Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Алтай деген бетті қараңыз.Алтай аймағы (ұйғ. ئالتاي ۋىلايىتى, қыт. 阿勒泰) — Қытай Халық Республикасы Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданының Іле Қазақ автономиялық облысына қарасты әкімшілік аймақ. Батысында Шығыс Қазақстан облысымен, солтүстігінде Ресейдің Алтай Республикасымен (Ресеймен 2-реткі шекараласуы (52 км)), солтүстік-батыс және батысында Моңғолияның Баян-Өлгей (450 км.) Қобда аймақтарымен шектеседі. Жер көлемі 117,8 км², халқы (әскери өндіріс құрылыс корпусын есепке алмағанда) 561,667 (2003 жылғы санақ бойынша) халық тығыздығы шаршы шақырымға 5 адамнан келеді. 8 ұлттың өкілі тұрады. Соның ішінде қазақтар 50,5 %. Орталығы — Алтай қаласы. Әкімшілік жағынан 6 ауданға (Шіңгіл, Көктоғай, Бурылтоғай, Буыршын, Қаба, Жеменей), 1 қалаға (Алтай қаласы) бөлінеді.
| Аймақ | |
| Алтай аймағы | |
| ұйғ. ئالتاي ۋىلايىتى қыт. 阿勒泰 | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Кіреді | Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы, Іле Қазақ автономиялық облысы |
| Енеді | 6 аудан және 1 қалалық аудан |
| Әкімшілік орталығы | |
| Әкімі | Айтжанұлы Сабыр |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары | 47°50′ с. е. 88°08′ ш. б. / 47.833° с. е. 88.133° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 47°50′ с. е. 88°08′ ш. б. / 47.833° с. е. 88.133° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Жер аумағы | 117.699,01 км² |
| Уақыт белдеуі |
|
| Ірі қаласы | Бейтун |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны | 645.057 адам (2007) |
| Тығыздығы | 5 адам/км² |
| Телефон коды | 0906 |
| Пошта индекстері | 836500 |
| Алтай аймағының басқармасы | |
|
| |
| Координаттар: 47°50′ с. е. 88°08′ ш. б. / 47.833° с. е. 88.133° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Географиясы
Алтай аймағы жерінің көпшілігі Алтай тау жүйесінде және тау етегінде орналасқан. Алтай аймағында Алтай тауларынан Қара ертіс өзені және оның салалары , Бұлғын өзендері баcтау алады. Алтай аймағының жер бедері таулы келеді. Орман тоғайы мол (1,5 млн га). Климаты қатаң континентті. Табиғаты көркем, жер асты кен байлықтарына бай. Онда мұнай, көмір, темір, алтын, күміс, марганец, қорғасын, қалайы, фосфор, күкірт тұзы бар.
Тарихы
Алтай аймағы ертеде найман, керей, қаңлы, үйсін, тағы басқа түркі тектес тайпалардың мекені болған. 8—9 ғасырда Енисей қырғыздары, 12—13 ғасырда наймандар, 14 ғасырда Әмір Темір, 16—18 ғасырда моңғолдар (ойраттар), 18 ғасырдың II жартысында керейлер билік құрды. 1758 жылдан бергі Қытайдың Манжұр империясының бұл өлкені өз қоластына қаратпақ болған ниеті 1864 жылы Қытай мен Ресей арасындағы шекара келісімінен соң жүзеге асты. 1904 жылы Моңғолия арқылы Бейжіңге тікелей қарайтын болды. 1911 жылы Цинхай революциясынан кейін Қытай отаршыларының қолына көшті. 1919 жылы Алтай аймағы Шыңжаң өлкесіне қосылды. 1912—1928 жылдары Яң Зыңшин, 1928—1933 жылдары Жин Шурын, 1933—1944 жылдары Шэн Ши Сай басқарған өлкелік Қытай үкіметінің езгісінде болды. 1940 жылы Алтай аймағында қазақ шаруаларының Қытай үстемдігіне қарсы ұлт-азаттық көтерілісі болды. Бұл көтерілістің нәтижесінде Алтай аймағы Шығыс Түркістан Республикасының (1944-1949) құрамына кірді (1945 қыркүйек), 1949 жылы Шығыс Түркістан Республикасы құлағаннан кейін Шыңжаң өлкелік үкіметіне қарады. 1954 жылы Қытай Халық Республикасындағы қазақтар тығыз орналасқан Іле, Алтай, Тарбағатай аймақтарының негізінде Іле Қазақ автономиялық облысы құрылды. Халқы негізінен мал шаруашылығымен айналысады. Алтай аймағында Ақыт қажы Үлімжіұлы, Оспан батыр Сіләмұлы, Шәріпхан Жеңісханұлы, Дәлелхан Сүгірбайұлы сынды қазақ халқының көрнекті өкілдері туып өскен.
Халқы
2000 жылғы халық санағы бойынша, округте 561,7 мың адам тұрады. Қытайдың Батыс бөлікті қауырт игеру стратегиясына байланысты жергілікті халық қазақ халқынан қытай ұлт өкілдерінің саны уақыт озған сайын басым түсуде. Яғни қазақтар азшылықты құрауда.
Ұлтық құрамы (2000)
| Ұлт | Саны | Үлесі |
|---|---|---|
| Қазақтар | 288 612 | 51,38 % |
| Қытайлар | 229 894 | 40,93 % |
| 22 166 | 3,95 % | |
| Ұйғырлар | 10 068 | 1,79 % |
Әкімшілік-аумақтық бөлінісі
Алтай аймағы 1 қалалық ауданға, 6 ауданға бөлінеді:
 | |||||||||
| # | Статусы | Атауы | қытайша | Пиньинь | ұйғырша | ұйғырша (латын) | Халқы (2003 шамамен.) | Ауданы (км²) | Халық тығыздығы (/км²) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Қалалық аудан | Алтай қаласы | 阿勒泰市 | Ālètài Shì | ئالتاي شەھىرى | Altay Shehiri | 230,000 | 10,852 | 21 |
| 2 | Аудан | Буыршын | 布尔津县 | Bù'ěrjīn Xiàn | بۇرچىن ناھىيىسى | Burchin Nahiyisi | 70,000 | 10,369 | 7 |
| 3 | Аудан | Көктоғай (Фуюнь) | 富蕴县 | Fùyùn Xiàn | كوكتوقاي ناھىيىسى | Koktokay Nahiyisi | 90,000 | 32,327 | 3 |
| 4 | Аудан | Бурылтоғай (Фухай) | 福海县 | Fúhǎi Xiàn | بۇرۇلتوقاي ناھىيىسى | Burultoqay Nahiyisi | 70,000 | 33,319 | 2 |
| 5 | Аудан | Қаба (Хабахэ) | 哈巴河县 | Hābāhé Xiàn | قابا ناھىيىسى | Qaba Nahiyisi | 80,000 | 8,186 | 10 |
| 6 | Аудан | Шіңгіл (Цинхэ) | 青河县 | Qīnghé Xiàn | چىڭگىل ناھىيىسى | Chinggil Nahiyisi | 60,000 | 15,790 | 4 |
| 7 | Аудан | Жеменей | 吉木乃县 | Jímùnǎi Xiàn | جېمىنەي ناھىيىسى | Jéminey Nahiyisi | 40,000 | 7,145 | 6 |
Басшылары
Хатшылары
- 张岩
Уәлилері
- Арыстан Ғалымұлы
- Мәукен Сейітқамзаұлы 2003 - 2007
- Талғат Үсен? 2012? — 1 April 2017
- Айтжанұлы Сабыр
- Қадан Кабен 哈丹·卡宾 April 01, 2017 — April 2021 Керей, Абақ, Жәнтекей
- Жүніс Қадысұлы Керей, Абақ, Шеруші
Дереккөздер
- Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region Мұрағатталған 28 шілденің 2012 жылы. (ағыл.)
- Алэтай дицюй гай куан (Алтай аймағының жалпы жағдайы), Үрімжі, 1989.
- Современный Синьциян и его место в казахстанско-китайских отношениях, Алматы, 1997.
- «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, 1-том
- Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ Даланың соңғы нояны. Оспан батыр мен оның ұрпақтары туралы фотодерек. “Егемен Қазақстан” Жалпыұлтық Республикалық газеті" ААҚ (22 наурыз 2008). Тексерілді, 20 тамыз 2012.
Тағы қараңыз
- Ранорамио торабындағы Алтай суреттері Мұрағатталған 19 қаңтардың 2014 жылы. (ағыл.)
- Historical Weather: ALTAY, China (ағыл.)
 | Бұл — Шыңжаң Ұйғыр автономиялық ауданы географиясы бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Altaj degen betti karanyz Altaj ajmagy ujg ئالتاي ۋىلايىتى kyt 阿勒泰 Қytaj Halyk Respublikasy Shynzhan Ұjgyr avtonomiyalyk audanynyn Ile Қazak avtonomiyalyk oblysyna karasty әkimshilik ajmak Batysynda Shygys Қazakstan oblysymen soltүstiginde Resejdin Altaj Respublikasymen Resejmen 2 retki shekaralasuy 52 km soltүstik batys zhәne batysynda Mongoliyanyn Bayan Өlgej 450 km Қobda ajmaktarymen shektesedi Zher kolemi 117 8 km halky әskeri ondiris kurylys korpusyn esepke almaganda 561 667 2003 zhylgy sanak bojynsha halyk tygyzdygy sharshy shakyrymga 5 adamnan keledi 8 ulttyn okili turady Sonyn ishinde kazaktar 50 5 Ortalygy Altaj kalasy Әkimshilik zhagynan 6 audanga Shingil Koktogaj Buryltogaj Buyrshyn Қaba Zhemenej 1 kalaga Altaj kalasy bolinedi AjmakAltaj ajmagyujg ئالتاي ۋىلايىتى kyt 阿勒泰ӘkimshiligiKirediShynzhan Ұjgyr avtonomiyalyk audany Ile Қazak avtonomiyalyk oblysyEnedi6 audan zhәne 1 kalalyk audanӘkimshilik ortalygyAltaj kalasyӘkimiAjtzhanuly SabyrTarihy men geografiyasyKoordinattary47 50 s e 88 08 sh b 47 833 s e 88 133 sh b 47 833 88 133 G O Ya Koordinattar 47 50 s e 88 08 sh b 47 833 s e 88 133 sh b 47 833 88 133 G O Ya Zher aumagy117 699 01 km Uakyt beldeuiIri kalasyBejtunTurgyndaryTurgyny645 057 adam 2007 Tygyzdygy5 adam km Telefon kody0906Poshta indeksteri836500Altaj ajmagynyn baskarmasyKoordinattar 47 50 s e 88 08 sh b 47 833 s e 88 133 sh b 47 833 88 133 G O Ya Buyrshyn audanynda ornalaskanBuyrshyn audanyndagy Қara Ertis ozeninin zhagasyAltaj tabigaty Қomkanas GeografiyasyAltaj ajmagy zherinin kopshiligi Altaj tau zhүjesinde zhәne tau eteginde ornalaskan Altaj ajmagynda Altaj taularynan Қara ertis ozeni zhәne onyn salalary Bulgyn ozenderi bactau alady Altaj ajmagynyn zher bederi tauly keledi Orman togajy mol 1 5 mln ga Klimaty katan kontinentti Tabigaty korkem zher asty ken bajlyktaryna baj Onda munaj komir temir altyn kүmis marganec korgasyn kalajy fosfor kүkirt tuzy bar TarihyAltaj ajmagy ertede najman kerej kanly үjsin tagy baska tүrki tektes tajpalardyn mekeni bolgan 8 9 gasyrda Enisej kyrgyzdary 12 13 gasyrda najmandar 14 gasyrda Әmir Temir 16 18 gasyrda mongoldar ojrattar 18 gasyrdyn II zhartysynda kerejler bilik kurdy 1758 zhyldan bergi Қytajdyn Manzhur imperiyasynyn bul olkeni oz kolastyna karatpak bolgan nieti 1864 zhyly Қytaj men Resej arasyndagy shekara kelisiminen son zhүzege asty 1904 zhyly Mongoliya arkyly Bejzhinge tikelej karajtyn boldy 1911 zhyly Cinhaj revolyuciyasynan kejin Қytaj otarshylarynyn kolyna koshti 1919 zhyly Altaj ajmagy Shynzhan olkesine kosyldy 1912 1928 zhyldary Yan Zynshin 1928 1933 zhyldary Zhin Shuryn 1933 1944 zhyldary Shen Shi Saj baskargan olkelik Қytaj үkimetinin ezgisinde boldy 1940 zhyly Altaj ajmagynda kazak sharualarynyn Қytaj үstemdigine karsy ult azattyk koterilisi boldy Bul koterilistin nәtizhesinde Altaj ajmagy Shygys Tүrkistan Respublikasynyn 1944 1949 kuramyna kirdi 1945 kyrkүjek 1949 zhyly Shygys Tүrkistan Respublikasy kulagannan kejin Shynzhan olkelik үkimetine karady 1954 zhyly Қytaj Halyk Respublikasyndagy kazaktar tygyz ornalaskan Ile Altaj Tarbagataj ajmaktarynyn negizinde Ile Қazak avtonomiyalyk oblysy kuryldy Halky negizinen mal sharuashylygymen ajnalysady Altaj ajmagynda Akyt kazhy Үlimzhiuly Ospan batyr Silәmuly Shәriphan Zhenishanuly Dәlelhan Sүgirbajuly syndy kazak halkynyn kornekti okilderi tuyp osken Halky2000 zhylgy halyk sanagy bojynsha okrugte 561 7 myn adam turady Қytajdyn Batys bolikti kauyrt igeru strategiyasyna bajlanysty zhergilikti halyk kazak halkynan kytaj ult okilderinin sany uakyt ozgan sajyn basym tүsude Yagni kazaktar azshylykty kurauda Ұltyk kuramy 2000 Ұlt Sany ҮlesiҚazaktar 288 612 51 38 Қytajlar 229 894 40 93 22 166 3 95 Ұjgyrlar 10 068 1 79 Әkimshilik aumaktyk bolinisiAltaj ajmagy 1 kalalyk audanga 6 audanga bolinedi Statusy Atauy kytajsha Pinin ujgyrsha ujgyrsha latyn Halky 2003 shamamen Audany km Halyk tygyzdygy km 1 Қalalyk audan Altaj kalasy 阿勒泰市 Aletai Shi ئالتاي شەھىرى Altay Shehiri 230 000 10 852 212 Audan Buyrshyn 布尔津县 Bu erjin Xian بۇرچىن ناھىيىسى Burchin Nahiyisi 70 000 10 369 73 Audan Koktogaj Fuyun 富蕴县 Fuyun Xian كوكتوقاي ناھىيىسى Koktokay Nahiyisi 90 000 32 327 34 Audan Buryltogaj Fuhaj 福海县 Fuhǎi Xian بۇرۇلتوقاي ناھىيىسى Burultoqay Nahiyisi 70 000 33 319 25 Audan Қaba Habahe 哈巴河县 Habahe Xian قابا ناھىيىسى Qaba Nahiyisi 80 000 8 186 106 Audan Shingil Cinhe 青河县 Qinghe Xian چىڭگىل ناھىيىسى Chinggil Nahiyisi 60 000 15 790 47 Audan Zhemenej 吉木乃县 Jimunǎi Xian جېمىنەي ناھىيىسى Jeminey Nahiyisi 40 000 7 145 6Altaj pejzazhyBasshylaryHatshylary 张岩Uәlileri Arystan Ғalymuly Mәuken Sejitkamzauly 2003 2007 Talgat Үsen 2012 1 April 2017 Ajtzhanuly Sabyr Қadan Kaben 哈丹 卡宾 April 01 2017 April 2021 Kerej Abak Zhәntekej Zhүnis Қadysuly Kerej Abak SherushiDerekkozderArea Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region Muragattalgan 28 shildenin 2012 zhyly agyl Aletaj dicyuj gaj kuan Altaj ajmagynyn zhalpy zhagdajy Үrimzhi 1989 Sovremennyj Sinciyan i ego mesto v kazahstansko kitajskih otnosheniyah Almaty 1997 Қazakstan Ұlttyk enciklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 ISBN 5 89800 123 9 1 tom Beken ҚAJRATҰLY Dalanyn songy noyany Ospan batyr men onyn urpaktary turaly fotoderek Egemen Қazakstan Zhalpyultyk Respublikalyk gazeti AAҚ 22 nauryz 2008 Tekserildi 20 tamyz 2012 Tagy karanyzRanoramio torabyndagy Altaj suretteri Muragattalgan 19 kantardyn 2014 zhyly agyl Historical Weather ALTAY China agyl Bul Shynzhan Ұjgyr avtonomiyalyk audany geografiyasy bojynsha makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz