Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Жылқыаман батыр Отыншыұлы (1712-1796) — Қызылорда облысы Арал ауданы Бөген елді мекеніндегі Ақшатау өңірінде дүниеге келген. Ол ұлт-азаттық қозғалысындағы ерекше орны бар көрнекті қайраткерлердің бірі. 1796 жылы Алшындардың ежелден мекен еткен жерінде 84 жасында маңында дүниеден өткен және сүйегі сонда жерленген.
| Жылқыаман батыр | |
| Жылқыаман Отыншыұлы | |
 "Құлбатыр әулие" кітабындағы батырдың суреті | |
| Лақап аты | Ақшұбарлы |
|---|---|
| Туған күні | |
| Туған жері | Қызылорда облысы, Арал ауданы, Ақшатау өңірі |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері | Өзбекстан, Нұрата өңірі |
| Мемлекет | |
| Шайқасы | "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама" |
Батыр ерлігі
Жылқыаман батыр "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама" заманында үш жүздің басы қосылған, жоңғарлардың түре қуатын 1725 жылы болған қанды қырғында 13 жасында-ақ ат ойнатып, қарсы келген дұшпанды "Ақшұбарымен" жусатып, атағы күллі қазаққа дабырлата шыққан.
"Сартай батыр" жырында 13 жасар жас бала Жылқыаманның өнері былайша суреттеледі:
Ашуланып Жылқыаман,
Қалт, қалт, қалт етті.
Қайтпаймын деген дауысы
Ақ сұңқардай саңқ етті...
... Жұрдай болған Қырғауыл,
Жүрегі енді зырқ етті.
"Енді өзімді атар" - деп,
Артқы жағы тырқ етті.
Он үш жасар Жылқыаман,
Қырғауылды сөйтіп күлкі етті.
Үш жүздің батыр-билерінің басы қосылған үлкен алқада осылайша өнерін байқатқан Жылқыаман ертеңгі күнгі жоңғарлармен болған шайқаста үлкен абыройға бөленеді. Жырда ол былайша сипатталады:
"Ақшұбар" мылтық білтелі,
Білтенің ұшы қызыл шоқ.
Дәрігі шоқты тіркеді,
Жоңғардың қалың жеріне.
Жылқыаманды сілтеді,
Түтінін қосып түтінге.
Даусына даусын тіркеді,
Қалың жерге келгенше,
Шұбардың даусын іркеді.
Оқ тиген жоңғар оқталып,
Жан-жағына үркеді.
Қазақ елінің азаттығы, еркіндігі үшін 13 жасынан майданға араласқан Жылқыаман батыр өмірінің соңына дейін ат үстінен түспей, "Ақшұбарын" көлденең ұстап жүріп, елін қорғаған.
Мың Бала жасағында
98 жастағы қарт әкесі Байжан биден 15 жастағы Сартай батыр бата алып, 1000 баладан жасақ құрайды. Сол мың бала үш жүздің игі жақсылары, батырлары бас қосқан Ордабасыға жетеді.
Соғыс басталар кезде екі шекесінде қос айдары бар 15 жасар Сартай батыр, қасында «ақшұбар» мылтығы бар 13 жасар Жылқыаман «Мың баланың» алдын бастап, сауыттарын киіп сапта тұрады. Осы соғыста қазақ жауынгерлері жан аямай соғысып, жоңғарларды жеңіп шығады. Бірақ 12-16 жастағы 1000 баланың ішінен 500-ден астам бала шәһит болады.
Сартаймен қандыкөйлек жолдас, серік болған Жылқыаман, Жылқыайдар, Төркінбай, Сырғақ, Байғара, Бәйімбеттердің ұрпақтары қазір Арал ауданында тұрады.
Ақшұбар мылтығы
Орыс қазақтарға от қару сатуға қатаң тыйым салған болатын. Оны сатқан адамды қатаң жазалап отырған. Дегенмен Кіші жүз қазақтары аямай мал беріп, бірлі-жарым от қаруды қолға түсіріп отырған. Сондай адамдардың бірі — Жылқыаманның әкесі Отыншы еді. Ол реті келгенде Ресей жеріне келіп, мал сататын. Осындай сапарында бір үйір жылқыға екі пұт оқ-дәрісімен құндағы ала-шұбар мылтық сатып алып қойды. Оған ағайындары мазақ етіп күледі. Сонда Отыншы: "Бастарыңа іс түскенде қорғандарың осы ақшұбар болар әлі" деген екен.
Жылқыаман батыр жоңғар-қалмаққа, Сыр бойын мекендеген Кіші жүз қазақтарына Қоқан, Хиуа хандықтарының шапқыншылықтарында қайтпас батырлығымен, көзсіз мергенділігімен жауды жайпап, теңдессіз ерлік көрсеткен. Оның бір ерекшелігі өз заманындағы батырлардың арасында алғаш отты қару (мылтық) ұстаған және сілтегені мүлт кетпеген сұрмерген болуы.
Батыр кесенесі
2000 жылы Ақбасты елді мекенінде Жылқыаман батырға зәулім кесене тұрғызылып, ас берілді. Сол жылы Жылқыаманның ағасы Торы баласы Шабан бабаға да кесене тұрғызылды. 2006 жылы батырдың ұрпағы Амангелді Қалыбаевтың ұйымдастыруымен екі бабаға тағы да ас беріліп, құран бағышталды.
"Жылқыаман батыр" атты көлемді кітабы жарық көрді.
Шыққан тегі
Жылқыаман батырдың шыққан тегі тікелей таратсақ, өзіне дейін былайша өрбиді: Алшын Алау әмір - Құдияр/Қыдуар тентек - Қайырбай - Әлім - Жаманақ (Шекті) — Шыңғыс — Жақайым — — Торжымбай — Көшімбет — Қарабатыр — Байшаған — Нұралы — Отыншы — Жылқыаман.
Дереккөздер
- Бекет Құрмашұлы Есенжолов, Манасбай Оралбаев "Ақшұбар" мылтық асынған = Құлбатыр әулие — Ақтөбе, "А-Полиграфия" ЖШС, 2009. — Б. 224. — 1 000 таралым. — ISBN 9965-819-72-6.
- Р.САҒЫМБЕКОВ Аманкелді ҚАЛЫБАЕВ: «Мың бала қозғалысын» қолдаймын (қаз.). "Ақтөбе" облыстық қоғамдық-саяси газет (20 қаңтар 2012). Тексерілді, 24 шілде 2012.
- Өмірзақ ЖОЛЫМБЕТОВ Бала да жауға шапқан, халқын қорғап (қаз.). "Сыр бойы" Қызылорда облыстық газеті (12 қараша 2011). Тексерілді, 24 шілде 2012.
| Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |
уикипедия, wiki, кітап, кітаптар, кітапхана, мақала, оқу, жүктеу, тегін, тегін жүктеу, mp3, видео, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, сурет, музыка, ән, фильм, кітап, ойын, ойындар, ұялы, андроид, iOS, apple, ұялы телефон, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, ДК, веб, компьютер
Zhylkyaman batyr Otynshyuly 1712 1796 Қyzylorda oblysy Aral audany Bogen eldi mekenindegi Akshatau onirinde dүniege kelgen Ol ult azattyk kozgalysyndagy erekshe orny bar kornekti kajratkerlerdin biri 1796 zhyly Alshyndardyn ezhelden meken etken zherinde 84 zhasynda manynda dүnieden otken zhәne sүjegi sonda zherlengen Zhylkyaman batyrZhylkyaman Otynshyuly Қulbatyr әulie kitabyndagy batyrdyn suretiLakap atyAkshubarlyTugan kүni1712 1712 Tugan zheriҚyzylorda oblysy Aral audany Akshatau oniriҚajtys bolgan kүni1796 1796 Қajtys bolgan zheriӨzbekstan Nurata oniriMemleketҚazak handygyShajkasy Aktaban shubyryndy Alkakol sulama Anyrakaj shajkasyBatyr erligiZhylkyaman batyr Aktaban shubyryndy Alkakol sulama zamanynda үsh zhүzdin basy kosylgan zhongarlardyn tүre kuatyn 1725 zhyly bolgan kandy kyrgynda 13 zhasynda ak at ojnatyp karsy kelgen dushpandy Akshubarymen zhusatyp atagy kүlli kazakka dabyrlata shykkan Sartaj batyr zhyrynda 13 zhasar zhas bala Zhylkyamannyn oneri bylajsha suretteledi Ashulanyp Zhylkyaman Қalt kalt kalt etti Қajtpajmyn degen dauysy Ak sunkardaj sank etti Zhurdaj bolgan Қyrgauyl Zhүregi endi zyrk etti Endi ozimdi atar dep Artky zhagy tyrk etti On үsh zhasar Zhylkyaman Қyrgauyldy sojtip kүlki etti Үsh zhүzdin batyr bilerinin basy kosylgan үlken alkada osylajsha onerin bajkatkan Zhylkyaman ertengi kүngi zhongarlarmen bolgan shajkasta үlken abyrojga bolenedi Zhyrda ol bylajsha sipattalady Akshubar myltyk bilteli Biltenin ushy kyzyl shok Dәrigi shokty tirkedi Zhongardyn kalyn zherine Zhylkyamandy siltedi Tүtinin kosyp tүtinge Dausyna dausyn tirkedi Қalyn zherge kelgenshe Shubardyn dausyn irkedi Ok tigen zhongar oktalyp Zhan zhagyna үrkedi Қazak elinin azattygy erkindigi үshin 13 zhasynan majdanga aralaskan Zhylkyaman batyr omirinin sonyna dejin at үstinen tүspej Akshubaryn koldenen ustap zhүrip elin korgagan Myn Bala zhasagynda98 zhastagy kart әkesi Bajzhan biden 15 zhastagy Sartaj batyr bata alyp 1000 baladan zhasak kurajdy Sol myn bala үsh zhүzdin igi zhaksylary batyrlary bas koskan Ordabasyga zhetedi Sogys bastalar kezde eki shekesinde kos ajdary bar 15 zhasar Sartaj batyr kasynda akshubar myltygy bar 13 zhasar Zhylkyaman Myn balanyn aldyn bastap sauyttaryn kiip sapta turady Osy sogysta kazak zhauyngerleri zhan ayamaj sogysyp zhongarlardy zhenip shygady Birak 12 16 zhastagy 1000 balanyn ishinen 500 den astam bala shәһit bolady Sartajmen kandykojlek zholdas serik bolgan Zhylkyaman Zhylkyajdar Torkinbaj Syrgak Bajgara Bәjimbetterdin urpaktary kazir Aral audanynda turady Akshubar myltygyOrys kazaktarga ot karu satuga katan tyjym salgan bolatyn Ony satkan adamdy katan zhazalap otyrgan Degenmen Kishi zhүz kazaktary ayamaj mal berip birli zharym ot karudy kolga tүsirip otyrgan Sondaj adamdardyn biri Zhylkyamannyn әkesi Otynshy edi Ol reti kelgende Resej zherine kelip mal satatyn Osyndaj saparynda bir үjir zhylkyga eki put ok dәrisimen kundagy ala shubar myltyk satyp alyp kojdy Ogan agajyndary mazak etip kүledi Sonda Otynshy Bastaryna is tүskende korgandaryn osy akshubar bolar әli degen eken Zhylkyaman batyr zhongar kalmakka Syr bojyn mekendegen Kishi zhүz kazaktaryna Қokan Hiua handyktarynyn shapkynshylyktarynda kajtpas batyrlygymen kozsiz mergendiligimen zhaudy zhajpap tendessiz erlik korsetken Onyn bir ereksheligi oz zamanyndagy batyrlardyn arasynda algash otty karu myltyk ustagan zhәne siltegeni mүlt ketpegen surmergen boluy Batyr kesenesi2000 zhyly Akbasty eldi mekeninde Zhylkyaman batyrga zәulim kesene turgyzylyp as berildi Sol zhyly Zhylkyamannyn agasy Tory balasy Shaban babaga da kesene turgyzyldy 2006 zhyly batyrdyn urpagy Amangeldi Қalybaevtyn ujymdastyruymen eki babaga tagy da as berilip kuran bagyshtaldy Zhylkyaman batyr atty kolemdi kitaby zharyk kordi Shykkan tegiZhylkyaman batyrdyn shykkan tegi tikelej taratsak ozine dejin bylajsha orbidi Alshyn Alau әmir Қudiyar Қyduar tentek Қajyrbaj Әlim Zhamanak Shekti Shyngys Zhakajym Torzhymbaj Koshimbet Қarabatyr Bajshagan Nuraly Otynshy Zhylkyaman DerekkozderBeket Қurmashuly Esenzholov Manasbaj Oralbaev Akshubar myltyk asyngan Қulbatyr әulie Aktobe A Poligrafiya ZhShS 2009 B 224 1 000 taralym ISBN 9965 819 72 6 R SAҒYMBEKOV Amankeldi ҚALYBAEV Myn bala kozgalysyn koldajmyn kaz Aktobe oblystyk kogamdyk sayasi gazet 20 kantar 2012 Tekserildi 24 shilde 2012 Өmirzak ZhOLYMBETOV Bala da zhauga shapkan halkyn korgap kaz Syr bojy Қyzylorda oblystyk gazeti 12 karasha 2011 Tekserildi 24 shilde 2012 Bul makalany Uikipediya sapa talaptaryna lajykty boluy үshin uikilendiru kazhet Bul makalanyn bastamasy Bul makalany tolyktyryp damytu arkyly Uikipediyaga komektese alasyz Bul eskertudi dәldep auystyru kazhet