Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Күрдтер — Таяу Шығыстың ежелгі халықтарының бірі. Күрдтер Түркия, Иран, Ирак, Сирия аумағында өмір сүреді. Осы мемлекеттермен шектесетін Ауғанстанда, Арменияда, Грузияда, Әзірбайжанда да тұрады. Дүние жүзінде жалпы саны — 40 миллион шамасында. Өздерін курд деп атайды, бірақ бұрын Бұл халықтың тайпаларын гутеи, кутеи, куртии, карди, кардуһи деп атаған.
| Күрдтер | |
| ورد, Kurd | |
 Дәстүрлі күрд киімін киген күрд қыздары | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
| 45,6-55,4 млн | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Түркия | 23—25 млн |
 Иран | 15 млн |
 Ирак | 8,2 млн |
 Сирия | 3,5—4 млн |
 Германия | 1,5-2 млн |
 Ауғанстан | 200-300 тыс |
 Әзербайжан | 50 000-240 000 |
 АҚШ | 40 000-100 000 |
 Ливан | 80 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
| ислам | |
| Этникалық топтары | |
| заза, езид, шабаки | |
Этнонимі
«Корди» этнонимі алғаш рет біздің дәуірімізге дейінгі 520 жылғы деректерде ежелгі грек тарихшысы Милеттік Гекатейдің еңбектерінде кездеседі. Шараф хан Бидлисидің пікірінше, күрд этнонимі «ержүректік», «батыр» және «батыл» дегенді білдіреді. Бұл атаудың туындысы «жас жігіт», «жігіт» дегенді білдіретін kurd сөзі. Парфия тілінде gurd (gwrt) «батыр» дегенді білдіреді.
Бұл теорияға сәйкес, этноним прото-үндіеуропалық «hurd» сөзінен шыққан - ержүрек, қатал, батыл.
Эндоэтнонимдері
Ағылшын тілінде — «Kurdish people»; араб тілінде – «أكراد»; парсы тілінде – «كردها»; түрік тілінде – «Kürtler»; әзірбайжан тілінде – «Kürdlәr»; грузин тілінде - «ქურთები»; иврит тілінде - “כ׀ךדים”; неміс тілінде – «Kurden»; дат тілінде - «Kurder»; норвег тілінде - «Kurdere»; португал тілінде - «Curdos»; поляк тілінде - «Kurdzi»; украин тілінде - «Курди»; орыс тілінде - «курдтар»; чех тілінде – «Kurdové»; болгар тілінде - «Кюрди»; поляк тілінде - «Kurdowie»; литва тілінде – «Kurdai»; латыш тілінде - «Kurdi»; албан тілінде – «Kurdёt»; түрікмен тілінде – «Kürtler»; авар тілінде - «Курдал»; тәжік тілінде - «Курд»; армян тілінде - «Քրդեր»; қазақ тілінде - «күрдтер».
Нәсілі
Олар ірі европеоид нәсілінің үнді-жерорта теңізі тобыфна жатады.
Сырт келбеті
Күрдтердің түрікке мінезі де, түрі де ұқсамайды. Түріктің жұмсақ ерекшеліктеріне қарағанда күрд қатал келбетті, ал үлкен аққұба мұрны оның бет-әлпетіне бір түрлі жыртқыш көрініс берді. Күрд ұзын бойлы және мықты денелі. Олардың арасында ғасыр жасаған қариялар да аз емес. Күрдтердің көпшілігінің арасында, әсіресе әйелдер арасында, көгілдір көзді ақшыл аққұбаларды кездестіруге болады.
Тілі
Күрд тілі тек Ирақ мемлекеттік тілдерімен қатарында қолданылады. Туған тілі - күрд тілі, тобының батыс ирани тармағына жатады, парсы тіліне жақын. Күрдтер парсы, араб, түрік, гүржін, орыс, қазақ тілдерін де қолданады (бұл тұратын жеріне байланысты). Күрд жазбасы 1921 ж. армян, 1929 ж. латын, 1945 ж. кириллица әліпбиіне көшкен.
Діні
Күрдістанда бірнеше дін бар. Күрд халқының негізгі бөлігі (75%) сүнниттік исламды ұстанады, халықтың аз бөлігі христиан дінін ұстанады. Бұған қоса, исламға дейінгі «езидизм» дінін ұстанатын 2 миллион адам өздерін иезидтер деп атайды. Дегенмен, олардың дініне қарамастан, әрбір күрд зороастризмді өздерінің бастапқы діні деп санайды.
Тарихы
Күрд этногенезі 3-4 ғасырларда Солтүстік Месопотамияның ежелгі тұрғындары мен Иран тайпаларының араласуы нәтижесінде қалыптаскан. Ұлт болып қалыптасуы араб халифаты тұсында басталып, салжұқ әулеті тұсында жалғасын тапты. Күрдістан аумағы жаулап алушыларға қарсы бірнеше соғысты бастан өткерді. Ежели Иран мен Грекия арасындағы соғыс негізінен Күрдстан аумағын қамтыды. Күрдстанның негізгі аумағы Иран мен Армян арасындағы таулы аймақтарда орналасқан. Бұл аумақ көптеген бөліністерге ұшырағандықтан күрдтердің ұлттық құрамына да әсерін тигізбей қоймайды. 10 ғасырда күрдтердің жекелеген тайпалық одақтары Кавказ маңын мекендеді. 11 ғасырда Шедедид династиясы үлкен аумақты иемденді. 19 ғасырда түріктер мен орыстар, орыстар мен Персия арасындағы соғыс салдарынан күрдтердің бірнеше тайпа одақтарының Түркиядан, Ираннан Кавказ жерлеріне қайтып келуіне алып келді. Бұлар Гүлстан (1813), Түркменчай (1828), Андрианаполь келісімдері нәтижесінде Ресей құрамына өткен тұрғындар болатын. Күрдтердің бір бөлігі 1937 ж. Армения мен Әзірбайжаннан, 1944 ж. Грузиядан Қазақстанға және Орта Азияға қоныс аударған.
Кәсібі
Дәстүрлі кәсіптері: жартылай көшпелі мал шаруашылығы (ірі және ұсақ мал), егіншілік (дәнді дақылдар, бау-бақша, темекі). Кілем тоқу, жүннен бұйымдар жасау, металл ыдыстар жасау, металл соғу, ағаш ою өнері дамыған. Тау бөктеріндегі және жазық аумақтар мен қалалардағы шаруалардың тұрғын үйлері бір, екі қабатты, саман немесе тастан жасалған, төртбұрышты, шатыры тегіс. Коммуналдық бөлмелер тұрғын үйге іргелес, көбінесе ортақ кіреберісі бар. Топырақтан жасалған ошақ (тандыр) үйді жылытуға, тамақ пісіруге, нан пісіруге, салт-дәстүрлерді сақтауға қызмет етеді.
Тұрмыс салты
Үйлену тойы — Олар негізінен ру ішіндегілермен үйленеді. Ертеде балаларға бесіктен құда түскен. Құда түсу белгісі ретінде қыздың басына орамал байлаған. Оған тиындар байланғап, осы сәттен үйленетін жасқа дейін, жылдар бойы, мереке күні күйеу жігіт құдасына қошқар, киім-кешек, т.б. сыйлаған.
Қалыңдықты күйеу жігіттің үйіне әкелу үшін күйеуінің достары оны іздейді. Олар қалыңдықтың үйіне жақындағанда, үйдің есігі жабылады, ал ашылған бойда «кардаш» (туыс, ағасы) қалыңдықтың достарына төлем беруі керек. Күйеу жігіттің үйіне келген соң, күйеу жігіттің әкесі сыйлық ұсынбайынша, қалыңдық аттан түспейді. Ол оған сиыр немесе бие бередіс содан кейін келін үй табалдырығын аттайды. Күйеу жігіт жағынан әйелдердің бірі оның аяғына бірнеше лаваш лақтырады. Келін амандасып, нан теріп үйге кіреді. Табалдырықтан аттағанда қалыңдық оны сүйуі керек.
Балалы болу және тәрбиелеу — «Босану алдында күйеуі үйден шығып, туғаннан кейін бір-екі күннен кейін ғана қайтады. Босанған әйелге тәжірибесі бар әйелдер қызмет етеді, жұмысы үшін заттай төленеді. Бала туар алдында молдаға жүгінеді, ол бойтұмар береді. Ата-анасы қолдарынан келсе, молдаға сиыр, өгіз, қошқар сыйға береді. Балаға бұл есімді әйелдер қояды. Балалар екі-үш жасқа дейін емшек сүтімен қоректенеді.
Сүндет тойында баланың ата-анасы жақсы ас әзірлейді. Сүндетке отырғызуды жергілікті шаштараз ұстараның көмегімен жасайды. Үш-төрт күннен кейін құдасы баланың жағдайын сұрап келіп, бір қазан палау, нан, сүт, бал, жұмыртқа, май әкеледі.
Жерлеу рәсімдері — Дүниеден өтіп жатқан адамды өз төсегінде, бетін оңтүстікке қаратады. Өлім келгеннен кейін жылап-сықтау болады. Одан кейін марқұмды арнайы бөлмеге ауыстырып, оны жуып, мақта жамылғысына орап қояды. Егер марқұм бір күнде жерленбесе, оның кеудесіне марқұмның бетіне қаратып тас пен айна қойылады. Мәйітті табытсыз жерлейді. Марқұмды зиратқа зембілмен апарады, жерлеу рәсімі жақындары мен көршілерінен тұрады. Марқұмның алдынан немесе артына оның жылқысын айдайды. Егер жас жігіт өлсе, оның жылқысын ашық түсті материалмен безендіреді, ал оның семсері мен қанжарын ер-тоқымға іліп қояды. Марқұм қарт адам болса, атына қара аза мақтасымен жабады.
Жерлеу кешінде марқұмды еске алу үшін ас берілмейді. Марқұмның үйінде олар тамақ әзірлемейді. Марқұмның отбасына көршілері азық-түлік әкеледі. Марқұмды еске алуға арналған алғашқы ас қайтыс болғаннан кейінгі үшінші күні ұйымдастырылады. Оған бүкіл ауыл - әр отбасынан бір адам қатысады. Өлгеннен кейін жеті күн өткен соң екінші ас беріледі, оған жиырма-қырық адам шақырылады. Қырқыншы күні үшінші дәм ұйымдастырылады.
Дәстүрлі баспаналары
Көшпелі күрдтердің жазғы үйі – жүн матамен жабылған бірнеше қатар сырықтардан жасалған шатыр. Күрдістанның таулы аймақтарындағы қысқы тұрғын үйлер (бұрынғы Закавказье күрдтері арасында да) күмбез тәрізді немесе ортасында жеңіл түтін шығатын тесігі бар тегіс төбесі бар жер кепелер. Тау бөктеріндегі және ойпатты аймақтар мен қалалардағы шаруалардың тұрғын үйлері бір, екі қабатты, саман немесе тастан жасалған, төртбұрышты, шатыры тегіс. Коммуналдық үй-жайлар тұрғын үй-жайларға іргелес, көбінесе ортақ кіреберісі бар. Топырақ еденде орналасқан ошақ (тандыр) үйді жылытуға, тамақ пісіруге, нан пісіруге, ғұрыптық рәсімдерді орындауға қолданылады.
Дәстүрлі киімдері
Ерлерге арналған дәстүрлі киімдердің бірнеше нұсқалары бар. Ерлер кең жүн шалбар, малдың жүнінен тігілген сырт киім, жеңсіз киіз жакет және киіз қалпақ (колоз, талык, кулук), белдеріне қайыс немесе күміс белдік таққан. Аяқ киімдері шұғадан және теріден тігілген, жүннен тоқылған шұлықтарға киіледі. Әйелдер киімі — ұзын турлі түсті көйлектер, кең шалбар немесе белдемше. Түркия, Солтүстік-Батыс Иран, Сирия және Закавказье күрдтері белдемшелер мен алжапқыштарымен және мерекелік бас киімімен (кофи) танымал.
Дәстүрлі тағамдары
Ұлттық тағамдары - негізінде сүт пен еттен жасалынады. Сондай-ақ бидай, күріш, бадана, бұршақ, жарма, сүзбе ірімшік, май, көкөністер де қолданылады. Дәстүрлі ет тағамдары - кали, селакали деп аталатын еттің сорпасына бұқтырылған тағам, шашлык болды. Тәтті тағамдары - бал, халва, кептірілген өрік, мейіз т.б. Сусындары - қаты, шербет, шира, кофе, шай.
Қайнатылған, содан кейін кептірілген, ұнтақталған және қуырылған бидайды сары маймен (савар) жейді. Қабықсыз күріш, сондай-ақ айранда (сарысуда) пісірілген тары гердол деп аталады: әртүрлі хош иісті шөптер, дәмдеуіштер және жаңғақтармен (тырчик) мұқият пісіруді қажет ететін орам түрі. Жоғарыда аталған тағамдар отырықшы және жартылай көшпелі күрдтердің ауылдарында дайындалады. Көшпелілер көп жағдайда тапшы болатын астықты сырттан сатып алады. Содан кейін олар ірімшік пен қышқыл сүтпен қанағаттанады. Сүт өнімдерінің ішінде мынаны да атап өтпекпіз: жажы (сарысуға пісірілген ет), люр (сары майды ұнтақтаудан алынатын өнім), серту (крем) және кешк - күнге кептірілген ақ ірімшік шарлары.
Фольклоры
Күрд фольклоры - жауларының оны бұрмалауға және жоюға тырысқанына қарамастан сақталған рухани мәдениеттің бірегей ескерткіші. Күрд фольклоры, ең алдымен, халықтың рухани өмірін, оның философиясын зерттеу үшін баға жетпес материал ретінде үлкен маңызға ие.
Күрдтер тарихында көптеген акын-жазушылардын есімдері белгілі. Алғашқы әдеби мектеп лирикалық, философиялық шығармалардың авторы болған сарай акыны Мела Джезири (12 ғ.) есімімен байланысты. Әнші ақын-философ Фани Тейранның (14 ғ.) да есімі аңызға айналған. Күрдтер көршілес халықтары сияқты Наурыз мейрамын ежелгі заманнан бастап тойлайды.
Халық «Мам мен Зин», «Карр мен Кулуке Слемане Сливи», «Сиабанд Хаджезаре», «Дымдым» сияқты танымал туындыларымен ғана емес, сонымен қатар әсем эпикалық жырлармен, ертегілермен, аңыздармен және т.б. танымал.
Күрд билерін әйелдер де, ерлер де орындайды. Бишілер арасындағы байланыс түріне қарай оларды бірнеші түрге бөлуге болады. Әдетте, бишілер қол ұстасып, иық тірестіріп, кішкентай саусақтарды біріктіріп немесе қолдарын арқаларының кішкене бөлігіне қою арқылы ұстасады. Ерлердің биін жылдамдығы мен шеберлігімен тануға болады, ал әйелдер биіне аяқтың, жауырынның, тізенің және мойынның неғұрлым сымбатты қимылдары тән.
Танымал адамдар
Күрдтерден мұсылман ұлы қолбасшысы Салах әд-Дин шықты. Ирактың қазіргі Елбасы - Джалал Талабани да күрд. Пәкістанның премьер-министрі Беназир Бхуттоның анасы - Нусрет Бегунам Бхутто, Түркияның Елбасы Тұрғыт Озалдың да анасы күрдтерден шыққан еді.
Қазақстан күрдтері
Күрдтер Қазақстанға 1937 ж. Армения мен Әзірбайжаннан Алматы, Оңтүстік Қазақстан облыстарына күштеп көшірілді. Қазіргі кезде Қазақстанда 42,3 мың адам тұрады. (2014 ж.), оның ішінде Ақмола облысында. – 544, Ақтөбе – 7, Алматы – 14,8 мың, Атырау – 21, Батыс Қазақстан – 1, Жамбыл – 14,5 мың, Қарағанды – 290, Қостанай – 18, Қызылорда – 12, Түркістан – 9,0 мың, Павлодар – 51, Солтүстік Қазақстан – 329, Шығыс Қазақстан – 37, Алматыда – 2,3 мың адам. Күрдтердің Қазақстанда "" деген ұлттық мәдени орталығы бар. Қазақстандағы күрдтерден академик Нәдір Кәрімұлы Нәдіров, дәрігер-нейрохирург Бари Нәдіров, жазушы Князь Мирзоев шыққан.
Қазіргі күрдтер
Күрдтерді біртекті халық деп атауға болмайды, өйткені олардың отаны Күрдістанның өзі әртүрлі мемлекеттер арасында төрт бөлікке бөлінген. Алайда күрдтердің бірлігін олардың мәдениетіне деген адалдығынан байқауға болады.
Түркияда 16 миллионнан астам күрд бар. Оның едәуір бөлігі жазуды да білмейді, жартылай сауатты ауыл халқы. Түрік күрдтеріне олардың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен білімінің жоқтығынан елді дағдарысқа ұшыратты деген айыптаулар жиі естіледі. Бұл мәлімдемелерді объективті деп санау екіталай, бірақ күрдтердің ел үкіметімен көптеген қақтығыстары бар.
Иранда күрдтердің жағдайы одан кем емес. Соңғы онжылдықтарда тұтанған саяси қақтығыстарға байланысты бұл халықтың өкілдері жиі көтеріліс жасауда. Құқық қорғау қызметкерлерімен және әскерилермен үздіксіз қақтығыстар бұл халықты жер аударылғандарға айналдырды, олар қандай жағдай болмасын, өз құқықтары үшін күресуді жалғастыруда. Әр түрлі елдерде күрд қозғалысының күші артып келеді, оған он мыңдаған адамдар қосылуда. Әлемнің түкпір-түкпірінде тұратын күрдтер бір халық екенін ұмытпайды.
Сілтеме
![image]()
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Күрдтер
Дереккөздер
- Күрдтер. Тексерілді, 3 қыркүйек 2024.
- Курды - Kurd / کورد. Тексерілді, 3 қыркүйек 2024.
- Левицкий В.А. Бұл жартылай жабайы тайпалар өздерін Түркияға жартылай тәуелді деп есептеді. Тексерілді, 3 қыркүйек 2024.
- Күрдтер кімдер және олар қайдан келді?. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Күрдтер Марина және Гамлет Мирзоян. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Аристова Т.Ф. Курдтар. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Күрдтер. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Күрд отбасы: үйі, киімі, тағамы. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Күрд ертегілері, аңыздары мен дәстүрлері. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Күрд биі. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Салах ад-Дин. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Талабани, Джаляль. Тексерілді, 4 қыркүйек 2024.
- Бас.ред. Ж.Н.Тойбаева. /Құраст.Ғ.Жандыбаев., Г.Егеубаева Қазақстан халқы. Энциклопедия — «Қазақ энциклопедиясы», 2016. — Б. 206-207. — ISBN 978-601-7472-88-7.
- Күрдтер төрт мемлекетке бөлінген халық. Тексерілді, 3 қыркүйек 2024.
Түсініктемелер
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kүrdter Tayau Shygystyn ezhelgi halyktarynyn biri Kүrdter Tүrkiya Iran Irak Siriya aumagynda omir sүredi Osy memlekettermen shektesetin Auganstanda Armeniyada Gruziyada Әzirbajzhanda da turady Dүnie zhүzinde zhalpy sany 40 million shamasynda Өzderin kurd dep atajdy birak buryn Bul halyktyn tajpalaryn gutei kutei kurtii kardi karduһi dep atagan Kүrdterورد KurdDәstүrli kүrd kiimin kigen kүrd kyzdaryBүkil halyktyn sany45 6 55 4 mlnEn kop taralgan ajmaktar Tүrkiya23 25 mln Iran15 mln Irak8 2 mln Siriya3 5 4 mln Germaniya1 5 2 mln Auganstan200 300 tys Әzerbajzhan50 000 240 000 AҚSh40 000 100 000 Livan80 000Tilderikүrd tiliDiniislamEtnikalyk toptaryzaza ezid shabakiEtnonimi Kordi etnonimi algash ret bizdin dәuirimizge dejingi 520 zhylgy derekterde ezhelgi grek tarihshysy Milettik Gekatejdin enbekterinde kezdesedi Sharaf han Bidlisidin pikirinshe kүrd etnonimi erzhүrektik batyr zhәne batyl degendi bildiredi Bul ataudyn tuyndysy zhas zhigit zhigit degendi bildiretin kurd sozi Parfiya tilinde gurd gwrt batyr degendi bildiredi Bul teoriyaga sәjkes etnonim proto үndieuropalyk hurd sozinen shykkan erzhүrek katal batyl EndoetnonimderiAgylshyn tilinde Kurdish people arab tilinde أكراد parsy tilinde كردها tүrik tilinde Kurtler әzirbajzhan tilinde Kurdlәr gruzin tilinde ქურთები ivrit tilinde כ ךדים nemis tilinde Kurden dat tilinde Kurder norveg tilinde Kurdere portugal tilinde Curdos polyak tilinde Kurdzi ukrain tilinde Kurdi orys tilinde kurdtar cheh tilinde Kurdove bolgar tilinde Kyurdi polyak tilinde Kurdowie litva tilinde Kurdai latysh tilinde Kurdi alban tilinde Kurdyot tүrikmen tilinde Kurtler avar tilinde Kurdal tәzhik tilinde Kurd armyan tilinde Քրդեր kazak tilinde kүrdter Kүrd er adamdaryNәsiliOlar iri evropeoid nәsilinin үndi zherorta tenizi tobyfna zhatady Syrt kelbetiKүrdterdin tүrikke minezi de tүri de uksamajdy Tүriktin zhumsak erekshelikterine karaganda kүrd katal kelbetti al үlken akkuba murny onyn bet әlpetine bir tүrli zhyrtkysh korinis berdi Kүrd uzyn bojly zhәne mykty deneli Olardyn arasynda gasyr zhasagan kariyalar da az emes Kүrdterdin kopshiliginin arasynda әsirese әjelder arasynda kogildir kozdi akshyl akkubalardy kezdestiruge bolady TiliKүrd tili tek Irak memlekettik tilderimen katarynda koldanylady Tugan tili kүrd tili tobynyn batys irani tarmagyna zhatady parsy tiline zhakyn Kүrdter parsy arab tүrik gүrzhin orys kazak tilderin de koldanady bul turatyn zherine bajlanysty Kүrd zhazbasy 1921 zh armyan 1929 zh latyn 1945 zh kirillica әlipbiine koshken DiniKүrdistanda birneshe din bar Kүrd halkynyn negizgi boligi 75 sүnnittik islamdy ustanady halyktyn az boligi hristian dinin ustanady Bugan kosa islamga dejingi ezidizm dinin ustanatyn 2 million adam ozderin iezidter dep atajdy Degenmen olardyn dinine karamastan әrbir kүrd zoroastrizmdi ozderinin bastapky dini dep sanajdy Tayau Shygystagy kүrdter konystangan audandar 1992 TarihyKүrd etnogenezi 3 4 gasyrlarda Soltүstik Mesopotamiyanyn ezhelgi turgyndary men Iran tajpalarynyn aralasuy nәtizhesinde kalyptaskan Ұlt bolyp kalyptasuy arab halifaty tusynda bastalyp salzhuk әuleti tusynda zhalgasyn tapty Kүrdistan aumagy zhaulap alushylarga karsy birneshe sogysty bastan otkerdi Ezheli Iran men Grekiya arasyndagy sogys negizinen Kүrdstan aumagyn kamtydy Kүrdstannyn negizgi aumagy Iran men Armyan arasyndagy tauly ajmaktarda ornalaskan Bul aumak koptegen bolinisterge ushyragandyktan kүrdterdin ulttyk kuramyna da әserin tigizbej kojmajdy 10 gasyrda kүrdterdin zhekelegen tajpalyk odaktary Kavkaz manyn mekendedi 11 gasyrda Shededid dinastiyasy үlken aumakty iemdendi 19 gasyrda tүrikter men orystar orystar men Persiya arasyndagy sogys saldarynan kүrdterdin birneshe tajpa odaktarynyn Tүrkiyadan Irannan Kavkaz zherlerine kajtyp keluine alyp keldi Bular Gүlstan 1813 Tүrkmenchaj 1828 Andrianapol kelisimderi nәtizhesinde Resej kuramyna otken turgyndar bolatyn Kүrdterdin bir boligi 1937 zh Armeniya men Әzirbajzhannan 1944 zh Gruziyadan Қazakstanga zhәne Orta Aziyaga konys audargan KәsibiDәstүrli kәsipteri zhartylaj koshpeli mal sharuashylygy iri zhәne usak mal eginshilik dәndi dakyldar bau baksha temeki Kilem toku zhүnnen bujymdar zhasau metall ydystar zhasau metall sogu agash oyu oneri damygan Tau bokterindegi zhәne zhazyk aumaktar men kalalardagy sharualardyn turgyn үjleri bir eki kabatty saman nemese tastan zhasalgan tortburyshty shatyry tegis Kommunaldyk bolmeler turgyn үjge irgeles kobinese ortak kireberisi bar Topyraktan zhasalgan oshak tandyr үjdi zhylytuga tamak pisiruge nan pisiruge salt dәstүrlerdi saktauga kyzmet etedi Turmys saltyҮjlenu tojy Olar negizinen ru ishindegilermen үjlenedi Ertede balalarga besikten kuda tүsken Қuda tүsu belgisi retinde kyzdyn basyna oramal bajlagan Ogan tiyndar bajlangap osy sәtten үjlenetin zhaska dejin zhyldar bojy mereke kүni kүjeu zhigit kudasyna koshkar kiim keshek t b syjlagan Dәstүrli kүrd tagamdary Қalyndykty kүjeu zhigittin үjine әkelu үshin kүjeuinin dostary ony izdejdi Olar kalyndyktyn үjine zhakyndaganda үjdin esigi zhabylady al ashylgan bojda kardash tuys agasy kalyndyktyn dostaryna tolem berui kerek Kүjeu zhigittin үjine kelgen son kүjeu zhigittin әkesi syjlyk usynbajynsha kalyndyk attan tүspejdi Ol ogan siyr nemese bie beredis sodan kejin kelin үj tabaldyrygyn attajdy Kүjeu zhigit zhagynan әjelderdin biri onyn ayagyna birneshe lavash laktyrady Kelin amandasyp nan terip үjge kiredi Tabaldyryktan attaganda kalyndyk ony sүjui kerek Balaly bolu zhәne tәrbieleu Bosanu aldynda kүjeui үjden shygyp tugannan kejin bir eki kүnnen kejin gana kajtady Bosangan әjelge tәzhiribesi bar әjelder kyzmet etedi zhumysy үshin zattaj tolenedi Bala tuar aldynda moldaga zhүginedi ol bojtumar beredi Ata anasy koldarynan kelse moldaga siyr ogiz koshkar syjga beredi Balaga bul esimdi әjelder koyady Balalar eki үsh zhaska dejin emshek sүtimen korektenedi Sүndet tojynda balanyn ata anasy zhaksy as әzirlejdi Sүndetke otyrgyzudy zhergilikti shashtaraz ustaranyn komegimen zhasajdy Үsh tort kүnnen kejin kudasy balanyn zhagdajyn surap kelip bir kazan palau nan sүt bal zhumyrtka maj әkeledi Zherleu rәsimderi Dүnieden otip zhatkan adamdy oz toseginde betin ontүstikke karatady Өlim kelgennen kejin zhylap syktau bolady Odan kejin markumdy arnajy bolmege auystyryp ony zhuyp makta zhamylgysyna orap koyady Eger markum bir kүnde zherlenbese onyn keudesine markumnyn betine karatyp tas pen ajna kojylady Mәjitti tabytsyz zherlejdi Markumdy ziratka zembilmen aparady zherleu rәsimi zhakyndary men korshilerinen turady Markumnyn aldynan nemese artyna onyn zhylkysyn ajdajdy Eger zhas zhigit olse onyn zhylkysyn ashyk tүsti materialmen bezendiredi al onyn semseri men kanzharyn er tokymga ilip koyady Markum kart adam bolsa atyna kara aza maktasymen zhabady Zherleu keshinde markumdy eske alu үshin as berilmejdi Markumnyn үjinde olar tamak әzirlemejdi Markumnyn otbasyna korshileri azyk tүlik әkeledi Markumdy eske aluga arnalgan algashky as kajtys bolgannan kejingi үshinshi kүni ujymdastyrylady Ogan bүkil auyl әr otbasynan bir adam katysady Өlgennen kejin zheti kүn otken son ekinshi as beriledi ogan zhiyrma kyryk adam shakyrylady Қyrkynshy kүni үshinshi dәm ujymdastyrylady Dәstүrli baspanalary Koshpeli kүrdterdin zhazgy үji zhүn matamen zhabylgan birneshe katar syryktardan zhasalgan shatyr Kүrdistannyn tauly ajmaktaryndagy kysky turgyn үjler buryngy Zakavkaze kүrdteri arasynda da kүmbez tәrizdi nemese ortasynda zhenil tүtin shygatyn tesigi bar tegis tobesi bar zher kepeler Tau bokterindegi zhәne ojpatty ajmaktar men kalalardagy sharualardyn turgyn үjleri bir eki kabatty saman nemese tastan zhasalgan tortburyshty shatyry tegis Kommunaldyk үj zhajlar turgyn үj zhajlarga irgeles kobinese ortak kireberisi bar Topyrak edende ornalaskan oshak tandyr үjdi zhylytuga tamak pisiruge nan pisiruge guryptyk rәsimderdi oryndauga koldanylady Kүrd kiimindegi kyzdar Irannyn Havraman kalasynan Dәstүrli kiimderi Erlerge arnalgan dәstүrli kiimderdin birneshe nuskalary bar Erler ken zhүn shalbar maldyn zhүninen tigilgen syrt kiim zhensiz kiiz zhaket zhәne kiiz kalpak koloz talyk kuluk belderine kajys nemese kүmis beldik takkan Ayak kiimderi shugadan zhәne teriden tigilgen zhүnnen tokylgan shulyktarga kiiledi Әjelder kiimi uzyn turli tүsti kojlekter ken shalbar nemese beldemshe Tүrkiya Soltүstik Batys Iran Siriya zhәne Zakavkaze kүrdteri beldemsheler men alzhapkyshtarymen zhәne merekelik bas kiimimen kofi tanymal Dәstүrli tagamdary Ұlttyk tagamdary negizinde sүt pen etten zhasalynady Sondaj ak bidaj kүrish badana burshak zharma sүzbe irimshik maj kokonister de koldanylady Dәstүrli et tagamdary kali selakali dep atalatyn ettin sorpasyna buktyrylgan tagam shashlyk boldy Tәtti tagamdary bal halva keptirilgen orik mejiz t b Susyndary katy sherbet shira kofe shaj Қajnatylgan sodan kejin keptirilgen untaktalgan zhәne kuyrylgan bidajdy sary majmen savar zhejdi Қabyksyz kүrish sondaj ak ajranda sarysuda pisirilgen tary gerdol dep atalady әrtүrli hosh iisti shopter dәmdeuishter zhәne zhangaktarmen tyrchik mukiyat pisirudi kazhet etetin oram tүri Zhogaryda atalgan tagamdar otyrykshy zhәne zhartylaj koshpeli kүrdterdin auyldarynda dajyndalady Koshpeliler kop zhagdajda tapshy bolatyn astykty syrttan satyp alady Sodan kejin olar irimshik pen kyshkyl sүtpen kanagattanady Sүt onimderinin ishinde mynany da atap otpekpiz zhazhy sarysuga pisirilgen et lyur sary majdy untaktaudan alynatyn onim sertu krem zhәne keshk kүnge keptirilgen ak irimshik sharlary Folklory Kүrd folklory zhaularynyn ony burmalauga zhәne zhoyuga tyryskanyna karamastan saktalgan ruhani mәdeniettin biregej eskertkishi Kүrd folklory en aldymen halyktyn ruhani omirin onyn filosofiyasyn zertteu үshin baga zhetpes material retinde үlken manyzga ie Kүrd bii Kүrdter tarihynda koptegen akyn zhazushylardyn esimderi belgili Algashky әdebi mektep lirikalyk filosofiyalyk shygarmalardyn avtory bolgan saraj akyny Mela Dzheziri 12 g esimimen bajlanysty Әnshi akyn filosof Fani Tejrannyn 14 g da esimi anyzga ajnalgan Kүrdter korshiles halyktary siyakty Nauryz mejramyn ezhelgi zamannan bastap tojlajdy Halyk Mam men Zin Karr men Kuluke Slemane Slivi Siaband Hadzhezare Dymdym siyakty tanymal tuyndylarymen gana emes sonymen katar әsem epikalyk zhyrlarmen ertegilermen anyzdarmen zhәne t b tanymal Kүrd bilerin әjelder de erler de oryndajdy Bishiler arasyndagy bajlanys tүrine karaj olardy birneshi tүrge boluge bolady Әdette bishiler kol ustasyp iyk tirestirip kishkentaj sausaktardy biriktirip nemese koldaryn arkalarynyn kishkene boligine koyu arkyly ustasady Erlerdin biin zhyldamdygy men sheberligimen tanuga bolady al әjelder biine ayaktyn zhauyrynnyn tizenin zhәne mojynnyn negurlym symbatty kimyldary tәn Tanymal adamdarKүrdterden musylman uly kolbasshysy Salah әd Din shykty Iraktyn kazirgi Elbasy Dzhalal Talabani da kүrd Pәkistannyn premer ministri Benazir Bhuttonyn anasy Nusret Begunam Bhutto Tүrkiyanyn Elbasy Turgyt Ozaldyn da anasy kүrdterden shykkan edi Қazakstan kүrdteriKүrdter Қazakstanga 1937 zh Armeniya men Әzirbajzhannan Almaty Ontүstik Қazakstan oblystaryna kүshtep koshirildi Қazirgi kezde Қazakstanda 42 3 myn adam turady 2014 zh onyn ishinde Akmola oblysynda 544 Aktobe 7 Almaty 14 8 myn Atyrau 21 Batys Қazakstan 1 Zhambyl 14 5 myn Қaragandy 290 Қostanaj 18 Қyzylorda 12 Tүrkistan 9 0 myn Pavlodar 51 Soltүstik Қazakstan 329 Shygys Қazakstan 37 Almatyda 2 3 myn adam Kүrdterdin Қazakstanda degen ulttyk mәdeni ortalygy bar Қazakstandagy kүrdterden akademik Nәdir Kәrimuly Nәdirov dәriger nejrohirurg Bari Nәdirov zhazushy Knyaz Mirzoev shykkan Қazirgi kүrdterSiriyadagy kүrd zhauyngerleri Kүrdterdi birtekti halyk dep atauga bolmajdy ojtkeni olardyn otany Kүrdistannyn ozi әrtүrli memleketter arasynda tort bolikke bolingen Alajda kүrdterdin birligin olardyn mәdenietine degen adaldygynan bajkauga bolady Tүrkiyada 16 millionnan astam kүrd bar Onyn edәuir boligi zhazudy da bilmejdi zhartylaj sauatty auyl halky Tүrik kүrdterine olardyn omir sүru dengejinin tomendigi men biliminin zhoktygynan eldi dagdaryska ushyratty degen ajyptaular zhii estiledi Bul mәlimdemelerdi obektivti dep sanau ekitalaj birak kүrdterdin el үkimetimen koptegen kaktygystary bar Iranda kүrdterdin zhagdajy odan kem emes Songy onzhyldyktarda tutangan sayasi kaktygystarga bajlanysty bul halyktyn okilderi zhii koterilis zhasauda Қukyk korgau kyzmetkerlerimen zhәne әskerilermen үzdiksiz kaktygystar bul halykty zher audarylgandarga ajnaldyrdy olar kandaj zhagdaj bolmasyn oz kukyktary үshin kүresudi zhalgastyruda Әr tүrli elderde kүrd kozgalysynyn kүshi artyp keledi ogan on myndagan adamdar kosyluda Әlemnin tүkpir tүkpirinde turatyn kүrdter bir halyk ekenin umytpajdy SiltemeOrtakkorda bugan katysty mediafajldar bar KүrdterDerekkozderKүrdter Tekserildi 3 kyrkүjek 2024 Kurdy Kurd کورد Tekserildi 3 kyrkүjek 2024 Levickij V A Bul zhartylaj zhabajy tajpalar ozderin Tүrkiyaga zhartylaj tәueldi dep eseptedi Tekserildi 3 kyrkүjek 2024 Kүrdter kimder zhәne olar kajdan keldi Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Kүrdter Marina zhәne Gamlet Mirzoyan Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Aristova T F Kurdtar Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Kүrdter Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Kүrd otbasy үji kiimi tagamy Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Kүrd ertegileri anyzdary men dәstүrleri Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Kүrd bii Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Salah ad Din Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Talabani Dzhalyal Tekserildi 4 kyrkүjek 2024 Bas red Zh N Tojbaeva Қurast Ғ Zhandybaev G Egeubaeva Қazakstan halky Enciklopediya Қazak enciklopediyasy 2016 B 206 207 ISBN 978 601 7472 88 7 Kүrdter tort memleketke bolingen halyk Tekserildi 3 kyrkүjek 2024 TүsiniktemelerBul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet