Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Доместикация (лат. domestіcus – үйге үйренген, қолға үйрету) – жануарларды қолға үйретіп, олардың шаруашылық маңызы бар белгілері бойынша жаңа тұқымын алу; жабайы өсімдіктерді қолдан өсіру.
Адамның ең алғашқы қолына үйреткен жануары қасқыр болған. Ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесі бойынша тас дәуірінде (10-15 ғасыр бұрын) Оңтүстік Азияда қасқырлар доместикацияланғаны белгілі болды. Сонымен қатар қазіргі қойлар сол кездегі оңтүстік Еуропа мен алдыңғы Азияда тауда жүрген муфлоннан шыққан. Ал қазіргі сиырлардың арғы атасы болып қазір жойылған тур жануары болып табылады. Жабайы турлар соңғы кезге дейін Еуропа, Сротүстік Африка, Кіші Азия мен Кавказда болатын. Турдың соңғы дарасы 1627 жылы Польша ормандарынада жойылған.
Доместикация хронологиясы
| Түр | Кезең | Аймақ |
|---|---|---|
| Ит (Canis lupus familiaris) | б.з.б. 33000 жылға дейін | Еуразия |
| Қой (Ovis orientalis aries) | б.з.б. 11000 - 9000 жылдар аралығында | Оңтүстік-Батыс Азия |
| Шошқа (Sus scrofa domestica) | б.з.б. 9000 жж. | Таяу Шығыс, Қытай, Германия |
| Ешкі (Capra aegagrus hircus) | б.з.б. 8000 жж. | Иран |
| Сиыр (Bos primigenius taurus) | б.з.б. 8000 жж. | Үндістан, Таяу Шығыс, Солтүстік Африка |
| Мысық (Felis catus) | б.з.б. 7500 жж. | Кипр және Таяу Шығыс |
| Тауық (Gallus gallus domesticus) | б.з.б. 6000 жж. | Үндістан және Оңтүстік-Шығыс Азия |
| Есек (Equus africanus asinus) | б.з.б. 5000 жж. | Мысыр |
| Үйрек (Anas platyrhynchos domesticus) | б.з.б. 4000 жж. | Қытай |
| Жылқы (Equus ferus caballus) | б.з.б. 4000 жж. | Еуропа |
| Бір өркешті түйе (Camelus dromedarius) | б.з.б. 4000 жж. | |
| Лама (Lama glama) | б.з.б. 3500 жж. | Перу |
| Жібеккөбелек (Bombyx mori) | б.з.б. 3000 жж. | Қытай |
| Солтүстік бұғысы (Rangifer tarandus) | б.з.б. 3000 жж. | Ресей |
| Көк кептер (Columba livia) | 3000 до н. э. | Жерорта теңізі аймағы |
| Қаз (Anser anser domesticus) | б.з.б. 3000 жж. | Мысыр |
| Айыр өркешті түйе (Camelus bactrianus) | б.з.б. 2500 жж. | Орталық Азия |
| Қодас (Bos grunniens) | б.з.б. 2500 жж. | Тибет |
| Бантенг (Bos javanicus) | б.з.б. 4000 жж. | Оңтүстік-Шығыс Азия |
| Гаур (Bos gaurus frontalis) | белгісіз | Оңтүстік-Шығыс Азия |
| Альпака (Vicugna pacos) | б.з.б. 1500 жж. | Перу |
| Күркетауық (Meleagris gallopavo) | 500 до н. э. | Мексика |
| Алтын балық (Carassius auratus auratus) | б.з.б. 200 жж. | Қытай |
| Інқоян (Oryctolagus cuniculus) | VI ғ. | Еуропа |
Дереккөздер
- Druzhkova AS, Thalmann O, Trifonov VA, Leonard JA, Vorobieva NV, et al. (2013) Ancient DNA Analysis Affirms the Canid from Altai as a Primitive Dog. PLoS ONE 8(3): e57754. doi:10.1371/journal.pone.0057754
- Dienekes' Anthropology Blog : Dog domestication in the Aurignacian (c. 32kyBP)
- MSNBC : World’s first dog lived 31,700 years ago, ate big
- Krebs, Robert E. & Carolyn A. Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions & Discoveries of the Ancient World — Westport, CT: Greenwood Press, 2003. — ISBN 0-313-31342-3.
- Simmons Paula Storey's Guide to Raising Sheep — North Adams, MA: Storey Publishing LLC, 2001. — ISBN 978-1-58017-262-2.
- Giuffra E, Kijas JM, Amarger V, Carlborg O, Jeon JT, Andersson L (сәуір 2000). "The origin of the domestic pig: independent domestication and subsequent introgression". Genetics 154 (4): 1785–91. 1461048. 10747069. http://www.genetics.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=10747069.
- G. Larson, K. Dobney, U. Albarella, M. Fang, E. Matisso-Smith, J. Robins, S. Lowden, H. Finlayson, T. Brand, E. Willerslev, P. Rowley-Conwy, L. Andersson, A. Cooper (March 2005). "Worldwide Phylogeography of Wild Boar Reveals Multiple Centers of Pig Domestication". Science 307 (5715): 1618–21. :10.1126/science.1106927. 0036-8075. 15761152. http://www.sciencemag.org/content/307/5715/1618.full.pdf.
- Melinda A. Zeder, Goat busters track domestication Мұрағатталған 4 ақпанның 2012 жылы. (Physiologic changes and evolution of goats into a domesticated animal), сәуір 2000, (ағылш.) (summarizing research done in ).
- Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa (Sahara), southwestern Egypt. Мұрағатталған 9 қазанның 2010 жылы.
- Source : Laboratoire de Préhistoire et Protohistoire de l’Ouest de la France [1] Мұрағатталған 26 маусымның 2009 жылы., (франц.) .
- Oldest Known Pet Cat? 9500-Year-Old Burial Found on Cyprus. National Geographic News (8 сәуір 2004). Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 сәуір 2013. Тексерілді, 6 наурыз 2007.
- Muir, Hazel. Ancient remains could be oldest pet cat, (8 сәуір 2004). Тексерілді 23 қарашаның 2007.
- Walton, Marsha. Ancient burial looks like human and pet cat, CNN (сәуір 9, 2004). Тексерілді 23 қарашаның 2007.
- [2], domestication of the cat on Cyprus, National Geographic.
- West B, Zhou B-X. (1989). "Did chickens go north? New evidence for domestication" (PDF). World's Poultry Science Journal 45 (3): 205–218. :10.1079/WPS19890012. Archived from the original on 2004-07-29. http://web.archive.org/web/20040729044604/http://www.adelaide.edu.au/ANZCCART/publications/dom_chicken.pdf.
- Beja-Pereira A, England PR, Ferrand N, et al. (маусым 2004). "African origins of the domestic donkey". Science 304 (5678): 1781. :10.1126/science.1096008. 15205528. http://www.sciencemag.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=15205528. [New Scientist Donkey domestication began in Africa Lay summary].
- Roger Blench, The history and spread of donkeys in AfricaPDF(235 ) (ағылш.).
- The Domestication of the Horse; см также
- Domestication of Reindeer Мұрағатталған 16 наурыздың 2009 жылы.
- Geese: the underestimated species
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Domesticated animals |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Domestikaciya lat domesticus үjge үjrengen kolga үjretu zhanuarlardy kolga үjretip olardyn sharuashylyk manyzy bar belgileri bojynsha zhana tukymyn alu zhabajy osimdikterdi koldan osiru En algashky kolga үjretilgen zhauarlar it pen koj Siyr Қoyan Adamnyn en algashky kolyna үjretken zhanuary kaskyr bolgan Ғalymdardyn zertteulerinin nәtizhesi bojynsha tas dәuirinde 10 15 gasyr buryn Ontүstik Aziyada kaskyrlar domestikaciyalangany belgili boldy Sonymen katar kazirgi kojlar sol kezdegi ontүstik Europa men aldyngy Aziyada tauda zhүrgen muflonnan shykkan Al kazirgi siyrlardyn argy atasy bolyp kazir zhojylgan tur zhanuary bolyp tabylady Zhabajy turlar songy kezge dejin Europa Srotүstik Afrika Kishi Aziya men Kavkazda bolatyn Turdyn songy darasy 1627 zhyly Polsha ormandarynada zhojylgan Domestikaciya hronologiyasyTүr Kezen AjmakIt Canis lupus familiaris b z b 33000 zhylga dejin EuraziyaҚoj Ovis orientalis aries b z b 11000 9000 zhyldar aralygynda Ontүstik Batys AziyaShoshka Sus scrofa domestica b z b 9000 zhzh Tayau Shygys Қytaj GermaniyaEshki Capra aegagrus hircus b z b 8000 zhzh IranSiyr Bos primigenius taurus b z b 8000 zhzh Үndistan Tayau Shygys Soltүstik AfrikaMysyk Felis catus b z b 7500 zhzh Kipr zhәne Tayau ShygysTauyk Gallus gallus