Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Басқа мағыналар үшін Торғай облысы деген бетті қараңыз.Торғай облысы — 1868-1920 жылдары болған Ресей империясындағы облыс. Дала генерал-губернаторының құрамына кірді. Әскери губернатор басқаратын облыстық үкімет Орынборда болды.
| Ресей империясының облысы | |||
| Торғай облысы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Ел | |||
| Әкімшілік орталығы | |||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Құрылған уақыты | |||
| Таратылған уақыты | |||
| Жер аумағы | 456 185 км² | ||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны | 453 416 адам (1897) | ||
|
| |||
 Торғай облысы Ортаққорда | |||
Бұрынғы империялық Торғай облысының көп бөлігі — Қазақстанның жері, бұрынғы Ақтөбе уезінің шағын солтүстік-шығыс бөлігіндегі ауылы Ресейдің Орынбор облысының құрамына кіреді, бұрынғы Торғай облысының тағы бір шағын бөлігі, Ақтөбе уезінің солтүстік-шығысында және Қостанай уезінің солтүстік-батысында, қаласы Озерный ауылымен, Ресейдің Орынбор облысының құрамына кіреді.
Географиясы
Облыстың шекарасы солтүстікте — , батыста — Орал облысымен, шығыста — Ақмола облысымен, оңтүстікте — Арал теңізі және Сырдария облысымен шектеседі.
Табиғаты
Облыс солтүстік-шығыс ауданын және Торғай үстіртін алып жатты. Мұндағы климат күрт континенталды: қысы ұзақ және суық, жазы ыстық және құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы -17,7 °С, шілдеде 21 °С, оңтүстікте 24,2 °С. Қатты жел тән (қыста - бұрқасын мен боран, жазда - құрғақ жел мен шаңды дауыл). Облыстың негізгі бөлігі Торғай мен Ұлы Жыланшық ағынсыз өзендерінің алабында орналасты. Барлық өзендер қармен қоректенеді; көктемде олар толады, ал жазда олар таяз болады немесе созылып кетеді.
Тарихы
Бұл аймақ бір кездері Анна Иоанновнаның билігі кезінде Ресей бодандығына қабылданған және 1820 жылдарға дейін шекаралық бақылау жүйесіне бағынған Кіші және Орта жүз құрамында болды: осы уақыт ішінде үкімет қырғыздардың үстінен орналастырылған хандарды қолдады, дала шетін бекініс бекеттерімен қоршалып, көшпелілердің ішкі ісіне араласпады. Олармен байланыс орнату үшін 1772 жылы Орынборда шекаралық экспедиция ашылып, 1799 жылы шекаралық комиссия болып қайта құрылды.
1822 жылы 22 маусымда жаңа жарғы енгізілді, оған сәйкес Сібір даласы даланың ішінде орналасқан аймақтық бұйрықтарға бағынатын округтерге бөлінді; бұйрықтардың басында аға сұлтандар сайланды, ал округтер болыстар мен ауылдарға бөлінеді. Сонымен бірге Кіші жүзде хандық бедел жойылып, Орынбор қазақ даласы Батыс, Орта және Шығыс болып үшке бөлінді. Оларды басқару арнайы аға сұлтандарға тапсырылды, олар кейіннен сұлтан билеушілер деп аталды.
және сұлтан Кенесары Қасымовтың көтерілісі (1840-1844 жж.) бұл тәртіптің барлық жетілмегендігін көрсетті. 1843-1848 жылдары далада бекіністер тез пайда болды: Орал (Ырғыз қаласы), Орынбор (Торғай қаласы), Қарабұтақ қамалы (Ор бекінісі мен Орал бекінісінің ортасына барар жолдың жартысында), Ново-Петровское бекіністері (Каспий теңізінің жағасында, қазір Форт-Шевченко) және Райым немесе №1 қамал (Сырдария өзенінде). Бұл бекіністердің қасында орыс қоныстары да құрылды.
1850 жылдардың соңында қазақ даласындағы тыныштық үйреншікті жағдайға айналды және ол Сыртқы істер министрлігінің қарауынан Ішкі істер министрлігіне беріліп, жалпы негізде империяға қосылды, бұған қоса: Орынбор қазақ даласы — , ал шекара комиссиясы — Орынбор қырғыздарының аймақтық үкіметі деген атауларға алмастырылды. Сұлтан билеушілердің лауазымдары содан кейін қысқа уақытқа дейін өмір сүре берді.
1857 жылы орыс географы Н.А. Северцовтың экспедициясы Торғай үстіртінің батыс шетімен өтті.
1865 жылы Орынбор Қазақтарының аймағы екіге бөлінді:
- Орал ( жерлерінен, Орынбор қазақтары аймағының орта бөлігінің батыс және кішігірім кеңістігі);
- Торғай (Орынбор қазақтары аймағының шығыс бөлігі негізінде 1868 жылы 21 қазандағы Мәртебелі атаулы қаулысымен бекітілген)
Әскери губернатор бастаған облыстық үкімет Орынборда, Торғай облысындағы қаланың немесе елді мекеннің орталық әкімшілігінің қажеттіліктеріне сәйкес келетін қала немесе елді мекен болмаған жағдайға байланысты орналасты.
1889-1898 жылдары Торғай облыстық әкімшілігінің аға кеңесшісі Иван Иванович Крафт өлкені зерттеуге белсене қатысты.
Бірінші дүниежүзілік соғыстың қатал жылдарында тылдағы және қаңырап бос қалған Торғай облысы күтпеген жерден әскери қозғалыстар театрына айналды: 1916 жылы мұнда «жас түріктер» және неміс-түрік миссиясынан шабыт алған Аманкелді Имановтың көтерілісі басталды.
1919 жылы Қостанай уезі берілді.
1920 жылдың бірінші жартысында облыс Торғай губерниясына айналды, бірақ сол жылдың 7 шілдесінде жойылды, оның аумағы Орынбор-Торғай губерниясының құрамына кірді.
Торғай облысының елтаңбасы
1878 жылы 5 шілдеде бекітілді. Елтаңбаның сипаттамасы: «Алқызыл қалқанда екі алтын найза жанама түрде айқышқа салынған, екі бүйірінде бірдей қарама-қарсы көкшіл көздері мен тілдері бар үзік аттардың басы орналасқан. Қалқанға ежелгі патшаның тәжі тағылып, оның айналасында Александр лентамен біріктірілген алтын емен жапырақтарымен қоршалған».
Әкімшілік бөлінісі
XX ғасырдың басында облыс 4 уезге, уездер — болыстарға, болыстар — ауылдарға бөлінді. Сондай-ақ, ауылдардың бесондық пен ондыққа бөліну болды, бірақ бұл бөліну, орыс қоныстарын жүздік пен ондықтарға бөлу сияқты маңызыды болмады.
| № | Уез | Уездік қала | Ауданы, шақырым² | Тұрғындары (1897), адам |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Ақтөбе | Ақтөбе (2817 адам) | 50 360,0 | 115 215 |
| 2 | Ырғыз | Ырғыз (1542 адам) | 128 660,0 | 98 697 |
| 3 | Қостанай | Қостанай (14 275 адам) | 72 740,0 | 152 556 |
| 4 | Торғай | Торғай (896 адам) | 148 020,0 | 86 948 |
Тұрғындары
1897 жылғы санақтың соңғы есебіне сәйкес бұл облыста 453 416 тұрғын болды, оның ішінде 19 530 — қалаларда; ең үлкен қала — Қостанай (14 мың).
1897 жылғы ұлттық құрамы:
| Уез | қазақтар | орыстар | мордвалар | татарлар | |
|---|---|---|---|---|---|
| Жалпы облыста | 90,6 % | 6,7 % | 1,0 % | … | … |
| Ақтөбе | 95,1 % | 2,8 % | … | … | … |
| Ырғыз | 98,4 % | … | … | … | … |
| Қостанай | 77,4 % | 16,9 % | 2,3 % | 1,3 % | 1,1 % |
| Торғай | 99,1 % | … | … | … | … |
1897 жылы сауатты адамдардың үлесі 4,5% болды (ерлерде 7,5%, әйелдерде 1,2%). Сонымен қатар, ана орыс тілінде сөйлейтін халық арасында сауатты адамдардың үлесі 16,6% құрады (ерлерде 25,7% және әйелдерде 6,9%), ал ана қырғыз тілінде сөйлейтін халық арасында — 3,1% (ерлерде 5,6% және әйелдерде 0,4%).
Облыс жетекшілері
Әскери губернатор басқаратын аймақтық үкімет Орынборда облыстың орталық әкімшілігінің қажеттіліктеріне сәйкес келетін қала немесе елді мекен болмағандықтан орналасқан. Уез билігіне уезд губернаторы, болыстық губернаторлар мен ауыл ақсақалдары кірді. Соңғы лауазымдарды тек қана қоғамның таңдауы бойынша қазақтар сайланды.
