Ақтаудағы ұшақ апаты

Ақтаудағы Embraer E190 апаты — 2024 жылғы 25 желтоқсанда таңертең ұшағының қатысуымен орын алған қайғылы . Әзербайжанның көлік министрлігінің алдын ала мәліметіне сәйкес, әуе компаниясына тиесілі жолаушылар ұшағы «Баку-Грозный» бағыты бойынша ұшып бара жатып, Ақтау әуежайы маңында апатқа ұшырады. Тергеудің алдын ала нәтижелері бойынша Әзірбайжан билігі мен авиакомпания ұшақтың Қазақстанда «сыртқы әсерден» кейін апатқа ұшырағанын хабарлады. Әзербайжандық үкіметтік дереккөздерге сәйкес, ұшақ «жер-әуе» санатындағы ресейлік зымыранмен «дрондардың белсенділігі кезінде» Грозный аспанында атып түсірілген.. Зымыран сынықтары жолаушылар мен экипаж мүшелеріне тиіп, ұшақтың жанында жарылды. Тергеу барысымен таныс азербайжандық дереккөздердің бірі Reuters агенттігіне алдын ала нәтижелер бойынша ұшақ ресейлік «» әуе қорғаныс жүйесімен атылғанын және Грозныйға жақындаған кезде оның байланыс жүйелері радиоэлектронды күрес жүйелері арқылы істен шығарылғанын хабарлады. Осы дереккөзге сәйкес, зақымдалған ұшақ ұшқыштардың шұғыл қону туралы өтінішіне қарамастан Ресей әуежайларына қонудан бас тартылды және Каспий теңізі арқылы Қазақстандағы Ақтауға қарай ұшуға бұйрық берілді.

Ақтаудағы Embraer E190 апаты
J28243 рейсінің соңғы минуттарындағы ұшу схемасы
Жалпы мағлұмат
Дата	25 желтоқсан 2024 жылы
Уақыты	10:28 (UTC+4)
Себебі	Алдын ала мәлімет бойынша: басқару жүйесінің ақауы, ықтимал себебі – құстардың ұшақпен соқтығысуы
Апат орны	Ақтау, Түпқараған, Маңғыстау облысы,  Қазақстан
Координаттары	43°53′34″ с. е. 51°00′22″ ш. б. / 43.8927778° с. е. 51.0061111° ш. б. / 43.8927778; 51.0061111 ^(G) ^(O) ^(Я)
Қайтыс болғандар	39
Жарақаттанғандар	28
Әуе кемесі
Модель	Embraer E190
Әуекомпаниясы
Сапары	J28243
Борттық нөмір	4K-AZ65
Апатқа ұшыраған ұшақ 8 жыл бұрын
Ұшақтың аты	«Гусар»
Ұшып шыққан пункті	, Баку,  Әзербайжан
Келу пункті	, Грозный,  Ресей
Шыққан жылы	2013
Жолаушылар	62
Экипаж саны	5
Тірі қалғандар	28

Ұшақ әуежай үстінде екі айналым жасап, қаладан 3 км қашықтықта ұшу-қону жолағына жақын жерде құлап, өртке оранды. Бортта 67 адам (62 жолаушы және 5 экипаж мүшесі) болған, соның 29-ы тірі қалды. Ұшақтың құлауынан аман қалған құйрығында, сондай-ақ Киль мен биіктік рульдерінің жазықтықтарында көптеген саңылаулар табылды (олардың кейбіреулері әлі ұшып келе жатқан ұшақтың салонынан да көрінеді), бұл сарапшылардың пікірінше, әуе шабуылына қарсы зымырандардың элементтерінен туындауы мүмкін. Тірі қалған жолаушылар сәтсіз қонуға тырысқаннан кейін Грозныйдың үстіндегі аспандағы жарылыстардың дыбыстарын естігендерін айтты.

Ұшақ апатынан үш күн өткен соң, Ресей президенті Владимир Путин Әзірбайжан президентінен ұшақпен болған «қайғылы оқиға» үшін кешірім сұрады. Әңгіме барысында әзірбайжандық жолаушылар тасымалдайтын әуе кемесі Грозный қаласының әуежайына бірнеше рет қонуға тырысқаны атап өтілді. Осы уақытта Грозный, Моздок және Владикавказ Украинаның жауынгерлік ұшқышсыз ұшу аппараттарына шабуыл жасады, ал ресейлік ӘШҚ бұл шабуылдарды тойтарыс берді. Бұл ретте Путин кеменің құлауына себеп болған ӘШҚ жұмысы екенін ешқашан мойындамады. Әлиев өз кезегінде ұшақ корпусында бірнеше саңылаулардың болуы, жолаушылар мен экипаж мүшелерінің бөгде фрагменттермен жаралану сипаты «физикалық және техникалық сыртқы әсер» фактісін растайтынын атап өтті. Келесі күні Әлиев ұшақ «электронды соғыс арқылы басқарылмайтын күйге келтірілді» деп мәлімдеді, бұл бірінші зақым болды, содан кейін жерден ату кеменің құйрығына қатты зақым келтірді, сонымен бірге ұшақ әдейі атып түсірілмегенін айтты, бірақ Ресей тарапы бұл оқиғаға өз кінәсін уақтылы мойындап, оны алып келуі керек еді. Әзірбайжаннан кешірім сұрау. Ол сондай-ақ Ресей тарапының апаттың себептері туралы «мәселені шешкісі» келгеніне өкініш білдірді және Ресейден Әзірбайжаннан кешірім сұрауды, өз кінәсін мойындауды, кінәлілерді жазалауды және оларды қылмыстық жауапкершілікке тартуды, сондай-ақ Әзірбайжан мемлекетіне, зардап шеккен жолаушылар мен экипаж мүшелеріне өтемақы төлеуді талап етті

Ұшақ

Апатқа ұшыраған ұшағы болатын (Борттық нөмірі 4K-AZ65). 22 шілде 2013 жылы ұшақ Сан-Жозе-дус-Кампус қаласындағы (Бразилия) заутынан ұшырылып, Баку қаласына қарай сапарын бастады. Ұшақ Натал, Лас-Пальмас және Пальма-де-Мальорка әуежайлары арқылы ұшып өтті. 24 шілдеде Бакуге жеткенде, ұшаққа 4K-AZ65 тіркеу белгісі мен «Гусар» атауы берілді. Бұл атау Әзербайжанның Гусар қаласының құрметіне қойылған. Кейінірек ұшақ және олардың еншілес Buta Airways әуе компаниясында пайдаланылды. 2017 жылдың қазанында ұшақты компаниясы сатып алған және ол жерде 2023 жылға дейін қызмет еткен. 2023 жылдың қазанында ұшақ компаниясының құрамына қайта оралған.

Апат алдында, 2023 жылдың 25 желтоқсанынан 2024 жылдың 19 қазанына дейін ұшақ әуе компаниясы орналасқан Баку әуежайында тоқтап тұрды.

Экипаж және жолаушылар

Ұшақ экипажы келесі мүшелерден тұрды:

• Кшнякин Игорь (Капитан)
• Кальянинов Александр
• Әлиева Хокума
• Әсадов Зұлфұғар
• Рагимли Айдан

Экипаж құрамында осы жоғарыдағы 5 адам болған. Барлық экипаж мүшелері Әзербайжан азаматы. Алдын ала ақпарат бойынша, апаттың салдарынан ұшқыштар қаза тапқан. Ұшақ капитаны Игорь Кшнякин 15 000 сағаттан астам ұшып шыққан, оның 11 200 сағаттан астамы капитан қызметінде болған. Тірі қалғандар арасында бортсерік Хокума Алиева жоқ. Стюард Асадов Зульфугар мен стюардесса Рагимли Айдан әртүрлі дәрежедегі жарақаттар алған.

Ұшақ бортында болған 67 адамның 15-і Ресей Федерациясының азаматтары, 37-сі Әзербайжан азаматтары, 6-ы Қазақстан азаматтары, 3-і Қырғызстан азаматтары екені белгілі болды.

Азаматтық	Жолаушылар	Экипаж	Барлығы
Әзербайжан	37	5	42
Ресей	16	0	16
Қазақстан	6	0	6
Қырғызстан	3	0	3
Барлығы	62	5	67

Барысы

Оқиға

деректеріне сәйкес ұшақ траекториясы

2024 жылдың 25 желтоқсанында, сағат 03:55 UTC-де, ұшақ Баку қаласындағы ұшып, бағыт алды.

Грозный әуежайының баспасөз қызметінің мәліметінше, ұшақ межелі әуежайға ұшқанда тұманға байланысты «Үйташ» әуежайына (Махачкала) қайта жіберілді, дегенмен ұшқыштың диспетчермен жарияланған, бірақ расталмаған радио алмасу жазбаларында тұман туралы сөз жоқ. Осы жазбаларға сүйенсек, жергілікті уақыт бойынша сағат 08:11-де командир диспетчерге Бакуге кететінін, бір минуттан кейін — екі GPS жоғалғанын және сағат 08:16-да ұшақтың басқарудан бас тартқанын, «бұл кабинада құстардың соққысы» болғанын айтты. Сағат 08:17-де ұшқыш минералды суларға баратынын хабарлады, ал 08:20-да ауа-райы туралы ақпаратты біліп, Махачкаланы беруді сұрады. Сағат 08:22-де ұшқыш гидравликаның істен шыққандығы туралы хабарлады, ал бір минуттан кейін ол Махачкалаға барады.

Ресейдің басшысы Дмитрий Ядров 27 желтоқсанда ұшақ командирі ұшақты Грозный әуежайына екі рет қондыруға тырысқанын, бірақ мүмкін смогстігін айтты. Грозныйға қонудың сәтсіз әрекеттері туралы тірі қалған жолаушылар мен стюардессалар да айтады. Сонымен, тірі қалғандардың бірі Субхонкул Рахимовтың айтуынша, ұшқыштар үш рет Грозныйға борт отырғызуға тырысты, бірақ «үшінші рет бірдеңе жарылды». Рахимовтың айтуынша, жарылыс ұшақ ішіндегі жарылыс сияқты болған жоқ. Кеменің сыртындағы жарылыс туралы тірі қалған стюардесса Зульфугар Асадов та айтты. Тағы бір жолаушы Заур Мамедов жарылыстар туралы да айтты. Тірі қалған стюардесса Айдана Рагимлидің айтуынша, бірінші соққыдан кейін оттегі маскалары ашылып, стюардессалар жолаушыларға жүгінгісі келгенде, екінші соққы болды, оның барысында стюардесса Асадов сол қолынан жарақат алды, ұшақтың ішіне сынықтар кірді. Апатқа дейін түсірілген ұшақ салонынан түсірілген кадрларда ұшақта қысымның төмендеуі байқалды, орындықтарда тесіктер байқалады, ал жолаушылар зардап шеккендерге таңу керек дейді. Ядровтың айтуынша, Грозный аймағында «қиын жағдай» болған: украиналық дрондардың «Грозный және Владикавказ қалаларындағы азаматтық инфрақұрылымға» шабуылына байланысты «кілем» режимі енгізілді (белгілі бір аумақтың үстіндегі аспанның жабылуы), ал Грозный әуежайы «тығыз тұман» жауып, 500 метр биіктікте болған жоқ көріну. Алайда, 25 желтоқсан күні таңертең Шешенстан астанасында әуежайдың жабылуы туралы ресейлік ақпарат агенттіктерінде де, жеделхат арналарында да хабарланған жоқ. Сонымен қатар, Грозный әуежайының бас директоры Альви Шахгириев «кілем» режимі әуе кемесінің командирі қосалқы аэродромға кету туралы шешім қабылдағаннан кейін енгізілгенін айтты. Сол күні таңертең Шешенстан Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы Хамзат Қадыров Шешенстанның үстіндегі аспандағы барлық дрондардың жойылғаны туралы» есеп берді, ал келесі күні оның ағасы, Шешенстан басшысы Хамзат Қадыровты «Шешен Республикасына сіңірген еңбегі үшін медалімен» марапаттады.

06:07 UTC-ден кешіктірмей (кеменің белгісі ұшу жазбасында қайта пайда болған кезде),Каспий теңізінің үстінде, ұшақ экипажы (төтенше жағдай) берді. Ұшақ белгісі ұшу жазбасында қайта пайда болған кезде, ол Ақтау әуежайына қарай жылжып үлгерді. Росавиацияда «борттағы штаттан тыс жағдайға байланысты» Ақтаудағы қосалқы әуеайлаққа кету туралы шешімді ұшақ командирі қабылдады. Апаттық қону тікелей қолмен басқару режимінде орындалды (direct mode).