domesticus b z b 6000 zhzh Үndistan zhәne Ontүstik Shygys AziyaEsek Equus africanus asinus b z b 5000 zhzh MysyrҮjrek Anas platyrhynchos domesticus b z b 4000 zhzh ҚytajZhylky Equus ferus caballus b z b 4000 zhzh EuropaBir orkeshti tүje Camelus dromedarius b z b 4000 zhzh Lama Lama glama b z b 3500 zhzh PeruZhibekkobelek Bombyx mori b z b 3000 zhzh ҚytajSoltүstik bugysy Rangifer tarandus b z b 3000 zhzh ResejKok kepter Columba livia 3000 do n e Zherorta tenizi ajmagyҚaz Anser anser domesticus b z b 3000 zhzh MysyrAjyr orkeshti tүje Camelus bactrianus b z b 2500 zhzh Ortalyk AziyaҚodas Bos grunniens b z b 2500 zhzh TibetBanteng Bos javanicus b z b 4000 zhzh Ontүstik Shygys AziyaGaur Bos gaurus frontalis belgisiz Ontүstik Shygys AziyaAlpaka Vicugna pacos b z b 1500 zhzh PeruKүrketauyk Meleagris gallopavo 500 do n e MeksikaAltyn balyk Carassius auratus auratus b z b 200 zhzh ҚytajInkoyan Oryctolagus cuniculus VI g EuropaDerekkozderDruzhkova AS Thalmann O Trifonov VA Leonard JA Vorobieva NV et al 2013 Ancient DNA Analysis Affirms the Canid from Altai as a Primitive Dog PLoS ONE 8 3 e57754 doi 10 1371 journal pone 0057754 Dienekes Anthropology Blog Dog domestication in the Aurignacian c 32kyBP MSNBC World s first dog lived 31 700 years ago ate big Krebs Robert E amp Carolyn A Groundbreaking Scientific Experiments Inventions amp Discoveries of the Ancient World Westport CT Greenwood Press 2003 ISBN 0 313 31342 3 Simmons Paula Storey s Guide to Raising Sheep North Adams MA Storey Publishing LLC 2001 ISBN 978 1 58017 262 2 Giuffra E Kijas JM Amarger V Carlborg O Jeon JT Andersson L sәuir 2000 The origin of the domestic pig independent domestication and subsequent introgression Genetics 154 4 1785 91 1461048 10747069 http www genetics org cgi pmidlookup view long amp pmid 10747069 G Larson K Dobney U Albarella M Fang E Matisso Smith J Robins S Lowden H Finlayson T Brand E Willerslev P Rowley Conwy L Andersson A Cooper March 2005 Worldwide Phylogeography of Wild Boar Reveals Multiple Centers of Pig Domestication Science 307 5715 1618 21 10 1126 science 1106927 0036 8075 15761152 http www sciencemag org content 307 5715 1618 full pdf Melinda A Zeder Goat busters track domestication Muragattalgan 4 akpannyn 2012 zhyly Physiologic changes and evolution of goats into a domesticated animal sәuir 2000 agylsh summarizing research done in Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa Sahara southwestern Egypt Muragattalgan 9 kazannyn 2010 zhyly Source Laboratoire de Prehistoire et Protohistoire de l Ouest de la France 1 Muragattalgan 26 mausymnyn 2009 zhyly franc Oldest Known Pet Cat 9500 Year Old Burial Found on Cyprus National Geographic News 8 sәuir 2004 Basty derekkozinen muragattalgan 20 sәuir 2013 Tekserildi 6 nauryz 2007 Muir Hazel Ancient remains could be oldest pet cat 8 sәuir 2004 Tekserildi 23 karashanyn 2007 Walton Marsha Ancient burial looks like human and pet cat CNN sәuir 9 2004 Tekserildi 23 karashanyn 2007 2 domestication of the cat on Cyprus National Geographic West B Zhou B X 1989 Did chickens go north New evidence for domestication PDF World s Poultry Science Journal 45 3 205 218 10 1079 WPS19890012 Archived from the original on 2004 07 29 http web archive org web 20040729044604 http www adelaide edu au ANZCCART publications dom chicken pdf Beja Pereira A England PR Ferrand N et al mausym 2004 African origins of the domestic donkey Science 304 5678 1781 10 1126 science 1096008 15205528 http www sciencemag org cgi pmidlookup view long amp pmid 15205528 New Scientist Donkey domestication began in Africa Lay summary Roger Blench The history and spread of donkeys in Africa PDF 235 agylsh The Domestication of the Horse sm takzhe Domestication of Reindeer Muragattalgan 16 nauryzdyn 2009 zhyly Geese the underestimated species Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Category Domesticated animals