Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жаңбыр — бұлттан бөлініп жерге түсетін атмосфералық сұйық тамшылардың жиынтық атауы.
Тамшылардың диаметрі 0,5 — 7 мм болады. Тропосфераның жоғарғы қабатында қалыптасқан қар, мұз түйіршіктері оның жер бетіне жақын қабатынан өткенде еріп жаңбыр тамшыларына айналады. Кейде жаңбыр бұлт арасындағы тым ұсақ тамшылардың бір-бірімен қосылуынан пайда болады. Жаңбырдың бірнеше түрі бар. — қатпарлы бұлттардан жауады, бірнеше сағаттан бірнеше тәулікке дейін созылады. Нөсер жаңбыр — будақ бұлттардан қатты жауып тез аяқталады; олар, көбінесе, төменгі ендіктерге тән. Диаметрі 0,5 мм-ден аспаған тамшыларды сіркіреме жаңбыр деп атайды, ол, негізінен, қатпарлы бұлттан шығып, өте баяу жауады.
Жаңбыр — атмосфералық сұйық ылғалдың тамшыға айналып (0,5- тен 0,7 мм дейінгі) жерге себелеп түсуі. Жаңбырдың ұсақ тамшылы түрі: «ақ жауын» немесе «сіркіреген жауын», ал ылғалдың белгілі бір уақытта көп түсуі «нөсер» деп аталады. Қазіргі гидрологиялық есептеулерде жаңбырдың барлық жиынтығы есепке алынады.
Жаңбырдың пайда болуына байланысты негізгі 3 түрін қарастыруға болады: конвекциялық (конвективті), орографиялық, фронтальді.
Конвекциялық жаңбыр күннің әсерінен су буланып, жоғары көтеріліп, жылу алмасу үдерісі жүреді.Биіктеген сайын ауа температурасы төмендеп, су буы конденсациялануынан пайда болады.
Орографиялық жаңбыр теңіз беті буланып, жоғары көтеріледі, су буы тау жоталарында салқындап бұлтқа айналады, жел арқылы тасымалданып құрлыққа жауады.
Фронтальді жаңбыр суық ауа жылы ауаны ығыстырады, жылы ауа жоғары көтеріліп суынып бұлтқа айналады.
Жаңбырдағы өлшем
Зерттеулердің нәтижесі бойынша, жер бетінен секундына 16 миллион тонна су буланып ауаға көтеріледі. Бұл мөлшер жылына 505 триллионды құрайды. Дәл осы мөлшер бір жылда жер бетіне жауатын жаңбырдың да мөлшері екендігі таңдандырады. Яғни, су әрдайым белгілі бір тепе-теңдікте айналып тұрады. Егер бұл тепе-теңдікте өзгеріс туа қалса, әлемде үлкен экологиялық ауытқулар белең алып, тіршіліктің тоқтауына әкеліп соғу да бек мүмкін.
Жаңбырдағы мұндай аса бір шебер өлшем тек оның мөлшерінде ғана емес, сонымен қатар жерге түсу жылдамдығын да байқалады. Жаңбыр бұлттары ең аз дегенде 1200 метр биіктікте болады. Егер де үлкендігі мен салмағы жаңбыр тамшысындай бір зат мұндай биіктіктен құласа, жерге 558 км/сағ жылдамдықпен келіп түсер еді. Алайда, жаңбыр тамшыларының ерекше формасы бұған мұрсат бермейді. Жаңбыр бұлттары қандай биіктікте болса да, тамшылардың жер бетіне түсетін жылдамдығы орташа алғанда 8-10 км/сағ-дан аспайды.
Дереккөздер
- Қазақ энциклопедиясы
- Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhanbyr bulttan bolinip zherge tүsetin atmosferalyk sujyk tamshylardyn zhiyntyk atauy Zhanbyr kaladaҚatty zhanbyr Tamshylardyn diametri 0 5 7 mm bolady Troposferanyn zhogargy kabatynda kalyptaskan kar muz tүjirshikteri onyn zher betine zhakyn kabatynan otkende erip zhanbyr tamshylaryna ajnalady Kejde zhanbyr bult arasyndagy tym usak tamshylardyn bir birimen kosyluynan pajda bolady Zhanbyrdyn birneshe tүri bar katparly bulttardan zhauady birneshe sagattan birneshe tәulikke dejin sozylady Noser zhanbyr budak bulttardan katty zhauyp tez ayaktalady olar kobinese tomengi endikterge tәn Diametri 0 5 mm den aspagan tamshylardy sirkireme zhanbyr dep atajdy ol negizinen katparly bulttan shygyp ote bayau zhauady Zhanbyr atmosferalyk sujyk ylgaldyn tamshyga ajnalyp 0 5 ten 0 7 mm dejingi zherge sebelep tүsui Zhanbyrdyn usak tamshyly tүri ak zhauyn nemese sirkiregen zhauyn al ylgaldyn belgili bir uakytta kop tүsui noser dep atalady Қazirgi gidrologiyalyk esepteulerde zhanbyrdyn barlyk zhiyntygy esepke alynady Zhanbyrdyn pajda boluyna bajlanysty negizgi 3 tүrin karastyruga bolady konvekciyalyk konvektivti orografiyalyk frontaldi Konvekciyalyk zhanbyr kүnnin әserinen su bulanyp zhogary koterilip zhylu almasu үderisi zhүredi Biiktegen sajyn aua temperaturasy tomendep su buy kondensaciyalanuynan pajda bolady Orografiyalyk zhanbyr teniz beti bulanyp zhogary koteriledi su buy tau zhotalarynda salkyndap bultka ajnalady zhel arkyly tasymaldanyp kurlykka zhauady Frontaldi zhanbyr suyk aua zhyly auany ygystyrady zhyly aua zhogary koterilip suynyp bultka ajnalady Zhanbyrdagy olshemKele zhatkan zhanbyrMeksikada zhanbyr Zertteulerdin nәtizhesi bojynsha zher betinen sekundyna 16 million tonna su bulanyp auaga koteriledi Bul molsher zhylyna 505 trilliondy kurajdy Dәl osy molsher bir zhylda zher betine zhauatyn zhanbyrdyn da molsheri ekendigi tandandyrady Yagni su әrdajym belgili bir tepe tendikte ajnalyp turady Eger bul tepe tendikte ozgeris tua kalsa әlemde үlken ekologiyalyk auytkular belen alyp tirshiliktin toktauyna әkelip sogu da bek mүmkin Zhanbyrdagy mundaj asa bir sheber olshem tek onyn molsherinde gana emes sonymen katar zherge tүsu zhyldamdygyn da bajkalady Zhanbyr bulttary en az degende 1200 metr biiktikte bolady Eger de үlkendigi men salmagy zhanbyr tamshysyndaj bir zat mundaj biiktikten kulasa zherge 558 km sag zhyldamdykpen kelip tүser edi Alajda zhanbyr tamshylarynyn erekshe formasy bugan mursat bermejdi Zhanbyr bulttary kandaj biiktikte bolsa da tamshylardyn zher betine tүsetin zhyldamdygy ortasha alganda 8 10 km sag dan aspajdy DerekkozderҚazak enciklopediyasy Қazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Su sharushylygy Almaty Mektep 2002