрайды. Қытайдың сыртқы саудасына тұрақты оң сальдо (экспорт көлемі импорттан артық) тән болса, АҚШ-тың сыртқы сауда айналымы теріс мәнге ие.
Сыртқы сауданы халыкаралық дәрежеде реттеу бағытында 1947 жылы Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісім деп аталатын халықаралық ұйым пайда болды. Бұл құрылым негізінде 1995 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымы, құрылды. Қазіргі кезде құрамында 132 ел бар бұл ұйым халықаралық сауда қатынастарын реттеумен қатар қызмет көрсету, инвестиция және ақыл-ой меншігін қорғау саласында белсенді әрекет ететін үйлестіруші құрылым болып табылады. Бұл ұйым құрамына кіруге Қазақстанда ұйымдастыру жұмыстары жүргізілуде. БҰҰ жанындағы сауда мен даму жөніндегі Комиссия да (UNCTAD) өз жұмысын елімізде белсенді жалғастыруда.
Халықаралық саудадағы келісімшарт
Халықаралық саудадағы келісімшарт - сыртқы экономикалық қызмет саласында тауарлар мен көрсетілген қызметтерді сатып алу-саты шарты. Мұнда уағдаласушы тараптар үшін өзара міндеттемелер қабылданады, ортақ нормалар мен мінез-құлық ережелері болады.
- ХСК-ының синонимдері
Халықаралық саудадағы келісімшартының бірқатар синосимдері бар, олар:
- халықаралық комерциялық шарт
- халықаралық сатып алу-сату шарты
- сыртқы сауда жеткізілімі
- экспорт-импорт келісімшарты
- сыртқы сауда мәмілесі
- сыртқы сауда келісімшарты
Халықаралық сауда келісімшарт жасасу және оны орындау жолымен халықаралық сауданың негізін құрайтын сыртқы экономикалық тауар айырбасы жүзеге асырылады, халықаралық коммерциялық затқа меншік құқығы сатушыдан сатып алушыға көшеді.
Қазақстанның сыртқы саудасы
2008 жылы Қазақстанның сыртқы сауда көлемі 109,1 млрд АҚШ долларын құрады. Оның 65%-ы экспортқа тиесілі болды. Еліміздің сыртқы саудасының географиялық құрылымы соңғы онжылдықта едәуір өзгеріске түсті. Кейінгі жылдары Қазақстан импортында ТМД елдерінің үлесі артты, экспортта Еуропа елдері жетекші орын алады. Экспорттың географиялық құрылымында салықтық жеңілдіктерге ие оффшорлық зоналардың үлесі артуда. Өйткені Қазақстаннан мұнай мен түсті металдар сатып алатын ірі компаниялардың кейбіреулері осындай аумақтарда тіркелген. Қазақстанның сыртқы саудасының тауарлық құрылымы соңғы жылдары экспорт пен импорттағы жеке тауарлар үлесінің артуына немесе кемуіне байланысты едәуір өзгеріске түсті. Басты экспорттық өнім — мұнай және газ конденсаты 1995 жылы 793 млн АҚШ доллар көлемінде сыртқа сатылса, 2004 жылы бұл көрсеткіш 11417 млн АҚШ долларына жетті. Керісінше осы уақыт аралығында көмірді сыртқа сату көлемі екі еседей қысқарды. Соңғы бес жылда машиналар мен жабдықтар, көлік құралдарын сатып алуға жұмсалған қаржы екі есе артты; табиғи газ бен электр энергиясын сатып алу көлемі бірнеше есеге қысқарды. Сонымен, дүниежүзілік сыртқы сауда — халықаралық географиялық еңбек бөлінісі негізінде ұлттық шаруашылықтарды өзара байланыстыратын маңызды сала; Қазақстанның сыртқы саудасы осы күрделі жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады.