Әзірбайжан үкіметінің дереккөздерінің айтуынша, ресейлік «жер-әуе» зымыранымен зақымдалған (украиналық ұшқышсыз ұшу аппараттарының Грозный аспандағы белсенділігі кезінде) ұшақтардың шұғыл қону туралы өтініштеріне қарамастан Ресей әуежайларына қонуға рұқсат берілмеген. Оның орнына ұшқыштарға Каспий теңізі арқылы Ақтауға қарай ұшуға бұйрық берілді. Euronews корреспонденттері алған мәліметтерге сәйкес, ұшақтың GPS навигациялық жүйелері теңіз үстінен ұшудың барлық жолында өшірілді. Росавиация басшысы Дмитрий Ядров өз кезегінде командирге қону үшін басқа әуежайлар ұсынылғанын (нақты қандай ядро туралы хабарлаған жоқ), бірақ ол Ақтау әуежайына бару туралы шешім қабылдағанын айтты.

Сағат 06:30 UTC-де (11:30), төмен биіктікте және алдыңғы бөлігі төмен қараған күйде ұшақ әуежайдың ұшу-қону жолағының маңында жерге соқтығысты. Ұшақ бөліктерге бөлініп кеткен, тірі қалғандардың көпшілігі орналасқан оның артқы бөлігі ажырап, төңкеріліп қалған. Құтқару жұмыстарына 150 құтқарушы мен 45 техника жұмылдырылды.

Борттағы ақаулардың нақты себебі әзірге белгісіз. Алайда негізгі болжам — құстармен соқтығысып қалу. Бұл нұсқаны ұшақтың иесі, әуекомпаниясы да топшылап отыр.

Реакция

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаев, Сербия президенті , Пәкістан премьер-министрі , Қырғызстан президенті Садыр Жапаров, Ресей президенті Владимир Путин, Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған, Солтүстік Кипр Түрік Республикасының президенті , Иран президенті , Тәжікстан президенті Эмомали Рахмон, Израиль президенті , Молдавия президенті Беларусь президенті Александр Лукашенко, сондай-ақ АҚШ, Ұлыбритания және Франция елшіліктері, Грузия мен Румынияның Сыртқы істер министрліктері Әзербайжанға әуе апатына байланысты көңіл айтты. 26 желтоқсан Әзербайжанда аза тұту күні деп жарияланды.

Арменияның премьер-министрі әуе апатынан қаза тапқандардың отбасыларына көңіл айтты.

Әуе апатына байланысты Әзербайжан президенті Ресейге сапарын тоқтатты.

Ресей президенті Владимир Путин апат орнына медицина қызметкерлері мен қажетті жабдықтармен МЧС Ресейдің ұшағы жіберілетінін мәлімдеді.

Әзербайжан

25 желтоқсандағы оқиға салдарынан Әзербайжанда көп адамның қазасына байланысты аза тұту күні жарияланды. Әзербайжан футзал лигасының және Әзербайжан Кубогының 8-туры бір минуттық үнсіздікпен басталатын болды. Аза тұту күніне орай Әзербайжанда таеквондо чемпионаты мен біріншілігінің кездесулері кейінге қалдырылды.

«Әзербайжан әуе жолдары» тергеу аяқталғанға дейін Баку — Грозный — Баку және Баку — Махачкала — Баку бағыттарындағы рейстерді орындауды тоқтататынын хабарлады.

Ильхам Әлиев фактілерге негізденсек, ұшақ Ресей аумағында, Грозный қаласының маңында зақымданып, басқару қабілетінен айырылғанын жария еткен. Ресейдің ұшақтың ішінде жарылыс болған деген теориясы қапа қылып, таң қалдырғанын айтты. Осыдан, Ресей бұл апаттың ісін басып тастағысы келіп тұрғаны анық деген пікірін білдіртті. Әзербайжанның осы апатқа қатысты Ресей Федерациясына талаптарын атап өтті.

Көмек

Оқиға орнына көмек көрсету үшін 22 жедел жәрдем бригадасы мен апаттар медицинасы орталығының алты бригадасы жіберілді.

«Облыстық көпбейінді ауруханада 30 хирургиялық және травматологиялық төсек-орын, сондай-ақ 10 реанимациялық орын дайындалды. Балалар ауруханасында 20 төсек-орын мен 10 реанимациялық орын ашылды»

- деп толықтырды басқарма өкілдері. Сонымен қатар, 11 жастағы бала мен 16 жастағы жасөспірім де ауруханаға жатқызылды. Дәрігерлер мен құтқарушылар зардап шеккендерге көмектесіп жатыр.

Қазақстанның Орталық қан банкі авиакатастрофа салдарынан зардап шеккендерді тиімді емдеу үшін қан тапсыру қажеттілігін хабарлады. Кейінірек шамамен 300 адам қан тапсыру науқанына қатысу үшін жиналды.

Қазақстанда әуе апатынан зардап шеккендердің туыстары үшін жедел байланыс желісі ашылды. Апатқа қарамастан, Ақтау әуежайы қалыпты режимде жұмысын жалғастырды.

Тергеу

Embraer E190 ұшағының Ақтау маңында апатқа ұшырауына байланысты Әзербайжан Бас прокуратурасы Қылмыстық кодекстің 262.3-бабы (әуе көлігінің қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігі ережелерін бұзу, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкелу) және 314.3-бабы (немқұрайлылық) бойынша қылмыстық іс қозғады. Қазақстан құқық қорғау органдары Қылмыстық кодекстің 345-бабы (көлік құралын пайдалану кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу, абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкелу) бойынша іс бастады. Ал Ресей Федерациясының Тергеу комитеті Қылмыстық кодекстің 263-бабы (әуе көлігінің қозғалысы мен пайдалану қауіпсіздігі ережелерін бұзу) бойынша қылмыстық іс қозғады.

Апат себептері

Ресей зымыраны

Ұшақ Ресей мен Украина арасындағы соғыстың оқиғасы ретінде Ресейдің Украинаның ұрыс дрондарына тойтарыс беріп жатқан аумағына ұшқан.

Апаттан соң, ұшақтың денесінде көптеген айқын шрапнель оқтарынан туатын зақымды көруге болады. Апаттан тірі қалған куәгерлердің айтуы бойынша, ұшу кезінде сырттан ұшақтың маңында жарылыс естілген. Жолаушылардың апатқа дейінгі ұшақтың ішінен түсірілген видеоларында тесілген құтқару күртешелері әрі әйел жолаушының аяғынан қан төгілуі байқалады. Әскери аналитик Ян Матвеевтің ойлауынша, апат Ресейдің әуе қорғаныс жүйелері, дәлірек жүйесінің радиолокациялық қателік салдарынан туындаған деген пікірін білдірді. Авиация аналитигі Ричард Абулафия Türkiye Today баспасына сөзінде құстармен соқтығысу болжамын жоққа шығарды. Türkiye Today зақым ауқымдығынан және өрнегінен құстармен соқтығысу болжамы шындыққа жанаспайтынын атап өтті. Керісінше, зымыранныӊ зақымына ұқсайды деген болжамды білдіртті. The New York Times баспасы Әзербайжан тергеушілерініӊ келтірілген залалға Ресейдіӊ Панцирь-С1 әуе қорғаныс жүйесі жауапты деп есептейтінін жеткізген.