Әскери губернаторлар
| Т. А. Ә. | Атағы, шені, лауазымы | Лауазымды орындау уақыты |
|---|---|---|
| Баллюзек Лев Федорович | Ұлы мәртебелінің нөкері генерал-майор (генерал-лейтенант) | |
| Гейнс Александр Константинович | генерал-майор | |
| генерал-майор | ||
| генерал-майор | ||
| генерал-майор | ||
| генерал-лейтенант | ||
| нақты статтық кеңесші | ||
| статтық кеңесші (нақты статтық кеңесші) |
Вице-губернаторлар
| Т. А. Ә. | Атағы, шені, лауазымы | Лауазымды орындау уақыты |
|---|---|---|
| статтық кеңесші | ||
| нақты статтық кеңесші | ||
| нақты статтық кеңесші | ||
| граф, камер-юнкер атағы бар, м. а., л. а. (05.04.1887 бекітілген) | ||
| полковник (генерал-майор) | ||
| полковник | ||
| статтық кеңесші | ||
| сарай кеңесшісі (коллеждік кеңесші) | ||
| сарай кеңесшісі | ||
| статтық кеңесші | ||
| нақты статтық кеңесші | ||
| статтық кеңесші | ||
| коллеждік кеңесші |
Бейнелеме
-
![image]()
Облыстың ресми елтаңбасы (ІІМ 1880 жылы шығарылған): жылқылардың тілі көк -
![image]()
Облыстың бейресми елтаңбасы (Сукачов шығарған, 1878): жылқылардың тілі қызыл -
![image]()
Елтаңбаның заманауи суреті (2000-жылдар) -
![image]()
Ресми сипаттамасы бар облыстың елтаңбасы (, 1899)
Дереккөздер
- Торғай облысы. Тексерілді, 15 мамыр 2018.
- Демоскоп Weekly — Қосымша. Статистикалық көрсеткіштердің анықтамалығы
- Демоскоп Weekly — Қосымша. Статистикалық көрсеткіштердің анықтамалығы
- 1897 жылғы Ресей империясының тұрғындарының бірінші жалпы халық санағы / Н. А. Тройницкий — СПб., 1904 Т. LXXXVII. Торғай облысы. — Б. 45, 46.
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Baska magynalar үshin Torgaj oblysy degen betti karanyz Torgaj oblysy 1868 1920 zhyldary bolgan Resej imperiyasyndagy oblys Dala general gubernatorynyn kuramyna kirdi Әskeri gubernator baskaratyn oblystyk үkimet Orynborda boldy Resej imperiyasynyn oblysyTorgaj oblysyEltanbasyӘkimshiligiEl Resej imperiyasyӘkimshilik ortalygyOrynborTarihy men geografiyasyҚurylgan uakyty1868Taratylgan uakyty7 shilde 1920Zher aumagy456 185 km TurgyndaryTurgyny453 416 adam 1897 Torgaj oblysy Ortakkorda Buryngy imperiyalyk Torgaj oblysynyn kop boligi Қazakstannyn zheri buryngy Aktobe uezinin shagyn soltүstik shygys boligindegi auyly Resejdin Orynbor oblysynyn kuramyna kiredi buryngy Torgaj oblysynyn tagy bir shagyn boligi Aktobe uezinin soltүstik shygysynda zhәne Қostanaj uezinin soltүstik batysynda kalasy Ozernyj auylymen Resejdin Orynbor oblysynyn kuramyna kiredi GeografiyasyOblystyn shekarasy soltүstikte batysta Oral oblysymen shygysta Akmola oblysymen ontүstikte Aral tenizi zhәne Syrdariya oblysymen shektesedi Tabigaty Oblys soltүstik shygys audanyn zhәne Torgaj үstirtin alyp zhatty Mundagy klimat kүrt kontinentaldy kysy uzak zhәne suyk zhazy ystyk zhәne kurgak Қantardyn ortasha temperaturasy 17 7 S shildede 21 S ontүstikte 24 2 S Қatty zhel tәn kysta burkasyn men boran zhazda kurgak zhel men shandy dauyl Oblystyn negizgi boligi Torgaj men Ұly Zhylanshyk agynsyz ozenderinin alabynda ornalasty Barlyk ozender karmen korektenedi koktemde olar tolady al zhazda olar tayaz bolady nemese sozylyp ketedi TarihyBul ajmak bir kezderi Anna Ioannovnanyn biligi kezinde Resej bodandygyna kabyldangan zhәne 1820 zhyldarga dejin shekaralyk bakylau zhүjesine bagyngan Kishi zhәne Orta zhүz kuramynda boldy osy uakyt ishinde үkimet kyrgyzdardyn үstinen ornalastyrylgan handardy koldady dala shetin bekinis beketterimen korshalyp koshpelilerdin ishki isine aralaspady Olarmen bajlanys ornatu үshin 1772 zhyly Orynborda shekaralyk ekspediciya ashylyp 1799 zhyly shekaralyk komissiya bolyp kajta kuryldy 1822 zhyly 22 mausymda zhana zhargy engizildi ogan sәjkes Sibir dalasy dalanyn ishinde ornalaskan ajmaktyk bujryktarga bagynatyn okrugterge bolindi bujryktardyn basynda aga sultandar sajlandy al okrugter bolystar men auyldarga bolinedi Sonymen birge Kishi zhүzde handyk bedel zhojylyp Orynbor kazak dalasy Batys Orta zhәne Shygys bolyp үshke bolindi Olardy baskaru arnajy aga sultandarga tapsyryldy olar kejinnen sultan bileushiler dep ataldy zhәne sultan Kenesary Қasymovtyn koterilisi 1840 1844 zhzh bul tәrtiptin barlyk zhetilmegendigin korsetti 1843 1848 zhyldary dalada bekinister tez pajda boldy Oral Yrgyz kalasy Orynbor Torgaj kalasy Қarabutak kamaly Or bekinisi men Oral bekinisinin ortasyna barar zholdyn zhartysynda Novo Petrovskoe bekinisteri Kaspij tenizinin zhagasynda kazir Fort Shevchenko zhәne Rajym nemese 1 kamal Syrdariya ozeninde Bul bekinisterdin kasynda orys konystary da kuryldy 1850 zhyldardyn sonynda kazak dalasyndagy tynyshtyk үjrenshikti zhagdajga ajnaldy zhәne ol Syrtky ister ministrliginin karauynan Ishki ister ministrligine berilip zhalpy negizde imperiyaga kosyldy bugan kosa Orynbor kazak dalasy al shekara komissiyasy Orynbor kyrgyzdarynyn ajmaktyk үkimeti degen ataularga almastyryldy Sultan bileushilerdin lauazymdary sodan kejin kyska uakytka dejin omir sүre berdi 1857 zhyly orys geografy N A Severcovtyn ekspediciyasy Torgaj үstirtinin batys shetimen otti 1865 zhyly Orynbor Қazaktarynyn ajmagy ekige bolindi Oral zherlerinen Orynbor kazaktary ajmagynyn orta boliginin batys zhәne kishigirim kenistigi Torgaj Orynbor kazaktary ajmagynyn shygys boligi negizinde 1868 zhyly 21 kazandagy Mәrtebeli atauly kaulysymen bekitilgen Әskeri gubernator bastagan oblystyk үkimet Orynborda Torgaj oblysyndagy kalanyn nemese eldi mekennin ortalyk әkimshiliginin kazhettilikterine sәjkes keletin kala nemese eldi meken bolmagan zhagdajga bajlanysty ornalasty 1889 1898 zhyldary Torgaj oblystyk әkimshiliginin aga kenesshisi Ivan Ivanovich Kraft olkeni zertteuge belsene katysty Birinshi dүniezhүzilik sogystyn katal zhyldarynda tyldagy zhәne kanyrap bos kalgan Torgaj oblysy kүtpegen zherden әskeri kozgalystar teatryna ajnaldy 1916 zhyly munda zhas tүrikter zhәne nemis tүrik missiyasynan shabyt algan Amankeldi Imanovtyn koterilisi bastaldy 1919 zhyly Қostanaj uezi berildi 1920 zhyldyn birinshi zhartysynda oblys Torgaj guberniyasyna ajnaldy birak sol zhyldyn 7 shildesinde zhojyldy onyn aumagy Orynbor Torgaj guberniyasynyn kuramyna kirdi Torgaj oblysynyn eltanbasyResmi sipattamasy bar oblystyn eltanbasy II Aleksandr bekitken 1878 zh 1878 zhyly 5 shildede bekitildi Eltanbanyn sipattamasy Alkyzyl kalkanda eki altyn najza zhanama tүrde ajkyshka salyngan eki bүjirinde birdej karama karsy kokshil kozderi men tilderi bar үzik attardyn basy ornalaskan Қalkanga ezhelgi patshanyn tәzhi tagylyp onyn ajnalasynda Aleksandr lentamen biriktirilgen altyn emen zhapyraktarymen korshalgan Әkimshilik bolinisiXX gasyrdyn basynda oblys 4 uezge uezder bolystarga bolystar auyldarga bolindi Sondaj ak auyldardyn besondyk pen ondykka bolinu boldy birak bul bolinu orys konystaryn zhүzdik pen ondyktarga bolu siyakty manyzydy bolmady Uez Uezdik kala Audany shakyrym Turgyndary 1897 adam1 Aktobe Aktobe 2817 adam 50 360 0 115 2152 Yrgyz Yrgyz 1542 adam 128 660 0 98 6973 Қostanaj Қostanaj 14 275 adam 72 740 0 152 5564 Torgaj Torgaj 896 adam 148 020 0 86 948Turgyndary1897 zhylgy sanaktyn songy esebine sәjkes bul oblysta 453 416 turgyn boldy onyn ishinde 19 530 kalalarda en үlken kala Қostanaj 14 myn 1897 zhylgy ulttyk kuramy Uez kazaktar orystar mordvalar tatarlarZhalpy oblysta 90 6 6 7 1 0 Aktobe 95 1 2 8 Yrgyz 98 4 Қostanaj 77 4 16 9 2 3 1 3 1 1 Torgaj 99 1 1897 zhyly sauatty adamdardyn үlesi 4 5 boldy erlerde 7 5 әjelderde 1 2 Sonymen katar ana orys tilinde sojlejtin halyk arasynda sauatty adamdardyn үlesi 16 6 kurady erlerde 25 7 zhәne әjelderde 6 9 al ana kyrgyz tilinde sojlejtin halyk arasynda 3 1 erlerde 5 6 zhәne әjelderde 0 4 Oblys zhetekshileriӘskeri gubernator baskaratyn ajmaktyk үkimet Orynborda oblystyn ortalyk әkimshiliginin kazhettilikterine sәjkes keletin kala nemese eldi meken bolmagandyktan ornalaskan Uez biligine uezd gubernatory bolystyk gubernatorlar men auyl aksakaldary kirdi Songy lauazymdardy tek kana kogamnyn tandauy bojynsha kazaktar sajlandy Әskeri gubernatorlar T A Ә Atagy sheni lauazymy Lauazymdy oryndau uakytyBallyuzek Lev Fedorovich Ұly mәrtebelinin nokeri general major general lejtenant 02 01 1869 19 02 1877Gejns Aleksandr Konstantinovich general major 19 02 1877 14 09 1878general major 10 10 1878 30 07 1883general major 25 11 1883 22 12 1887general major 06 02 1888 03 10 1899general lejtenant 30 01 1900 14 01 1908nakty stattyk kenesshi 11 01 1908 02 11 1910stattyk kenesshi nakty stattyk kenesshi 02 11 1910 1917Vice gubernatorlar T A Ә Atagy sheni lauazymy Lauazymdy oryndau uakytystattyk kenesshi 10 01 1869 16 02 1870nakty stattyk kenesshi 20 03 1870 03 05 1876nakty stattyk kenesshi 27 05 1876 1885graf kamer yunker atagy bar m a l a 05 04 1887 bekitilgen 14 05 1886 19 11 1887polkovnik general major 06 02 1888 23 05 1893polkovnik 12 06 1893 04 07 1897stattyk kenesshi 12 07 1897 08 1902saraj kenesshisi kollezhdik kenesshi 15 10 1902 12 04 1904saraj kenesshisi 12 04 1904 27 06 1905stattyk kenesshi 27 06 1905 05 02 1907nakty stattyk kenesshi 05 02 1907 28 09 1909stattyk kenesshi 28 09 1909 1913kollezhdik kenesshi 1913 1917BejnelemeOblystyn resmi eltanbasy IIM 1880 zhyly shygarylgan zhylkylardyn tili kok Oblystyn bejresmi eltanbasy Sukachov shygargan 1878 zhylkylardyn tili kyzyl Eltanbanyn zamanaui sureti 2000 zhyldar Resmi sipattamasy bar oblystyn eltanbasy 1899 DerekkozderTorgaj oblysy Tekserildi 15 mamyr 2018 Demoskop Weekly Қosymsha Statistikalyk korsetkishterdin anyktamalygy Demoskop Weekly Қosymsha Statistikalyk korsetkishterdin anyktamalygy 1897 zhylgy Resej imperiyasynyn turgyndarynyn birinshi zhalpy halyk sanagy N A Trojnickij SPb 1904 T LXXXVII Torgaj oblysy B 45 46