Басқа мағыналар үшін Бұқтырма деген бетті қараңыз Бұқтырма бөгені Ертіс өзенінде Шығыс Қазақстан облысы аумағында Қалба

Басқа мағыналар үшін Бұқтырма деген бетті қараңыз.

Бұқтырма бөгені — Ертіс өзенінде, Шығыс Қазақстан облысы аумағында, Қалба, Нарын, Күршім жоталары аралығында орналасқан Қазақстандағы ең ірі бөген.

Морфометрия
Бұқтырма бөгені
Ұзындығы	425 км
Ені	35 км
Ауданы	5490 км²
Көлемі	49,6 км³
Орташа тереңдігі	9,6 м
Сипаттамасы
Толтырылған жылы	1960
Су алабы
Құйылатын су ағындары	Бұқтырма,
Шығатын су ағыны	Ертіс
Орналасуы
49°10′00″ с. е. 84°15′00″ ш. б. / 49.1667° с. е. 84.25° ш. б. / 49.1667; 84.25 ^(G) ^(O) ^(Я)Координаттар: 49°10′00″ с. е. 84°15′00″ ш. б. / 49.1667° с. е. 84.25° ш. б. / 49.1667; 84.25 ^(G) ^(O) ^(Я)
Ел	Қазақстан
Аймақ	Шығыс Қазақстан облысы
Бұқтырма бөгені
Бұқтырма бөгені
Бұқтырма бөгені Ортаққорда

Гидрологиясы

Су айдыны 5940 км², ұзындығы 600 км, ені 40 км, ең терең жері 80 м. Суының көлемі 49,6 км³. Бөгеннің құрамына Қара Ертіс өзенінің атырауы, Зайсан көлі, Ақ Ертіс өзенінің бір бөлігі (бастауынан Серебрянск қаласына дейін), Бұқтырма, Нарын өзендерінің төменгі ағысы кіреді.

Су деңгейі мамыр айының бас кезінде көтеріле бастайды да, тамызда ең жоғарғы биіктігіне жетеді. Қыркүйек айынан сәуірге дейінгі мерзімде су деңгейінің көп жылдық ауытқуы 5,0 м-ге жетсе, маусымдық тербелісі – 1,3 – 3,8 м аралығында болады. Суы тұщы. Минералдылығы 0,05 – 0,14 г/л, жұмсақ, химиялық құрамы – гидрокарбонатты кальцийлі.

Тарихы

Бұқтырма бөгенін толтыру 1960 жылдың сәуір айында басталып, 1962 жылы Ертіс өзенінің суы Зайсан көлімен қосылған соң біртұтас су айдынына айналды.

Морфометриялық ерекшеліктері

Бұқтырма бөгенін су түбінің морфометриялық ерекшеліктеріне байланысты шартты түрде үшке бөлінеді: жоғарғы (көлдік), орта (таулы-аңғарлық) және төменгі (таулық) бөліктер.

Шаруашылықтағы маңызы

Бөгенде фитопланктонның 280, зоопланктонның 260 түрі кездеседі. Сазан, Табан балық, көксерке, түрке балық (омуль), шармай, ақ амур, бақтақ, т.б. балықтар өседі. Жылына орта есеппен 8 – 9 мың т балық ауланады. Бұқтырма бөгеніндегі Өскемен, Бұқтырма су электр станциялары Шығыс Қазақстан облысының аудандарын электр энергиясымен қамтамасыз етеді. Көктемде бөгеннен жіберілген су Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарының жүздеген мың га егісі мен шабындықтарын суландырады.

Бұқтырма бөгенінің төменгі таулық бөлігінің көріністері

Дереккөздер

Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.

[1] Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Су шарушылығы. – Алматы, Мектеп, 2002.