Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы – Ақмола облысы Қорғалжын ауданында 1968 жылы 16 сәуірде құрылған аумағы бойынша Қазақстан Республикасының ең ірі қорықтарының бірі болып табылады. Қорық заңды тұлға мәртебесіне иеленіп табиғи процестердің, үлгілі және бірегей экологиялық жүйелердің, өсімдік және жануарлар дүниесінің биологиялық алуантүрлілігі мен генетикалық қорының жаратылыс қалпы мен дамытуда сақтау және зерделеу бойынша қызметтерін жүзеге асыруға бағытталған. Осы үшін Қазақ КСР Министірлер Кеңесінің № 214 Қаулысымен ұйымдастырылған. Қорық аумағы 543 171 га, қорғау аумағы 89360 га, жалпы көлемі 632531 га құрайды. Жер аумағы 258,9 мың га (2003). Қорық аумағында 123 үлкенді-кішілі, ащылы-тұщылы көлдер бар. Олардың ішінде әйгілі үлкен, кіші Теңіз көлдері, Керей, Қыпшақ болса, тұщы Қорғалжын, Есей, Сұлтанкелді, Қоқай, Асаубалық, Жаманкөл, Жабай, Табанқазы, үлкен, кіші Қаракөл, Манат, Суберген, Тоқтамыс, Базар, Сары және Қызыл көлдер болады. Осы көптеген көлдерді атақты Нұра, Құланөтпес, Көн, Жаман Көң, Жақсы Көң өзендері суландырады. Оның ішінде Теңіз көлдерінің гидрологиялық режимін сақтайды. Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі Орталық Азия-Үнді және Сібір-Шығыс Африка құстардың (ұшып өтетін) көші-қон жолдары айрығында орналасқан.. Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі Қазақстандағы және барлық Азиядағы ұшып өтетін құстардың ең маңызды сулы-батпақты алқаптары болып табылады. Берілген аумақтың биоалуантүрлілігі бірегей. Оның ішінде Қазақстанның ұсақ таушықтарының флорасының бірден төрт бөлігін құрайтын 60 тұқымдастан тұратын өсімдіктер флорасының 443 түрі және сулы, құрлықты жануарлардың 1400 түрі кездеседі. Қорықта құстың 347 түрі көрсетілген, оның ішінде ұя басатыны 126.Қазақстанның Қызыл кітабына құстардың 41 түрі, ал Халықаралық Қызыл кітапқа 26 түрі енгізілген. Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесінде сулы-батпақты кешенді құстардың 112 түрі кездеседі, ол барлық Қазақстанға танымал 130-дан 87% құрайды. Қорықта сүт қоректілердің 42 түрлі, 14 балық түрі тіркелген. Құрт-құмырсқалар толығымен зерттелмеген, дегенмен 700 түрі анықталған, бірақ, олардың түр тұқым әртүрлігі 5000-ға жетуі мүмкін. Қорық аумағында Одағының және Қазақстан Республикасының Қызыл кітаптарына енгізілген сирек кездесетін жануарлар мен өсімдіктердің 60-тан астам түрі белгіленген. Санақ бойынша бұйра бірқазанның дүниежүзілік популяциясының 20% және сирек кездесетін қызыл кітапқа енген қоқиқаздың, ақбас үйректің, дала қыранының, қарабас өгіс шағаланың, жалбағайдың т.б. 10-20% қорық көлдерінде жиналады. Қоқиқаз Қазақстан жерінде тек Теңіз көлінде ұя салып, жұмыртқа басады. Түсі қызғылт қанатты қоқиқаздар топталып аспанға көтерілген кезде бүкіл көл айдыны қызыл алау өрттей лаулап, ерекше шұғылаға бөленеді. Сондықтан, оны кейде “Қызылқанат” деп те атайды. 1960 жылдары қорықта қоқиқаздың саны 45 – 60 мыңдай болса, 2000 жылдары 10 – 15 мыңдай ғана қалды.. Көп жылдан бері “Табиғат шежіресі” күнделігі жазылады. Қазір қорықта экологиялық туризм саласы дамып келеді. Қорық орналасқан аумақта қыста ауаның температурасы –41 – 42ºС суық болса, шілдеде температура 38 – 39ºС-қа жетеді. 125 – -30 күндей аязсыз жайма шуақ болады. Жылына 200 мм шамасында жауын-шашын түседі.
