Тәжік тілі өз атауы Забони тоҷикӣ z a ˈbɔ ː ni t ʰɔ dʒiˈkʰiː тәжік халқының тілі оңтүстік батыс тобына жатады Ол көршіле

Тәжік тілі (өз атауы: Забони тоҷикӣ, [z̪a̝ˈbɔ̝(ː)ni̞ t̞ʰɔ̝dʒiˈkʰiː]) — тәжік халқының тілі, оңтүстік-батыс тобына жатады. Ол көршілес тығыз байланысты, екеуі парсы тілінің өзара түсінікті диалектілері болып саналады, алайда тәжік тілінің бөлек тіл, не парсы тілінің бір түрі екендігі даулы.


Тәжік тілі Тоҷикӣ (Tojikī)

Айтылуы:	[zaˈbɔni tɔd͡ʒiˈki]
Елдер:	Тәжікстан, Өзбекстан, Ауғанстан, Қырғызстан, Қазақстан, Ресей, Иран
Ресми күйі:	Тәжікстан
Сөйлеушілер саны:	14 млн адам
Санаты:	Еуразия тілдері
Үнді-Еуропа әулеті
Жазуы:	негізінен кириллица, Иранда Араб жазуы (Тәжік әліпбиін қараңыз)

:	тад 640
ISO 639-1:	tg
:	tgk
:	tgk
Тағы қараңыз:

Географиясы

Тәжік тілінде сөйлейтіндер көбінесе Посткеңестік кеңістік (Тәжікстан, Өзбекстан, Қазақстан, Қырғызстан мен Ресей), Ауғанстан және Қытай мемлекетін мекендейді.

Орталық Азияның ең маңызды қалалары — Самарқан мен Бұхара — қазіргі Өзбекстан құрамына кіреді, ол қалаларда этникалық тәжіктер басым көпшілігін құрайды. Бүгінгі күні Бұхарадағы тәжік тілінде сөйлейтіндердің барлығы тәжік пен өзбек тілдерінің екеуінде де сөйлейді. Бұл тәжік-өзбек қостілділігі Бұхар тәжіктерінің фонологиясына, морфологиясына және синтаксисіне қатты әсер етті.

Жазуы

Толық мақаласы: Тәжік әліпбиі

Басқа посткеңестік республикалар сиқяты, Тәжікстан кириллицаға негізделген әліпбиді қолданады. Бұл жазуы 1939 жылдан бері қолданыста.

Тәжік тілінің қазіргі әліпбиі:

Әріп	ХФӘ бойынша оқылуы
А а	/æ/
Б б	/p/
В в	/w/
Г г	/k/
Ғ ғ	/ʁ/
Д д	/t/
Е е	/jeː, eː/
Ё ё	/jɔː/
Ж ж	/ʒ/
З з	/z/
И и	/i/
	/ɘ/
Й й	/j/
К к	/kʰ/
Қ қ	/qʰ/
Л л	/l/
М м	/m/
Н н	/n/
О о	/ɔː/
П п	/pʰ/
Р р	/r/
С с	/s/
Т т	/tʰ/
У у	/u/
	/ɵː/
Ф ф	/f/
Х х	/χ/
	/h/
Ч ч	/tʃʰ/
	/tʃ/
Ш ш	/ʃ/
Ъ ъ	/ʔ/
Э э	/eː/
Ю ю	/ju/
Я я	/jæ/

1928 жылға дейін тәжік тілі араб жазуымен жазылатын және 1928–1939 жылдары латын әліпбиі қолданылатын.Иранның тәжіктері әлі де араб жазуын қолданады.

Диалекттері

Бірнеше сөйленістерді біріктіретін 4 диалектіге бөлінеді:

солтүстік-батыс;
орталық немесе жоғарғы зеравшан;
оңтүстік;
оңтүстік-шығыс немесе дарваз диалектілері.

Әдеби тілі Самарқан, Бұхара, Ферғана аңғары, Истаравшан, Пенжакент сөйленістерін біріктіретін солтүстік диалектісі негізінде қалыптасқан.

Фонологиясы

Тәжік тілінде 6 және 24 фонема бар.

Дауысты дыбыстары

Тәжік тілінің дауыстылары
	Алдыңғы	Орталық	Артқы
Жабық	и /i/		у /u/
Орта	е /e̞/	/ɵ̞/ (/o̞/)
Ашық	а /a/		о /ɔ/

Дауыссыз дыбыстары

	Еріндік		Постальвеолярлық	Тіл арты	Увуляр
	м [m]	н [n]
Үзілмелілер/ Аффрикаттар	п [p]	т [t]	ч [tʃ]	к [k]	қ [q]	ъ [ʔ]
Үзілмелілер/ Аффрикаттар	б [b]	д [d]	ҷ [dʒ]	г [ɡ]
Саңылау	ф [f]	с [s]	ш [ʃ]		х [χ]]	ҳ [h]
Саңылау	в [v]	з [z]	ж [ʒ]		ғ [ʁ]
		л [l]	й [j]
		р [r]

Грамматикасы

Тілі құрылымдық жағынан тобына жатады. Септік жалғау мағынасы синтаксистік тәсіл арқылы беріледі, есімдер изафет арқылы байланысады. Етістіктің рай, шақ категориялары бар. Сөздік құрамында араб, орыс, өзбек тілдерінен енген сөздер жиі кездеседі. Ежелгі жазба ескерткіштері IX-шы ғасырдан бастау алады. Жазуы сан ғасырлар бойы араб жазуына, 1930 жылдан және 1940 жылдан бастап кириллицаға негізделген.

Тәжікше Уикипедия

Толық мақаласы:

Тәжік Уикипедиясы (Википедияи Тоҷикӣ / Vikipediai Tojikī) — Уикипедия онлайн-энциклопедиясының тәжік тіліндегі нұқсасы. 2004 жылдың 27 қаңтарында құрылды.

Қазақша Уикипедия сияқты Тәжік Уикипедиясының мақалаларын латын әліпбиімен оқуға болады.

Дереккөздер

Lazard, G. 1989
Tajik. — ISBN 978 3895863165. Мұрағат көшірмесі 24 наурыздың 2022 Wayback Machine мұрағатында
Таджикский язык (орыс.). OREXCA: Oriental Express Caucasus & Asia.
Shinji Ido Bukharan Tajik. Muenchen: LINCOM EUROPA (2007).
ТАДЖИКСКИЙ АЛФАВИТ — БУКВЫ И ЗВУКИ НА РУССКОМ (орыс.). life.ansor.
Таджикский язык (орыс.). OREXCA.
Таджикский язык (орыс.). Энциклопедия Кругосвет.
Khojayori, Nasrullo, and Mikael Thompson. Tajiki Reference Grammar for Beginners. Washington, DC: Georgetown UP, 2009.
«Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том

[1] Lazard, G. 1989

[2] Tajik. — ISBN 978 3895863165. Мұрағат көшірмесі 24 наурыздың 2022 Wayback Machine мұрағатында

[3] Таджикский язык (орыс.). OREXCA: Oriental Express Caucasus & Asia.

[4] Shinji Ido Bukharan Tajik. Muenchen: LINCOM EUROPA (2007).

[5] ТАДЖИКСКИЙ АЛФАВИТ — БУКВЫ И ЗВУКИ НА РУССКОМ (орыс.). life.ansor.

[6] Таджикский язык (орыс.). OREXCA.

[7] Таджикский язык (орыс.). Энциклопедия Кругосвет.

[8] Khojayori, Nasrullo, and Mikael Thompson. Tajiki Reference Grammar for Beginners. Washington, DC: Georgetown UP, 2009.

[9] «Қазақстан»: Ұлттық энциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том