Өлкетану — белгілі бір өңірдің табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихын, мәдениетін зерттеумен шұғылданатын ғылым мен мәдениет саласы; шағын аумақтың табиғатын, халқын, шаруашылығын, тарихын және мәдениетін, елді мекендерін олардың таяу төңірегімен қоса зерттеу.
Салалық өлкетану (тарихи, этнографиялық, топонимиялық және т.б.), табиғи және әлеуметтік құбылыстардың өзара байланысын зерттейтін кешендік географиялық өлкетану болып бөлінеді. Өлкетанудың негізгі әдісі - аумақ туралы ақпаратты, табиғи үлгілерді (геологиялық, топырақ, биологиялық, зоологиялық), материалдық мәдениет заттарын және т.б. деректерді жинау және жүйелеу.
Қазақстанда өлкетану патшалық Ресейдің қазақ даласын отарлау мақсатында алдын ала арнайы әскери экспецидиялар шығарып, ғылыми-танымдық зерттеулер жүргізу шеңберінде енді. Ресей өкіметі 18 ғасырдың 2-жартысында қазақ жері, халқы, шаруашылығы және этнографиясы бойынша зерттеу жүргізу үшін алғашында Солтүстік және Батыс Қазақстан, кейінірек Орталық Қазақстан аумағына экспедициялар ұйымдастырды.
Қазақ өлкесін зерттеу жұмыстарына И.И. , П.С. Паллас, П.И. , И.К. , В.Н. , А.И. өз үлестерін қосты. Қазан төңкерісіне дейін 19 ғасырдада Қазақстанның ғылыми-танымдық Өлкетануында Орыс география қоғамының 1868 жылы құрылған Орынбор бөлімшесі жетекші орын алды. Бөлімше өлкенің географиясын, тарихын, этнографиясын, қазба байлықтарын және статистикасын зерттеумен айналысты. Бұл бөлімшемен қатар мен Орынбор ғылыми архив комиссиясы (1887) ашылды. Бұл өлкеде атқарылған жұмыстарға Ы.Алтынсарин, С.Бабажанов, Б., Т.Сейдалин, С.Жантөрин, т.б. өз үлестерін қосты. Өлкетанудың тағы бір орталығы Орал қалысы болды. Онда Орал казактарының тарихы мен шаруашылығына, балық аулау кәсібі мен шаруалардың қоныстану мәселесіне көбірек көңіл бөлінді. Омбы қаласында жергілікті жерді зерттеушілер жанындағы география қоғамның бөлімшесіне бірікті. Батыс Сібір Өлкетану қоғамдарына қазақтардан Ш.Уәлиханов, Ә., т.б. белсене қатысты. 19 ғасырдың аяғында бөлімінде саяси жер аударылғандар көп болды. Солтүстік Қазақстанды зерттеуде Өлкетану қоғамдары өлкенің тарихы, экономикасы, табиғи жағдайлары жөнінде едәуір материалдар жинап, жариялады. Өлкетанушылар этнография, жергілікті өсімдіктер және жануарлар дүниесі, минерология бойынша бай экспонаттар жинақталған жергілікті мұражай құрды. Бұл Қазақстанда ғана емес, бүкіл Сібірге де мәлім мұражайлардың бірі болатын. Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан өңірін зерттеумен 1896 жылы Ташкент қаласында ұйымдастырылған Ресей география қоғамының Түркістан бөлімшесі, сондай-ақ ауыл шаруашылық қоғамы, Шығыс археологиясы мен тарихы үйірмесі белсенді айналысты. Қоғамдарда Е., Н., Ә., Қ.Қостанаев зерттеулер жүргізді.
Жетісуға П.П. , кейініректе А.Н. , А.Ф. , М.И. экспедициялық сапарлар жасады. Сонымен қатар 1896 жылдан жұмыс істей бастаған “” Ресейдің ішкі губернияларынан келетін шаруаларды қоныстандыру үшін өлкенің барлық уездерін табиғи-тарихи және шаруашылық-статистикалық жағынан зерттеуге баса көңіл бөлді. Ғылыми-танымдық материалдардың қорын жасауда, оларды жарыққа шығаруда облысы статистика комитеттері үлкен рөл атқарды. Қазақстанды басқару саласындағы әкімшілдік реформаларға байланысты 1886 жылы статистика комитеті “Қазақтардың заңдық ғұрыптарын зерттеуге арналған материалдарды” басып шығарды. Кеңес үкіметі орнағаннан кейін Қазақстанда Өлкетанудың тұрақты ғылым мекемелері мен ғылыми-зерттеу интернаттары, қорықтар ұйымдастырылды. Өлкетану бойынша Қазақстанды зерттеу қоғамы аясында және Кеңес өкіметінің , шараларының негізінде көптеген жұмыстар атқарылды. Бұл кезеңде негізінен Қазақстанның табиғи ресурстарын игеру, шикізаттың жаңа көздерін ашу, индустрияландыру, елдің бет-бейнесін түбірінен өзгерту, кеңестік шаруашылықтар мен мәдени құрылыс бағдарламасын іске асыру мақсатында ғылыми-зерттеу жұмыстары жүргізілді. Қазақстан Өлкетануында Қ.И. Сәтбаев, Ә.Х. Марғұлан, т.б. қомақты еңбектер атқарды. Бірқатар тұрақты және маусымдық экспедициялар Қазақстанның жер қойнауын, өсімдік, жануарларын, жалпы табиғатын кешенді зерттеу және тарихи-археологиялық қазба жұмыстарын жүргізумен қатар жергілікті халықтың мәдениетін, тілін, өнерін, ауыз әдебиеті үлгілерін жинастырумен де айналысты. 1973 жылы Кеңес Одағы жергілікті халықтар өлкесінің тарихын, экономикасын, мәдениетін, табиғатын зерттеп білуге қатысты арнайы Бүкілодақтық туристік экспедициялар ұйымдастырылды. Туристік-өлкетану үйірмелері жұмыс жасады. Өлкетанудың жергілікті орталықтары ретінде тарихи-өлкетану мұражайлары, мәдениет үйлері, түрлі үйірмелер құрылды. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан бері жергілікті жерлердегі Өлкетану мекемелерінің ісін жандандыру, бұрынғы жер-су атауларының шығу тегін зерттеп, қалпына келтіру, халыққа көп танымал емес бай мұраны жинастыру, тарихи-мәдени ескерткіштерді қорғауға алу ісі қолға алынды. Жергілікті жерлерде облыс, аудан Өлкетану мұражайлары жұмыс істейді. Қазақстанның әр өлкесіне арнайы ғылыми-зерттеу экспедицияларын ұйымдастыру да ілгері дамуда.
Өлкетанудың өзіндік атқаратын 3 функциясы бар: бірінші фунцкциясы - педогогикалық, білім беру орталықтарында оқыту және тәрбиелеудің эффектісін жоғарылату үшін қолданылатын дидактикалық әдіс ретінде; екінші функциясы - оқытулық, ол өлкетануды элементарлы мектеп географиясын оқытудағы базалық курс ретінде қарастырады; үшінші функциясы - ғылыми, ол өлкетануды барлық әдістерімен бірге географиялық зерттеудің жүйелік құрамы ретінде қарастырады. Өлкетанулық зерттеулерді жүргізудің өзіндік әдістері бар. Олар: экономикалық, тарихи, географиядлық, әлеуметтік, картографиялық, модельдеу арқылы, статистикалық, визуальді (байқау), анкеталық және сипаттау әдісі.
Өлкетану түрлері
Өлкетанудың төмендегідей түрлері бар: Мемлекеттік, қоғамдық, мектеп және тарихи өлкетану. Мемлекеттік өлкетану –арнайы органдардың қатынасымен мұражай жұмысын ұйымдастыру, әкімшіліктердегі, кітапханалардағы, ғылыми-зерттеу институттарындағы мәдениет пен ғылымға байланысты бөлімдердің жұмыстары.
Қоғамдық өлкетану –қоғамдық өлкетанушылардың, туристердің, қоғамдық ұйымдардың жеке адамдардың күшімен ұйымдастырылады. Олар өлке ерекшеліктеріне байланысты, өлке тарихы мен онда өмір сүрген белгілі адамдардың өміріне байланысты деректер жинау т.б. жұмыстармен айналысады.
Мектеп өлкетануы –мектептердегі оқу бағдарламалары және олардан тыс атқарылатын туған өлкеге қатысты жұмыстар бойынша білімді жетілдіруге, сондай-ақ әртүрлі туристік өлкетану шаралары барасында түрлі тәрбие беруге байланысты жұмыстар.
Тарихи өлкетану –ол белгілі бір ауданның, облыстың, өлкенің тарихын, ондағы болған оқиғаларды, тарихи архитектуралық ескерткіштер мен олардың ерекшеліктерін оқып-танысумен айналысады.
Зерттеу нысандары
Өлкетанудың зерттеу нысандарын 4 топқа бөліп қарастыруға болады.
- Өлкенің табиғатын, табиғи ерекшеліктерін, жеке компанеттердің (геология, жер бедері, ауа-райы, топырақ және өсімдік жамылғылары, жануарлар дүниесі т.б.) олардың өзгеру деңгейі мен сипатын, табиғатта жүретін үрдістерді зерттеу;
- Өлкенің шаруашылығын, онда тұрып жатқан кәсіптік ерекшекліктерін анықтау;
- Өлкенің және онда тұрып жатқан халықтарының тарихы жайлы деректер, экспонаттар жинау, көне қалалар қалдықтарын, тарихи ескерткіштерді оқып-тану және оларды халық тарихымен, тарихи кезеңдермен байланыстыру;
- Халықтың этнографиялық немесе ұлттық ерекшеліктерін, демографиясын, топонимикасын зерттеу.
Дереккөздер
- Қазақ тілі термиңдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6
- "Қазақ Энциклопедиясы"
- Туризм және өлкетану негіздері. Оқу құралы. 2006 жыл. ISBN 9965-14-743-4
Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Өlketanu belgili bir onirdin tabigatyn halkyn sharuashylygyn tarihyn mәdenietin zertteumen shugyldanatyn gylym men mәdeniet salasy shagyn aumaktyn tabigatyn halkyn sharuashylygyn tarihyn zhәne mәdenietin eldi mekenderin olardyn tayau toniregimen kosa zertteu Salalyk olketanu tarihi etnografiyalyk toponimiyalyk zhәne t b tabigi zhәne әleumettik kubylystardyn ozara bajlanysyn zerttejtin keshendik geografiyalyk olketanu bolyp bolinedi Өlketanudyn negizgi әdisi aumak turaly akparatty tabigi үlgilerdi geologiyalyk topyrak biologiyalyk zoologiyalyk materialdyk mәdeniet zattaryn zhәne t b derekterdi zhinau zhәne zhүjeleu Қazakstanda olketanu patshalyk Resejdin kazak dalasyn otarlau maksatynda aldyn ala arnajy әskeri ekspecidiyalar shygaryp gylymi tanymdyk zertteuler zhүrgizu shenberinde endi Resej okimeti 18 gasyrdyn 2 zhartysynda kazak zheri halky sharuashylygy zhәne etnografiyasy bojynsha zertteu zhүrgizu үshin algashynda Soltүstik zhәne Batys Қazakstan kejinirek Ortalyk Қazakstan aumagyna ekspediciyalar ujymdastyrdy Қazak olkesin zertteu zhumystaryna I I P S Pallas P I I K V N A I oz үlesterin kosty Қazan tonkerisine dejin 19 gasyrdada Қazakstannyn gylymi tanymdyk Өlketanuynda Orys geografiya kogamynyn 1868 zhyly kurylgan Orynbor bolimshesi zhetekshi oryn aldy Bolimshe olkenin geografiyasyn tarihyn etnografiyasyn kazba bajlyktaryn zhәne statistikasyn zertteumen ajnalysty Bul bolimshemen katar men Orynbor gylymi