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы | |
ХТҚО санаты — Ia (Қатаң табиғи резерват) | |
Жалпы мағлұмат | |
---|---|
Ауданы | 543 171 га |
Құрылған уақыты | 18 сәуір 1968 жыл |
Басқаратын ұйым | ҚР АШМ Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті |
Орналасуы | |
50°25′59″ с. е. 69°11′20″ ш. б. / 50.43306° с. е. 69.18889° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°25′59″ с. е. 69°11′20″ ш. б. / 50.43306° с. е. 69.18889° ш. б. (G) (O) (Я) | |
Ел | Қазақстан |
Аймақтар | Ақмола облысы, Қарағанды облысы |
Аудандар | Қорғалжын ауданы, Нұра ауданы |
Lua error Module:Wikidata/media ішіндегі 4 жолында: attempt to concatenate local 'value' (a nil value). |
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығының тарихы
Таңғажайып табиғаты мен көне тарихы және ұлттық мәдениеті ұштасып жатқан қазақ даласының, оның ішінде Арқа жерінің алқасы секілді аймақтың бірі - Қорғалжын-Теңіз өңірі. Осы өңірдің табиғатын сақтап қалу үшін ерекше қорғалатын табиғи аумақ құру жайлы ойлар ертеден туындаған. Қорғалжын қорығының тарихы Қазақстанның солтүстігі мен орталық аймағында жаппай тың игеру жұмыстары жүргізіліп жатқан мезгілде бастау алған. Жаппай тың игеруден даланың табиғаты ерекше кейбір аймақтарын тез арада сақтап қалу қажеттілігі туындағандықтан, 1957 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясы КСРО Ғылым академиясының қолдауымен Теңіз-Қорғалжын көлдерінің жүйесі негізінде табиғи қорық құруға ұсыныс жасайды. Сол жылы Ақмола облысы атқару комитетінің шешімі бойынша Теңіз бес жыл мерзімге аңшылық шаруашылығы болып жарияланды. 1958 жылдың қаңтар айында Қорғалжын көлінде Бурабай мемлекеттік орманшылық шаруашылығының филиалы ұйымдастырылады. 1958 жылдың мамыр айында Қазақ ССР Министрлер Кеңесінің Қауылысымен Қорғалжын көлі мен Құланөтпес өзенінің бойында Қорғалжын дала қорығы құрылып, оның аумағы 15 мың гектар болды. 1961 жылы Қорғалжын дала қорығы жабылып, бірсыпыра жерлер жөнсіз жыртылып тасталады. Тың аймақтық атқару комитеті бюросының шешімімен аталған қорық Бурабай орманшылық шаруашылығымен біріктірілген екен. Осыдан соң, Қорғалжын аңшылық-шаруашылық қорығы пайда болды. Оның құрамына Теңіз кіріпті. 1962 жылы Қорғалжын механикалық орман шаруашылығы құрылып, аңшылық шаруашылығына берілді. Жаңа құрылған мекеме "Қорғалжын орманшылық шаруашылығы" деп аталды. 1966 жылы Тың өлкесі жабылған соң жоғарыда аталған орманшылық шаруашылығы Қазақ ССР Министрлер Кеңесіне қарасты Қорықтар мен аңшылық шаруашылықтың Бас басқармасына берілді. Және сол кездегі ғалымдардың арнайы жүргізген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесінде, 1968 жылы Теңіз бен Қорғалжын көлдерінде "Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы" құрылды. 1975 жылға дейін көл жағалауларында орналасқан қамыс зауыты, темір жол жұмыскерлерін жабдықтау қызметі, Целиноград балық зауытының кәсіпорны, Қаражар ауылы және "Абай" совхозының Нефтеразведка, Алқым, Абылай бөлімшелерінен мыңға жуық адам қорық аумағынан тыс жерлерге көшіріледі. Қорықшылар тағайындалып, жануарлар дүниесі қорғауға алынады. Сөйтіп, көлдер айналасында көптен күткен тыныштық орнайды. Өздерінің бауыр басқан мекендеріне жүздеген мың бұйра бірқазандар мен құтандар, қаздар мен аққулар, қысқасы құстардың сан түрі қайтадан орала бастайды. Сондай-ақ, жер бетіндегі аңдар мен су астындағы балықтар да көбейіп, тіпті жол бойында алаңсыз отырған қояндар мен тышқаншылап жүрген түлкілерді жиі көруге болатын еді. Міне, содан бергі уақытта Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығындағы жануарлар мен құстар барынша көбейіп, балықтардың ондаған тұқымы өсіп-өніп, Қазақстаннан тысқары жерлерге таныла бастады. Қорықтың содан кейінгі жарты ғасырлық тірлігі көз салсақ, төмендегі ақпараттарды мақтанышпен айтуға болады: 1976 жылы-қазан айында Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы Рамсар конвенциясымен халықаралық "А" категориялық сулы-батпақты жерлердің тізіміне енгізілді. 2000 жылы шілде айында Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы дүниежүзілік "Тірі көлдер" желісіне кірген. 2008 жылы шілде айында Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік табиғи мұра тізіміне енді. 2008 жылы желтоқсан айында қорық аумағы 543171 гектарға дейін кеңейтілген. 2012 жылы ақпан айында "Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік табиғи мұра тізіміне биосфералық резерват ретінде тіркелді. . Жарты ғасыр тарихы бар Қорғалжын қорығына алғаш директоры болған ғалым-орнитолог А. Клепиковты сол кезде сонау Мәскеуден алғызған екен. Одан кейінгі жылдары П. Ефремов, В. Сохранский, А. Кудебаев, В. Сивухин, Ж. Сарқытбаев, Б. Закиров, С.Сүлейменов, М. Айтжанов секілді адамдар жетекшілік жасады. Мысалы, С. Сүлейменов 13 жылдан аса қызмет атқарып, қорықтың өркендеуіне айтарлықтай еңбегін сіңірген қайраткер. Айтжанов Мұрат өзінің басшылық кезеңінде көптеген игілікті істер атқарып, қорықтың бүгінгі жетістіктеріне ерекше еңбек сіңірген адам. Қазір "Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығының" директоры - Ұ. Абжанов. Бұл күнде Қорғалжын қорығы Арқа өңіріндегі ғылыми-зерттеу, табиғи дүниені қорғау және мәдени-ағарту жұмыстарының орталығы болып табылады. Қорық жайлы республикалық, халықаралық деңгейде фильмдер түсіріліп, әлем жұртшылығына жарнамаланып жатыр. 2018 жыл "Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы" үшін атаулы жыл. Себебі, қорықтың құрылғанына 50 жыл толып, Қорғалжын ауданының 90 жылдығымен тұспа-тұс келіп тұр.
Өсімдіктер әлемі
Қорық флорасы гүлді өсімдіктердің 443 түрін құрайды. .Ағаштар жоқ, алайда бұталардың 12 түрі бар. Далада кейде қараған мен тобылғы да кездеседі. Қорғалжын қорығында сирек кездесетін өсімдіктердің 45 түрі қорғалады. Олардың арасында Шренк қызғалдағы, Қазақстанның Қызыл кітабына енген екі түсті қызғалдақ, көкшіл жуа, орал миясы, құмды цмин, дәрілік алтей, қара жусан, ақмия, бозы және дала шатырашы бар. Қорықтың биоәралуандығы бірегей. Ол 443 өсімдіктер флора өкілдері мен Қазақ ұсақтөбе флорасының ширегі -60 тұқымдастықтан тұрады. Қорықтың аумағында Қызыл Кітапқа енгізілген өсімдіктердің 60-тан астам сирек түрлері белгіленеді. Қазақстанның Қызыл Кітабына өсімдіктердің 5 түрі енгізілген: Шренк қызғалдағы,солғын қызғалдақ,жанаргүл,сарғылт құндызшөп, солғын құндызшөп. Селекциялық қордың резервтік материалы ретінде Шренк қызғалдағының үлкен маңызы бар. Бұл түр гүлінің ірі мөлшерлері және аса әралуан – ақ және сарыдан ашық –қызыл және қою ши қызылға дейін ашық бояуымен ажырайды. Дәл осы түр XVI ғасырда Голландияда шығарылған қызғалдақтың алғашқы мәдени сұрыптарының негізін салушы болып табылады.
Жануарлар әлемі
Қорық аумағында құстардың 354 түрін кездестіруге болады, соның ішінде 126 түрі ұя құрушы. Қазақстанның Қызыл кітабына құстардың 41 түрі, ал Халықаралық Қызыл кітапқа 26 түрі енгізілген. Осы құстардың арқасында қорық халықаралық маңызға ие болды. Қорғалжын фаунасы дала және жартылай шөл дала аймақтарына тән. Мұнда сүтқоректілердің 41 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 6 түрі, қос мекенділердің 2 түрі, балықтың 11 түрі бар. Қорықтың омыртқасыздар фаунасы мүлдем зерттелмеген. Қорықта қоңыздардың 300 түрі тіркелген. Қорғалжын көлдері – балықшылардың жұмағы. Мұнда алтын және бозша мөңкелер, шортан, аққайран, линь, алабұға және торта балықтар тіршілік етеді. Құстардың қоныс аударуының негізгі 8 бағыттары бар. Қорғалжындағы жалпы аумағы 260 мың гектарды құрайтын өзендер жүйесі бүкіл Орта Азиядағы құстардың ең маңызды сулы-батпақты мекені болып табылады. Қорғалжындағы өзендер жүйесі қызғылт қоқиқаз (фламинго) және жоғалуға айналған өзге де сирек құстардың: бірқазан, тырна, савка және тарғақ тың әлем бойынша солтүстіктегі ең шалғай мекені. Қорықта құстың 294 түрі жұмыртқа салса, суларында балықтың 17 түрі мекендейді. Сондай-ақ, мұнда сүтқоректі жануарлардың 41 түрі тіршілік етеді. Бұл Қазақстандағы сүтқоректі барлық жануарлар түрінің 26 пайызын құрайды. ХТҚО –ға сүтқоректілердің 8 түрі енгізілген: ақбөкен, байбақ суыры. Есепке алу деректері бойынша қорықтың көлдерінде бұйра бірқазанның әлемдік популяциясының 10% дейіні (ХТҚО) және тағы бір қызылкітаптық сирек түр –ақбас үйректің 10-20% шоғырланған, сұңқылдақ аққу,қара бас өгізшағала,қалбағай,алакөз сүңгуір және басқалар кездеседі. Теңіз қызғылт қоқиқаздың солтүстік ұя салу орны болып табылады.
Теңіз көлі
Өте тұзды көл (тұздылығы 3-12,7 г/м3). Көлемі 1590 км2; ұзындығы 75 км, ені 40 км, тереңдігі 8 м жетеді. Бұл көлге тұңғыш рет Кеңес космонавтикасының тарихында "Союз-23" космос кемесі 20 градус суықтықта су бетіне келіп қонады (Бұл тарихи жайт 16.10.1976 жылы болған. Космос кемесінің құрамында командирі Зудов Вячеслав Дмитриевич және бортинженер - Рождественский Валерий Ильич болған.) Шығатан люгі суда болғанына байланысты космонавттар 12 сағат жерге қонушы аппараттың ішінде болған.
Дереккөздер
- Қорғалжын мемлекеттік табиғат қорығы (kaz).
- Қорғалжын қорығы - құстардың жұмағы (kaz) (20 қыркүйек 2016).
- Б. Смағұлов 14 // Тарихи мұралар және жер-су аттары = Тінәлі — Астана, 2012. — Б. 491. — 544 б. — ISBN 978-601-7318-31-4.
- Қорғалжын қорығы ЮНЕСКО –ның биосфералық қорықтарының бүкіләлемдік желісіне қосылды (kaz) (12 шілде 2012).
- Қорғалжын ауданының 90 жылдығы аталып өтілді (kaz) (13 тамыз 2018).
- Сайлау Байбосын 17 // Қорғалжын мемлекеттік қорығы = Қорғалжын — Павлодар, 2018. — Б. 388. — 392 б. — ISBN 978-601-284-255-5.
- Коргалжынский заповедник: флора и фауна» (қаз.).
- Қорғалжын қорығында қоқиқаздар азайып барады (kaz) (27 шілде 2014).
- Б. Смағұлов 14 // Тарихи мұралар және жер-су аттары = Тінәлі — Астана, 2012. — Б. 491. — 544 б. — ISBN 978-601-7318-31-4.
Сыртқы сілтемелер
- Ресми сайт — korgalzap.kz Мұрағатталған 3 қазанның 2022 жылы.
- Ресми сайт — korg-tur.kz Мұрағатталған 29 сәуірдің 2019 жылы.
- Ресми сайт — http://www.acbk.kz/ Мұрағатталған 15 желтоқсанның 2018 жылы.
- Ресми сайт — http://www.birds.kz/ Мұрағатталған 1 ақпанның 2019 жылы.
- Ресми сайт — http://www.eco-tourism.kz/
- Ресми сайт — http://www.iucnca.net/ Мұрағатталған 20 желтоқсанның 2018 жылы.
- Ресми сайт — http://www.visitkazakhstan.kz/ Мұрағатталған 7 желтоқсанның 2018 жылы.
- Ресми сайт — http://fsbk.kz/
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy Akmola oblysy Қorgalzhyn audanynda 1968 zhyly 16 sәuirde kurylgan aumagy bojynsha Қazakstan Respublikasynyn en iri koryktarynyn biri bolyp tabylady Қoryk zandy tulga mәrtebesine ielenip tabigi procesterdin үlgili zhәne biregej ekologiyalyk zhүjelerdin osimdik zhәne zhanuarlar dүniesinin biologiyalyk aluantүrliligi men genetikalyk korynyn zharatylys kalpy men damytuda saktau zhәne zerdeleu bojynsha kyzmetterin zhүzege asyruga bagyttalgan Osy үshin Қazak KSR Ministirler Kenesinin 214 Қaulysymen ujymdastyrylgan Қoryk aumagy 543 171 ga korgau aumagy 89360 ga zhalpy kolemi 632531 ga kurajdy Zher aumagy 258 9 myn ga 2003 Қoryk aumagynda 123 үlkendi kishili ashyly tushyly kolder bar Olardyn ishinde әjgili үlken kishi Teniz kolderi Kerej Қypshak bolsa tushy Қorgalzhyn Esej Sultankeldi Қokaj Asaubalyk Zhamankol Zhabaj Tabankazy үlken kishi Қarakol Manat Subergen Toktamys Bazar Sary zhәne Қyzyl kolder bolady Osy koptegen kolderdi atakty Nura Қulanotpes Kon Zhaman Kon Zhaksy Kon ozenderi sulandyrady Onyn ishinde Teniz kolderinin gidrologiyalyk rezhimin saktajdy Teniz Қorgalzhyn kolder zhүjesi Ortalyk Aziya Үndi zhәne Sibir Shygys Afrika kustardyn ushyp otetin koshi kon zholdary ajrygynda ornalaskan Teniz Қorgalzhyn kolder zhүjesi Қazakstandagy zhәne barlyk Aziyadagy ushyp otetin kustardyn en manyzdy suly batpakty alkaptary bolyp tabylady Berilgen aumaktyn bioaluantүrliligi biregej Onyn ishinde Қazakstannyn usak taushyktarynyn florasynyn birden tort boligin kurajtyn 60 tukymdastan turatyn osimdikter florasynyn 443 tүri zhәne suly kurlykty zhanuarlardyn 1400 tүri kezdesedi Қorykta kustyn 347 tүri korsetilgen onyn ishinde uya basatyny 126 Қazakstannyn Қyzyl kitabyna kustardyn 41 tүri al Halykaralyk Қyzyl kitapka 26 tүri engizilgen Teniz Қorgalzhyn kolder zhүjesinde suly batpakty keshendi kustardyn 112 tүri kezdesedi ol barlyk Қazakstanga tanymal 130 dan 87 kurajdy Қorykta sүt korektilerdin 42 tүrli 14 balyk tүri tirkelgen Қurt kumyrskalar tolygymen zerttelmegen degenmen 700 tүri anyktalgan birak olardyn tүr tukym әrtүrligi 5000 ga zhetui mүmkin Қoryk aumagynda Odagynyn zhәne Қazakstan Respublikasynyn Қyzyl kitaptaryna engizilgen sirek kezdesetin zhanuarlar men osimdikterdin 60 tan astam tүri belgilengen Sanak bojynsha bujra birkazannyn dүniezhүzilik populyaciyasynyn 20 zhәne sirek kezdesetin kyzyl kitapka engen kokikazdyn akbas үjrektin dala kyranynyn karabas ogis shagalanyn zhalbagajdyn t b 10 20 koryk kolderinde zhinalady Қokikaz Қazakstan zherinde tek Teniz kolinde uya salyp zhumyrtka basady Tүsi kyzgylt kanatty kokikazdar toptalyp aspanga koterilgen kezde bүkil kol ajdyny kyzyl alau orttej laulap erekshe shugylaga bolenedi Sondyktan ony kejde Қyzylkanat dep te atajdy 1960 zhyldary korykta kokikazdyn sany 45 60 myndaj bolsa 2000 zhyldary 10 15 myndaj gana kaldy Kop zhyldan beri Tabigat shezhiresi kүndeligi zhazylady Қazir korykta ekologiyalyk turizm salasy damyp keledi Қoryk ornalaskan aumakta kysta auanyn temperaturasy 41 42ºS suyk bolsa shildede temperatura 38 39ºS ka zhetedi 125 30 kүndej ayazsyz zhajma shuak bolady Zhylyna 200 mm shamasynda zhauyn shashyn tүsedi Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygyHTҚO sanaty Ia Қatan tabigi rezervat Zhalpy maglumatAudany543 171 gaҚurylgan uakyty18 sәuir 1968 zhylBaskaratyn ujymҚR AShM Orman sharuashylygy zhәne zhanuarlar dүniesi komitetiOrnalasuy50 25 59 s e 69 11 20 sh b 50 43306 s e 69 18889 sh b 50 43306 69 18889 G O Ya Koordinattar 50 25 59 s e 69 11 20 sh b 50 43306 s e 69 18889 sh b 50 43306 69 18889 G O Ya T El ҚazakstanAjmaktarAkmola oblysy Қaragandy oblysyAudandarҚorgalzhyn audany Nura audanyҚorgalzhyn memlekettik tabigi korygyLua error Module Wikidata media ishindegi 4 zholynda attempt to concatenate local value a nil value Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygynyn tarihyTangazhajyp tabigaty men kone tarihy zhәne ulttyk mәdenieti ushtasyp zhatkan kazak dalasynyn onyn ishinde Arka zherinin alkasy sekildi ajmaktyn biri Қorgalzhyn Teniz oniri Osy onirdin tabigatyn saktap kalu үshin erekshe korgalatyn tabigi aumak kuru zhajly ojlar erteden tuyndagan Қorgalzhyn korygynyn tarihy Қazakstannyn soltүstigi men ortalyk ajmagynda zhappaj tyn igeru zhumystary zhүrgizilip zhatkan mezgilde bastau algan Zhappaj tyn igeruden dalanyn tabigaty erekshe kejbir ajmaktaryn tez arada saktap kalu kazhettiligi tuyndagandyktan 1957 zhyly Қazak SSR Ғylym akademiyasy KSRO Ғylym akademiyasynyn koldauymen Teniz Қorgalzhyn kolderinin zhүjesi negizinde tabigi koryk kuruga usynys zhasajdy Sol zhyly Akmola oblysy atkaru komitetinin sheshimi bojynsha Teniz bes zhyl merzimge anshylyk sharuashylygy bolyp zhariyalandy 1958 zhyldyn kantar ajynda Қorgalzhyn kolinde Burabaj memlekettik ormanshylyk sharuashylygynyn filialy ujymdastyrylady 1958 zhyldyn mamyr ajynda Қazak SSR Ministrler Kenesinin Қauylysymen Қorgalzhyn koli men Қulanotpes ozeninin bojynda Қorgalzhyn dala korygy kurylyp onyn aumagy 15 myn gektar boldy 1961 zhyly Қorgalzhyn dala korygy zhabylyp birsypyra zherler zhonsiz zhyrtylyp tastalady Tyn ajmaktyk atkaru komiteti byurosynyn sheshimimen atalgan koryk Burabaj ormanshylyk sharuashylygymen biriktirilgen eken Osydan son Қorgalzhyn anshylyk sharuashylyk korygy pajda boldy Onyn kuramyna Teniz kiripti 1962 zhyly Қorgalzhyn mehanikalyk orman sharuashylygy kurylyp anshylyk sharuashylygyna berildi Zhana kurylgan mekeme Қorgalzhyn ormanshylyk sharuashylygy dep ataldy 1966 zhyly Tyn olkesi zhabylgan son zhogaryda atalgan ormanshylyk sharuashylygy Қazak SSR Ministrler Kenesine karasty Қoryktar men anshylyk sharuashylyktyn Bas baskarmasyna berildi Zhәne sol kezdegi galymdardyn arnajy zhүrgizgen gylymi zertteu zhumystarynyn nәtizhesinde 1968 zhyly Teniz ben Қorgalzhyn kolderinde Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy kuryldy 1975 zhylga dejin kol zhagalaularynda ornalaskan kamys zauyty temir zhol zhumyskerlerin zhabdyktau kyzmeti Celinograd balyk zauytynyn kәsiporny Қarazhar auyly zhәne Abaj sovhozynyn Nefterazvedka Alkym Abylaj bolimshelerinen mynga zhuyk adam koryk aumagynan tys zherlerge koshiriledi Қorykshylar tagajyndalyp zhanuarlar dүniesi korgauga alynady Sojtip kolder ajnalasynda kopten kүtken tynyshtyk ornajdy Өzderinin bauyr baskan mekenderine zhүzdegen myn bujra birkazandar men kutandar kazdar men akkular kyskasy kustardyn san tүri kajtadan orala bastajdy Sondaj ak zher betindegi andar men su astyndagy balyktar da kobejip tipti zhol bojynda alansyz otyrgan koyandar men tyshkanshylap zhүrgen tүlkilerdi zhii koruge bolatyn edi Mine sodan bergi uakytta Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygyndagy zhanuarlar men kustar barynsha kobejip balyktardyn ondagan tukymy osip onip Қazakstannan tyskary zherlerge tanyla bastady Қoryktyn sodan kejingi zharty gasyrlyk tirligi koz salsak tomendegi akparattardy maktanyshpen ajtuga bolady 1976 zhyly kazan ajynda Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy Ramsar konvenciyasymen halykaralyk A kategoriyalyk suly batpakty zherlerdin tizimine engizildi 2000 zhyly shilde ajynda Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy dүniezhүzilik Tiri kolder zhelisine kirgen 2008 zhyly shilde ajynda Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy YuNESKO nyn Dүniezhүzilik tabigi mura tizimine endi 2008 zhyly zheltoksan ajynda koryk aumagy 543171 gektarga dejin kenejtilgen 2012 zhyly akpan ajynda Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy YuNESKO nyn Dүniezhүzilik tabigi mura tizimine biosferalyk rezervat retinde tirkeldi Zharty gasyr tarihy bar Қorgalzhyn korygyna algash direktory bolgan galym ornitolog A Klepikovty sol kezde sonau Mәskeuden algyzgan eken Odan kejingi zhyldary P Efremov V Sohranskij A Kudebaev V Sivuhin Zh Sarkytbaev B Zakirov S Sүlejmenov M Ajtzhanov sekildi adamdar zhetekshilik zhasady Mysaly S Sүlejmenov 13 zhyldan asa kyzmet atkaryp koryktyn orkendeuine ajtarlyktaj enbegin sinirgen kajratker Ajtzhanov Murat ozinin basshylyk kezeninde koptegen igilikti ister atkaryp koryktyn bүgingi zhetistikterine erekshe enbek sinirgen adam Қazir Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygynyn direktory Ұ Abzhanov Bul kүnde Қorgalzhyn korygy Arka onirindegi gylymi zertteu tabigi dүnieni korgau zhәne mәdeni agartu zhumystarynyn ortalygy bolyp tabylady Қoryk zhajly respublikalyk halykaralyk dengejde filmder tүsirilip әlem zhurtshylygyna zharnamalanyp zhatyr 2018 zhyl Қorgalzhyn memlekettik tabigi korygy үshin atauly zhyl Sebebi koryktyn kurylganyna 50 zhyl tolyp Қorgalzhyn audanynyn 90 zhyldygymen tuspa tus kelip tur Өsimdikter әlemiTeniz Қorgalzhyn zhүjesine garyshtan korinis Қoryk florasy gүldi osimdikterdin 443 tүrin kurajdy Agashtar zhok alajda butalardyn 12 tүri bar Dalada kejde karagan men tobylgy da kezdesedi Қorgalzhyn korygynda sirek kezdesetin osimdikterdin 45 tүri korgalady Olardyn arasynda Shrenk kyzgaldagy Қazakstannyn Қyzyl kitabyna engen eki tүsti kyzgaldak kokshil zhua oral miyasy kumdy cmin dәrilik altej kara zhusan akmiya bozy zhәne dala shatyrashy bar Қoryktyn bioәraluandygy biregej Ol 443 osimdikter flora okilderi men Қazak usaktobe florasynyn shiregi 60 tukymdastyktan turady Қoryktyn aumagynda Қyzyl Kitapka engizilgen osimdikterdin 60 tan astam sirek tүrleri belgilenedi Қazakstannyn Қyzyl Kitabyna osimdikterdin 5 tүri engizilgen Shrenk kyzgaldagy solgyn kyzgaldak zhanargүl sargylt kundyzshop solgyn kundyzshop Selekciyalyk kordyn rezervtik materialy retinde Shrenk kyzgaldagynyn үlken manyzy bar Bul tүr gүlinin iri molsherleri zhәne asa әraluan ak zhәne sarydan ashyk kyzyl zhәne koyu shi kyzylga dejin ashyk boyauymen azhyrajdy Dәl osy tүr XVI gasyrda Gollandiyada shygarylgan kyzgaldaktyn algashky mәdeni suryptarynyn negizin salushy bolyp tabylady Zhanuarlar әlemiҚoryk aumagynda kustardyn 354 tүrin kezdestiruge bolady sonyn ishinde 126 tүri uya kurushy Қazakstannyn Қyzyl kitabyna kustardyn 41 tүri al Halykaralyk Қyzyl kitapka 26 tүri engizilgen Osy kustardyn arkasynda koryk halykaralyk manyzga ie boldy Қorgalzhyn faunasy dala zhәne zhartylaj shol dala ajmaktaryna tәn Munda sүtkorektilerdin 41 tүri bauyrymen zhorgalaushylardyn 6 tүri kos mekendilerdin 2 tүri balyktyn 11 tүri bar Қoryktyn omyrtkasyzdar faunasy mүldem zerttelmegen Қorykta konyzdardyn 300 tүri tirkelgen Қorgalzhyn kolderi balykshylardyn zhumagy Munda altyn zhәne bozsha monkeler shortan akkajran lin alabuga zhәne torta balyktar tirshilik etedi Қustardyn konys audaruynyn negizgi 8 bagyttary bar Қorgalzhyndagy zhalpy aumagy 260 myn gektardy kurajtyn ozender zhүjesi bүkil Orta Aziyadagy kustardyn en manyzdy suly batpakty mekeni bolyp tabylady Қorgalzhyndagy ozender zhүjesi kyzgylt kokikaz flamingo zhәne zhogaluga ajnalgan ozge de sirek kustardyn birkazan tyrna savka zhәne targak tyn әlem bojynsha soltүstiktegi en shalgaj mekeni Қorykta kustyn 294 tүri zhumyrtka salsa sularynda balyktyn 17 tүri mekendejdi Sondaj ak munda sүtkorekti zhanuarlardyn 41 tүri tirshilik etedi Bul Қazakstandagy sүtkorekti barlyk zhanuarlar tүrinin 26 pajyzyn kurajdy HTҚO ga sүtkorektilerdin 8 tүri engizilgen akboken bajbak suyry Esepke alu derekteri bojynsha koryktyn kolderinde bujra birkazannyn әlemdik populyaciyasynyn 10 dejini HTҚO zhәne tagy bir kyzylkitaptyk sirek tүr akbas үjrektin 10 20 shogyrlangan sunkyldak akku kara bas ogizshagala kalbagaj alakoz sүnguir zhәne baskalar kezdesedi Teniz kyzgylt kokikazdyn soltүstik uya salu orny bolyp tabylady Teniz koliӨte tuzdy kol tuzdylygy 3 12 7 g m3 Kolemi 1590 km2 uzyndygy 75 km eni 40 km terendigi 8 m zhetedi Bul kolge tungysh ret Kenes kosmonavtikasynyn tarihynda Soyuz 23 kosmos kemesi 20 gradus suyktykta su betine kelip konady Bul tarihi zhajt 16 10 1976 zhyly bolgan Kosmos kemesinin kuramynda komandiri Zudov Vyacheslav Dmitrievich zhәne bortinzhener Rozhdestvenskij Valerij Ilich bolgan Shygatan lyugi suda bolganyna bajlanysty kosmonavttar 12 sagat zherge konushy apparattyn ishinde bolgan DerekkozderҚorgalzhyn memlekettik tabigat korygy kaz Қorgalzhyn korygy kustardyn zhumagy kaz 20 kyrkүjek 2016 B Smagulov 14 Tarihi muralar zhәne zher su attary Tinәli Astana 2012 B 491 544 b ISBN 978 601 7318 31 4 Қorgalzhyn korygy YuNESKO nyn biosferalyk koryktarynyn bүkilәlemdik zhelisine kosyldy kaz 12 shilde 2012 Қorgalzhyn audanynyn 90 zhyldygy atalyp otildi kaz 13 tamyz 2018 Sajlau Bajbosyn 17 Қorgalzhyn memlekettik korygy Қorgalzhyn Pavlodar 2018 B 388 392 b ISBN 978 601 284 255 5 Korgalzhynskij zapovednik flora i fauna kaz Қorgalzhyn korygynda kokikazdar azajyp barady kaz 27 shilde 2014 B Smagulov 14 Tarihi muralar zhәne zher su attary Tinәli Astana 2012 B 491 544 b ISBN 978 601 7318 31 4 Syrtky siltemelerResmi sajt korgalzap kz Muragattalgan 3 kazannyn 2022 zhyly Resmi sajt korg tur kz Muragattalgan 29 sәuirdin 2019 zhyly Resmi sajt http www acbk kz Muragattalgan 15 zheltoksannyn 2018 zhyly Resmi sajt http www birds kz Muragattalgan 1 akpannyn 2019 zhyly Resmi sajt http www eco tourism kz Resmi sajt http www iucnca net Muragattalgan 20 zheltoksannyn 2018 zhyly Resmi sajt http www visitkazakhstan kz Muragattalgan 7 zheltoksannyn 2018 zhyly Resmi sajt http fsbk kz