Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Кірпітәрізділер (лат. Erinaceidae) – сүтқоректілер класының жәндікқоректі аңдар отряды.
| Кірпітәрізділер Қазбалық ауқымы: Eocene–Recent | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Subfamilies & Genera | ||||||||||||||
Бір кірпіде 7-8 мың ине болады. Қазақстанда 3 түрі мекендейді: , құлақты кірпі және қара кірпі. Арқасын, бүйірлерін тікенек (ине) басқан. Тұрқы 13 – 27 см, салмағы 700 – 800 г. Орманда, бұта арасында, бау-бақшада, тіпті елді мекендерде тіршілік етеді. Жемін, әдетте іңірде және түнде аулайды. Жәндіктермен, көлбақамен, жыланмен (улысымен де) қоректеніп, орман шаруашылығына пайда келтіреді. Қараша айында ұйқыға кетеді де, көктемде күн жылынысымен оянады. Жыныстық жағынан 2 жасында жетіледі. 35 – 42 күнде жылына 1 рет көктемде 3 – 4-тен балалайды. Орта есеппен 6 жыл тіршілік етеді. Мал пироплазмозы ауруын таратады.
Аяқтары бессаусақты. Бірінші үстінгі күрек тістері ірі, азу тіске ұқсас. Тері асты бұлшық еттері, әсіресе сақина бұлшық еттері жақсы жетілген және олар қысқарғанда кірпі денесі дөңгеленіп, шар тәрізді болады. Екі тұқымдас тармақтары: гимнурлар және кірпілер бар. Еуразия мен Африкада таралған. Кірпілердің арқасы мен екі жақ жаны тікенекті. Қауіпті жағдайда домаланып қалады. 12-15 түрі бар. ТМД-да 7 түрі таралған: кәдімгі кірпі, (Erinaceus europaeus), оңтүстік, (Е. rumanicus), кавказдық, амур кірпісі, (Еamurensis), даур, (Е. dauricus), құлақты кірпі, (Н. hypomelas). Орманды, далалық және шөлді жерлерді мекендейді. Кейбір түрлері кысқы ұйқыға кетеді. Жылына 1-ден 7-ге дейін ұрпақ береді. Ауылшаруашылық және орман зиянкестерін құртады. Кейбір түрлері аса қауіпті ауру қоздырушыларын тасымалдайды. КСРО Қызыл кітабында, 1 түрі ХТҚО Қызыл кітабына енгізілген.
Дереккөздер
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Erinaceidae |
 | Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Kirpitәrizdiler lat Erinaceidae sүtkorektiler klasynyn zhәndikkorekti andar otryady Kirpitәrizdiler Қazbalyk aukymy Eocene Recent PreK K O S D Kr P T Yu B Pg NDүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby SүtkorektilerYksham taby ҰrykzholdastylarҰly saby Saby Erinaceomorpha 1910Tukymdasy Erinaceidae 1814Subfamilies amp GeneraKirpitәrizdiler Қulakty kirpi Bir kirpide 7 8 myn ine bolady Қazakstanda 3 tүri mekendejdi kulakty kirpi zhәne kara kirpi Arkasyn bүjirlerin tikenek ine baskan Turky 13 27 sm salmagy 700 800 g Ormanda buta arasynda bau bakshada tipti eldi mekenderde tirshilik etedi Zhemin әdette inirde zhәne tүnde aulajdy Zhәndiktermen kolbakamen zhylanmen ulysymen de korektenip orman sharuashylygyna pajda keltiredi Қarasha ajynda ujkyga ketedi de koktemde kүn zhylynysymen oyanady Zhynystyk zhagynan 2 zhasynda zhetiledi 35 42 kүnde zhylyna 1 ret koktemde 3 4 ten balalajdy Orta eseppen 6 zhyl tirshilik etedi Mal piroplazmozy auruyn taratady Ayaktary bessausakty Birinshi үstingi kүrek tisteri iri azu tiske uksas Teri asty bulshyk etteri әsirese sakina bulshyk etteri zhaksy zhetilgen zhәne olar kyskarganda kirpi denesi dongelenip shar tәrizdi bolady Eki tukymdas tarmaktary gimnurlar zhәne kirpiler bar Euraziya men Afrikada taralgan Kirpilerdin arkasy men eki zhak zhany tikenekti Қauipti zhagdajda domalanyp kalady 12 15 tүri bar TMD da 7 tүri taralgan kәdimgi kirpi Erinaceus europaeus ontүstik E rumanicus kavkazdyk amur kirpisi Eamurensis daur E dauricus kulakty kirpi N hypomelas Ormandy dalalyk zhәne sholdi zherlerdi mekendejdi Kejbir tүrleri kysky ujkyga ketedi Zhylyna 1 den 7 ge dejin urpak beredi Auylsharuashylyk zhәne orman ziyankesterin kurtady Kejbir tүrleri asa kauipti auru kozdyrushylaryn tasymaldajdy KSRO Қyzyl kitabynda 1 tүri HTҚO Қyzyl kitabyna engizilgen Derekkozder Balalar Enciklopediyasy V tom Oryssha kazaksha tүsindirme sozdik Biologiya Zhalpy redakciyasyn baskargan professor E Aryn Pavlodar 2007 1028 b ISBN 9965 08 286 3 Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category ErinaceidaeBul biologiya bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz