Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қаратай Нұралыұлы (1772 8.7.1826, қаз. Сырым ауданы, ІІІідерті ө-нің бойы) - Әбілқайырдың немересі, Нұралы ханның баласы, Кіші жүздің Батыс бөлігінің (қаз. Батыс Қазақстан, Атырау облысытары) алғашқы сұлтан-әкімі (1824-26), 12 ата Байұлы тайпа бірлестігінің билеушісі.
| Қаратай хан | |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1806 — 1816 | |||
| Ізашары | Әбілғазы хан | ||
| Ізбасары | Арынғазы хан | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | Ислам | ||
| Дүниеге келуі | 1772 Қазақ хандығы | ||
| Қайтыс болуы | 1826 Ресей империясы | ||
| Династия | Төре | ||
| Әкесі | Нұралы хан | ||
өңдеу  | |||
Өмірбаяны
Нұралы ханның 1771 ж. Еділ қалмақтарын талқандағанда қолға түскен күңі - Рыс деген тоқалынан туған. Жасынан Кіші жүздегі тарихи оқиғаларға белсене араласқан.
- 1797 ж. тамызда Айшуақпен хандыққа таласқан. Бірақ патша үкіметі Қаратайдың беделінен қауіптеніп, нәтижесінде Айшуақ, кейін оның баласы Жантөре хан сайланды. Есім хан өлгеннен кейін Қаратай төңірегіне топтасқан бисұлтандар қолдауымен 19 ғасырдыңдың соңы мен 20 ғасырдыңдың басында хандық билікті қолға алуды, қазақтың Ресей ықпалынан шығуын көздеген қимылдар жүргізді. Есім ханды елтіргені үшін Сырым Датұлымен оштесті, Кіші жүзде Бекейдің хан болуын жақтады. Оны Жетірудың беделді билері қолдады. Өзінің жігерлі қимылдарымен Айшуақтың жене оның теңірегіне топтасқан Әбілқайыр тұқымдарымен күрескен. Хиуа хандығымен іргелес аудандарда кешіпқонып жүрген. Орынбор губернаторы О. Игельстром Қаратайды тұтқындау үшін бірнеше жазалау экспедицияларын ұйымдастырды. Тиіп-қашу едісін үтымды пайдаланған Қ. ердайым құтылып кетіп отырды.
- 1806 ж. Жантөренің хан сайлануын құптамай, қол жинап Орынбор түбіне келді. Губернатор Г.С.Волконскийдің ықпалымен Жантөре екеуі уақытша мемілеге келіп, татуласты. Алайда іс жүзінде Жантөрені хан танудан бастартқан Қаратай күресін бұрынғыдан да үдетті. Сол жылы оны қолдаған рулар губернатордың келісімінсіз Қаратайды хан көтерді. Орман және Бекей сұлтандарымен бірігіп, Жантөрені хандықтан тайдыруды ойластырды.
- 1809 ж. 2 қарашада Қаратай жене Орман сұлтан бас болған топ бейқам жатқан Жантөре ауылын шауып, оны елтірді. Қаратай қозғалысына қарсы қырға жазалау отряды шықты. Бұл ұлт-азаттық кетеріліс 1806-16/17 ж. — 10-11 жыл бойы жүрді. Орынбор әкімшілігіне талаптар қойды. Көтібар батырмен одақтасты. Келіссөз нәтижесінде одан кейінгі жылдары қарсылықты тоқтатып, Кіші жүздегі қақтығыстарды реттеу, толқуларды басу ісінде Ресей үкіметіне қызмет етті, қаталдығымен кезге түсті. Хандық билік жойылып бара жатқанын сезіп, Ішкі ордада хан тағына отырған Жәңгірдің Кіші жүзді басқаруын сұрап, 1824 ж. Орынбор әкімшілігіне 66 сұлтан, старшын, би қол қойған хат жолдады. Қаратайдай саясаткер, қайратты тұлғаның беделін пайдалану үшін, 1824 ж. тамызда Орынбор губернаторы П.К.Эссен оны Кіші жүздің Батыс белігінің екімі етіп тағайындады.
- 1925 ж. күзде Жоламан Тіленшіұлы бастаған табын руының көтерілісін басуға тікелей атсалысты. Сол қимылдары үшін Ресей үкіметі тарапынан алтын медальмен марапатталған. Қаратай — ұлтымыздың тарихында, орыс-қазақ қарым-қатынасында қайшылығы мол тұлға. Қаратай сұлтан өулетінен тараған белгілі саяси, мәдениет қайраткерлер көп. Бақытжан Қаратаев, Әлікей Бесәліулы, Мұхит Мершіулы, Қамбар Медетов, Шахзада, Мұхит, Шынтас, Шайхы Қаратаевтар, Лұқпан, Ғұбайдолла Мұхитовтар — Қаратайдың тікелей ұрпақтары.
Дереккөздер
- Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
| Бұл мақалада еш сурет жоқ. Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қarataj Nuralyuly 1772 8 7 1826 kaz Syrym audany IIIiderti o nin bojy Әbilkajyrdyn nemeresi Nuraly hannyn balasy Kishi zhүzdin Batys boliginin kaz Batys Қazakstan Atyrau oblysytary algashky sultan әkimi 1824 26 12 ata Bajuly tajpa birlestiginin bileushisi Қarataj hanLauazymyTu Kishi zhүzdin hany1806 1816Izashary Әbilgazy hanIzbasary Aryngazy hanӨmirbayanyDini IslamDүniege kelui 1772 1772 Қazak handygyҚajtys boluy 1826 1826 Resej imperiyasyDinastiya ToreӘkesi Nuraly hanondeu ӨmirbayanyNuraly hannyn 1771 zh Edil kalmaktaryn talkandaganda kolga tүsken kүni Rys degen tokalynan tugan Zhasynan Kishi zhүzdegi tarihi okigalarga belsene aralaskan 1797 zh tamyzda Ajshuakpen handykka talaskan Birak patsha үkimeti Қaratajdyn bedelinen kauiptenip nәtizhesinde Ajshuak kejin onyn balasy Zhantore han sajlandy Esim han olgennen kejin Қarataj toniregine toptaskan bisultandar koldauymen 19 gasyrdyndyn sony men 20 gasyrdyndyn basynda handyk bilikti kolga aludy kazaktyn Resej ykpalynan shyguyn kozdegen kimyldar zhүrgizdi Esim handy eltirgeni үshin Syrym Datulymen oshtesti Kishi zhүzde Bekejdin han boluyn zhaktady Ony Zhetirudyn bedeldi bileri koldady Өzinin zhigerli kimyldarymen Ajshuaktyn zhene onyn teniregine toptaskan Әbilkajyr tukymdarymen kүresken Hiua handygymen irgeles audandarda keshipkonyp zhүrgen Orynbor gubernatory O Igelstrom Қaratajdy tutkyndau үshin birneshe zhazalau ekspediciyalaryn ujymdastyrdy Tiip kashu edisin үtymdy pajdalangan Қ erdajym kutylyp ketip otyrdy 1806 zh Zhantorenin han sajlanuyn kuptamaj kol zhinap Orynbor tүbine keldi Gubernator G S Volkonskijdin ykpalymen Zhantore ekeui uakytsha memilege kelip tatulasty Alajda is zhүzinde Zhantoreni han tanudan bastartkan Қarataj kүresin buryngydan da үdetti Sol zhyly ony koldagan rular gubernatordyn kelisiminsiz Қaratajdy han koterdi Orman zhәne Bekej sultandarymen birigip Zhantoreni handyktan tajdyrudy ojlastyrdy 1809 zh 2 karashada Қarataj zhene Orman sultan bas bolgan top bejkam zhatkan Zhantore auylyn shauyp ony eltirdi Қarataj kozgalysyna karsy kyrga zhazalau otryady shykty Bul ult azattyk keterilis 1806 16 17 zh 10 11 zhyl bojy zhүrdi Orynbor әkimshiligine talaptar kojdy Kotibar batyrmen odaktasty Kelissoz nәtizhesinde odan kejingi zhyldary karsylykty toktatyp Kishi zhүzdegi kaktygystardy retteu tolkulardy basu isinde Resej үkimetine kyzmet etti kataldygymen kezge tүsti Handyk bilik zhojylyp bara zhatkanyn sezip Ishki ordada han tagyna otyrgan Zhәngirdin Kishi zhүzdi baskaruyn surap 1824 zh Orynbor әkimshiligine 66 sultan starshyn bi kol kojgan hat zholdady Қaratajdaj sayasatker kajratty tulganyn bedelin pajdalanu үshin 1824 zh tamyzda Orynbor gubernatory P K Essen ony Kishi zhүzdin Batys beliginin ekimi etip tagajyndady 1925 zh kүzde Zholaman Tilenshiuly bastagan tabyn ruynyn koterilisin basuga tikelej atsalysty Sol kimyldary үshin Resej үkimeti tarapynan altyn medalmen marapattalgan Қarataj ultymyzdyn tarihynda orys kazak karym katynasynda kajshylygy mol tulga Қarataj sultan ouletinen taragan belgili sayasi mәdeniet kajratkerler kop Bakytzhan Қarataev Әlikej Besәliuly Muhit Mershiuly Қambar Medetov Shahzada Muhit Shyntas Shajhy Қarataevtar Lukpan Ғubajdolla Muhitovtar Қaratajdyn tikelej urpaktary DerekkozderBatys Қazakstan oblysy Enciklopediya Almaty Arys baspasy 2002 zhyl ISBN 9965 607 02 8 Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet Bul makalada esh suret zhok Makalany zhetildiru үshin kazhetti suretti engizip komek beriniz Suretti koskannan kejin bul үlgini makaladan alastanyz Suretti mynnan tabuga bolady osy makalanyn takyrybyna bajlanysty suret Ortak korda tabyluy mүmkin makalanyn ozge til uikilerindegi nuskalaryn karap koriniz oziniz zhasagan suretti zhүkteniz avtorlyk kukykpen korgalgan suret kospanyz