arhiv komissiyasy 1887 ashyldy Bul olkede atkarylgan zhumystarga Y Altynsarin S Babazhanov B T Sejdalin S Zhantorin t b oz үlesterin kosty Өlketanudyn tagy bir ortalygy Oral kalysy boldy Onda Oral kazaktarynyn tarihy men sharuashylygyna balyk aulau kәsibi men sharualardyn konystanu mәselesine kobirek konil bolindi Omby kalasynda zhergilikti zherdi zertteushiler zhanyndagy geografiya kogamnyn bolimshesine birikti Batys Sibir Өlketanu kogamdaryna kazaktardan Sh Uәlihanov Ә t b belsene katysty 19 gasyrdyn ayagynda boliminde sayasi zher audarylgandar kop boldy Soltүstik Қazakstandy zertteude Өlketanu kogamdary olkenin tarihy ekonomikasy tabigi zhagdajlary zhoninde edәuir materialdar zhinap zhariyalady Өlketanushylar etnografiya zhergilikti osimdikter zhәne zhanuarlar dүniesi minerologiya bojynsha baj eksponattar zhinaktalgan zhergilikti murazhaj kurdy Bul Қazakstanda gana emes bүkil Sibirge de mәlim murazhajlardyn biri bolatyn Zhetisu men Ontүstik Қazakstan onirin zertteumen 1896 zhyly Tashkent kalasynda ujymdastyrylgan Resej geografiya kogamynyn Tүrkistan bolimshesi sondaj ak auyl sharuashylyk kogamy Shygys arheologiyasy men tarihy үjirmesi belsendi ajnalysty Қogamdarda E N Ә Қ Қostanaev zertteuler zhүrgizdi Zhetisuga P P kejinirekte A N A F M I ekspediciyalyk saparlar zhasady Sonymen katar 1896 zhyldan zhumys istej bastagan Resejdin ishki guberniyalarynan keletin sharualardy konystandyru үshin olkenin barlyk uezderin tabigi tarihi zhәne sharuashylyk statistikalyk zhagynan zertteuge basa konil boldi Ғylymi tanymdyk materialdardyn koryn zhasauda olardy zharykka shygaruda oblysy statistika komitetteri үlken rol atkardy Қazakstandy baskaru salasyndagy әkimshildik reformalarga bajlanysty 1886 zhyly statistika komiteti Қazaktardyn zandyk guryptaryn zertteuge arnalgan materialdardy basyp shygardy Kenes үkimeti ornagannan kejin Қazakstanda Өlketanudyn turakty gylym mekemeleri men gylymi zertteu internattary koryktar ujymdastyryldy Өlketanu bojynsha Қazakstandy zertteu kogamy ayasynda zhәne Kenes okimetinin sharalarynyn negizinde koptegen zhumystar atkaryldy Bul kezende negizinen Қazakstannyn tabigi resurstaryn igeru shikizattyn zhana kozderin ashu industriyalandyru eldin bet bejnesin tүbirinen ozgertu kenestik sharuashylyktar men mәdeni kurylys bagdarlamasyn iske asyru maksatynda gylymi zertteu zhumystary zhүrgizildi Қazakstan Өlketanuynda Қ I Sәtbaev Ә H Margulan t b komakty enbekter atkardy Birkatar turakty zhәne mausymdyk ekspediciyalar Қazakstannyn zher kojnauyn osimdik zhanuarlaryn zhalpy tabigatyn keshendi zertteu zhәne tarihi arheologiyalyk kazba zhumystaryn zhүrgizumen katar zhergilikti halyktyn mәdenietin tilin onerin auyz әdebieti үlgilerin zhinastyrumen de ajnalysty 1973 zhyly Kenes Odagy zhergilikti halyktar olkesinin tarihyn ekonomikasyn mәdenietin tabigatyn zerttep biluge katysty arnajy Bүkilodaktyk turistik ekspediciyalar ujymdastyryldy Turistik olketanu үjirmeleri zhumys zhasady Өlketanudyn zhergilikti ortalyktary retinde tarihi olketanu murazhajlary mәdeniet үjleri tүrli үjirmeler kuryldy Қazakstan tәuelsizdik algannan beri zhergilikti zherlerdegi Өlketanu mekemelerinin isin zhandandyru buryngy zher su ataularynyn shygu tegin zerttep kalpyna keltiru halykka kop tanymal emes baj murany zhinastyru tarihi mәdeni eskertkishterdi korgauga alu isi kolga alyndy Zhergilikti zherlerde oblys audan Өlketanu murazhajlary zhumys istejdi Қazakstannyn әr olkesine arnajy gylymi zertteu ekspediciyalaryn ujymdastyru da ilgeri damuda Өlketanudyn ozindik atkaratyn 3 funkciyasy bar birinshi funckciyasy pedogogikalyk bilim beru ortalyktarynda okytu zhәne tәrbieleudin effektisin zhogarylatu үshin koldanylatyn didaktikalyk әdis retinde ekinshi funkciyasy okytulyk ol olketanudy elementarly mektep geografiyasyn okytudagy bazalyk kurs retinde karastyrady үshinshi funkciyasy gylymi ol olketanudy barlyk әdisterimen birge geografiyalyk zertteudin zhүjelik kuramy retinde karastyrady Өlketanulyk zertteulerdi zhүrgizudin ozindik әdisteri bar Olar ekonomikalyk tarihi geografiyadlyk әleumettik kartografiyalyk modeldeu arkyly statistikalyk vizualdi bajkau anketalyk zhәne sipattau әdisi Өlketanu tүrleriӨlketanudyn tomendegidej tүrleri bar Memlekettik kogamdyk mektep zhәne tarihi olketanu Memlekettik olketanu arnajy organdardyn katynasymen murazhaj zhumysyn ujymdastyru әkimshilikterdegi kitaphanalardagy gylymi zertteu instituttaryndagy mәdeniet pen gylymga bajlanysty bolimderdin zhumystary Қogamdyk olketanu kogamdyk olketanushylardyn turisterdin kogamdyk ujymdardyn zheke adamdardyn kүshimen ujymdastyrylady Olar olke erekshelikterine bajlanysty olke tarihy men onda omir sүrgen belgili adamdardyn omirine bajlanysty derekter zhinau t b zhumystarmen ajnalysady Mektep olketanuy mektepterdegi oku bagdarlamalary zhәne olardan tys atkarylatyn tugan olkege katysty zhumystar bojynsha bilimdi zhetildiruge sondaj ak әrtүrli turistik olketanu sharalary barasynda tүrli tәrbie beruge bajlanysty zhumystar Tarihi olketanu ol belgili bir audannyn oblystyn olkenin tarihyn ondagy bolgan okigalardy tarihi arhitekturalyk eskertkishter men olardyn erekshelikterin okyp tanysumen ajnalysady Zertteu nysandaryӨlketanudyn zertteu nysandaryn 4 topka bolip karastyruga bolady Өlkenin tabigatyn tabigi erekshelikterin zheke kompanetterdin geologiya zher bederi aua rajy topyrak zhәne osimdik zhamylgylary zhanuarlar dүniesi t b olardyn ozgeru dengeji men sipatyn tabigatta zhүretin үrdisterdi zertteu Өlkenin sharuashylygyn onda turyp zhatkan kәsiptik ereksheklikterin anyktau Өlkenin zhәne onda turyp zhatkan halyktarynyn tarihy zhajly derekter eksponattar zhinau kone kalalar kaldyktaryn tarihi eskertkishterdi okyp tanu zhәne olardy halyk tarihymen tarihi kezendermen bajlanystyru Halyktyn etnografiyalyk nemese ulttyk erekshelikterin demografiyasyn toponimikasyn zertteu DerekkozderҚazak tili terminderinin salalyk gylymi tүsindirme sozdigi Geografiya zhәne geodeziya Almaty Mektep baspasy 2007 264 bet ISBN 9965 36 367 6 Қazak Enciklopediyasy Turizm zhәne olketanu negizderi Oku kuraly 2006 zhyl ISBN 9965 14 743 4Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz