Мұстай Кәрім башқ Мостай Кәрим шын аты жөні Мұстафа Сафич Кәрімов башқ Мостафа Сафа улы Кәримов 1919 2005 башқұрт кеңест

Мұстай Кәрім (башқ. Мостай Кәрим, шын аты-жөні Мұстафа Сафич Кәрімов, башқ. Мостафа Сафа улы Кәримов; 1919—2005) — башқұрт кеңестік ақыны, жазушы және драматург. Социалистік Еңбек Ері (1979), РСФСР-нің еңбек сіңірген әртісі (1982). Башқұрт Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының халық ақыны (1963), Ленин (1984) және КСРО Мемлекеттік сыйлықтарының (1972) лауреаты, 1944 жылдан бастап ВКП(б) мүшесі.

Мұстай Кәрім
Мостафа Сафа улы Кәримов

Туған күні	20 қазан 1919 (1919-10-20)
Туған жері	Кляшево, Уфа губерниясы, Ресей
Қайтыс болған күні	21 қыркүйек 2005 (2005-09-21) (85 жас)
Қайтыс болған жері	Үфі, Башқұртстан, Ресей
Ұлты	Башқұрт
Бағыты	Социалистік реализм
Жанры	өлеңдер, поэма, пьеса, повесть
Шығармалардың тілі	башқұртша, орысша
Дебюті	өлеңдер жинағы «Отряд қозғалды» 1938
Марапаттары	Социалистік Еңбек Ері, 2 Ленин ордені, II,ІІІ дәрежелі «Отанға сіңірген еңбегі үшін» ордені, I,II дәрежелі Отан соғысы ордені, 2 Еңбек Қызыл Ту ордені, Халықтар достығы ордені, Қызыл Жұлдыз ордені, «Құрмет белгісі» ордені
Сыйлықтары	Лениндік және КСРО Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты,

Өмірбаяны

1919 жылы 20 қазанда Уфа губерниясының Кляшево қаласында шаруа отбасында дүниеге келді.

Мұстай Кәрім шығармаларын 1930 жылдардың ортасында жаза бастады. 1938 жылы оның алғашқы «Отряд тронулся» («Отряд қозғалды»), 1941 жылы екінші «Весенние голоса» (Көктем дауыстары) атты кітаптары жарық көрді.

1941 жылы К.А.Тимирязев атындағы Башқұрт мемлекеттік педагогикалық институтының тіл және әдебиет факультетін бітірді. Оқуды бітіргеннен кейін Қызыл Армия қатарына шақырылып, Муром байланыс мектебіне жіберілді.

1942 жылы мамырда кіші лейтенант атағымен 17-ші мотоатқыштар бригадасына артдивизионның байланыс бастығы ретінде жіберілді. 1942 жылы тамызда ол ауыр жараланып, алты айға жуық ауруханаларда болды. Емделіп болғаннан кейін ол майдан газеттерінің корреспонденті болып оралды. Татар тіліндегі «Отанның құрметі үшін», «Совет жауынгері» газеттерінің корреспонденті болған. Әскери наградалармен марапатталған. 1944 жылы тамызда М.С.Кәрімов, ВКП (б) мүшелігіне кандидат, II дәрежелі Отан соғысы орденімен марапатталды.

1940 жылдан КСРО ЖО мүшесі. 1951 жылдан 1962 жылға дейін Мұстай Кәрім БАССР ЖО басқармасының төрағасы, 1962 жылдан 1984 жылға дейін РСФСР ЖО басқармасының хатшысы болды.

Шығармашылығы

Мұстай Кәрімнің жырлары ХХ ғасырдағы тұтас бір ақындық дәуір болатын. Ол өз елінің терең поэзия әлеміне зор ықпал жасады. Оның өлеңдерінде Отан бейнесі асқақтады. Ол шынайы халықтық ақын ретінде қалыптасып өсті. Өз ел-жұртының келбетіне беймазалықпен, құштар үмітпен, үңіле қараған ақын болатын. Ол туған ел-жұртының халықтық эпикалық ошағын қастерлеп сақтады. Ол өз халқының және бүкіл адамзат баласының мұң-шерімен өмір сүрді. Мұстай Кәрімнің әрбір өлеңі асқақ ой-сезім әлеміне айқара ашылған терезе секілді еді. Ұлы Отан соғысының ардагері Мұстай Кәрім майданда жүріп, от кешіп, үш кітабын жазған. Отан қорғаушы жерлес башқұрт жігіттерінің бейнелері жыр-дастандарында толықтай сомдалған. Мұстай Кәрімнің пьесаларының сюжеттері алуан түрлі. Олардағы көріністер әр түрлі бағыттарда болды. Мұстай Кәрімнің драматургиялық түпкі ойларында оның шығармашылық көкжиегінің ауқымдылығы сезіліп тұрады. Отан сүйгіштік, халқына жан-тәнімен берілу драматургиясында орталық орында тұр.

Мұстай Кәрімнің шығармалары әр алуан. Ол өз халқының әдебиетінің шығыс поэзиясының байсалды даналығын, батыс поэзиясының ащы өмір шындығын, революциялық үнін, белсенді санасын қабылдағанын қалайды. Мұстай Кәрімнің лирикасы жылы лебіз туғызады, адамдарға қуаныш сыйлауға ұмтылған. Оның әлемі өмірді сүю мен адалдықтың планетасы болып қала береді.

Ол кең ойлайтын, шалқар сезімге жан-тәнін салатын. Ол барлық адамдарға, барлық әлем халықтарына дос болатын. Үздік әлем ақындарын терең бағалап, содан да оларды туған бауырларындай сүйетін. Ол қазақтың ұлы ақыны Абай туралы ұмытылмас сөз айтқан еді. «Егер орыстар үшін Пушкин, ағылшындар үшін Шекспир ғаламат ұлы құбылыс болса, Абай қазақтар үшін теңдессіз құбылыс болып табылады» деген.

Еңбектері

Мұстай Кәрім 100-ден астам өлеңдер мен проза жинақтарын, 10-нан астам драмалық шығармаларды шығарды. Соғыс жылдарында жауынгерлер өмірінен “Желтоқсан жыры” (1942), “Өлмесбай” (1942-44)атты поэмалар жазды. Ол соғыстан кейін “Біздің үйдің қуанышы” повесін (1952), “Көктем дауысы” (1954), “Өзендер сөйлейді” (1964), “Алыста қалған жағалар” (1966), “Жылдар ізімен” (1971) жинақтарын жариялады. Мұстай Кәрімның “Той жалғасуда” (1947), “Жалғыз қайың” (1950), “Қыз ұрлау” (1959), “Жырланбаған жыр” (1961), “Ай тұтылған түн” (1964) атты пьесалары бар. Оның “Үш таған” (1965), “Талтүс” (1972) атты кітаптары қазақ тіліне аударылған.

Сонымен қатар «Кешірім» повесі, "Айгүл елі" (1967), «Салауат. Шындық арқылы жеті арман» (1971), «От тастамаңыз, Прометей!» (1975), "Жаяу Махмут" (1981) пьесалары, "Менің атым" (1943), "Өлеңдер" (1945), "Оралу" (1947), "Қара сулар" (1961), "Махаббаттың төрт мезгілі" (1978), "Уақыт" (1982) сияқты поэмалары мен өлеңдер жинақтары жарық көрді.

Мұстай Кәрімнің шығармалары Ресей мен әлемнің ондаған тілдеріне аударылған. 1987 жылы «Ай тұтылу түнінде» спектаклінің негізінде Свердловск киностудиясы дәл осындай фильмді түсірді. «Ұзаққа созылған балалық шақ» әңгімесін 2004 жылы Башқұртстан киностудиясының режиссері Болат Юсупов түсірген.

Қоғамдық жұмыстары

Мұстай Кәрім шығармашылық қызметімен бірге белсенді қоғамдық жұмыстар атқарды.

1955-1980 жылдар аралығында бірнеше рет КОКП съездеріне делегат болып сайланды. 4-11 шақырылымдағы РСФСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты, РСФСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасы төрағасының орынбасары, РСФСР Жоғарғы Кеңесі төрағасының орынбасары, БАССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты.

Ұзақ жылдар бойы Башқұрт Бейбітшілік Комитетінің төрағасы, КСРО Министрлер Кеңесі жанындағы Ленин және Мемлекеттік сыйлығы комитетінің мүшесі, Башқұртстан Республикасы Президенттік Кеңесінің мүшесі болды.

Отбасы

Ақын майданда болған кезде оның ұлы Ильгиз дүниеге келді, оны Мұстай бала 9 айлық болғанда ғана көрді. Ол баласын көру үшін ауыр жарақатына қарамастан аурухананың бас дәрігерінен рұқсат сұрауына тура келді. Емделмеген жараларға қарамастан, бас дәрігер оны үйіне жіберді.

Ұлы Ильгиз Мұстафұлы Каримов (1942-2019), өзінің дарынды әкесінің ізімен жүруді шешті. Ол Жазушылар Одағына кіріп аудармалармен айналыса бастады, оның ішінде әкесінің кейбір шығармаларын орыс тіліне аударды.

1951 жылы Мұстай Кәрімнің Әльфия атты қызы дүниеге келді, ол әкесінің шексіз сүйіспеншілігі үшін, үнемі әкесінің қызы деп аталған.

Мұстай Кәрім әрдайым немере, шөбере көруді армандаған, оның арманы орындалып, қазір немересі Темірболат пен оның жұбайы Инга бес бала тәрбиелеп көп балалы отбасы болып отыр.

2013 жылы жазушының ұлы, қызы мен немересі Мұстай Кәрім қорын құрды, оның басты міндеттерінің бірі-башқұрт тілі мен әдебиетін қолдау. Қор мектептерде, оның ішінде ауылдық жерлерде башқұрт тілін үйренуді, сонымен қатар университеттерде башқұрт тілі мен әдебиетін, өлкетану мен Башқұрт тарихын зерттеуге арналған академиялық бағдарламаларды қолдайды.

Жұбайы Раузамен некесі 62 жылға созылды. Оның қызы Альфия әкесінің жеке өмірі туралы айта отырып, ата-аналар осы жылдар ішінде бір-біріне деген үлкен құрметпен және үйлесімді өмір сүргенін айтады. 1981 жылы Рауза қайтыс болды, Мұстай Кәрім бірден өзін жалғыз сезіне бастағандықтан, Әлфия әкесіне қамқорлықты күйеуімен бірге өздеріне алды.

Өмірінің соңғы сәттері

Мұстай Кәрім өмір бойы денсаулығы туралы ешқашан шағымданбаған, өйткені ол барлық майдангерлер сияқты шыдамдылыққа төзуге үйренген болатын. Оны жүрек-өкпе жеткіліксіздігімен ауруханаға жеткізіп, онда ол 10 күн реанимацияда болды. Бәрі жақсарып, қалпына келе жатқан сияқты көрінгенімен, 2005 жылдың 21-қыркүйегінде жазушы қос инфаркттан кейін Уфадағы Республикалық кардиологиялық диспансерде қайтыс болды. Уфадағы мұсылман зиратында жерленген.

Атақтары мен марапаттары

Социалистік Еңбек Ері (10.19.1979)
II дәрежелі «Отанға сіңірген еңбегі үшін» ордені (9 қараша 2004 ж.) - отандық әдебиеттің дамуына қосқан үлесі мен көп жылдық шығармашылық қызметі үшін
ІІІ дәрежелі «Отанға сіңірген еңбегі үшін» ордені (28 сәуір 1995 ж.) - мемлекетке сіңірген еңбегі, еңбек, ғылым, мәдениет, өнер саласындағы жетістіктері, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға қосқан үлесі үшін.
2 Ленин ордені (10/28/1967, 10/19/1979)
I дәрежелі Отан соғысы ордені (03.11.1985)
II дәрежелі Отан соғысы ордені (17.07.1945 ж.)
Еңбек Қызыл Ту орденінің 2 ордені (06.08.1955 ж.; 11/28/1969)
Халықтар достығы ордені (11.16.1984)
Қызыл Жұлдыз ордені (09.25.1944)
«Құрмет белгісі» ордені (22.03.1949 ж.)

медальдар

РСФСР-нің еңбек сіңірген әртісі (1982)
Башқұрт Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының халық ақыны (1963)
Башқұртстан Ғылым академиясының құрметті академигі (1992)
Лениндік сыйлық (1984) - «От тастамаңыз, Прометей!» трагедиясы үшін және «Ұзаққа созылған балалық шақ» повесі үшін
КСРО Мемлекеттік сыйлығы (1972) - «Жылдар өткен соң» өлеңдер жинағы үшін (1971)
Станиславский атындағы РСФСР Мемлекеттік сыйлығы (1967) -башқұрт ADT сахнасында қойылған “Ай тұтылған түн” спектаклі үшін
Салауат Юлаев атындағы республикалық сыйлық (1967) -«Таңдамалы шығармаларының» 1-ші томы үшін
Шолохов атындағы әдебиет және өнер саласындағы халықаралық сыйлық (1999)
Г.Х.Андерсен атындағы халықаралық қазылар алқасының құрметті дипломы (1978)- «Жаңалықтарды күту» кітабы үшін

Есте қалдыру

Мұстай Кәрімнің 100 жылдығына арналған күміс монета

Мұстай Кәрімнің есімі Мәскеудегі, Уфа, [[Алматы]], Қазан, Екатеринбург қалаларындағы көшелерге сонымен қатар Башқұртстанның көптеген елді мекендерінде берілген: Бирск, Нефтекамск, Янаул, с. Жуково, с. Иглино, с. Кармаскалы, с.Кляшево, с.Красная Горка, с.Кушаренково, с.Чесноковка, пос.Чишмы, д.Чамонино.
Уфадағы Мұстай Кәрімнің есімі - Башқұртстан Республикасының Ұлттық жастар театры.
Мұстай Кәрім атындағы №158 башқұрт гимназиясы және Башқұртстан Республикасы, Чишминский ауданы, Кляшево ауылындағы Мұстай Кәрім атындағы орта мектеп
Мустай Карим 1999 жылдан 2005 жылға дейін өмір сүрген Уфаның Энгельс көшесіндегі үйде мемориалдық тақта орнатылды.
2013 жылғы 10 қазанда Уфа қаласында Кәсіподақтар үйінің ғимаратының алдында Мұстай Кәрімнің ескерткіші ашылды.
1990 жылы, Мечетлин ауданының аудан орталығында, Большеустьикинское ауылында, орталық аудандық кітапхананың алдына Мұстай Кәрімнің бюсті орнатылды
Башқұрт мемлекеттік университетінің филология факультетінің дарынды студенттеріне жыл сайынғы Мұстай Кәрім стипендиясы тағайындалды
2017 жылдың күзінде «Аэрофлот» авиакомпаниясының Sukhoi Superjet 100 жолаушылар ұшағының бірі Башқұрт Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының халық ақыны Мұстай Кәрімнің есімін алды
2017 жылғы 20 қазанда Мұстай Карим оқыған Уфадағы Башқұрт мемлекеттік университетінің бас ғимаратының қасбетіне мемориалдық тақта орнатылды.

Алматы қаласындағы Мұстай Кәрім атындағы көше

2017 жылғы 20 қазанда Мұстай Кәрімнің шығармашылық шеберханасы ашылды - Уфадағы Башқұрт мемлекеттік университетінде башқұрт тілі мен әдебиетін зерттеу орталығы
Кабардин-Балқар республикасында, Кавказдың негізгі жотасында, Чегем шатқалында, 3555 метр биіктіктегі аты аталмаған шыңға Башқұрт Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының Халық ақыны Мустай Каримнің есімі берілген (2018).
«Водоход» компаниясының соңғы круиздік кемесі «Мұстай Кәрім» атауын алды, (Төменгі Новгородта Красное Сормово зауытында салынып, ПВ300 жобасының төрт қабатты моторлы кемесі, 2019 ж. 11 қыркүйегінде іске қосылды)
2019 жылдың 15 мамырында Мұстай Кәрімнің 100 жылдық мерейтойына орай жасалған марка почта айналымына енгізілді.
2019 жылдың 31 мамырында Уфа халықаралық әуежайына Мұстай Кәрім есімі берілді
2019 жылғы 5 қыркүйекте Ресей Банкі Мұстай Кәрімнің 100 жылдығына арналған естелік күміс монетаны шығарды. Монетаның таралымы -3 мың дана, номиналы-2 рубль
2019 жылдың 19 қыркүйегінде «Қарындас» көркем фильмі Мұстай Кәрімнің «Біздің үйдің қуанышы» повесі негізінде кең таралды.

Алматы қаласында өткен «Мұстай Кәрім – 100 жыл» атты ғылыми-тәжірибелік конференция

2019 жылы 12 қазанда Мәскеуде Саида Медведеваның «Семинар» кинокомпаниясының «Мұстай» деректі фильмінің премьерасы болды. 19 қазанда фильмнің премьерасы Уфада өтті.
2019 жылы 18 қазанда Уфада Мұстай Кәрімнің «Таганок» повесі негізінде «Таганок жасағы» фильмі көрсетілді
2019 жылдың 18 қазанында М.Акмулла атындағы Башқұрт мемлекеттік педагогикалық университетінде Мұстай Кәрімнің жеке аудиториясы және ақынның бюсті ашылды.
2019 жылдың 20 қазанында ақынның кіші отаны - Мұстай Кәрімнің туғанына 100 жылдығын мерекелеу аясында - Башқұртстан Республикасы Чишминский ауданы, Кляшево ауылында - Мәдениет үйі ашылып, Мұстай Кәрім мектебінің ауласына ағаштар отырғызылды

Әдеби мұра

Мұстай Кәрім. Уақыт деген қанатты ат. -Современник баспасы, Мәскеу, 1972 ж. Таралымы 25 000 дана.
Мұстай Кәрім. Кешіру: Повесть-М .:Известия, 1989.-304 б. Таралымы 100 000 дана.
Мұстай Кәрім. Ұзаққа созылған балалық шақ. Повесть.-М .:Современник баспасы,1977.(Роман-Газета, № 4 (866),1979. Таралымы 2 495 000 дана.
Шығармалары І том: Өлеңдер. -Уфа: Кітап, 2009.-512 бет. ISBN 978-5-295-04903-3 (І том)
Шығармалары II том: Өлеңдер, поэтикалық аудармалар. -Уфа: Кітап, 2011.-416 бет. ISBN 978-5-295-05408-2 (II том)
Шығармалары III том: пьесалар, либретто. -Уфа: Кітап, 2012.-608 бет.ISBN 978-5-295-05627-7 (ІІ том)
Шығармалары IV том: драмалар, повестер, әңгімелер. -Уфа: Кітап,2013.-506 бет.

Дереккөздер

Мустай КАРИМ: «Мы с вами из одного аула…» Дата обращения 7 декабря 2012. Архивировано 19 октября 2013 года.
https://magazines.gorky.media/druzhba/2003/11/mgnoveniya-zhizni.html Карим. Мгновения жизни. Главы из книги. //Дружба народов. 2003. № 11.
http://www.podvignaroda.ru/?#id=42797865&tab=navDetailManAward Наградной лист к ордену Отечественной войны 2-й степени: старшего лейтенанта Каримова Мустафы Сафича, 25 мая 1945 года. Архив ЦАМО, фонд 33, опись 690306, единица хранения 1709.
http://almaty-akshamy.kz/m-staj-k-rim-aza-bash-rt-tarih-atty-anany-k-zden-tam-an-eki-zhasy-sekildi/ Мұрағатталған 21 ақпанның 2020 жылы. МҰСТАЙ КӘРІМ: ҚАЗАҚ, БАШҚҰРТ ТАРИХ АТТЫ АНАНЫҢ КӨЗДЕН ТАМҒАН ЕКІ ЖАСЫ СЕКІЛДІ
Қазақ энциклопедиасы, 6 том.
http://mustai.ru/biography Биография
https://biographe.ru/znamenitosti/mustay-karim/ Мустай Карим
http://mustai.ru/directions/2 Фонд имени Мустая Карима.
http://pomnim.me/search/?info=867d5e4a-8e87-11e6-96ac-00199984c65f Могила Мустая Карима на Мусульманском кладбище
Указ президента РФ от 9 ноября 2004 г. № 1424
https://mkset.ru/news/culture/31-08-2017/pravitelstvo-moskvy-dalo-imya-mustaya-karima-ulitse-na-yugo-vostoke-stolitsy Улица Мустая Карима появилась в Москве (рус.). Дата обращения 2 октября 2017.
https://www.kommersant.ru/doc/3861690 Улица в Алматы названа именем Мустая Карима (рус.). Дата обращения 2019-28-01.
http://mustai.ru/news_items/273 Улицу в Казани назовут именем Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 7 октября 2019.
Официальный портал Екатеринбурга. Официальный портал Екатеринбурга. Дата обращения 23 марта 2020.
http://ufa-edu.ru/educationinstitution/index.php?SECTION_ID=101&ELEMENT_ID=812 Мұрағатталған 14 қыркүйектің 2012 жылы. Муниципальное общеобразовательное учреждение Башкирская Гимназия № 158 имени Мустая Карима Кировского района городского округа город Уфа (недоступная ссылка). Дата обращения 24 октября 2013. Архивировано 14 сентября 2012 года.
http://ufa.region-pages.ru/org/17768 Мұрағатталған 13 маусымның 2020 жылы. Средняя общеобразовательная школа имени Мустая Карима с.Кляшево района Чишминский.
https://img-fotki.yandex.ru/get/5624/36256508.2b/0_6d910_2925788d_orig
https://www.bashinform.ru/news/581923/ Ольга Муртазина. В Уфе открыли памятник Мустаю Кариму // ИА «Башинформ»
Марат Гафаров. Памятника достоин//Край мой родимый—Мечетлинский. Сборник статей и очерков.—Уфа: Мир печати, 2010.—272 с.
https://www.bashinform.ru/news/134904-luchshie-studenty-budut-poluchat-stipendiyu-imeni-narodnogo-poeta-bashkortostana-mustaya-karima/ Лучшие студенты будут получать стипендию имени народного поэта Башкирской АССР Мустая Карима, ИА
https://www.bashinform.ru/news/1054375-v-nebe-nad-rossiey-budet-letat-samolet-imeni-narodnogo-poeta-bashkirii-mustaya-karima/?sphrase_id=1440402 В небе над Россией будет летать самолёт имени народного поэта Башкирии Мустая Карима, ИА
http://mustai.ru/news_items/146 В Башкирском государственном университете открылась творческая мастерская имени Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 9 октября 2018.
https://www.bashinform.ru/news/1184663-v-kabardino-balkarii-poyavilsya-pik-narodnogo-poeta-bashkirii-mustaya-karima/ В Кабардино-Балкарии появился Пик народного поэта Башкирии Мустая Карима
https://gtrk.tv/novosti/128872-noveyshemu-rossiyskomu-kruiznomu-layneru-prisvoyat-imya-mustaya-karima Мұрағатталған 3 маусымның 2019 жылы. «Башкортостан». Новейшему российскому круизному лайнеру присвоят имя Мустая Карима. ГТРК «Башкортостан» (11 марта 2019). Дата обращения 3 июня 2019.
http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201905310002?index=2&rangeSize=1 Официальный интернет-портал правовой информации. publication.pravo.gov.ru. Дата обращения 3 июня 2019.
https://www.cbr.ru/Press/event/?id=283 Выпускаются новые памятные монеты | Банк России. www.cbr.ru. Дата обращения 6 сентября 2019.
https://www.bashinform.ru/news/1195714-film-po-povesti-mustaya-karima-radost-nashego-doma-vyydet-pod-nazvaniem-sestrenka/?sphrase_id=6865891 В Башкирии Александр Галибин снимает фильм «Сестрёнка» по повести Мустая Карима. www.bashinform.ru. Дата обращения 9 октября 2018. Фильмнің дистрибьюторы - Уолт Дисней.
http://mustai.ru/news_items/452 Уфе состоялся торжественный вечер к 100-летию Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 15 ноября 2019.
https://www.bashinform.ru/news/1368205-v-ufe-sostoyalas-premera-filma-otryad-taganok-po-motivam-povesti-mustaya-karima/ Фильм «Отряд Таганок» стал еще одним подарком к 100-летию Мустая Карима. www.bashinform.ru (18 октября 2019). Дата обращения 15 ноября 2019.
https://www.bashinform.ru/news/1368032-v-bashkirskom-peduniversitete-otkrylsya-byust-mustayu-karimu/ В Башкирском педуниверситете открыли бюст Мустаю Кариму. www.bashinform.ru (18 октября 2019). Дата обращения 15 ноября 2019.
http://mustai.ru/news_items/454 В Кляшево отметили 100-летие Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 15 ноября 2019.

[1] Мустай КАРИМ: «Мы с вами из одного аула…» Дата обращения 7 декабря 2012. Архивировано 19 октября 2013 года.

[2] ttps://magazines.gorky.media/druzhba/2003/11/mgnoveniya-zhizni.html Карим. Мгновения жизни. Главы из книги. //Дружба народов. 2003. № 11.

[3] ttp://www.podvignaroda.ru/?#id=42797865&tab=navDetailManAward Наградной лист к ордену Отечественной войны 2-й степени: старшего лейтенанта Каримова Мустафы Сафича, 25 мая 1945 года. Архив ЦАМО, фонд 33, опись 690306, единица хранения 1709.

[4] ttp://almaty-akshamy.kz/m-staj-k-rim-aza-bash-rt-tarih-atty-anany-k-zden-tam-an-eki-zhasy-sekildi/ Мұрағатталған 21 ақпанның 2020 жылы. МҰСТАЙ КӘРІМ: ҚАЗАҚ, БАШҚҰРТ ТАРИХ АТТЫ АНАНЫҢ КӨЗДЕН ТАМҒАН ЕКІ ЖАСЫ СЕКІЛДІ

[5] Қазақ энциклопедиасы, 6 том.

[6] ttp://mustai.ru/biography Биография

[7] ttps://biographe.ru/znamenitosti/mustay-karim/ Мустай Карим

[8] ttp://mustai.ru/directions/2 Фонд имени Мустая Карима.

[9] ttp://pomnim.me/search/?info=867d5e4a-8e87-11e6-96ac-00199984c65f Могила Мустая Карима на Мусульманском кладбище

[10] Указ президента РФ от 9 ноября 2004 г. № 1424

[11] ttps://mkset.ru/news/culture/31-08-2017/pravitelstvo-moskvy-dalo-imya-mustaya-karima-ulitse-na-yugo-vostoke-stolitsy Улица Мустая Карима появилась в Москве (рус.). Дата обращения 2 октября 2017.

[12] ttps://www.kommersant.ru/doc/3861690 Улица в Алматы названа именем Мустая Карима (рус.). Дата обращения 2019-28-01.

[13] ttp://mustai.ru/news_items/273 Улицу в Казани назовут именем Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 7 октября 2019.

[14] Официальный портал Екатеринбурга. Официальный портал Екатеринбурга. Дата обращения 23 марта 2020.

[15] ttp://ufa-edu.ru/educationinstitution/index.php?SECTION_ID=101&ELEMENT_ID=812 Мұрағатталған 14 қыркүйектің 2012 жылы. Муниципальное общеобразовательное учреждение Башкирская Гимназия № 158 имени Мустая Карима Кировского района городского округа город Уфа (недоступная ссылка). Дата обращения 24 октября 2013. Архивировано 14 сентября 2012 года.

[16] ttp://ufa.region-pages.ru/org/17768 Мұрағатталған 13 маусымның 2020 жылы. Средняя общеобразовательная школа имени Мустая Карима с.Кляшево района Чишминский.

[17] ttps://img-fotki.yandex.ru/get/5624/36256508.2b/0_6d910_2925788d_orig

[18] ttps://www.bashinform.ru/news/581923/ Ольга Муртазина. В Уфе открыли памятник Мустаю Кариму // ИА «Башинформ»

[19] Марат Гафаров. Памятника достоин//Край мой родимый—Мечетлинский. Сборник статей и очерков.—Уфа: Мир печати, 2010.—272 с.

[20] ttps://www.bashinform.ru/news/134904-luchshie-studenty-budut-poluchat-stipendiyu-imeni-narodnogo-poeta-bashkortostana-mustaya-karima/ Лучшие студенты будут получать стипендию имени народного поэта Башкирской АССР Мустая Карима, ИА

[21] ttps://www.bashinform.ru/news/1054375-v-nebe-nad-rossiey-budet-letat-samolet-imeni-narodnogo-poeta-bashkirii-mustaya-karima/?sphrase_id=1440402 В небе над Россией будет летать самолёт имени народного поэта Башкирии Мустая Карима, ИА

[22] ttp://mustai.ru/news_items/146 В Башкирском государственном университете открылась творческая мастерская имени Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 9 октября 2018.

[23] ttps://www.bashinform.ru/news/1184663-v-kabardino-balkarii-poyavilsya-pik-narodnogo-poeta-bashkirii-mustaya-karima/ В Кабардино-Балкарии появился Пик народного поэта Башкирии Мустая Карима

[24] ttps://gtrk.tv/novosti/128872-noveyshemu-rossiyskomu-kruiznomu-layneru-prisvoyat-imya-mustaya-karima Мұрағатталған 3 маусымның 2019 жылы. «Башкортостан». Новейшему российскому круизному лайнеру присвоят имя Мустая Карима. ГТРК «Башкортостан» (11 марта 2019). Дата обращения 3 июня 2019.

[25] ttp://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001201905310002?index=2&rangeSize=1 Официальный интернет-портал правовой информации. publication.pravo.gov.ru. Дата обращения 3 июня 2019.

[26] ttps://www.cbr.ru/Press/event/?id=283 Выпускаются новые памятные монеты | Банк России. www.cbr.ru. Дата обращения 6 сентября 2019.

[27] ttps://www.bashinform.ru/news/1195714-film-po-povesti-mustaya-karima-radost-nashego-doma-vyydet-pod-nazvaniem-sestrenka/?sphrase_id=6865891 В Башкирии Александр Галибин снимает фильм «Сестрёнка» по повести Мустая Карима. www.bashinform.ru. Дата обращения 9 октября 2018. Фильмнің дистрибьюторы - Уолт Дисней.

[28] ttp://mustai.ru/news_items/452 Уфе состоялся торжественный вечер к 100-летию Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 15 ноября 2019.

[29] ttps://www.bashinform.ru/news/1368205-v-ufe-sostoyalas-premera-filma-otryad-taganok-po-motivam-povesti-mustaya-karima/ Фильм «Отряд Таганок» стал еще одним подарком к 100-летию Мустая Карима. www.bashinform.ru (18 октября 2019). Дата обращения 15 ноября 2019.

[30] ttps://www.bashinform.ru/news/1368032-v-bashkirskom-peduniversitete-otkrylsya-byust-mustayu-karimu/ В Башкирском педуниверситете открыли бюст Мустаю Кариму. www.bashinform.ru (18 октября 2019). Дата обращения 15 ноября 2019.

[31] ttp://mustai.ru/news_items/454 В Кляшево отметили 100-летие Мустая Карима. mustai.ru. Дата обращения 15 ноября 2019.