Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Інқоян - (лат. Oryctolagus cuniculus) - оңтүстік Еуропадан бұкіл жершарына тараған қояндардың түрі. Австралияға інқояны енгізілгенінің нәтижесінде экологиялық балланс бұзылып экологиялық апаты орын алған. Осы қояндардың түрінен үйқояны қолға үйретілген.
| Інқоян] | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| ||||||||
| Oryctolagus cuniculus Linnaeus, 1758 | ||||||||
 |
Билогиялық сипаттама
Інқоян - сүткөретіледің ішідегі ірі емес тұқымдасы. Дене тұрқы 31-45 см, салмағы 1,3 – 2,5 кг-дай болады.
Маусымдыққа байланысты түсін өзгепейді. Қысы-жазы арқасының түсі сұғылт-қоңыр, кейде жирен болады. Құйрығының үсті сұрғылт қоңыр, ал асты - ақ, ұшы қара немесе қара қоңыр. Құлағының ұшында кішкене қара дақтар бар. Бауыры ақ немесе сұрғылт.
Көктемгі түлеуді науыз айында бастайды. Ұрғашысы 1,5 айда тез түлеп шығады, ал еркегі - жазға дейін жүні түлей береді. Күзгі түлеу қыркүйек-қараша аралығында өтеді.
Інқоян, басқа да қояндардың түрлері сияқты, өте өсімтал болады. Ұйығуы қаңтар мен ақпанның аяғында басталады. Көбею маусымы - жыл бойы. Жылына 4 рет 2 – 8 (кейде 15) көжек туады. Туар кезде ғана қоян ін қазады, топ-топ болып тіршілік етеді. Көжегі көзі ашылмай, өте дәрменсіз, қызылшақа болып туылады. Көжектедің салмағы 40-50 гр, жүндес. 10-шы күні көзі ашылып, 25-ші күі жүріп кетеді, бірнеше күннен кейін өзі қоректенеді. Жыныстық жетілуі 5-6 ай, сол себепті ерте көктемде туған қояндар жыл соңына қарай өздері де түлдей алады. Бірінші 3 аптаның ішінде 40% жас түлдер әр түрлі себеппен жан береді. Ал бірінші жылдың соңына дейін тек 10% ғана тірі болады. Қорегін іздеуге ымырт түскен кезде, түнде шығады. Қояндар көбейіп кетсе жайылымға, жеміс бағына, жас орманға үлкен зақым келтіреді. Кейбіреулері індет таратады.
Таралуы
Бастапқы кезде інқоян Францияның отүстігінде ғана мекендеген. Адамның шаруашылық қызметінің ақасында інқоян Азия мен Антарктикадан басқа бүкіл жершарына тараған. Кәзіргі заманда Орта және Батыс Еуропада кең тараған, Скандинавия, оңтүстік Украина, солтүстік Африкада, Солтүстік Кавказда және Азов теңізі аймағында ке таралған.
Дереккөздер
- Полная иллюстрированная энциклопедия. «Млекопитающие» Кн. 2 = The New Encyclopedia of Mammals / под ред. Д. Макдональда. — М.: «Омега», 2007. — С. 440. — 3000 экз.
- "Қазақстан”: Ұлттық энцклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998
- Биология: Жалпы білім беретін мектептің 7-сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2007.
| Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Інқоян |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Inkoyan lat Oryctolagus cuniculus ontүstik Europadan bukil zhersharyna taragan koyandardyn tүri Avstraliyaga inkoyany engizilgeninin nәtizhesinde ekologiyalyk ballans buzylyp ekologiyalyk apaty oryn algan Osy koyandardyn tүrinen үjkoyany kolga үjretilgen Inkoyan Dүniesi ZhanuarlarZhamagaty HordalylarTukymdasy OryctolagusTegi AkkularOryctolagus cuniculus Linnaeus 1758Bilogiyalyk sipattama Inkoyan sүtkoretiledin ishidegi iri emes tukymdasy Dene turky 31 45 sm salmagy 1 3 2 5 kg daj bolady Mausymdykka bajlanysty tүsin ozgepejdi Қysy zhazy arkasynyn tүsi sugylt konyr kejde zhiren bolady Қujrygynyn үsti surgylt konyr al asty ak ushy kara nemese kara konyr Қulagynyn ushynda kishkene kara daktar bar Bauyry ak nemese surgylt Koktemgi tүleudi nauyz ajynda bastajdy Ұrgashysy 1 5 ajda tez tүlep shygady al erkegi zhazga dejin zhүni tүlej beredi Kүzgi tүleu kyrkүjek karasha aralygynda otedi Inkoyan baska da koyandardyn tүrleri siyakty ote osimtal bolady Ұjyguy kantar men akpannyn ayagynda bastalady Kobeyu mausymy zhyl bojy Zhylyna 4 ret 2 8 kejde 15 kozhek tuady Tuar kezde gana koyan in kazady top top bolyp tirshilik etedi Kozhegi kozi ashylmaj ote dәrmensiz kyzylshaka bolyp tuylady Kozhektedin salmagy 40 50 gr zhүndes 10 shy kүni kozi ashylyp 25 shi kүi zhүrip ketedi birneshe kүnnen kejin ozi korektenedi Zhynystyk zhetilui 5 6 aj sol sebepti erte koktemde tugan koyandar zhyl sonyna karaj ozderi de tүldej alady Birinshi 3 aptanyn ishinde 40 zhas tүlder әr tүrli sebeppen zhan beredi Al birinshi zhyldyn sonyna dejin tek 10 gana tiri bolady Қoregin izdeuge ymyrt tүsken kezde tүnde shygady Қoyandar kobejip ketse zhajylymga zhemis bagyna zhas ormanga үlken zakym keltiredi Kejbireuleri indet taratady Taraluy Bastapky kezde inkoyan Franciyanyn otүstiginde gana mekendegen Adamnyn sharuashylyk kyzmetinin akasynda inkoyan Aziya men Antarktikadan baska bүkil zhersharyna taragan Kәzirgi zamanda Orta zhәne Batys Europada ken taragan Skandinaviya ontүstik Ukraina soltүstik Afrikada Soltүstik Kavkazda zhәne Azov tenizi ajmagynda ke taralgan DerekkozderPolnaya illyustrirovannaya enciklopediya Mlekopitayushie Kn 2 The New Encyclopedia of Mammals pod red D Makdonalda M Omega 2007 S 440 3000 ekz Қazakstan Ұlttyk encklopediya Bas redaktor Ә Nysanbaev Almaty Қazak enciklopediyasy Bas redakciyasy 1998 Biologiya Zhalpy bilim beretin mekteptin 7 synybyna arnalgan okulyk Almaty Atamura 2007 Ortakkorda bugan katysty media fajldar bar Inkoyan