Сауда державалары
| Реті | Мемлекет | Экспорт + импорт | Мәлiмет уақыты |
|---|---|---|---|
| 1 |  АҚШ | $3,173,000,000,000 | 2010 жыл |
| 2 |  Қытай | $2,813,000,000,000 | 2010 жыл |
| 3 |  Германия | $2,457,000,000,000 | 2010 жыл |
| 4 |  Жапония | $1,402,000,000,000 | 2010 жыл |
| 5 |  Франция | $1,086,400,000,000 | 2010 жыл |
| 6 |  Ұлыбритания | $952,100,000,000 | 2010 жыл |
| 7 |  Италия | $918,100,000,000 | 2010 жыл |
| 8 |  | $884,200,000,000 | 2010 жыл |
| 9 |  Нидерланд | $859,700,000,000 | 2010 жыл |
| - |  Гонконг | $820,000,000,000 | 2010 жыл |
| 10 |  Канада | $813,200,000,000 | 2010 жыл |
| 11 |  Сингапур | $666,800,000,000 | 2010 жыл |
| 12 |  Ресей | $614,000,000,000 | 2010 жыл |
| 13 |  Мексика | $609,000,000,000 | 2010 жыл |
| 14 |  Үндістан | $606,700,000,000 | 2010-11 |
| 15 |  Испания | $592,900,000,000 | 2010 жыл |
| 16 |  Бельгия | $560,900,000,000 | 2010 жыл |
| 17 |  Тайвань (Қытай Республикасы) | $524,800,000,000 | 2010 жыл |
| 18 |  Швейцария | $453,000,000,000 | 2010 жыл |
| 19 |  Австралия | $411,100,000,000 | 2010 жыл |
| 20 |  Бразилия | $387,400,000,000 | 2010 жыл |
Дереккөздер
- География: Дүниежүзіне жалпы шолу. ТМД елдері. Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық/ Ө. Бейсенова, К. Каймулдинова, С. Әбілмәжінова, т.б. — Алматы: Мектеп, 2010. — 304 б. ISBN 978-601-293-170-9
- Қаржы-экономика сөздігі. Алматы
- http://www.thehindu.com/business/Economy/article2093933.ece
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Syrtky sauda elder arasyndagy sauda Tauarlar men korsetilgen kyzmetter әketilimi eksporty men әkeliminen importynan turady Kelisimshartpen resimdeletin kommerciyalyk mәmileler arkyly zhүzege asyrylady TolygyrakDүniezhүzilik ekonomikany kurajtyn ulttyk sharuashylyktar bir birimen halykaralyk ekonomikalyk bajlanystar HEB zhүjesimen tygyz bajlanyskan Bul bajlanystar halykaralyk geografiyalyk enbek bolinisi negizinde damidy Algashky memleketter arasynda halykaralyk ekonomikalyk karym katynastardyn en bajyrgy tүri syrtky sauda katynastary ornaj bastady Damygan elder zhappaj onim ondire bastagan industriyalyk kezende syrtky saudanyn manyzy kүrt artty Қazirgi zamanda kez kelgen el ekonomikasynyn azhyramas boligine ajnalgan syrtky ekonomikalyk bajlanystardyn kurylymy kүrdelenip ayasy keneje tүsti Sogan karamastan syrtky sauda halykaralyk ekonomikalyk bajlanystardyn negizgi tүri bolyp tabylady Halykaralyk ekonomikalyk bajlanys zhүjesi syrtky saudadan baska nesie karzhylyk katynastar zhumys kүshimen almasu halykaralyk turizm ekonomikalyk zhәne gylymi tehnikalyk yntymaktastykty kamtidy Syrtky tauar saudasyDүniezhүzilik sauda ujymyna kiretin elder Elder arasyndagy ekonomikalyk karym katynastardyn sipaty men kurylymdyk ozgeristeri en aldymen syrtky tauar saudasynan korinedi Ұly geografiyalyk ashylular kezenine dejin halykaralyk tauar saudasyna sanauly elder gana katysty tipti kazirgi kezde dүniezhүzindegi basty sauda ortalyktarynyn birine ajnalgan Europa elderinin de sauda zhasau aumagy shekteuli sipat aldy Bugan elder men dүnie bolikteri arasyndagy kolik katynasynyn nasharlygy sayasi zhagdajdyn turaksyzdygy baska elder zhoninde nakty akpardyn zhetispeui sebepshi boldy Kobinese baska elderden ote kymbat zhәne sirek kezdesetin tauar tүrleri әkelinip saudaga salynatyn Қurlyktagy negizgi halykaralyk sauda zholdary kataryna Aziya men Europany zhalgastyrgan Ұly Zhibek zholy men Europanyn soltүstigi men ontүstigin bajlanystyrgan sauda zholy zhatady Orta gasyrlarda arabtar Sahara arkyly otetin sauda marshrutyn zhasady bul zhol Arabiyany Soltүstik Afrikamen odan әri Ontүstik Europamen zhalgastyrdy Kolik kuraldarynyn zhetilui Europada onerkәsiptin orkendeui zhana zherlerdin ashyluy dүniezhүzilik sauda katynastarynyn aukymyn kenejtti Kop zhүk koteretin iri kemeler legi Zhana Dүnieden Europaga shikizat pen altyn tasymaldady Sonyn nәtizhesinde XVIII gasyrda sauda kolemi bes ese artty XX gasyrdyn basyna karaj dүniezhүzilik syrtky sauda ajnalymyndagy Europa elderinin үlesi 50 ga zhetse Soltүstik Amerika elderinin үlesi 20 dy kurady XX gasyrdyn sonyna karaj dүniezhүzilik syrtky sauda kolemi gasyr basyndagymen salystyrganda 14 esedej osti Қazirgi kezde ulttyk sharuashylyktardyn halykaralyk sauda zhүjesine negurlym zhedel tartyluyna karamastan dүniezhүzilik tauar ajnalymynyn shogyrlanu dәrezhesi zhogary Muny dүniezhүzilik eksport pen importtyn geografiyalyk kurylymynan ajkyn koruge bolady XX gasyrdyn sonyna karaj dүniezhүzilik tauar ajnalymynyn 72 y Batys Europa men Aziya elderine al Soltүstik Amerika үlesine 17 y tiesili boldy Өtpeli ekonomika tәn buryngy socialistik elderdin үlesi bar bolgany 4 dy kurady Dүniezhүzilik tauar ajnalymynda Aziyanyn zhana industriyalyk elderinin үlesi artyp keledi olarga әlemdik eksporttyn 10 ga zhuygy tiesili Koreya Respublikasynyn әlemdik eksporttagy үlesi 2008 zhyly 2 9 bolsa importy 2 6 Singapurdyn үlesi tiisinshe 2 3 zhәne 2 2 ga ten XX gasyrdyn sonyna karaj dүniezhүzilik syrtky saudada damygan 25 el zhetekshi oryn aldy Olarga әlemdik eksporttyn 84 y importtyn 82 y tiesili boldy Damygan elder ozara tauar ajnalymy zhoninen de zhetekshi orynga ie AҚSh pen Kanada arasyndagy tauar agyny dүniezhүzilik kersetkishtin 3 2 yn kurady Syrtky saudanyn tauarlyk kurylymy halykaralyk geografiyalyk enbek bolinisine ondiristik zhәne tutynu tauarlaryna degen suranystyn artuyna tikelej bajlanysty Tauar ajnalymynyn kurylymy FTP әserinen үlken ozgeriske tүsti El ekonomikasyna ykpal etetin manyzdy korsetkishtin biri syrtky sauda saldosy ony eksport pen import koleminin ajyrmasy kurajdy Қytajdyn syrtky saudasyna turakty on saldo eksport kolemi importtan artyk tәn bolsa AҚSh tyn syrtky sauda ajnalymy teris mәnge ie Syrtky saudany halykaralyk dәrezhede retteu bagytynda 1947 zhyly Tarifter men sauda zhonindegi Bas kelisim dep atalatyn halykaralyk ujym pajda boldy Bul kurylym negizinde 1995 zhyly Dүniezhүzilik sauda ujymy kuryldy Қazirgi kezde kuramynda 132 el bar bul ujym halykaralyk sauda katynastaryn retteumen katar kyzmet korsetu investiciya zhәne akyl oj menshigin korgau salasynda belsendi әreket etetin үjlestirushi kurylym bolyp tabylady Bul ujym kuramyna kiruge Қazakstanda ujymdastyru zhumystary zhүrgizilude BҰҰ zhanyndagy sauda men damu zhonindegi Komissiya da UNCTAD oz zhumysyn elimizde belsendi zhalgastyruda Halykaralyk saudadagy kelisimshartHalykaralyk saudadagy kelisimshart syrtky ekonomikalyk kyzmet salasynda tauarlar men korsetilgen kyzmetterdi satyp alu saty sharty Munda uagdalasushy taraptar үshin ozara mindettemeler kabyldanady ortak normalar men minez kulyk erezheleri bolady HSK ynyn sinonimderi Halykaralyk saudadagy kelisimshartynyn birkatar sinosimderi bar olar halykaralyk komerciyalyk shart halykaralyk satyp alu satu sharty syrtky sauda zhetkizilimi eksport import kelisimsharty syrtky sauda mәmilesi syrtky sauda kelisimsharty Halykaralyk sauda kelisimshart zhasasu zhәne ony oryndau zholymen halykaralyk saudanyn negizin kurajtyn syrtky ekonomikalyk tauar ajyrbasy zhүzege asyrylady halykaralyk kommerciyalyk zatka menshik kukygy satushydan satyp alushyga koshedi Қazakstannyn syrtky saudasy2008 zhyly Қazakstannyn syrtky sauda kolemi 109 1 mlrd AҚSh dollaryn kurady Onyn 65 y eksportka tiesili boldy Elimizdin syrtky saudasynyn geografiyalyk kurylymy songy onzhyldykta edәuir ozgeriske tүsti Kejingi zhyldary Қazakstan importynda TMD elderinin үlesi artty eksportta Europa elderi zhetekshi oryn alady Eksporttyn geografiyalyk kurylymynda salyktyk zhenildikterge ie offshorlyk zonalardyn үlesi artuda Өjtkeni Қazakstannan munaj men tүsti metaldar satyp alatyn iri kompaniyalardyn kejbireuleri osyndaj aumaktarda tirkelgen Қazakstannyn syrtky saudasynyn tauarlyk kurylymy songy zhyldary eksport pen importtagy zheke tauarlar үlesinin artuyna nemese kemuine bajlanysty edәuir ozgeriske tүsti Basty eksporttyk onim munaj zhәne gaz kondensaty 1995 zhyly 793 mln AҚSh dollar koleminde syrtka satylsa 2004 zhyly bul korsetkish 11417 mln AҚSh dollaryna zhetti Kerisinshe osy uakyt aralygynda komirdi syrtka satu kolemi eki esedej kyskardy Songy bes zhylda mashinalar men zhabdyktar kolik kuraldaryn satyp aluga zhumsalgan karzhy eki ese artty tabigi gaz ben elektr energiyasyn satyp alu kolemi birneshe esege kyskardy Sonymen dүniezhүzilik syrtky sauda halykaralyk geografiyalyk enbek bolinisi negizinde ulttyk sharuashylyktardy ozara bajlanystyratyn manyzdy sala Қazakstannyn syrtky saudasy osy kүrdeli zhүjenin kuramdas boligi bolyp tabylady Sauda derzhavalaryReti Memleket Eksport import Mәlimet uakyty1 AҚSh 3 173 000 000 000 2010 zhyl2 Қytaj 2 813 000 000 000 2010 zhyl3 Germaniya 2 457 000 000 000 2010 zhyl4 Zhaponiya 1 402 000 000 000 2010 zhyl5 Franciya 1 086 400 000 000 2010 zhyl6 Ұlybritaniya 952 100 000 000 2010 zhyl7 Italiya 918 100 000 000 2010 zhyl8 884 200 000 000 2010 zhyl9 Niderland 859 700 000 000 2010 zhyl Gonkong 820 000 000 000 2010 zhyl10 Kanada 813 200 000 000 2010 zhyl11 Singapur 666 800 000 000 2010 zhyl12 Resej 614 000 000 000 2010 zhyl13 Meksika 609 000 000 000 2010 zhyl14 Үndistan 606 700 000 000 2010 1115 Ispaniya 592 900 000 000 2010 zhyl16 Belgiya 560 900 000 000 2010 zhyl17 Tajvan Қytaj Respublikasy 524 800 000 000 2010 zhyl18 Shvejcariya 453 000 000 000 2010 zhyl19 Avstraliya 411 100 000 000 2010 zhyl20 Braziliya 387 400 000 000 2010 zhylDerekkozderGeografiya Dүniezhүzine zhalpy sholu TMD elderi Zhalpy bilim beretin mekteptin zharatylystanu matematika bagytyndagy 10 synybyna arnalgan okulyk Ө Bejsenova K Kajmuldinova S Әbilmәzhinova t b Almaty Mektep 2010 304 b ISBN 978 601 293 170 9 Қarzhy ekonomika sozdigi Almaty http www thehindu com business Economy article2093933 ece