Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Шығыс Түркістан Республикасы, ШТР (ұйғ. شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى) — Шыңжаң өлкесінде құрылған мемлекеттік құрылым. 1944 жылдың 12 қарашасынан 1946 жылдың 6 маусымы аралығында өмір сүрді. Екінші дүниежүзілік соғыстағы кеңес-герман майданындағы жағдайға байланысты 1941 – 1944 ж.
| Шығыс Түркістан Республикасы ұйғ. شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Кеңес одағына тәуелді мемлекет | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 | |||||||||
| Астанасы | Құлжа | ||||||||
| Тіл(дер)і | ұйғырша, қазақша және қытайша | ||||||||
| Діні | ислам (де-факто) | ||||||||
| Ақша бірлігі | сомы | ||||||||
| Басқару формасы | парламенттік республика | ||||||||
| Президенті | |||||||||
| - 1944—1946 | Әлихан Шәкірходжаев | ||||||||
| - 1946—1949 | Ехметжан Қасыми | ||||||||
Тарихы
Шыңжаң өлкесінде саяси жағдай қатты шиеленісті. Өлкеде бірін-бірі мойындамайтын күштер көбейді. Осындай жағдайда кеңес өкіметі өзінің оңтүстік шекарасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін Шыңжаңдағы оқиғаларға белсене араласты (қ. Кеңес Одағының Шыңжаң оқиғаларына араласуы). Кеңес Одағының тікелей көмегіне сүйенген мұсылман халықтары өкілдерінен құрылған “Құлжа азаттық ұйымы” өзін 1944 ж. 4 сәуірде Қытайдан тәуелсіз мемлекет ретінде жариялады. ШТР-дың дүниеге келуі “Үш аймақ төңкерісі” оқиғаларына тікелей байланысты болды. Оның құрамында 16 мүшесі болған құрылды. Үкімет төрағалығына діни сауатты, ұлты өзбек Әлихан төре тағайындалды. 1945 ж. 8 сәуірде ШТР-дың Ұлттық армиясының құрылғандығы жарияланды. Бұл армия Шыңжаңды гоминьданшылардан азат етуді жалғастырып, Үрімжі қаласына (Манас өзені) жақын келді. Кеңес Одағы бастапқыда ШТР-ға әскери-тех., саяси жағынан қолдау көрсетіп, жәрдемдесті. Әскери қимылдар жүргізуге кеңестік нұсқаушылар кеңінен араласты. Бірақ кейінірек Кеңес Одағы мен Қытай арасындағы жаңа келісім бойынша Шығыс Түркістанның мемл. егемендігі шектелді. 1945 ж. 12 қазанда ШТР-дың делегациясы мен Шыңжаң провинцисы үкіметі арасында келіссөздер басталды. Келіссөздер 1946 ж. 2 қаңтарда Үрімжіде “Он бір бітім” деп аталған шартқа қол қоюмен аяқталды. Оның ақтық нұсқасын 6 маусым күні орталығы үкімет мақұлдады. Ол бойынша Шыңжаң халқының азаматтық және діни бостандықтары, заң алдындағы тең құқықтығы мен теңдігі жарияланды. Ұлттық армияның саны қысқартылып, ол провинциясы әскердің бір бөлшегі ретінде ғана сақталатын болды. Келісімшартқа сай ШТР-дың Уақытша үкіметі таратылды. Шығыс Түркістан Қытайдың құрамындағы автономиялық өлке ретінде қалды.
Дереккөздер
- David D. Wang. Under the Soviet Shadow: The Yining Incident; Ethnic Conflicts and International Rivalry in Xinjiang, 1944–1949. pg. 406
- The Soviets in Xinjiang (1911-1949). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 қазан 2008.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 22 қыркүйек 2012.
- David Wang. The Xinjiang question of the 1940s: the story behind the Sino-Soviet treaty of August 1945
- Into Tibet: Thomas Laird. The CIA's First Atomic Spy and His Secret Expedition to Lhasa pg. 25
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Shygys Tүrkistan Respublikasy ShTR ujg شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Shynzhan olkesinde kurylgan memlekettik kurylym 1944 zhyldyn 12 karashasynan 1946 zhyldyn 6 mausymy aralygynda omir sүrdi Ekinshi dүniezhүzilik sogystagy kenes german majdanyndagy zhagdajga bajlanysty 1941 1944 zh Shygys Tүrkistan Respublikasy ujg شەرقى تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى Kenes odagyna tәueldi memleketbajrak EltanbasyAstanasy ҚulzhaTil der i ujgyrsha kazaksha zhәne kytajshaDini islam de fakto Aksha birligi somyBaskaru formasy parlamenttik respublikaPrezidenti 1944 1946 Әlihan Shәkirhodzhaev 1946 1949 Ehmetzhan ҚasymiTarihyShynzhan olkesinde sayasi zhagdaj katty shielenisti Өlkede birin biri mojyndamajtyn kүshter kobejdi Osyndaj zhagdajda kenes okimeti ozinin ontүstik shekarasynyn kauipsizdigin kamtamasyz etu үshin Shynzhandagy okigalarga belsene aralasty k Kenes Odagynyn Shynzhan okigalaryna aralasuy Kenes Odagynyn tikelej komegine sүjengen musylman halyktary okilderinen kurylgan Қulzha azattyk ujymy ozin 1944 zh 4 sәuirde Қytajdan tәuelsiz memleket retinde zhariyalady ShTR dyn dүniege kelui Үsh ajmak tonkerisi okigalaryna tikelej bajlanysty boldy Onyn kuramynda 16 mүshesi bolgan kuryldy Үkimet toragalygyna dini sauatty ulty ozbek Әlihan tore tagajyndaldy 1945 zh 8 sәuirde ShTR dyn Ұlttyk armiyasynyn kurylgandygy zhariyalandy Bul armiya Shynzhandy gomindanshylardan azat etudi zhalgastyryp Үrimzhi kalasyna Manas ozeni zhakyn keldi Kenes Odagy bastapkyda ShTR ga әskeri teh sayasi zhagynan koldau korsetip zhәrdemdesti Әskeri kimyldar zhүrgizuge kenestik nuskaushylar keninen aralasty Birak kejinirek Kenes Odagy men Қytaj arasyndagy zhana kelisim bojynsha Shygys Tүrkistannyn meml egemendigi shekteldi 1945 zh 12 kazanda ShTR dyn delegaciyasy men Shynzhan provincisy үkimeti arasynda kelissozder bastaldy Kelissozder 1946 zh 2 kantarda Үrimzhide On bir bitim dep atalgan shartka kol koyumen ayaktaldy Onyn aktyk nuskasyn 6 mausym kүni ortalygy үkimet makuldady Ol bojynsha Shynzhan halkynyn azamattyk zhәne dini bostandyktary zan aldyndagy ten kukyktygy men tendigi zhariyalandy Ұlttyk armiyanyn sany kyskartylyp ol provinciyasy әskerdin bir bolshegi retinde gana saktalatyn boldy Kelisimshartka saj ShTR dyn Uakytsha үkimeti taratyldy Shygys Tүrkistan Қytajdyn kuramyndagy avtonomiyalyk olke retinde kaldy DerekkozderDavid D Wang Under the Soviet Shadow The Yining Incident Ethnic Conflicts and International Rivalry in Xinjiang 1944 1949 pg 406 The Soviets in Xinjiang 1911 1949 Basty derekkozinen muragattalgan 23 kazan 2008 kolzhetpejtin silteme Tekserildi 22 kyrkүjek 2012 David Wang The Xinjiang question of the 1940s the story behind the Sino Soviet treaty of August 1945 Into Tibet Thomas Laird The CIA s First Atomic Spy and His Secret Expedition to Lhasa pg 25 Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet