Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Литван тілі (лит. lietuvių kalba) — Литваның ресми тілі, Еуропалық Одақтың ресми тілдерінің бірі. Литвада ана тілі ретінде сөйлеушілерінің саны 2.96 миллион, шетелдерде шамамен 170,000. Литван тілі өзімен туыстас Латыш тілімен бірге жатады, алайда екеуі . Литван тілі латын әліпбиін қолданады.
| Литван тілі lietuvių kalba | ||
|---|---|---|
| Сөйлеу орны: | Литва, Аргентина, Аустралия, Беларусь, Бразилия, Канада, Эстония, Қазақстан, Латвия, Польша, Ресей, Швеция, Құрама Патшалық, Ирландия, Уругвай, АҚШ | |
| Аумағы: | Еуропа | |
| Барлық сөйлеушілері: | 2.96 миллион (Литва) 170,000 (Шетелде) 3.13 миллион (Дүние жүзі бойынша) | |
| : | 144-ші | |
| : | Литван тілі | |
| : | Латын әліпбиі | |
| Ресми күйі | ||
| Ресми күйі бар жері: | Литва, Еуропа Одағы | |
| : | ||
| Тіл белгілері | ||
| ISO 639-1: | lt | |
| : | lit | |
| : | lit
| |
| Құлақтандыру: Бұл бетте IPA фонетикалық юникод нышандары болуы мүмкін. | ||
Тарихы
Үндіеуропалықтардың қалай сөйлескендерін естігісі келетін әркім келіп, литван шаруасының сөйлегенін тыңдасын.—
Литван тілінде өрбіп шыққан көне тілдерде болған есім морфологиясының көптеген бастапқы қасиеттері сақталған. Сол себепті литван тілі салыстырмалы филологиясында маңызды роль атқарады. Салыстырмалы филологияның зерттеу нәтижелері көрсетіп отырғандай, литван тілі қазіргі үндіеуропалық тілдердің ішіндегі ең аз өзгерген тіл.
бөлшектенгенінен кейін тобы пайда болғаны, содан соң ұзақ уақыт ортақ даму кезеңінен кейін славян және балтық тілдеріне бөлінгені туралы болжам бар (Szemerényi, 1957). Алайда Мейе, Климас, Зинкевичюс сияқты кейбір басқа тілтанушылар ондай ортақ прототілдің болғанына қарсы дәлелдер келтіріп, олардың арасындағы ұқсастықтарды ұзақ уақыт бойы бір-бірінің ықпалына түсіп отырғандарымен түсіндіреді. Балтық тілдерінде көптеген көне белгілердің бар екендігі даусыз болғанымен, олардың протоүндіеуропалық тілден дәл қалай өрбіп шыққаны әлі де анық емес.
Кейбір глоттохронологиялық пайымдаулар бойынша, шығыс балтық тілдері батыс балтық тілдерінен біздің заманымыздың 400-600 жылдары ажырап шыққан. Литван тілі мен латыш тілдерінің арасында елеулі айырмашылықтар 800 жылдан кейін пайдан бола бастаған, бірақ сонда да ұзақ уақытқа дейін оларды бір тілдің диалектілері ретінде қарастыруға болатын. Өтпелі диалектілер кем дегенде 14-15-ші ғасырларға дейін сақталып келді, 17-ші ғасырға дейін сақталған болуы да ықтимал. Екі тілдің алшақтай түсуіне қазіргі Латвияның жерін 13-14 ғасырларда неміс рыцарьлық ордендерінің жаулап алғаны қатты ықпал жасады.
Литван тілінің сақталып отырған ең көне ескерткіштеріне шамамен 1503-1525 жылдары жазып алынған , және жатады. Ол ескерткіштер оңтүстік аукштайт диалектісінде жазылған. Кітаптар 1547 жылдан кейін басылып шығарыла бастаған, бірақ литвандардың арасындағы сауаттылық деңгейі 18-ші ғасырдың аяғына дейін төмен дәрежеде болып келді. 1864 жылы кейін Литваның генерал-губернаторы тілдің білім беру саласында және кітап басуда қолданылуына толық тыйым салды, бірақ литван тіліндегі кітаптар шетелде — және Құрама Штаттарда кедергісіз басыла берді. Ол кітаптарды Литваға қатаң түрме жазасына қарамастан әкелумен «книгнешяй» деп аталып кеткен адамдар айналысты, сол кітаптардың арқасында литван халқының ұлттық сана-сезімі өсіп, ақыры тыйым 1904 жылы алынып тасталды.
(1860-1930) литван әдеби тілінің қалыптасуына маңызды үлес қосты. 19-шы ғасырда жазба литван тілінің ережелері онсыз да өзгере бастаған болатын, бірақ Яблонскистің Lietuviškos kalbos gramatika («Литван тілінің грамматикасы») атты кітабына кіріспеде тілдің одан кейінгі дамуына зор әсер еткен маңызды қағидаларды қорытындылап-тұжырымдады. Ол ұсынған жалпыға бірдей литван тілі оның өзінің батыс аукштайт диалектісіне негізделіп, шығыстағы пруссия литвандарының диалектісінің кейбір жақтары енгізілді. Бұл диалектілерде көршілес әсерінің арқасында ежелгі айтылым сақталып қалып, басқа диалектілерде болса түрлі фонетикалық өзгерістер орын алып отырды. 1918 жылдан бастап литван тілі Литваның ресми тілі дәрежесіне ие болды. Литва Кеңес Одағының құрамында болған кезде литван тілі орыс тілімен қатар ресми қолданылып келді.
Классификациясы
Литван тілі жататын екі тірі тілдің біреуі болып табылады, екіншісі — латыш тілі. Балтық тілдеріне жатқан тағы бір тіл — 19-шы ғасырға жетпей өлі тілге айналды. Балтық тілдеріне жатқан басқа тілдер — мен одан да бұрын жоғалған болатын. жеке бір тармағын құрайды.
Географиялық таралуы
Литван тілі негізінен Литвада таралған; сонымен бірге Беларусь, Латвия, Польша және Ресейдің тұрып жатқан литван ұлтының өкілдерінің арасында да таралған. Аргентина, Аустралия, Бразилия, Канада, Дания, Эстония, Франция, Исландия, Ирландия, Норвегия, Ресейдің қалған аймақтарында, Швеция, Құрама Патшалық, Құрама Штаттар және Уругвай елдерінде литвандардың ірі топтары тұрады.
Литвадағы 2 955 200 адам (3 460 қосқанда), яғни 1998 жылғы бүкіл халықтың 80%-ы литван тілін ана тілі ретінде біледі. Басқа ұлт өкілдері де түрлі дәрежеде литван тілін меңгерген. Дүние жүзі бойынша литван тілінде сөйлейтіндердің саны 4 000 000 шамасында (1993 UBS).
Ресми дәрежесі
Литван тілі Литваның мемлекеттік тілі және Еуропа Одағының ресми тілдерінің бірі болып табылады.
Диалектілері
Литван тілінің екі диалектісі бар: аукштайт диалектісі және жемайт диалектісі. Мына картаға қараңыз: [1]Мұрағатталған 27 мамырдың 2011 жылы.. Әдеби литван тілі мен жемайт диалектісінің арасында айырмашылықтар өте үлкен. Қазіргі аукштайт диалектісі 13-16 ғасырларда әсерімен қалыптасқан. Литван тілінің диалектілері Литваның этнографиялық аймақтарымен байланысқан.
Диалектілердің өздері кіші диалектілерге бөлінген. Екі диалектінің екеуі де үш кіші диалектіге бөлінген. Әдеби тіл батыс аукштайт диалектілеріне негізделген.
Дыбыстары
Дауысты дыбыстары
Литван тілінде 12 жазба дауысты дыбыс бар. Латын әліпбиінің негізгі әріптеріне қоса «огонек» (яғни құйрықша) ұзын дауыстыларды белгілеу үшін қолданылады. Бұл осы дауыстылардың кезінен қалған тарихи белгі. Дәл сондай огонек құйрықшалары поляк тілінде де бар, онда ол мұрын жолымен айтылатын дыбыстарды белгілеуге қолданылады.
Дауыссыз дыбыстары
Фонологиясы
Дауыссыздары
Дауыстылары
Грамматикасы
Сөздік қоры
Үндіеуропалық сөздік қоры
Санскрит тіліндегі сөздерге ұқсас немесе дәл сондай болып келетін литван сөздері
- Литванша du/dvi, Санскритше dvi/dve, Грекше duo/dwo/tyu, Латынша duo («екі»)
- Литванша trys, Санскритше tri/traya, Грекше trios/tria/treis, Латынша tres («үш»)
- Литванша penki(os), Санскритше páñcan, Грекше pente/pende(cis) («бес»)
- Литванша šeši(os), Санскритше sas, Грекше heks/hecs/hex, Латынша secs/sex («алты»)
- Литванша septyni(os), Санскритше saptahn/sapta, Грекше hepta(cis)/septa, Латынша septem («жеті»)
- Литванша aštuoni(os), Санскритше ashtan/ashta, Грекше akto/okto/oktu(cis), Латынша octo («сегіз»)
- Литванша dešimt(is), Санскритше dasham, Грекше deka/deca(cis), Латынша deci/decem («он»)
- Литванша žiema, Санскритше hima («қыс»)
- Литванша derva/darva, Санскритше druma/taru («ағаш»)
- Литванша vilkas, Санскритше vrika («қасқыр»)
Литван тіліне герман тілдерінен енген сөздер
- Литванша midus, Гот тілінде midu ("")
Кірме сөздер
Жазу жүйесі
Мысалдар
Тағы қараңыз
Сілтемелер
- Тілдің «Ethnologue» бойынша коды:lit
- Zinkevičius Z. Rytų Lietuva praeityje ir dabar — Vilnius: . — P. p.9. — ISBN 5-420-01085-2.
- Lithuanian Language. .
- Leonardas Dambriūnas, Antanas Klimas, William R. Schmalstieg, Beginner's Lithuanian, Hippocrene Books, 1999, ISBN 0-7818-0678-X. Older editions (copyright 1966) called "Introduction to modern Lithuanian".
- Remys, Edmund, Review of Modern Lithuanian Grammar, Lithuanian Research and Studies Center, Chicago, 2nd revised edition, 2003.
- Klimas, Antanas Baltic and Slavic revisited. vol. 19, no. 1, Spring 1973 . Тексерілді, 23 қазан 2007.
- Zigmas Zinkevičius, "Lietuvių kalbos istorija" ("History of Lithuanian Language") Vol.1, : Mokslas, 1984, ISBN 5-420-00102-0.
- Remys, Edmund, General distinguishing features of various Indo-European languages and their relationship to Lithuanian, Indogermanische Forschungen, Berlin, New York, 2007.
Сыртқы сілтемелер
- Литван филологиясы Мұрағатталған 14 наурыздың 2005 жылы.
- Литван тілінің академиялық сөздігі
- Литван тілінің тарихи грамматикасы Мұрағатталған 26 қыркүйектің 2013 жылы.
- Вильнюс университетінің жанындағы Литван тілінің жазғы мектебі
- Үндіеуропалық тілдік байланыстардың 2005 жылғы талдауы Мұрағатталған 26 наурыздың 2009 жылы.
- Французша-литванша сөздік, 36000 сөз қамтылған
- Литван мақалдары Мұрағатталған 1 наурыздың 2012 жылы.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Litvan tili lit lietuviu kalba Litvanyn resmi tili Europalyk Odaktyn resmi tilderinin biri Litvada ana tili retinde sojleushilerinin sany 2 96 million shetelderde shamamen 170 000 Litvan tili ozimen tuystas Latysh tilimen birge zhatady alajda ekeui Litvan tili latyn әlipbiin koldanady Litvan tili lietuviu kalbaSojleu orny Litva Argentina Australiya Belarus Braziliya Kanada Estoniya Қazakstan Latviya Polsha Resej Shveciya Қurama Patshalyk Irlandiya Urugvaj AҚSh Aumagy EuropaBarlyk sojleushileri 2 96 million Litva 170 000 Shetelde 3 13 million Dүnie zhүzi bojynsha 144 shi Litvan tili Latyn әlipbii Resmi kүjiResmi kүji bar zheri Litva Europa Odagy Til belgileriISO 639 1 lt lit lit Қulaktandyru Bul bette IPA fonetikalyk yunikod nyshandary boluy mүmkin TarihyLitvan tilindegi saktalyp otyrgan en kone kolzhazba shamamen 1503 zhyl 15 shi gasyrda zhazylgan enbektin koshirmesi First Lithuanian book 1547 The Simple Words of Catechism byEuropa tilderinin kartasy 1741 algashky ayaty litvan tilinde berilgenҮndieuropalyktardyn kalaj sojleskenderin estigisi keletin әrkim kelip litvan sharuasynyn sojlegenin tyndasyn Litvan tilinde orbip shykkan kone tilderde bolgan esim morfologiyasynyn koptegen bastapky kasietteri saktalgan Sol sebepti litvan tili salystyrmaly filologiyasynda manyzdy rol atkarady Salystyrmaly filologiyanyn zertteu nәtizheleri korsetip otyrgandaj litvan tili kazirgi үndieuropalyk tilderdin ishindegi en az ozgergen til bolshektengeninen kejin toby pajda bolgany sodan son uzak uakyt ortak damu kezeninen kejin slavyan zhәne baltyk tilderine bolingeni turaly bolzham bar Szemerenyi 1957 Alajda Meje Klimas Zinkevichyus siyakty kejbir baska tiltanushylar ondaj ortak prototildin bolganyna karsy dәlelder keltirip olardyn arasyndagy uksastyktardy uzak uakyt bojy bir birinin ykpalyna tүsip otyrgandarymen tүsindiredi Baltyk tilderinde koptegen kone belgilerdin bar ekendigi dausyz bolganymen olardyn protoүndieuropalyk tilden dәl kalaj orbip shykkany әli de anyk emes Kejbir glottohronologiyalyk pajymdaular bojynsha shygys baltyk tilderi batys baltyk tilderinen bizdin zamanymyzdyn 400 600 zhyldary azhyrap shykkan Litvan tili men latysh tilderinin arasynda eleuli ajyrmashylyktar 800 zhyldan kejin pajdan bola bastagan birak sonda da uzak uakytka dejin olardy bir tildin dialektileri retinde karastyruga bolatyn Өtpeli dialektiler kem degende 14 15 shi gasyrlarga dejin saktalyp keldi 17 shi gasyrga dejin saktalgan boluy da yktimal Eki tildin alshaktaj tүsuine kazirgi Latviyanyn zherin 13 14 gasyrlarda nemis rycarlyk ordenderinin zhaulap algany katty ykpal zhasady Litvan tilinin saktalyp otyrgan en kone eskertkishterine shamamen 1503 1525 zhyldary zhazyp alyngan zhәne zhatady Ol eskertkishter ontүstik aukshtajt dialektisinde zhazylgan Kitaptar 1547 zhyldan kejin basylyp shygaryla bastagan birak litvandardyn arasyndagy sauattylyk dengeji 18 shi gasyrdyn ayagyna dejin tomen dәrezhede bolyp keldi 1864 zhyly kejin Litvanyn general gubernatory tildin bilim beru salasynda zhәne kitap basuda koldanyluyna tolyk tyjym saldy birak litvan tilindegi kitaptar shetelde zhәne Қurama Shtattarda kedergisiz basyla berdi Ol kitaptardy Litvaga katan tүrme zhazasyna karamastan әkelumen knigneshyaj dep atalyp ketken adamdar ajnalysty sol kitaptardyn arkasynda litvan halkynyn ulttyk sana sezimi osip akyry tyjym 1904 zhyly alynyp tastaldy 1860 1930 litvan әdebi tilinin kalyptasuyna manyzdy үles kosty 19 shy gasyrda zhazba litvan tilinin erezheleri onsyz da ozgere bastagan bolatyn birak Yablonskistin Lietuviskos kalbos gramatika Litvan tilinin grammatikasy atty kitabyna kirispede tildin odan kejingi damuyna zor әser etken manyzdy kagidalardy korytyndylap tuzhyrymdady Ol usyngan zhalpyga birdej litvan tili onyn ozinin batys aukshtajt dialektisine negizdelip shygystagy prussiya litvandarynyn dialektisinin kejbir zhaktary engizildi Bul dialektilerde korshiles әserinin arkasynda ezhelgi ajtylym saktalyp kalyp baska dialektilerde bolsa tүrli fonetikalyk ozgerister oryn alyp otyrdy 1918 zhyldan bastap litvan tili Litvanyn resmi tili dәrezhesine ie boldy Litva Kenes Odagynyn kuramynda bolgan kezde litvan tili orys tilimen katar resmi koldanylyp keldi KlassifikaciyasyLitvan tili zhatatyn eki tiri tildin bireui bolyp tabylady ekinshisi latysh tili Baltyk tilderine zhatkan tagy bir til 19 shy gasyrga zhetpej oli tilge ajnaldy Baltyk tilderine zhatkan baska tilder men odan da buryn zhogalgan bolatyn zheke bir tarmagyn kurajdy Geografiyalyk taraluyLitvan tili negizinen Litvada taralgan sonymen birge Belarus Latviya Polsha zhәne Resejdin turyp zhatkan litvan ultynyn okilderinin arasynda da taralgan Argentina Australiya Braziliya Kanada Daniya Estoniya Franciya Islandiya Irlandiya Norvegiya Resejdin kalgan ajmaktarynda Shveciya Қurama Patshalyk Қurama Shtattar zhәne Urugvaj elderinde litvandardyn iri toptary turady Litvadagy 2 955 200 adam 3 460 koskanda yagni 1998 zhylgy bүkil halyktyn 80 y litvan tilin ana tili retinde biledi Baska ult okilderi de tүrli dәrezhede litvan tilin mengergen Dүnie zhүzi bojynsha litvan tilinde sojlejtinderdin sany 4 000 000 shamasynda 1993 UBS Resmi dәrezhesi Litvan tili Litvanyn memlekettik tili zhәne Europa Odagynyn resmi tilderinin biri bolyp tabylady Dialektileri Litvan tilinin eki dialektisi bar aukshtajt dialektisi zhәne zhemajt dialektisi Myna kartaga karanyz 1 Muragattalgan 27 mamyrdyn 2011 zhyly Әdebi litvan tili men zhemajt dialektisinin arasynda ajyrmashylyktar ote үlken Қazirgi aukshtajt dialektisi 13 16 gasyrlarda әserimen kalyptaskan Litvan tilinin dialektileri Litvanyn etnografiyalyk ajmaktarymen bajlanyskan Dialektilerdin ozderi kishi dialektilerge bolingen Eki dialektinin ekeui de үsh kishi dialektige bolingen Әdebi til batys aukshtajt dialektilerine negizdelgen DybystaryDauysty dybystary Litvan tilinde 12 zhazba dauysty dybys bar Latyn әlipbiinin negizgi әripterine kosa ogonek yagni kujryksha uzyn dauystylardy belgileu үshin koldanylady Bul osy dauystylardyn kezinen kalgan tarihi belgi Dәl sondaj ogonek kujrykshalary polyak tilinde de bar onda ol muryn zholymen ajtylatyn dybystardy belgileuge koldanylady Dauyssyz dybystary Fonologiyasy Dauyssyzdary DauystylaryGrammatikasySozdik koryLitvan tilinin en үlken sozdigi 20 tomnan turady onda zharty millionnan astam soztizimdik makala barҮndieuropalyk sozdik kory Sanskrit tilindegi sozderge uksas nemese dәl sondaj bolyp keletin litvan sozderi Litvansha du dvi Sanskritshe dvi dve Grekshe duo dwo tyu Latynsha duo eki Litvansha trys Sanskritshe tri traya Grekshe trios tria treis Latynsha tres үsh Litvansha penki os Sanskritshe pancan Grekshe pente pende cis bes Litvansha sesi os Sanskritshe sas Grekshe heks hecs hex Latynsha secs sex alty Litvansha septyni os Sanskritshe saptahn sapta Grekshe hepta cis septa Latynsha septem zheti Litvansha astuoni os Sanskritshe ashtan ashta Grekshe akto okto oktu cis Latynsha octo segiz Litvansha desimt is Sanskritshe dasham Grekshe deka deca cis Latynsha deci decem on Litvansha ziema Sanskritshe hima kys Litvansha derva darva Sanskritshe druma taru agash Litvansha vilkas Sanskritshe vrika kaskyr Litvan tiline german tilderinen engen sozder Litvansha midus Got tilinde midu Kirme sozderZhazu zhүjesiMysaldarTagy karanyzSiltemelerTildin Ethnologue bojynsha kody lit Zinkevicius Z Rytu Lietuva praeityje ir dabar Vilnius P p 9 ISBN 5 420 01085 2 Lithuanian Language Leonardas Dambriunas Antanas Klimas William R Schmalstieg Beginner s Lithuanian Hippocrene Books 1999 ISBN 0 7818 0678 X Older editions copyright 1966 called Introduction to modern Lithuanian Remys Edmund Review of Modern Lithuanian Grammar Lithuanian Research and Studies Center Chicago 2nd revised edition 2003 Klimas Antanas Baltic and Slavic revisited vol 19 no 1 Spring 1973 Tekserildi 23 kazan 2007 Zigmas Zinkevicius Lietuviu kalbos istorija History of Lithuanian Language Vol 1 Mokslas 1984 ISBN 5 420 00102 0 Remys Edmund General distinguishing features of various Indo European languages and their relationship to Lithuanian Indogermanische Forschungen Berlin New York 2007 Syrtky siltemelerLitvan filologiyasy Muragattalgan 14 nauryzdyn 2005 zhyly Litvan tilinin akademiyalyk sozdigi Litvan tilinin tarihi grammatikasy Muragattalgan 26 kyrkүjektin 2013 zhyly Vilnyus universitetinin zhanyndagy Litvan tilinin zhazgy mektebi Үndieuropalyk tildik bajlanystardyn 2005 zhylgy taldauy Muragattalgan 26 nauryzdyn 2009 zhyly Francuzsha litvansha sozdik 36000 soz kamtylgan Litvan makaldary Muragattalgan 1 nauryzdyn 2012 zhyly