Дереккөздер

1. Самолет AZAL готовился к посадке в режиме direct mode после отказа системы управления  (орыс.).
2. Произошло крушение самолета Embraer 190AR в Казахстане: 28 выживших, 39 погибших
3. Ақтауда Azerbaijan Airlines ұшағы апатқа ұшырады. ҚазАқпарат (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
4. Ақтаудағы ұшақ апаты: аман қалғандардың алдын ала тізімі шықты  (қаз.).
5. A Strange Banging Sound, Chaos and Prayers Before a Plane Crashes  (ағыл.). The New York Times (27 December 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
6. Exclusive: Preliminary investigation confirms Russian missile caused Azerbaijan Airlines crash  (ағыл.). Euronews (26 December 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
7. Probe suggests Azerbaijan plane crashed due to 'physical external interference'  (ағыл.). RFI (27 December 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
8. Nailia Bagirova, Gleb Stolyarov Russian air-defense system downed Azerbaijan plane, sources say  (ағыл.). Reuters (27 December 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
9. Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақта қазақстандықтар да болған  (қаз.).
10. Жәукен Әсем Тірі қалғандар арасында экипаж қызметкерлері де бар. ORDA (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
11. Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета  (орыс.) (25 декабря 2024).
12. Gavin Blackburn Military expert says Azerbaijan Airlines plane likely downed by anti-aircraft missile  (ағыл.). Euronews (27 December 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
13. Талғат Дүйсенбек "Сыртқы ықпал": Әзербайжан билігі лайнердің апатқа ұшырау себебін атады. NUR.KZ (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
14. Камшат Сатиева Ұшақ апаты: Путин Ресейдің әуе кеңістігінде болған қайғылы оқиғаға байланысты кешірім сұрады. Zakon.kz (28 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
15. Ұшақ апаты: Путин Ресейдің әуе кеңістігінде болған қайғылы оқиғаға байланысты кешірім сұрады. Qaz365 (28 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
16. Ұшақ Ресей аумағындағы сыртқы соққының кесірінен апатқа ұшырады – Әзербайжан президенті. alqamedia.kz (28 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
17. Азамат Серікхан Azerbaijan Airlines Ақтау маңындағы ұшақ апатының алдын ала себебін атады. Курсив (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
18. Ranter, Harro Accident Embraer ERJ-190AR 4K-AZ65, Wednesday 25 December 2024.
19. 4K-AZ65 AZAL Azerbaijan Airlines Embraer ERJ-190AR (ERJ-190-100 IGW)  (ағыл.) (25 December 2024).
20. Крушение пассажирского самолета Баку — Грозный. Главное  (орыс.) (25 декабря 2024).
21. Информация пресс-службы.
22. Оперштаб: Оба пилота погибли при крушении самолета AZAL в Актау  (орыс.) (25 декабря 2024).
23. Stüardessanın qardaşı DANIŞDI: "Məndən DNT analizi götürdülər" </noinclude> (әзір.).
24. Baza - Telegram.
25. Azattyq - Telegram.
26. Azattyq - Telegram.
27. Azerbaijan Airlines опубликовала список пассажиров разбившегося самолета  (орыс.) (25 декабря 2024).
28. Крушение самолета близ Актау: обнародован полный список пассажиров  (орыс.) (25 декабря 2024).
29. Ғалиасқар Думан Бакуден Грозныйға бет алған ұшақ Осетияға не үшін барған. Ulysmedia.kz (26 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
30. Перизат Жарылқасын AZAL ұшағының Грозный әуежайының диспетчерімен сөйлескен сөзі жарияланды. ORDA (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
31. Ғалиасқар Думан Ақтаудағы ұшақ апаты: экипаж бен диспетчердің сөйлескендері жарияланды. Ulysmedia.kz (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
32. Кирилл Гуленков Ақтауға жақын жерде апатқа ұшыраған ұшақтан аман қалған жолаушының айтқандары. Altn News (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
33. Сырым Қаржас Грозныйдың үстінде жарылысты, соққы жасалғанын сездік – апатқа ұшыраған ұшақтағы бортсерік. Ulysmedia.kz (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
