Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Бұйра бірқазан (Pelecanus crispus) - аз санды, шектеулі жерлерге ұя салатын түр.
| Бұйра бірқазан | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
 (IUCN3.1) | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Pelecanus crispus , 1832 |
ХТҚО-ның Қызыл кітабына енгізілген. оңтүстік бөлігіндегі көлемді суларды мекендейді. Қазақстанда ұялары Батыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола, Шымкент облыстарының, Балқаш-Алакөл және [Зайсан қазаншұңқыры|Зайсан]] ойпаттарының өзен-көлдерінде сақталған. Республикамызда 4 мыңдайы ғана ұялайды. Санының азаюына негізгі себептер-заңсыз аулаушылық, өрт, ұя басу кезінде мазалау. Бұл түрді сақтау үшін Іле, Тентек, Қара Ертіс өзендерінің атырауларында қорықтар ұйымдастырып, оны заңсыз аулаушыларға және өртке қарсы күрес шараларын жүргізу керек.
Статусы
2-ші санат. Саны азайып бара жатқан және мекендейтін жерлері шашырап орналасқан түр. ХТҚО Қызыл кітабына тіркелген.
Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы
ТМД фаунасындағы туыстың 2 түрінің бірі.
Таралуы
Оңтүстік Еуропа жағалаулары, Батыс Сібір суқоймалары, Кіші Азия, Моңғолия мен кейбір көлдері. Қазақстанда Орал (Батыс Қазақстан) облысының суқоймаларында (, Қамыс-Самар көлдері), Каспийдің солтүстік және солтүстік-шығыс жағалауларында, , , Теңіз-Қорғалжын ойпатында, Шошқакөл көлдер жүйесінде (Сырдарияның орта ағысы), Балқаш көлінде, Іле, Тентек және өзендерінің атыраптарында ұялайды.
Мекендейтін жерлері
Аралдары, жайылмалары және кішірек көлдер жүйесі бар жасанды әрі табиғи суқоймалары, өзендердің қалың қамыс, шөп, бұта өскен жалпақ атыраптар. Ашық типтегі ландшафтарда, әсіресе тасты аралдарда сирек қоныстанады.
Саны
Қазақстанда 2 мыңға жуық жұп ұялайды. Қазақстан шегіндегі таралу аймағында ең саны көп (1000 жұптан аса) жер Балқаш көлі мен Іле өзенінің атырабында сақталған, сол сияқты Қара Ертіс өзенінің атырабы мен Бұқтырма су қоймасында – 220-дей жұбы бар. Көшім, Қамыс-Самар көлдерінде 100-ге жуық жұп, және аудандарында (Каспий жағалауы) – 150-ге дейін жұп, Сарықопа көлінде, Ырғыз бен Торғай өзендерінің төменгі ағысында (Торғай ойысының оңтүстігі) – 200-дей жұп, Қорғалжын қорығында – 100-дей, Науырызымда 20-дай жұп мекендейді.
Негізгі әсер ететін факторлар
Өзен ағындарын реттеуге байланысты мекендейтін жерлерінің тозуы, суқоймаларының өзгеруі және оларды шаруашылыққа пайдалану. Судың және топырақтың химиялық заттармен ластануы, қамыс шабу және өртеу; ұялау кезінде мазалау, балық қорының азаюы, қаскерлік (браконьерство).
Биологиялық ерекшеліктері
Ірі құс(13кг дейін),сұрғылт түсті,басында өзіне тән бұйрасы бар,күйттеу кезеңінде тұмсығы сарғылт,қызғылт түсті болады.Бірқазандар топтанып,көп жағдайда басқа су маңы құстарыменұялайды және мекендейді.Көбінесе 2-4 жұмыртқа салады.Бұл түр өте сирек кездеседі.Жыл құсы. Қызғылт бірқазан және үлкен суқұзғынымен аралас шоғырларда, сол сияқты жеке шоғырлар құрып, әрі жұп болып ұялай береді. Ұяларын құлаған қамыстар мен қопаларға , сирек аралдардағы ашық топырақ үстіне салады, ұя салу үшін қамыс және басқа өсімдіктерді пайдаланады. Ұяда 2-5 жұмыртқа болады. Жұмыртқалау кезеңінің басталуы наурыздың аяғы – сәуірдің басы, жұмыртқасы бар ұя маусымның ортасына дейін кездесе береді. 40 тәулікке дейін шайқайды. Ұядан орта есеппен алғанда 1,5-2 балапан өрбиді. Балықпен қоректенеді, қызғылт бірқазан және үлкен суқұзғынымен бәсекелеседі. Негізгі жаулары – боз шағала, қара қарға, бұлар ұяларын бұзады.
Қолда өсіру
Қазақстанда қолға алынбаған.
Қабылданған қорғау шаралары
Алакөл, Қорғалжын, Науырызым қорықтарының, Сарықопа мен Торғай қорықшаларының суқоймаларында қорғалады.Қазақстанның Қызыл кітабына тіркеліп қана қоймай,сонымен қатар Халықаралық табиғатты қорғау Кеңесінің тізіміне енгізілген.
Қажетті қорғау шаралары
Іле, Қара Ертіс өзендерінің атыраптарында қорықтар ұйымдастыру; Торғай қорықшасын қорыққа айналдыру. Құсмұрын және Сарқопа көлдеріне халықаралық маңызы бар жерлер статусын беру, олардың гидрологиялық режимдерін жеткілікті түрде бақылау; ұялау кезеңінде суқоймаларын аралауды шектеу, ал балық аулауды тек қысқы мерзімде жүргізу.
Зерттеу жөніндегі ұсыныстар
Бірқазандардың негізгі мекендейтін жерлерінің жағдайына, орналасуына және санына мониторинг жүргізу.
Дереккөздер
- Қазақ Энциклопедиясы
- Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005
- Долгушин, 1960
- Шнитников, 1949
- Ауэзов, 1986
- Жатканбаев, 1986
- Жатканбаев, 1991
- Гисцов, Ауэзов, 1991
- Анненков, 1991
- Н.Н. Березовиков, С.В. Стариков, личн. сообщ.
- Гордиенко, 1991
- Лопатин и др., 1991
- Виноградов, Ауэзов, 1991
- Красная книга СССР, 1984
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Bujra birkazan Pelecanus crispus az sandy shekteuli zherlerge uya salatyn tүr Bujra birkazan IUCN3 1 Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTaby ҚustarSaby Eskekayakty kustarTukymdasy BirkazandarTegi BirkazandarTүri P crispusPelecanus crispus 1832Pelecanus crispus HTҚO nyn Қyzyl kitabyna engizilgen ontүstik boligindegi kolemdi sulardy mekendejdi Қazakstanda uyalary Batys Қazakstan Қostanaj Akmola Shymkent oblystarynyn Balkash Alakol zhәne Zajsan kazanshunkyry Zajsan ojpattarynyn ozen kolderinde saktalgan Respublikamyzda 4 myndajy gana uyalajdy Sanynyn azayuyna negizgi sebepter zansyz aulaushylyk ort uya basu kezinde mazalau Bul tүrdi saktau үshin Ile Tentek Қara Ertis ozenderinin atyraularynda koryktar ujymdastyryp ony zansyz aulaushylarga zhәne ortke karsy kүres sharalaryn zhүrgizu kerek Statusy2 shi sanat Sany azajyp bara zhatkan zhәne mekendejtin zherleri shashyrap ornalaskan tүr HTҚO Қyzyl kitabyna tirkelgen Genofondysyn saktau үshin taksonnyn manyzyTMD faunasyndagy tuystyn 2 tүrinin biri TaraluyOntүstik Europa zhagalaulary Batys Sibir sukojmalary Kishi Aziya Mongoliya men kejbir kolderi Қazakstanda Oral Batys Қazakstan oblysynyn sukojmalarynda Қamys Samar kolderi Kaspijdin soltүstik zhәne soltүstik shygys zhagalaularynda Teniz Қorgalzhyn ojpatynda Shoshkakol kolder zhүjesinde Syrdariyanyn orta agysy Balkash kolinde Ile Tentek zhәne ozenderinin atyraptarynda uyalajdy Mekendejtin zherleriAraldary zhajylmalary zhәne kishirek kolder zhүjesi bar zhasandy әri tabigi sukojmalary ozenderdin kalyn kamys shop buta osken zhalpak atyraptar Ashyk tiptegi landshaftarda әsirese tasty araldarda sirek konystanady SanyҚazakstanda 2 mynga zhuyk zhup uyalajdy Қazakstan shegindegi taralu ajmagynda en sany kop 1000 zhuptan asa zher Balkash koli men Ile ozeninin atyrabynda saktalgan sol siyakty Қara Ertis ozeninin atyraby men Buktyrma su kojmasynda 220 dej zhuby bar Koshim Қamys Samar kolderinde 100 ge zhuyk zhup zhәne audandarynda Kaspij zhagalauy 150 ge dejin zhup Sarykopa kolinde Yrgyz ben Torgaj ozenderinin tomengi agysynda Torgaj ojysynyn ontүstigi 200 dej zhup Қorgalzhyn korygynda 100 dej Nauyryzymda 20 daj zhup mekendejdi Negizgi әser etetin faktorlarӨzen agyndaryn retteuge bajlanysty mekendejtin zherlerinin tozuy sukojmalarynyn ozgerui zhәne olardy sharuashylykka pajdalanu Sudyn zhәne topyraktyn himiyalyk zattarmen lastanuy kamys shabu zhәne orteu uyalau kezinde mazalau balyk korynyn azayuy kaskerlik brakonerstvo Biologiyalyk erekshelikteriIri kus 13kg dejin surgylt tүsti basynda ozine tәn bujrasy bar kүjtteu kezeninde tumsygy sargylt kyzgylt tүsti bolady Birkazandar toptanyp kop zhagdajda baska su many kustarymenuyalajdy zhәne mekendejdi Kobinese 2 4 zhumyrtka salady Bul tүr ote sirek kezdesedi Zhyl kusy Қyzgylt birkazan zhәne үlken sukuzgynymen aralas shogyrlarda sol siyakty zheke shogyrlar kuryp әri zhup bolyp uyalaj beredi Ұyalaryn kulagan kamystar men kopalarga sirek araldardagy ashyk topyrak үstine salady uya salu үshin kamys zhәne baska osimdikterdi pajdalanady Ұyada 2 5 zhumyrtka bolady Zhumyrtkalau kezeninin bastaluy nauryzdyn ayagy sәuirdin basy zhumyrtkasy bar uya mausymnyn ortasyna dejin kezdese beredi 40 tәulikke dejin shajkajdy Ұyadan orta eseppen alganda 1 5 2 balapan orbidi Balykpen korektenedi kyzgylt birkazan zhәne үlken sukuzgynymen bәsekelesedi Negizgi zhaulary boz shagala kara karga bular uyalaryn buzady Қolda osiruҚazakstanda kolga alynbagan Қabyldangan korgau sharalaryAlakol Қorgalzhyn Nauyryzym koryktarynyn Sarykopa men Torgaj korykshalarynyn sukojmalarynda korgalady Қazakstannyn Қyzyl kitabyna tirkelip kana kojmaj sonymen katar Halykaralyk tabigatty korgau Kenesinin tizimine engizilgen Қazhetti korgau sharalaryIle Қara Ertis ozenderinin atyraptarynda koryktar ujymdastyru Torgaj korykshasyn korykka ajnaldyru Қusmuryn zhәne Sarkopa kolderine halykaralyk manyzy bar zherler statusyn beru olardyn gidrologiyalyk rezhimderin zhetkilikti tүrde bakylau uyalau kezeninde sukojmalaryn aralaudy shekteu al balyk aulaudy tek kysky merzimde zhүrgizu Zertteu zhonindegi usynystarBirkazandardyn negizgi mekendejtin zherlerinin zhagdajyna ornalasuyna zhәne sanyna monitoring zhүrgizu DerekkozderҚazak Enciklopediyasy Otyrar Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2005 Dolgushin 1960 Shnitnikov 1949 Auezov 1986 Zhatkanbaev 1986 Zhatkanbaev 1991 Giscov Auezov 1991 Annenkov 1991 N N Berezovikov S V Starikov lichn soobsh Gordienko 1991 Lopatin i dr 1991 Vinogradov Auezov 1991 Krasnaya kniga SSSR 1984Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet