КСРО Ғылым Академиясы

КСРО Ғылым Академиясы (КСРО ҒА) ― 1925 ―1991 жылдары қызмет атқарған, КСРО-ның басты ғылыми мекемесі. Бұл ұйым КСРО Министрлер Кеңесіне(1946 жылға дейін ― КСРО Халық Комиссариатына) тікелей бағынған. 1991 жылы РКФСР президентінің жарлығымен КСРО ҒА базасында Ресей Ғылым Академиясы құрылды.

КСРО Ғылым Академиясы
КСРО ҒА
Мүшелік:	екідеңгейлік
Құрылуы
1925
Ыдырау
1991

Тарихы

КСРО Ғылым Академиясы 1917 жылы Рессейдің Сан-Петербург Императорлық Академиясының негізінде Рессейлік Ғылым Академиясы болып қайта құрылды. Академияны қаржылау Халық ағарту комиссарияты мен ғалымдардың тұрмысын жақсарту Орталық Комиссисы арқылы жүргізілді. 1925 жылы Рессей ғылыми Академиясының 200 жылдығы аталды, осы жылы Академияның жаңа жарғысы қабылданды.

Бірінші президенті ретінде КСРО ҒА-ның танымал ғалым, геолог Карпинский Александр Петрович таңдалды.

Тәуелсіз Ғылым академия жұмысына Кеңестік үкімет және партия жағынан бақылау 1920 жылдардың ортасынан басталды: 1925 жылы Академия КСРО-ның Кеңестік халықтар комиссариатына бағынды.

1929 жылы Академияны «тазартуға» Ленинград қаласына Ю.П. Фигатнер басқарған үкіметтік комиссия жіберілді. Осы тексерістің шешіміне сәйкес 1929 жылдың маусым-желтоқсан айларында ҒА-сынан 128 штаттағы (барлығы 960 адамдар) және 520 штаттан тыс (барлығы 830 адамдар) қызметкерлер жұмыстан босатылды. Академияның тәуелсіздігін жақтайтын осы ұжымның хатшысы Ольденбург С.Ф. 1929 жылдың қазан айында хатшылық кызметінен кетірілді. Осыдан кейін Академияны толық бақылау партиалық-мемлекеттік органдар иеменленді.

1929 желтоқсанан — 1930 желтоқсан аралығында «Академиалық іс» бойынша 100 астам адамдар (негізіен тарих және гуманитариялық саласының ғалымдары) қамауға алынды.

1930 жылы Кеңес үкіметінің қайта құрылуына байланысты Ғылым Академиясы КСРО Орталық Атқарушы Комитетіне бағындырылды.

1934 жылы Академия президиумы және 14 ғылыми институттар Ленингадтан Москваға көшірілді. КСРО ҒА жүйесіне 80 ғылыми институттар кірді, оларды 2000 дей ғылыми кызметкерлер болды. 1940 жылдары институттар саны 150 жетті, ал ондағы ғылыми кызметкерлер — 4000 жуық болды.

1945 — 1970 жылдары аралығында ғылыми кызметкерлердің жалпы саны (жоғарғы оқу орындарының профессор-оқытушылар және ғылыми зерттеу кызметкерлерін қоса санағанда) 130 мыңнан 950 мыға жетті, яғни жеті есе өсті. 1980 жылы — 1,4 миллион, ал 1985 жылы — 1,5 миллион ғылыми қызметкерлер жұмыс істеді. Ғылыми, ғылыми-педагогикалық, конструктырлық - жобалау және бақада мекемелерінің жалпы сандарының қосындысы 1945 — 1985 жылдары үнемі өсті. Жылдар бойынша мекемелердің жалпы саны: 1945 жылы 1700; 1970 жылы 5300; 1985 жылы 5100.

1985 жылы КСРО ҒА-ның құрамында 57 мың ғалымдардан құрылған,330 ғылыми мекеме қызмет етті. Барлық мекмелерде 217. мың ғалым еңбектенді.

КСРО ыдрағанаң соң кеңестік республикалар аймағында орналасқан КСРО ҒА-ның ғылыми мекемелері жаңа тәуелсіз мемлекттердің құрамына енді.

Мақсаты мен міндеттері

КСРО ҒА-ның міндеттері мен мақсаттары: ғылымның ең маңызды бағыттарын анықтау және іргелі ғылымды дамыту, осы саладағы Іс-әрекеттерді үйлестіру, ғылыми жетістіктерді өндіріске еңгізу. Сондай-ақ аймақтық бөлімшесінің және республикалық ғылым академиясын жұмыстарын үйлестіру. Академияның жұмыстары ғылыми-зерттеу институттар, лабораториялар, обсерваториялар жүйелері арқылы жұргізілді. КСРО ҒА-ның жүйесіне құрамына 295 ғылыми мекемелер кірген. Ғылым Академиясының меншікті баспаханасы, кітапханалар желісі, ғылыми-зерттеу флоты болды. Ғылымның дамуына ауқымды еңбек жасаған ғалымдар КСРО ҒА-сы атынан марапатталды. Академияның ең жоғарғы марапаты - М.В. Ломоносов атындағы алтын медаль.

Состав и структура

Сандық құрамы

1 қаңтарға дейінгі Академияның жарамды мушелер саны — 98 кісі болған. 1989 жылы Академия қатарында болған мүшелер:

• 323 толық мүше,
• 586 корреспондент-мүше,
• 138 шетелдік мүше.

Басқару органы

КСРО Ғылым Академиясының басқару органы тек сайлау арқылы құрылған. Жоғарғы басқарушы органы — академиктер мен корреспендент-мүшелерінің жалпы жиналысы, ол төрт жылда өтетіп отрады. Жалпы жиналыста КСРО ҒА Президиумы сайланады, ол келесі жалпы жиналысқа дейінгі өткізілетін сессияларды басқарады.

Кеңестік кезендегі Академия президенттері:

• Карпинский, Александр Петрович (1917—1936 гг.);
• Комаров, Владимир Леонтьевич (1936—1945 гг.);
• Вавилов, Сергей Иванович (1945—1951 гг.);
• (1951—1961 гг.)
• Келдыш, Мстислав Всеволодович(1961—1975 гг.);
• (1975—1986 гг.);
• (1986—1991 гг.).

Құрылымы

КСРО Ғылым Академиясы құрамына он төрт (1956 ж.) республикалық академиялар (РКФРО Академиясы болмаған) және үш аймақтық: Сібірлік (1957), Қыйыршығыстық (1987) және Уралдық (1987). Үшеуіде РСФРО аймағында орналасқан.

• Физика-техникалық және математикалық гылымдар секциясы. Бөлімдері: математика; жалпы физика және астрономия; ядрялық физика; энергетиканың физика-техникалық проблемалары; механика және басқару процесстері.
• Химия-технологиялық және билогиялық ғылымдар секциясы. Бөлімдері: жалпы және техникалық химия; органикалық емес материалдардың физика-химиялары және технологиялары; биохимиялар; физиологиялық белсенді қоспалардың биофизикасы және химиясы; физиология; жалпы билогия.
• Жер туралы ғылымдар секциясы. Бөлімдері: геология, геофизика және геохимия; океанология, атмосфера физикасы, география.
• Қоғамдық ғылымдар секциясы. Бөлімдері:тарих; философия және құқық; экономика; әдебиет және тіл.

Марапаттар

• Екі Ленин Ордені(1969, 1974).
• Карл Маркс атындағы Алтын медалі.