Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Иремел (башқ. Ирәмәл) — Оңтүстік Оралдағы екінші үлкен шың, Башқұртстанның Белорет ауданының солтүстік-шығысында орналасқан, солтүстік-батыс беткейлері Челябі облысының шекарасында.
| Иремел | |
| башқ. Ирәмәл | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Пайда болған кезеңі | ежелгі |
| Биіктігі | 1582 м |
| Орналасуы | |
| 54°32′00″ с. е. 58°50′20″ ш. б. / 54.53333° с. е. 58.83889° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 54°32′00″ с. е. 58°50′20″ ш. б. / 54.53333° с. е. 58.83889° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер | |
| | |
 Ортаққордағы санаты | |
Атауы
Шыңның атауы өте көне, бір мағыналы этимологиясы жоқ, оны қайтадан башқұрт және моңғол тілдерінен жаңғыртқан.
Башқұрт тілінде атауға жақын дыбысталатын сөздер бар, мысалы, эремелек, эреме — «қалың бұталар мен ормандар алып жатқан өзен бойындағы батпақты жолақ», ирем — «өзеннің тік бөлігі». Олар Иремел өзенін жақсы сипаттауы мүмкін. Өзен де, тау да ортақ тау торабы (сілемі) Иремелдің атауымен аталған болуы мүмкін.
Сондай-ақ башқұрт және моңғол сөздерінің бірігуінен қайта құрайды: ир — «еркек», «ер» және эмел — «ертоқым», «ашамай», «қайқы бел». Иремел шыңы дәу ертоқымға ұқсайды.
Жаңа зерттеуде Иремел оронимінің пайда болуы қола дәуірімен байланысты және үнді-иран тілдерінен қайта қалпына келтірілді. Этимология ежелгі үнді сөздерін үйлестіру арқылы түсіндіріледі: irā - «жел» және mauli - «төбе», бұл «желдердің төбесі» дегенді білдіреді (Воронков А. А. Ардви авесталық өзенінің бастауы жайлы").
Орналасуы
Тау Орал тауларының ең кең таулы жүйесі болып саналатын Оңтүстік Орал аймағында орналасқан, Иремел биіктігі 1600 метрден асатын ең биік жергілікті шың Ямантаудан сәл аласалау.
Координаттары:
- 54º31'200" солтүстік ендік;
- 58º50'552" шығыс бойлығы.
Бүкіл аймақ күрделі рельефпен және әртүрлі биіктіктегі жоталардың болуымен ерекшеленеді. Тау кварц құмтасынан тұрады, көлбеу беткейлерімен кең террастарымен ерекшеленеді. Ең биік нүктелерде жартасты алқаптар, шыңдар мен беткейлерде тастан жасалған шөгінділердің кең аймақтары - курумдар (жартастардың сынықтары, тастар ) пайда болды. Жалпы тау массивіне рельефтің дөңгелек контурлары тән.
Тау етегінде өзендер бастау алады: Үлкен Авняр, Тыгын, Карагайка, Синяк, және оның маңында Ақеділ өзенінің бастауы бар. Жергілікті тұрғындардың айтуынша, Иремел бұлақтарынан шыққан су емдік қасиетке ие, ұзақ уақыт бойына қуат беріп отырады. Иремел тауы 1965 жылы республикалық маңызы бар табиғи ескерткіш мәртебесін алды. Оның жалпы ауданы 5980 гектар.
Биіктік белдеулер және жергілікті климат
Тау белдеуінде қылқан жапырақты ормандар басым. 1100 метр белгіге дейін үлкен ормандармен бар, әрі қарай, тау бөктерінің белдеуі басталады, ол көптеген тас шөгінділерімен сипатталады.
Ауданның климаты континенталды және қоңыржай үйлесімділіктен тұрады, сондықтан ол қыстың суық және жаздың ыстық болуымен сипатталады. Қыс қарашадан наурызға дейін созылады. Ол жоғары қар жамылғысымен және температураның тұрақты ауытқуымен сипатталады. Азия антициклонының және Сібірдің аязының кейде күрт соғуы салдарынан сол күні температура 10°C-қа секіруі мүмкін. Қыс айларында әрдайым күн ашық болады, бірақ мұнда қарлы боранар да болып тұрады, әсіресе олар ақпан айының бастап екі аптаға дейін созылуы мүмкін. Қаңтарда орташа температура -17°C құрайды. Суық ауа-райы қатты жауын-шашынмен және тұманмен бірге жүретін күрт ерумен алмастырылуы мүмкін. Қар қазан айында жауып, биіктігі 60-80 сантиметрге жетеді.
Көктем сәуір айында келеді және мамыр айының соңына дейін созылады. Сәуір айының ортасында қар жамылғысы еріп кетеді, бірақ кейде мамыр айына дейін сақталуы мүмкін. Маусымнан тамызға дейінгі жазғы кезеңде найзағай ойнап, қатты жаңбыр жауады. Климаттық жаз күнтізбеге толығымен сәйкес келетініне қарамастан, орташа температура 20°C-тан көп аспайды. Күз өте қысқа және қыркүйектен қарашаның басына дейін созылады. Бұл кезеңде бұлтты ауа-райы және желдің қатты екпіні болатын суық мезгіл болады. Қыркүйек айында таң мезгілінде аяз болып, ылғалдылығы төмен болады.
Иремел тауы мен Оңтүстік Оралдың бүкіл аумағында жауын-шашын жылына 800 мм-ге дейін түседі, әр аймақтарында біркелкі емес. Мысалы, батыс беткейлерде 650 мм, ал шығыс беткейлерде тек 400 мм жаууы мүмкін. Бұл беткейлердің орналасуына байланысты: батыста олар жел жағында, ал шығыста — ық жағында. Жауын-шашынның негізгі мөлшері жазда түседі, қыста тек 25%.
Ал таудағы ауа-райы тұрақсыз. Жел көбінесе жаңбырлы бұлттарды әкеледі. Қыста ашық аспан жарты сағат ішінде қатты боранмен ауыстырылуы мүмкін. Иремел тауындағы қар кейде шілдеде жауады, бірақ ол ұзақ жатпайды және тез ериді.
Флорасы мен фаунасы
Орал таулары көптеген жануарларға бай. Жергілікті флора да жақсы дамыған. 250-ден 650 метрге дейін ормандар бар, оларда көптеген қылқан жапырақты ағаштар өседі. Мұнда көптеген қарағайлар тұқымдасы түрлері өседі. Солтүстік бөлігінде шыршалар, қайыңдар, қарағайлар өседі. Таулы ормандар 1000 метрден 1500 метрге дейінгі аумақты алып жатыр, етегінде самырсын, шыршалар өседі. Араларынан көптеген саңырауқұлақтар түрлерін кездестіруге болады.
Ормандарда түлкі, қасқыр, сілеусін, суыр, аюларды, және маралдарды кездестіруге болады. Тиіндер, кірпілер, жертесерлер басқа да кеміргіштер көп. Жорғалаушылар арасында жыландар ерекше көзге түседі - қауіпті және улы жыландар, сонымен қатар зиянсыз жыландарда бар. Құстар әлемі де алуан түрлі. Мұнда меңіреу құр, құр, шұбарқұр, торғайлар мекен етеді.
Иремел туралы қызықты деректер
- Жергілікті халық тауды қасиетті деп санайды (негізінен башқұрттар арасында).
- Бұл планетадағы ең ежелгі таулардың бірі.
- Таудың жанында ежелгі адамдардың, соның ішінде тұрмыстық заттардың іздері табылды
- Көпшілік Иремелді жаман әдеттерден арылатын емдік тау деп санайды.
Дереккөздер
- Горный массив Иремель | Русское географическое общество. www.rgo.ru.(қолжетпейтін сілтеме)
- Географические названия Южного Урала (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме)
- Воронков А. А. Об истоках авестийской реки Ардви. — 2013.
- https://uraloved.ru/mesta/bashkiriya/gora-iremel Иремель - священная гора Башкирии
- https://www.tourister.ru/world/europe/russia/city/beloretsk/mount/32797 Гора Иремель
- https://wikiway.com/russia/gora-iremel/ Гора Иремель
- https://travelask.ru/articles/gora-iremel-udivitelnaya-vershina-bashkortostana Гора Иремель — удивительная вершина Башкортостана
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Iremel bashk Irәmәl Ontүstik Oraldagy ekinshi үlken shyn Bashkurtstannyn Beloret audanynyn soltүstik shygysynda ornalaskan soltүstik batys betkejleri Chelyabi oblysynyn shekarasynda Iremelbashk IrәmәlSipattamasyPajda bolgan kezeniezhelgiBiiktigi1582 mOrnalasuy54 32 00 s e 58 50 20 sh b 54 53333 s e 58 83889 sh b 54 53333 58 83889 G O Ya Koordinattar 54 32 00 s e 58 50 20 sh b 54 53333 s e 58 83889 sh b 54 53333 58 83889 G O Ya T Elder Resej BashkurtstanIremelOrtakkordagy sanatyAtauyShynnyn atauy ote kone bir magynaly etimologiyasy zhok ony kajtadan bashkurt zhәne mongol tilderinen zhangyrtkan Bashkurt tilinde atauga zhakyn dybystalatyn sozder bar mysaly eremelek ereme kalyn butalar men ormandar alyp zhatkan ozen bojyndagy batpakty zholak irem ozennin tik boligi Olar Iremel ozenin zhaksy sipattauy mүmkin Өzen de tau da ortak tau toraby silemi Iremeldin atauymen atalgan boluy mүmkin Sondaj ak bashkurt zhәne mongol sozderinin biriguinen kajta kurajdy ir erkek er zhәne emel ertokym ashamaj kajky bel Iremel shyny dәu ertokymga uksajdy Zhana zertteude Iremel oroniminin pajda boluy kola dәuirimen bajlanysty zhәne үndi iran tilderinen kajta kalpyna keltirildi Etimologiya ezhelgi үndi sozderin үjlestiru arkyly tүsindiriledi ira zhel zhәne mauli tobe bul zhelderdin tobesi degendi bildiredi Voronkov A A Ardvi avestalyk ozeninin bastauy zhajly OrnalasuyTau Oral taularynyn en ken tauly zhүjesi bolyp sanalatyn Ontүstik Oral ajmagynda ornalaskan Iremel biiktigi 1600 metrden asatyn en biik zhergilikti shyn Yamantaudan sәl alasalau Koordinattary 54º31 200 soltүstik endik 58º50 552 shygys bojlygy Bүkil ajmak kүrdeli relefpen zhәne әrtүrli biiktiktegi zhotalardyn boluymen erekshelenedi Tau kvarc kumtasynan turady kolbeu betkejlerimen ken terrastarymen erekshelenedi En biik nүktelerde zhartasty alkaptar shyndar men betkejlerde tastan zhasalgan shogindilerdin ken ajmaktary kurumdar zhartastardyn synyktary tastar pajda boldy Zhalpy tau massivine releftin dongelek konturlary tәn Tau eteginde ozender bastau alady Үlken Avnyar Tygyn Karagajka Sinyak zhәne onyn manynda Akedil ozeninin bastauy bar Zhergilikti turgyndardyn ajtuynsha Iremel bulaktarynan shykkan su emdik kasietke ie uzak uakyt bojyna kuat berip otyrady Iremel tauy 1965 zhyly respublikalyk manyzy bar tabigi eskertkish mәrtebesin aldy Onyn zhalpy audany 5980 gektar Biiktik beldeuler zhәne zhergilikti klimatTau beldeuinde kylkan zhapyrakty ormandar basym 1100 metr belgige dejin үlken ormandarmen bar әri karaj tau bokterinin beldeui bastalady ol koptegen tas shogindilerimen sipattalady Audannyn klimaty kontinentaldy zhәne konyrzhaj үjlesimdilikten turady sondyktan ol kystyn suyk zhәne zhazdyn ystyk boluymen sipattalady Қys karashadan nauryzga dejin sozylady Ol zhogary kar zhamylgysymen zhәne temperaturanyn turakty auytkuymen sipattalady Aziya anticiklonynyn zhәne Sibirdin ayazynyn kejde kүrt soguy saldarynan sol kүni temperatura 10 C ka sekirui mүmkin Қys ajlarynda әrdajym kүn ashyk bolady birak munda karly boranar da bolyp turady әsirese olar akpan ajynyn bastap eki aptaga dejin sozyluy mүmkin Қantarda ortasha temperatura 17 C kurajdy Suyk aua rajy katty zhauyn shashynmen zhәne tumanmen birge zhүretin kүrt erumen almastyryluy mүmkin Қar kazan ajynda zhauyp biiktigi 60 80 santimetrge zhetedi Koktem sәuir ajynda keledi zhәne mamyr ajynyn sonyna dejin sozylady Sәuir ajynyn ortasynda kar zhamylgysy erip ketedi birak kejde mamyr ajyna dejin saktaluy mүmkin Mausymnan tamyzga dejingi zhazgy kezende najzagaj ojnap katty zhanbyr zhauady Klimattyk zhaz kүntizbege tolygymen sәjkes keletinine karamastan ortasha temperatura 20 C tan kop aspajdy Kүz ote kyska zhәne kyrkүjekten karashanyn basyna dejin sozylady Bul kezende bultty aua rajy zhәne zheldin katty ekpini bolatyn suyk mezgil bolady Қyrkүjek ajynda tan mezgilinde ayaz bolyp ylgaldylygy tomen bolady Iremel tauy men Ontүstik Oraldyn bүkil aumagynda zhauyn shashyn zhylyna 800 mm ge dejin tүsedi әr ajmaktarynda birkelki emes Mysaly batys betkejlerde 650 mm al shygys betkejlerde tek 400 mm zhauuy mүmkin Bul betkejlerdin ornalasuyna bajlanysty batysta olar zhel zhagynda al shygysta yk zhagynda Zhauyn shashynnyn negizgi molsheri zhazda tүsedi kysta tek 25 Al taudagy aua rajy turaksyz Zhel kobinese zhanbyrly bulttardy әkeledi Қysta ashyk aspan zharty sagat ishinde katty boranmen auystyryluy mүmkin Iremel tauyndagy kar kejde shildede zhauady birak ol uzak zhatpajdy zhәne tez eridi Florasy men faunasyOral taulary koptegen zhanuarlarga baj Zhergilikti flora da zhaksy damygan 250 den 650 metrge dejin ormandar bar olarda koptegen kylkan zhapyrakty agashtar osedi Munda koptegen karagajlar tukymdasy tүrleri osedi Soltүstik boliginde shyrshalar kajyndar karagajlar osedi Tauly ormandar 1000 metrden 1500 metrge dejingi aumakty alyp zhatyr eteginde samyrsyn shyrshalar osedi Aralarynan koptegen sanyraukulaktar tүrlerin kezdestiruge bolady Ormandarda tүlki kaskyr sileusin suyr ayulardy zhәne maraldardy kezdestiruge bolady Tiinder kirpiler zherteserler baska da kemirgishter kop Zhorgalaushylar arasynda zhylandar erekshe kozge tүsedi kauipti zhәne uly zhylandar sonymen katar ziyansyz zhylandarda bar Қustar әlemi de aluan tүrli Munda menireu kur kur shubarkur torgajlar meken etedi Iremel turaly kyzykty derekterZhergilikti halyk taudy kasietti dep sanajdy negizinen bashkurttar arasynda Bul planetadagy en ezhelgi taulardyn biri Taudyn zhanynda ezhelgi adamdardyn sonyn ishinde turmystyk zattardyn izderi tabyldy Kopshilik Iremeldi zhaman әdetterden arylatyn emdik tau dep sanajdy DerekkozderGornyj massiv Iremel Russkoe geograficheskoe obshestvo www rgo ru kolzhetpejtin silteme Geograficheskie nazvaniya Yuzhnogo Urala orys kolzhetpejtin silteme Voronkov A A Ob istokah avestijskoj reki Ardvi 2013 https uraloved ru mesta bashkiriya gora iremel Iremel svyashennaya gora Bashkirii https www tourister ru world europe russia city beloretsk mount 32797 Gora Iremel https wikiway com russia gora iremel Gora Iremel https travelask ru articles gora iremel udivitelnaya vershina bashkortostana Gora Iremel udivitelnaya vershina Bashkortostana