34. Дана Русланқызы "Командир суға құлайтынымызды айтты": Ақтаудағы ұшақ апатында аман қалған бортсерік оқиғаның қалай болғанын айтып берді. Stan.kz (28 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
35. Айдос Қали Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақ салонында түсірілген кадрлар тарады. Zakon.kz (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
36. Айдос Қали Росавиация Ақтаудағы қайғылы оқиға туралы: Командир ұшақты Грозныйға екі рет қондырмақ болды. Zakon.kz (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
37. В аеропорту Грозного, куди не долетів рейс із Баку, знову оголосили план «Килим»  (укр.). Радіо Свобода (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
38. Аиша Алдаяр Қадыров Ақтаудағы апатқа себеп болған дрондарды атып түсіру туралы есеп берген інісін марапаттады. ORDA (27 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
39. "Құстардың соқтығысуы немесе техникалық ақау": Әзірбайжан әуе компаниясына тиесілі ұшақтың Ақтауда құлауына не себеп. Stan.kz (26 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
40. Flightradar24 Live Flight Tracker - Real-Time Flight Tracker Map  (ағыл.).
41. Нұрлан Әлинұр «Ұшқыштар басқаруды толықтай өз қолдарына ала алмаған сияқты»: ұшақ апатына қатысты маман пікірі. Turkystan.kz (26 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
42. Accident Embraer ERJ-190AR 4K-AZ65, Wednesday 25 December 2024.  (ағыл.). asn.flightsafety.org. Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
43. Айгерим Тарина Росавиация Ақтаудағы ұшақ апатына қатысты пікір білдірді. Zakon.kz (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
44. ҚАЗАҚСТАНДА АПАТҚА ҰШЫРАҒАН БАКУ-ГРОЗНЫЙ БАҒЫТЫНДАҒЫ ҰШАҚ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ МЕН ҚАЙТАЛАНАТЫН ЖҮЙЕЛЕР ІСТЕН ШЫҚҚАННАН КЕЙІН АҚТАУДА DIRECT MODE РЕЖИМІНДЕ ҚОНУҒА ДАЙЫНДАЛҒАН -ТЖ ОРНЫНДАҒЫ ОПЕРШТАБ. Интерфакс-Қазақстан (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
45. "Growing evidence suggests Azerbaijan Airlines flight was targeted by missile strike"
46. Mazaeva, Milana; Nechepurenko, Ivan (27 December 2024). "A Strange Banging Sound, Chaos and Prayers Before a Plane Crashes". New York Times.
47. Выжившие в авиакатастрофе в Актау сидели в хвостовой части самолета  (орыс.) (25 декабря 2024).
48. Пассажирский самолет, летевший в Грозный, разбился в Казахстане  (орыс.) (25 декабря 2024).
49. На борту потерпевшего крушение в Актау самолета мог взорваться баллон  (орыс.).
50. Ақтау маңындағы ұшақ апаты: тірі қалғандар саны 25-ке жетті  (қаз.).
51. Ақтаудағы ұшақ апаты: Қан орталығына жүздеген адам келді  (қаз.).
52. Ақтаудағы ұшақ апатынан кейін 12 адам ауруханаға жеткізілді  (қаз.).
53. Соңғы сапар: Ақтауда апатқа ұшыраған ұшақ жайлы толық ақпарат  (қаз.).
54. Ақтаудағы ұшақ апаты: Тоқаев Әзербайжан президентіне көңіл айтты. Tengrinews.kz (25 желтоқсан 2024). Тексерілді, 29 желтоқсан 2024.
55. Serbian President extends condolences to Azerbaijan over plane crash  (ағыл.).
56. Pakistani Prime Minister Shahbaz Sharif expresses condolences to Azerbaijan over plane crash  (ағыл.).
57. Sadyr Japarov expresses condolences to Ilham Aliyev over plane crash in Aktau  (ағыл.) (25 December 2024).
58. Путин выразил соболезнования Алиеву из-за авиакатастрофы в Актау  (орыс.) (25 декабря 2024).
59. Turkish President Recep Tayyip Erdogan offers condolences following Azerbaijan Airlines plane crash in Aktau  (ағыл.).
60. Ersin Tatar təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycana başsağlığı verib </noinclude> (әзір.) (25 желтоқсан 2024).
61. İran Prezidenti təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib </noinclude> (әзір.).
62. Emoməli Rəhmon təyyarə qəzası ilə əlaqədar Azərbaycan Prezidentinə başsağlığı verib </noinclude> (әзір.) (25 желтоқсан 2024).
63. İsrail Prezidenti: AZAL-ın təyyarəsinin qəzaya uğraması xəbəri məni dərindən kədərləndirdi </noinclude> (әзір.).
64. Президент Молдовы выразила соболезнования в связи с авиакатастрофой AZAL в Казахстане  (орыс.) (25 декабря 2024).
65. Соболезнование Президенту Азербайджана Ильхаму Алиеву
66. ABŞ və Böyük Britaniya səfirlikləri təyyarə qəzası ilə bağlı Azərbaycana başsağlığı verib </noinclude> (әзір.).
67. French Embassy in Azerbaijan expresses condolences over plane crash in Aktau  (ағыл.) (25 December 2024).
68. Georgian MFA expresses condolences to Azerbaijan over plane crash  (ағыл.).
69. Romanian FM expresses condolences to Azerbaijan over plane crash  (ағыл.).
70. Распоряжение Президента Азербайджанской Республики Об объявлении траура в Азербайджанской Республике с целью почтения памяти погибших в результате крушения пассажирского самолета Embraer 190 Закрытого акционерного общества «Азербайджан Хава Йоллары» при выполнении рейса Баку-Грозный (Российская Федерация) » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики  (орыс.).
71. В Азербайджане объявлен траур в связи с крушением самолета в Актау  (орыс.).
72. В Азербайджане объявили 26 декабря днем траура после крушения самолета  (орыс.) (25 декабря 2024).
73. В Азербайджане 26 декабря объявлен траур в связи с крушением самолета  (орыс.) (25 декабря 2024).
74. Алиев объявил 26 декабря днем траура в Азербайджане  (орыс.).
75. 26 декабря в Азербайджане объявили траур  (орыс.) (25 декабря 2024).
76. Премьер-министр Армении выразил соболезнования в связи с катастрофой рейса Баку-Грозный  (орыс.) (26 декабря 2024).
77. Interfax-Kazakhstan Премьер Армении соболезнует семьям погибших в авиакатастрофе самолета AZAL в Актау  (орыс.).
78. Пашинян выразил соболезнования в связи с крушением  (орыс.) (25 декабря 2024).
79. Никол Пашинян выразил соболезнования семьям погибших в авиакатастрофе рейса Баку-Грозный (ru-RU).
80. Сообщение Пресс-службы Президента » Официальный сайт президента Азербайджанской Республики  (орыс.).
81. Алиев прервал визит в Россию из-за авиакатастрофы в Актау  (орыс.) (25 декабря 2024).
82. Алиев прервал визит в Россию из-за крушения самолета AZAL в Актау  (орыс.) (25 декабря 2024).
83. Путин заявил, что к месту авиакатастрофы в Актау вылетает борт МЧС РФ  (орыс.) (25 декабря 2024).
84. Azərbaycanın futzal üzrə Yüksək Liqasının və kubokun oyunlarından əvvəl 1 dəqiqəlik sükut elan olunacaq </noinclude> (әзір.) (25 желтоқсан 2024).
85. Taekvondo üzrə Azərbaycan birinciliyi və çempionatının görüşləri matəm günü ilə əlaqədar təxirə salınıb </noinclude> (әзір.) (25 желтоқсан 2024).
86. Авиакомпания AZAL приостановила рейсы из Баку в Грозный и Махачкалу (25 желтоқсан 2024).
87. Ильхам Алиев заявил, что упавший в Актау самолет сбила Россия. kz.kursiv.media (29 December 2024).
88. Ақтаудағы ұшақ апаты: төрт адамның денесі табылды  (қаз.).
89. Баллон жарылды: Ақтаудағы ұшақ апатына қатысты соңғы деректер  (қаз.).
90. Aktau sakinləri təyyarə qəzasında yaralananlara qan verirlər - FOTO </noinclude> (әзір.).
91. Aktauda yaşayan azərbaycanlı: Qanvermə aksiyasına qoşulmaq üçün 300-ə yaxın insan toplaşıb </noinclude> (әзір.).
92. tengrinews.kz Жители Актау вызвались на помощь выжившим при крушении самолета - люди сдают кровь  (орыс.) (25 декабря 2024).
93. Жители Актау выстраиваются в очереди, чтобы сдать кровь для пострадавших в авиакатастрофе - Газета.Ru | Новости  (орыс.) (25 декабря 2024).
94. Казахстан открыл горячую линию для родных пострадавших при авиакатастрофе  (орыс.) (25 декабря 2024).
95. Аэропорт Актау работает в обычном режиме после крушения самолета AZAL  (орыс.).
96. Аэропорт Актау работает в обычном режиме после крушения самолета  (орыс.) (25 декабря 2024).
97. Ақтаудағы ұшақ апаты бойынша қылмыстық іс қозғалды  (қаз.).
98. Три страны завели уголовные дела после крушения самолета в Актау  (орыс.) (25 декабря 2024).
99. https://www.bbc.com/russian/articles/cvg630g67x0o
100. https://news-pravda.com/russia/2024/12/25/940708.html
101. "Самолет мог быть поврежден зенитной ракетой". Ян Матвеев – о версии авиакатастрофы в Казахстане из-за работы российской ПВО

Сыртқы сілтемелер

• Құлаған ұшақтың жолаушылары арасында төрт елдің азаматтары болды — ФОТО — ВИДЕО — ЖАҢАРТЫЛДЫ

• Баку-Грозный ұшағы апатқа ұшырады — РБК