Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Қорқыт ата — түркі халықтарына ортақ ойшыл, жырау, қобызшы. Қорқыт сөзі «Һорқұт» сөзінен шыққан. «Хор» деген көне түркі тіліндегі «Өр» деген сөз, «Һор» деп те айтылған. Ал, «құт», ол кәдімгі «құт», «береке», «игілік» деген сөз. Демек, Қорқұт сөзі «жоғарыдан келген құт» деген мағынада. Бірақ, қазақ тілінде ол Қорқыт болып, кейін осы атаудан талай аңыз-ертегілер туындаған.
| Қорқыт ата | |
| Туған күні | 10-ғасыр |
|---|---|
| Туған жері | Сыр өңірі |
| Азаматтығы | Оғыз-Қыпшақ тайпалық бірлестігі |
| Қызметі | күйші, жырау |
Қорқыт ата өмірде ізі, артында әдеби-музыка мұрасы қалған тарихи тұлға ретінде белгілі. Қорқыт атаның өмір сүрген кезеңі туралы ғылымда әртүрлі болжамдар қалыптасқан. Алайда, зерттеулердің көпшілігі Қорқыт ата Сырдария бойында өмір сүрген оғыз-қыпшақ тайпалық бірлестігінде 10 ғасырдың басында дүниеге келген деген тұжырымға саяды.
Рашид әд-Дин “Жамиғ Ат-Тауарих” атты тарихи шежіресінде Қорқыт Атаны тайпасынан шыққан десе, Әбілғазының “Түрік шежіресінде” оның тегі баят екендігі, оғыздардың елбегі болып, 95 жасқа келіп қайтыс болғандығы айтылады.
Ә.Қоңыратбаевтың зерттеулерінде Қорқыт ата 11 ғасырдың басында дүниеден өткен делінсе, Әлкей Марғұланның еңбектерінде ол 7 – 8 ғасыр аралығында өмір сүрді деген пікір айтылады. Қазақ философиясы тарихында Қорқыт ата– ел бірлігін нығайтқан кемеңгер қайраткер, түркі дүниетанымының негізін жасаған ойшыл, әлемдік ақыл-ой мәдениетінде өзіндік орны бар философ-гуманист ретінде көрінеді.
Қорқыт Ата жайындағы аңыздардан оның бойындағы үш түрлі өнер ерекше айқындалады. Біріншіден, ол оғыз-қыпшақ ұлысынан шыққан айтулы бақсы, абыз. Екіншіден – күйші, қобыз сарынын алғаш туындатушы өнерпаз. Үшіншіден – әйгілі жырау, оның жырлары оғыз-қыпшақ өмірін бейнелеген әдеби-тарихи мұра. Түркі халықтарының фольклорындағы Қорқыт ата туралы аңыз әңгімелердің бірі оның туылуына байланысты.
Қорқыт — түркілердің оғыз ұлысынан шыққан асқан сәуегей, бақсы, күйшілік, жыршылық өнерлерінің атасы болып табылады.
Қорқыт ата туралы аңыз
Аңыз бойынша, анасы Қорқытты құрсағында үш жыл бойы көтеріп жүріпті. Жылына бір рет толғақ қысып отырады екен. Қорқыт дүниеге келер алдында әлемді үш күн, үш түн бойы көзге түртсе көргісіз қараңғылық басады. Сұрапыл қара дауыл соғып, ел-жұртты қорқыныш сезімі билеген. Осыған орай баланың атын “Қорқыт” деп қойған дейді.
«Қорқыт» сөзінің этимологиясын Ә.Қоңыратбаев «құтты адам, құт әкелетін адам» деп көрсетсе, Сейіт Қасқабасов «өмір сарқылды, адам өлді» деген мағынаны білдіреді деп санайды. Ермек Тұрсынов түркі халықтарының фольклорына сүйене отырып, “дада, деде” деген сөздерді “насихат айтушы жырау” деп түсіндіреді. В.Жирмунский Қорқыт атаны магиялық аспап – қобыздың иесі, , абыз ретінде қарастырады.
Қорқыт атаның тарихи тұлға екенін растайтын жазба ескерткіш – «Қорқыт Ата кітабы» («Китаби дәдәм Корқуд»). Онда Қорқыт ата жырау, ақылгөй, данышпан, көсем, бақсы, күйші ретінде көрінеді. Кітаптың басында Қорқыт атаның нақыл сөздері келтіріледі. Ол “өмір барда өлім бар, өзгеру бар, өлмес өмір жоқ, сынбас темір жоқ, бәрі де өледі, өзгереді, ұмыт болады, тек мәңгі-бақи өлмейтін, ұмытылмайтын нәрсе – адамның өмірінде істеген игілікті ісінің нәтижесі” дейді.
Қорқыт ата жөніндегі аңыздарда түркі халықтарының өмір мен өлім мәселесі туралы көзқарастары көрініс тапқан. Аңыз бойынша, Қорқыт ата ұйықтап кетіп, “егер өлімді есіңе алмасаң, мәңгі өмір сүресің” деген аян естиді. Біраз уақыт өткен соң бір баспақты қуып жүріп, жете алмағасын, “Өлсем де, жетемін!” дейді. Соны айтуы мұң екен, Әзірейіл келіп, “Сен өлімді еске алдың, енді өлесің!” дейді.
Аңызда Қорқыт Ата өзінің жүйрік желмаясына мініп, халқы бақытты өмір сүретін жерұйықты іздеуші, ғұмыр бойы өлімге қарсы күресуші жан ретінде суреттеледі. Ел-жұртты өзінің жырымен де, күйімен де аузына қаратқан, ғұмырының соңында бірлігі ыдырай бастаған жұртының алауыздығына күйінген Қорқыт Ата мәңгілік өмір сырын іздеп дүниенің төрт бұрышын кезіп кетеді. Бірақ қайда барса да, алдынан көр қазып жатқан адамдарды жолықтырады. “Кімнің көрі?” деген сауалына “Қорқыттың көрі” деген жауап естиді. “Қайда барсаң да Қорқыттың көрі” деген сөз осыдан қалған. Ақыр аяғында жер кіндігін тапсаң, тірі қаласың деген аян естіп, туған жері – Сыр өңіріне оралады. Содан мәңгі өмір тек өнерде деген ойға келіп, қобыз аспабын ойлап шығарады.
Тағы бір аңыз бойынша, өзен ортасына кілем жайып, үстінде отырып қобыз тартқанда, күй күшімен суға батпайды екен. Қорқыт Ата қобыз тартқан жылдары өлім болмаған, тек бақытты тіршілік болған дейді. Бірақ Қорқыт ата шаршап, ұйықтап кеткен сәтінде судан кішкентай қайрақ жылан шығып, оны шағып өлтіріпті дейді. Аңызда ажал ашық келмей, жылан кейпінде келеді. Бұдан халықтың өлімге деген көзқарасын, “ажал айтып келмейді” деген философиялық тұжырымның негізін көреміз. Қорқыт ата туралы аңыздарда кездесетін үлкен философиялық мәселе – уақыт пен кеңістік мәселесі.
Бұл аңыздарда Қорқыт ата өлімнен қашып, бүкіл ғарышты аралайды. Түсінен шошынған ол ажалдан құтылу үшін ертеңіне дүниенің екінші шетіне көшіп кетеді. Мұнда ол баяғы түсті тағы көреді. Таң атысымен тағы да жолға шығады. Не істерін білмей, жердің ортасына бармақ болады. Жер ортасы Сырдың жағасы, қазіргі Қорқыт моласы тұрған тұс екен. М.Әуезов: “ажалды тоқтату мүмкін еместігін мойындағысы келмеген Қорқыт ата жұрттан безіп, айдалаға, табиғат аясына кетеді, бірақ таулар да, жазықтар да, ормандар да оған өлім күтіп тұрғанын айтады. Содан қорқып, шырғайдан алғашқы қобызды жасап, жер бетінде бірінші болып күй тартады. Сөйтіп өлмеудің амалын өнерден табады”, – деп жазады.
Қазақ аңызындағы Қорқыт ата бейнесі енді өлімнен қашқан шаман емес, керісінше, өмір үшін күрескен, өлімнен құтылуды қандай бір құдіретті күштен емес, өнерден іздеген, ажалмен айқасқан алып рухани тұлға болып көрінеді. Зерттеушілер өлімнен қашқан Қорқыт Ата философиясын әйгілі шумер эпосы “Гильгамеш туралы жырдағы” Гильгамеш әрекетімен салыстырады. М.Әуезов Қорқыт аңызын адамзатқа от ұрлап әкеліп сыйлаған Прометей туралы грек аңызымен теңестіреді. Тарихи деректер мен ғылыми пайымдауларды түйіндей келе, Қорқыт атаны исламды әлі толық қабылдамаған түркі тайпаларының мәдени рәмізі деп қарастыруға болады.
Қорқыт ата энциклопедиялық жинағы
Қорқыт Ата — энциклопедиялық жинақ. 1999 жылы Қазақ энциклопедиясының Бас редакциясы шығарған. Негізінен 5 бөлімнен тұратын бұл күрделі еңбекке Қорқыт Ата туралы ел аузында сақталған аңыздар мен күйлер, , ата мұрасын зерттеу, әулиенің әдебиет пен өнердегі бейнесі мәселелеріне арналған отандық және шетел ғалымдарының мақалалары топтастырылған. Бұл материалдарда Қорқыт Атаның әлем тарихы мен философиясындағы орны, оның ұлы мұрасының көркемдік ерекшеліктері мен мазмұны, тілдік, түрлік айшықтары, тарихи белгілер мен жәдігерлік деректер хақында жан-жақты мағлұмат беріліп, талдау жасалады. “Қорқыт Ата кітабының” Дрезден кітапханасында (Германия) сақталған толық нұсқасының фотокөшірмесі, орыс және қазақ тілдеріндегі аудармаларының таңдаулы үлгілері берілген. Кітап соңында Ш.Құдайбердіұлы, М.Жұмабаев, С.Сейфуллин бастаған қазақ ақындарының осы тақырыптағы толғау, поэмалары, дастандары жинақталған. Қорқыт Ата өміріне байланысты оқиғалар шежіресі мен әдебиеттер тізімі келтірілген.
Қорқыт ата күйлері
Қорқыт өзінің ұрпағына ұлы мұра – қобыздық күйлер - “Қорқыт”, “Желмая”, “Тарғыл тана”, “Елімай”, “Ұшардың ұлуы”.
«Ұшардың ұлуы» күйі
«Ұшардың ұлуы» - Қорқыт атаның күйі. Көнеден келе жатқан аңыз-әңгімелерге сүйенсек, ,аяғы заманда бір заманда бір шаңырақ астында жалғыз ұл бала және ата-анасы өмір сүрген. Ұл баланың өзінің қатты жақсы көрген Ұшар атты иті болады. Бір күні бала өліп қалады да ата-анасы баланы жерлейді. Сол кезде Ұшар жоғалып кетеді. Анасы оны іздеуге барайын десе оны ұл баланың зиратының қасында ұлып жатқанын көреді. Бұл оқиғаны көрген Қорқыт Ата «Ұшардың ұлуы» атты күй шығарады.
«Башпай» күйі
«Башпай» - Қорқыт атаның күйі. Көнеден келе жатқан аңыз-әңгімелерге сүйенсек, Қорқыт атаның қарындасы болған еді. Бірде қарындасы оған тамақ әкелгенде, оның башпайы қарындасына тиеді. Сонда ол «Мені көмгенде, башпайымды сыртқа шығарып көміңдер»,дейді. Бұны айтқан себебі:ертеде қазақ халқы қызды еркелетіп, оны құрметтеген және оған ер адамның кез келген мүшесі тисе арсыздық деп санап, сол адам өмір бақи ұятта өмір сүреді.
Қорқыт ата кітабы
Қорқыт ата кітабы (“Китаб-и дәдем Коркут ғали лисан таифа оғузан”) – қаһармандық эпос үлгісі, оғыз-қыпшақ дәуірінің жазба мұрасы.
Ғылымда оның он екі нұсқасы мәлім: Дрезденде (12 нұсқа) және Ватиканда (6 нұсқа) сақталған.
19 ғасырда бұл жазба ескерткішті зерттеп, аудару ісімен академик В.В. Бартольд айналысып, жеке тармақтарын жариялады. Кейін бұл аударма “Деде Горгуд” (Баку, 1950), “Книга моего деда Коркута” (М.–Л., 1962) деген атпен жарық көрді.
Ә.Қоңыратбаевтың аударуымен қазақ тілінде 1986 жылы тұңғыш рет басылды. Әдеби әрі тарихи этникалық мұра ретіндегі ‘’Қорқыт ата кітабында” қазақ эпосына тән көркемдік кестелермен қатар мен мәдениетіне қосатын деректер де мол. Сондай-ақ жазбада оғыз тайпаларының этникалық тегі, этнографиясы, мекені, әлеуметтік жағдайы, т.б. мәліметтер көп сақталған. Осы деректерден оғыздардың бірде Сыр бойындағы қыпшақтармен, бірде Кавказ шегіндегі жауласқаны көрінеді. Жырдағы ерлік сарындары аса елеулі. Қара Бодақ бірде қыпшақ ханына қан құстырған қара күш иесі (3-жыр), енді бірде , қамалдарын қиратқан батыр. Қазан – оғыз елінің көсемі. Кітап кейіпкерлеріне Бәмсі-Бейрек, Қара Көне, Қара Бодақ, Қан Төрәлі, Қазан-Салор, Құлбаш, Оқшы, Ораз, сондай-ақ Аруз, Әмен, Әмран Бекіұлы, Бисат, Дүлек Боран, Дондаз, Қиян Селжүк, Қаңлы, Қанық хан, Рүстемдер жатады. “ Қорқыт Ата кітабы” оғыз тайпаларының қонысына қатысты Тана (Танаис – Сырдария), (Баршын-салор-Гүлбаршын, , Баршынкент), (Байбөрі) секілді атаулар да сақталған. Олар қазақ эпосынан да елеулі орын алған.
Жырдың бас кейіпкері – Қорқыт. Ол оғыз елінің ақылшысы, данасы, үлкен жырауы. Оның есімі көптеген түркі тайпаларына ортақ, тарихи-этникалық атауы да айқын. Бір кездері Қорқыт жинақталған фольклорлық бейне деп ұғынылса, бертін келе оны тарихи тұлға ретінде тани бастады (қазіргі Қорқыт ата).
“Қорқыт Ата кітабы’’ Қазақстанда М.Әуезов, Ә.Марғұлан, , Р.Бердібаев, , Н.Келімбетов, М.Жолдасбеков, , , т.б. еңбектерінде зерттелді.
Кітаптың 1300 жылдығы 1999 жылы ЮНЕСКО тарапынан халықар. деңгейде атап өтілді, “Қорқыт ата” энциклопедия жинағы жарыққа шықты (1999).
Қорқыт ата ескерткіші
Қорқыт ата ескерткіші — сәулет өнерінің айрықша үлгісі. Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Жосалы кентінен 18 км жерде, Қорқыт станциясының түбінде (1980). Авторлары – , .
Қорқыт Ата ескерткіші темір бетоннан жасалған биіктігі 8 метр, 4 тік стеладан тұрады. Әрбір стела әр тарапқа қаратып тұрғызылған құлпытастарға ұқсайды. Жоғары жағы кеңейе келіп, шөміш пішінінде түйісетін стелалар қобыз бейнесін де меңзейді. Түйісер түбіндегі орталық тесігінде 40 металл түтік бар. Олар жел соққан кезде қобыз сарынымен үндес дыбыс шығарады. Аңыздарда айтылғандай, Қорқыт ата мазарында соққан желге үн қосатын қобыз қойылған.
Қорқыт ата ескерткішінің ішкі жағы мәңгілік өмір сырын іздеген Қорқыт атаның киелі желмаясының шартарапқа жол тартқан ізін ишаралайтын “” өрнегімен безендірілген. Әрбір стеланың үшкілдене біткен төбесі күмбезге ұқсатылып, ерекше сәулеткерлік композиция шешім тапқан. 1997 жылы ескерткішті қалпына келтіру, жөндеу жұмыстары жүргізілді. Амфитеатр, қонақ үйі, т.б. нысандардан тұратын тұтас архитектуралық ансамбль жасалып, мемориалдық кешенге айналды.
2000 жылы кешен жанынан мұражай ашылды. Оның қорында 700-ге жуық экспонат сақталуда. Мұражай экспозициясында Қорқыт өмір сүрген дәуірдің тарихы мен мәдениеті жайлы мәліметтер беретін материалдар қамтылған. Бұл ескерткіш кешен күллі түркі халықтарына ортақ қасиетті зиярат орындарының бірі болып саналады.
Қорқыт ата мазары
Қорқыт Ата мазары — тарихи сәулет өнері ескерткіші. Шамамен 9 – 10 ғасырларда қазіргі Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Қорқыт станциясынан 3 км жерде Қорқыт әулиеге тұрғызылған. 1925 жылдан опырыла бастап, 1952 жылы Сырдария өзені шайып кеткен.
Қазір орны белгісіз. Мазар 19 ғасырдың соңында Ә.Диваев, И.А. Кастанье, П.И. Лерх зерттеулеріне негіз болған. Бізге “” жинағында жарияланған фотосуреттер арқылы жеткен. Диваев пен Кастаньенің жазуы бойынша, құрылымы шикі кірпіштен қаланған дөңгелек пішінді 6 – 8 қырлы күмбезді құрылыс. Ішкі көрінісі биік, қабырғалары кереге өрнегімен нақышталған. Исламға дейінгі түрік сәулет құрылысы үлгісімен салынған.
Мазардың бұрынғы орнына қазіргі заманғы мемориалдық ескерткіш орнатылған; қазіргі Қорқыт ата ескерткіші.
Тағы қараңыз
- Қорқыт ата (энциклопедия)
- Қорқыт ата кітабы
- Қорқыт Ата ескерткіші
- Қорқыт ата мазары
- Қорқыт ата атындағы көше (Алматы)
- Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті
Дереккөздер
- "Қайда барсаң да Қорқыттың көрі" https://e-history.kz/kz/news/show/434/
- "Қазақ энциклопедиясы", VI-том
- Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
- Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6
- Туркестанский альбом, The Library of Congress
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Қorkyt ata tүrki halyktaryna ortak ojshyl zhyrau kobyzshy Қorkyt sozi Һorkut sozinen shykkan Hor degen kone tүrki tilindegi Өr degen soz Һor dep te ajtylgan Al kut ol kәdimgi kut bereke igilik degen soz Demek Қorkut sozi zhogarydan kelgen kut degen magynada Birak kazak tilinde ol Қorkyt bolyp kejin osy ataudan talaj anyz ertegiler tuyndagan Қorkyt ataTugan kүni10 gasyrTugan zheriSyr oniriAzamattygyOgyz Қypshak tajpalyk birlestigiҚyzmetikүjshi zhyrau Қorkyt ata omirde izi artynda әdebi muzyka murasy kalgan tarihi tulga retinde belgili Қorkyt atanyn omir sүrgen kezeni turaly gylymda әrtүrli bolzhamdar kalyptaskan Alajda zertteulerdin kopshiligi Қorkyt ata Syrdariya bojynda omir sүrgen ogyz kypshak tajpalyk birlestiginde 10 gasyrdyn basynda dүniege kelgen degen tuzhyrymga sayady Rashid әd Din Zhamig At Tauarih atty tarihi shezhiresinde Қorkyt Atany tajpasynan shykkan dese Әbilgazynyn Tүrik shezhiresinde onyn tegi bayat ekendigi ogyzdardyn elbegi bolyp 95 zhaska kelip kajtys bolgandygy ajtylady Ә Қonyratbaevtyn zertteulerinde Қorkyt ata 11 gasyrdyn basynda dүnieden otken delinse Әlkej Margulannyn enbekterinde ol 7 8 gasyr aralygynda omir sүrdi degen pikir ajtylady Қazak filosofiyasy tarihynda Қorkyt ata el birligin nygajtkan kemenger kajratker tүrki dүnietanymynyn negizin zhasagan ojshyl әlemdik akyl oj mәdenietinde ozindik orny bar filosof gumanist retinde korinedi Қorkyt Ata zhajyndagy anyzdardan onyn bojyndagy үsh tүrli oner erekshe ajkyndalady Birinshiden ol ogyz kypshak ulysynan shykkan ajtuly baksy abyz Ekinshiden kүjshi kobyz sarynyn algash tuyndatushy onerpaz Үshinshiden әjgili zhyrau onyn zhyrlary ogyz kypshak omirin bejnelegen әdebi tarihi mura Tүrki halyktarynyn folkloryndagy Қorkyt ata turaly anyz әngimelerdin biri onyn tuyluyna bajlanysty Қorkyt tүrkilerdin ogyz ulysynan shykkan askan sәuegej baksy kүjshilik zhyrshylyk onerlerinin atasy bolyp tabylady Қorkyt ata turaly anyzAnyz bojynsha anasy Қorkytty kursagynda үsh zhyl bojy koterip zhүripti Zhylyna bir ret tolgak kysyp otyrady eken Қorkyt dүniege keler aldynda әlemdi үsh kүn үsh tүn bojy kozge tүrtse korgisiz karangylyk basady Surapyl kara dauyl sogyp el zhurtty korkynysh sezimi bilegen Osygan oraj balanyn atyn Қorkyt dep kojgan dejdi Қorkyt sozinin etimologiyasyn Ә Қonyratbaev kutty adam kut әkeletin adam dep korsetse Sejit Қaskabasov omir sarkyldy adam oldi degen magynany bildiredi dep sanajdy Ermek Tursynov tүrki halyktarynyn folkloryna sүjene otyryp dada dede degen sozderdi nasihat ajtushy zhyrau dep tүsindiredi V Zhirmunskij Қorkyt atany magiyalyk aspap kobyzdyn iesi abyz retinde karastyrady Қorkyt atanyn tarihi tulga ekenin rastajtyn zhazba eskertkish Қorkyt Ata kitaby Kitabi dәdәm Korkud Onda Қorkyt ata zhyrau akylgoj danyshpan kosem baksy kүjshi retinde korinedi Kitaptyn basynda Қorkyt atanyn nakyl sozderi keltiriledi Ol omir barda olim bar ozgeru bar olmes omir zhok synbas temir zhok bәri de oledi ozgeredi umyt bolady tek mәngi baki olmejtin umytylmajtyn nәrse adamnyn omirinde istegen igilikti isinin nәtizhesi dejdi Қorkyt ata zhonindegi anyzdarda tүrki halyktarynyn omir men olim mәselesi turaly kozkarastary korinis tapkan Anyz bojynsha Қorkyt ata ujyktap ketip eger olimdi esine almasan mәngi omir sүresin degen ayan estidi Biraz uakyt otken son bir baspakty kuyp zhүrip zhete almagasyn Өlsem de zhetemin dejdi Sony ajtuy mun eken Әzirejil kelip Sen olimdi eske aldyn endi olesin dejdi Anyzda Қorkyt Ata ozinin zhүjrik zhelmayasyna minip halky bakytty omir sүretin zherujykty izdeushi gumyr bojy olimge karsy kүresushi zhan retinde suretteledi El zhurtty ozinin zhyrymen de kүjimen de auzyna karatkan gumyrynyn sonynda birligi ydyraj bastagan zhurtynyn alauyzdygyna kүjingen Қorkyt Ata mәngilik omir syryn izdep dүnienin tort buryshyn kezip ketedi Birak kajda barsa da aldynan kor kazyp zhatkan adamdardy zholyktyrady Kimnin kori degen saualyna Қorkyttyn kori degen zhauap estidi Қajda barsan da Қorkyttyn kori degen soz osydan kalgan Akyr ayagynda zher kindigin tapsan tiri kalasyn degen ayan estip tugan zheri Syr onirine oralady Sodan mәngi omir tek onerde degen ojga kelip kobyz aspabyn ojlap shygarady Tagy bir anyz bojynsha ozen ortasyna kilem zhajyp үstinde otyryp kobyz tartkanda kүj kүshimen suga batpajdy eken Қorkyt Ata kobyz tartkan zhyldary olim bolmagan tek bakytty tirshilik bolgan dejdi Birak Қorkyt ata sharshap ujyktap ketken sәtinde sudan kishkentaj kajrak zhylan shygyp ony shagyp oltiripti dejdi Anyzda azhal ashyk kelmej zhylan kejpinde keledi Budan halyktyn olimge degen kozkarasyn azhal ajtyp kelmejdi degen filosofiyalyk tuzhyrymnyn negizin koremiz Қorkyt ata turaly anyzdarda kezdesetin үlken filosofiyalyk mәsele uakyt pen kenistik mәselesi Bul anyzdarda Қorkyt ata olimnen kashyp bүkil garyshty aralajdy Tүsinen shoshyngan ol azhaldan kutylu үshin ertenine dүnienin ekinshi shetine koship ketedi Munda ol bayagy tүsti tagy koredi Tan atysymen tagy da zholga shygady Ne isterin bilmej zherdin ortasyna barmak bolady Zher ortasy Syrdyn zhagasy kazirgi Қorkyt molasy turgan tus eken M Әuezov azhaldy toktatu mүmkin emestigin mojyndagysy kelmegen Қorkyt ata zhurttan bezip ajdalaga tabigat ayasyna ketedi birak taular da zhazyktar da ormandar da ogan olim kүtip turganyn ajtady Sodan korkyp shyrgajdan algashky kobyzdy zhasap zher betinde birinshi bolyp kүj tartady Sojtip olmeudin amalyn onerden tabady dep zhazady Қazak anyzyndagy Қorkyt ata bejnesi endi olimnen kashkan shaman emes kerisinshe omir үshin kүresken olimnen kutyludy kandaj bir kudiretti kүshten emes onerden izdegen azhalmen ajkaskan alyp ruhani tulga bolyp korinedi Zertteushiler olimnen kashkan Қorkyt Ata filosofiyasyn әjgili shumer eposy Gilgamesh turaly zhyrdagy Gilgamesh әreketimen salystyrady M Әuezov Қorkyt anyzyn adamzatka ot urlap әkelip syjlagan Prometej turaly grek anyzymen tenestiredi Tarihi derekter men gylymi pajymdaulardy tүjindej kele Қorkyt atany islamdy әli tolyk kabyldamagan tүrki tajpalarynyn mәdeni rәmizi dep karastyruga bolady Қorkyt ata enciklopediyalyk zhinagyҚorkyt Ata enciklopediyalyk zhinak 1999 zhyly Қazak enciklopediyasynyn Bas redakciyasy shygargan Negizinen 5 bolimnen turatyn bul kүrdeli enbekke Қorkyt Ata turaly el auzynda saktalgan anyzdar men kүjler ata murasyn zertteu әulienin әdebiet pen onerdegi bejnesi mәselelerine arnalgan otandyk zhәne shetel galymdarynyn makalalary toptastyrylgan Bul materialdarda Қorkyt Atanyn әlem tarihy men filosofiyasyndagy orny onyn uly murasynyn korkemdik erekshelikteri men mazmuny tildik tүrlik ajshyktary tarihi belgiler men zhәdigerlik derekter hakynda zhan zhakty maglumat berilip taldau zhasalady Қorkyt Ata kitabynyn Drezden kitaphanasynda Germaniya saktalgan tolyk nuskasynyn fotokoshirmesi orys zhәne kazak tilderindegi audarmalarynyn tandauly үlgileri berilgen Kitap sonynda Sh Қudajberdiuly M Zhumabaev S Sejfullin bastagan kazak akyndarynyn osy takyryptagy tolgau poemalary dastandary zhinaktalgan Қorkyt Ata omirine bajlanysty okigalar shezhiresi men әdebietter tizimi keltirilgen Қorkyt ata kүjleriҚorkyt ozinin urpagyna uly mura kobyzdyk kүjler Қorkyt Zhelmaya Targyl tana Elimaj Ұshardyn uluy Ұshardyn uluy kүji Ұshardyn uluy Қorkyt atanyn kүji Koneden kele zhatkan anyz әngimelerge sүjensek ayagy zamanda bir zamanda bir shanyrak astynda zhalgyz ul bala zhәne ata anasy omir sүrgen Ұl balanyn ozinin katty zhaksy korgen Ұshar atty iti bolady Bir kүni bala olip kalady da ata anasy balany zherlejdi Sol kezde Ұshar zhogalyp ketedi Anasy ony izdeuge barajyn dese ony ul balanyn ziratynyn kasynda ulyp zhatkanyn koredi Bul okigany korgen Қorkyt Ata Ұshardyn uluy atty kүj shygarady Bashpaj kүji Bashpaj Қorkyt atanyn kүji Koneden kele zhatkan anyz әngimelerge sүjensek Қorkyt atanyn karyndasy bolgan edi Birde karyndasy ogan tamak әkelgende onyn bashpajy karyndasyna tiedi Sonda ol Meni komgende bashpajymdy syrtka shygaryp kominder dejdi Buny ajtkan sebebi ertede kazak halky kyzdy erkeletip ony kurmettegen zhәne ogan er adamnyn kez kelgen mүshesi tise arsyzdyk dep sanap sol adam omir baki uyatta omir sүredi Қorkyt ata kitabyҚorkyt ata kitaby Kitab i dәdem Korkut gali lisan taifa oguzan kaһarmandyk epos үlgisi ogyz kypshak dәuirinin zhazba murasy Ғylymda onyn on eki nuskasy mәlim Drezdende 12 nuska zhәne Vatikanda 6 nuska saktalgan 19 gasyrda bul zhazba eskertkishti zerttep audaru isimen akademik V V Bartold ajnalysyp zheke tarmaktaryn zhariyalady Kejin bul audarma Dede Gorgud Baku 1950 Kniga moego deda Korkuta M L 1962 degen atpen zharyk kordi Ә Қonyratbaevtyn audaruymen kazak tilinde 1986 zhyly tungysh ret basyldy Әdebi әri tarihi etnikalyk mura retindegi Қorkyt ata kitabynda kazak eposyna tәn korkemdik kestelermen katar men mәdenietine kosatyn derekter de mol Sondaj ak zhazbada ogyz tajpalarynyn etnikalyk tegi etnografiyasy mekeni әleumettik zhagdajy t b mәlimetter kop saktalgan Osy derekterden ogyzdardyn birde Syr bojyndagy kypshaktarmen birde Kavkaz shegindegi zhaulaskany korinedi Zhyrdagy erlik saryndary asa eleuli Қara Bodak birde kypshak hanyna kan kustyrgan kara kүsh iesi 3 zhyr endi birde kamaldaryn kiratkan batyr Қazan ogyz elinin kosemi Kitap kejipkerlerine Bәmsi Bejrek Қara Kone Қara Bodak Қan Torәli Қazan Salor Қulbash Okshy Oraz sondaj ak Aruz Әmen Әmran Bekiuly Bisat Dүlek Boran Dondaz Қiyan Selzhүk Қanly Қanyk han Rүstemder zhatady Қorkyt Ata kitaby ogyz tajpalarynyn konysyna katysty Tana Tanais Syrdariya Barshyn salor Gүlbarshyn Barshynkent Bajbori sekildi ataular da saktalgan Olar kazak eposynan da eleuli oryn algan Zhyrdyn bas kejipkeri Қorkyt Ol ogyz elinin akylshysy danasy үlken zhyrauy Onyn esimi koptegen tүrki tajpalaryna ortak tarihi etnikalyk atauy da ajkyn Bir kezderi Қorkyt zhinaktalgan folklorlyk bejne dep ugynylsa bertin kele ony tarihi tulga retinde tani bastady kazirgi Қorkyt ata Қorkyt Ata kitaby Қazakstanda M Әuezov Ә Margulan R Berdibaev N Kelimbetov M Zholdasbekov t b enbekterinde zertteldi Kitaptyn 1300 zhyldygy 1999 zhyly YuNESKO tarapynan halykar dengejde atap otildi Қorkyt ata enciklopediya zhinagy zharykka shykty 1999 Қorkyt ata eskertkishiҚorkyt ata eskertkishi sәulet onerinin ajryksha үlgisi Қyzylorda oblysy Қarmakshy audany Zhosaly kentinen 18 km zherde Қorkyt stanciyasynyn tүbinde 1980 Avtorlary Қorkyt Ata eskertkishi temir betonnan zhasalgan biiktigi 8 metr 4 tik steladan turady Әrbir stela әr tarapka karatyp turgyzylgan kulpytastarga uksajdy Zhogary zhagy keneje kelip shomish pishininde tүjisetin stelalar kobyz bejnesin de menzejdi Tүjiser tүbindegi ortalyk tesiginde 40 metall tүtik bar Olar zhel sokkan kezde kobyz sarynymen үndes dybys shygarady Anyzdarda ajtylgandaj Қorkyt ata mazarynda sokkan zhelge үn kosatyn kobyz kojylgan Қorkyt ata eskertkishinin ishki zhagy mәngilik omir syryn izdegen Қorkyt atanyn kieli zhelmayasynyn shartarapka zhol tartkan izin isharalajtyn ornegimen bezendirilgen Әrbir stelanyn үshkildene bitken tobesi kүmbezge uksatylyp erekshe sәuletkerlik kompoziciya sheshim tapkan 1997 zhyly eskertkishti kalpyna keltiru zhondeu zhumystary zhүrgizildi Amfiteatr konak үji t b nysandardan turatyn tutas arhitekturalyk ansambl zhasalyp memorialdyk keshenge ajnaldy 2000 zhyly keshen zhanynan murazhaj ashyldy Onyn korynda 700 ge zhuyk eksponat saktaluda Murazhaj ekspoziciyasynda Қorkyt omir sүrgen dәuirdin tarihy men mәdenieti zhajly mәlimetter beretin materialdar kamtylgan Bul eskertkish keshen kүlli tүrki halyktaryna ortak kasietti ziyarat oryndarynyn biri bolyp sanalady Қorkyt ata mazaryҚorkyt Ata mazary tarihi sәulet oneri eskertkishi Shamamen 9 10 gasyrlarda kazirgi Қyzylorda oblysy Қarmakshy audany Қorkyt stanciyasynan 3 km zherde Қorkyt әuliege turgyzylgan 1925 zhyldan opyryla bastap 1952 zhyly Syrdariya ozeni shajyp ketken Қazir orny belgisiz Mazar 19 gasyrdyn sonynda Ә Divaev I A Kastane P I Lerh zertteulerine negiz bolgan Bizge zhinagynda zhariyalangan fotosuretter arkyly zhetken Divaev pen Kastanenin zhazuy bojynsha kurylymy shiki kirpishten kalangan dongelek pishindi 6 8 kyrly kүmbezdi kurylys Ishki korinisi biik kabyrgalary kerege ornegimen nakyshtalgan Islamga dejingi tүrik sәulet kurylysy үlgisimen salyngan Mazardyn buryngy ornyna kazirgi zamangy memorialdyk eskertkish ornatylgan kazirgi Қorkyt ata eskertkishi Tagy karanyzҚorkyt ata enciklopediya Қorkyt ata kitaby Қorkyt Ata eskertkishi Қorkyt ata mazary Қorkyt ata atyndagy koshe Almaty Қorkyt Ata atyndagy Қyzylorda universitetiSyrdariya ozeni zhagasynda Қorkyt ata mazary bolgan zherde ornatylgan stella Tүrkistan albomynda tүsirilgen Қorkyt ata mazarynyn bejnesi Derekkozder Қajda barsan da Қorkyttyn kori https e history kz kz news show 434 Қazak enciklopediyasy VI tom Қazak mәdenieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2005 ISBN 9965 26 095 8 Қazak әdebieti Enciklopediyalyk anyktamalyk Almaty Aruna Ltd ZhShS 2010 zhyl ISBN 9965 26 096 6 Turkestanskij albom The Library of Congress Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet